Нарық жүйесі

I . Кіріспе.
I.1. Нарық дегеніміз не? ... ... ... ... ... ... ... ..5
I.2. Нарықтың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... .7
I.3. Нарықтың пайда болу шарттары ... ... ... ... 12
I.4. Нарықтың атқаратын қызметтері ... ... ... ...13
II. Қазақстан Республикасында нарыққа көшу жолындағы мәселелер.
I.5. Қазақстан экономикасының ерекшеліктері ... 17
I.6. Қазақстан экономикасының дағдарыс жылдарындағы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ...22
I.7. Нарыққа өту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
I.8. Мемлекетсіздендіру мен жекешендіру ... ... ...26
I.9. Жеке кәсіпкерлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
I.10. Экономикалық өсу ... ... ... ... ... ... ... ... 29
III. Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Нарық жүйесі жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі мен ақша арқылы жүзеге асырылатын кең дамыған айырбас қатынастарымен сипатталады.
Бұл жүйе экономикалық мақсатқа лайықтылығымен түсіндіреді: минималды аз шығынмен максималды пайда алу.
Нарықтық экономика дегеніміз - өндірушілер мен тұтынушылардың нарық арқылы бір-бірімен қатынаста болатын шаруашылықты ұйымдастыру нысаны. Осыған сәйкес нарық – бұл нарықты жұйені жүзеге асыру механизмі. Бұл – «не-қалай-кім үшін өндіру керек» деген мәселелерге баға, сұраныс пен ұсыныс арқылы жауап беретін экономикалық қатынастардың жүйесі. Сатуға арналған тауар өндіретін әр жерде нарық болады.
Нарықты экономиканың басқа белгілі экономикалық жүйелерден айырықша белгілері бар:
Жеке меншік. Бұл жерде мүліктік сипаттағы меншік құқығы елеулі роль атқарады.
Жеке қызығушылық. өзінің «Халықтардың байлығы» атты еңбегінде, ұлы шотланд Адам Смит, 1776 жылы «көрінбейтін қол» принципін түсіндіреді. Оған сәйкес әр адам, егер оны мемлекет шектеулерінен босатса, ең жоғары игіліктерге қарай ерінбейтін қолмен бағытталады. Нарықты жүйедегі осы ұмтылыс нарықтық баға жүйесі арқылы жүзеге асырылады: тұтынушылар тауарды ең төмен бағамен сатып алады; кәсіпкерлер бағаны максимумға бағыттайды; шикізат иелері бағаны жоғарлатады. Соныңда алынған нәтиже көп жағдайларда қоғам үшін максималды пайда әкеледі.
Таңдау еркіндігі. Оның кепілі - жеке меншік. Ол ең тиімді ресурстарды өз ісі үшін еркін таңдауда және өнімді нарықта сатуда (фирмалар); сан алуан тауарларды сатып алуға және жұмыс орнын еркін тандауда көрінеді (шикізат иелері).

1. Кулигин П. Соцалисттік экономикадағы нарық.- «Вопросы экономики», 1990ж.№1;
2. Чалпаев К.К. Өндірісті интенсификациялау және нарықтық қатынастар. М.,1990ж.;
3. Журавлева З.Г. Социализмнің экономикалық жүйесіндегі нарық-«Экономические науки», 1990ж.№7;
4. Саяси экономия-Алматы, Ана тілі,1991ж.
5. Нарықты экономика мен менеджменттің негізі,-Орынбор, 1992ж.;
6. Мәдешев Б. Нарықтық экономика теориясына кіріспе. Алматы, «Экономика», 1995ж.;
7. Жүнісов Б.А., Мәмбетов Е., Байжомартов С.. Нарықты экономиканың негіздері., Ақтөбе, 1993ж.;
8. Булатов А.С. Экономика, Москва,2001ж.;
9. Мәдешев Б.- Нарықтық экономика теориясына кіріспе, Алматы, «Экономика», 1995ж.:
10. Крымова В.- Экономикалық теория, Алматы, 2002ж.;
11. Назарбаев-Қазақстан-2030, «Білім», 1998ж.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Абай атындағы Қазақ Ұлтық Педагогиқалық Уневерситеті

Факультет ___________________________________ _______

Кафедра ___________________________________ __________

Курстық Жұмыс

Тақырыбы ___________________________________ ________
___________________________________ ________

Орындаған студент
______________________
______________________

Қабылдаған
______________________
______________________

ЖОСПАР

I . Кіріспе.
Нарық дегеніміз не?------------------------------5
Нарықтың түрлері---------------------------- -----7
Нарықтың пайда болу шарттары----------------12
Нарықтың атқаратын қызметтері---------------13
II. Қазақстан Республикасында нарыққа көшу жолындағы мәселелер.
Қазақстан экономикасының ерекшеліктері----17
Қазақстан экономикасының дағдарыс жылдарындағы
жағдайы---------------------------2 2
Нарыққа өту-------------------------------- ---------25
Мемлекетсіздендіру мен жекешендіру-----------26
Жеке кәсіпкерлік------------------------ ------------28
Экономикалық өсу --------------------------------29
III. Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.

КІРІСПЕ.

Нарық жүйесі жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі мен ақша
арқылы жүзеге асырылатын кең дамыған айырбас қатынастарымен
сипатталады.
Бұл жүйе экономикалық мақсатқа лайықтылығымен түсіндіреді: минималды
аз шығынмен максималды пайда алу.
Нарықтық экономика дегеніміз - өндірушілер мен тұтынушылардың
нарық арқылы бір-бірімен қатынаста болатын шаруашылықты ұйымдастыру
нысаны. Осыған сәйкес нарық – бұл нарықты жұйені жүзеге асыру
механизмі. Бұл – не-қалай-кім үшін өндіру керек деген мәселелерге
баға, сұраныс пен ұсыныс арқылы жауап беретін экономикалық
қатынастардың жүйесі. Сатуға арналған тауар өндіретін әр жерде
нарық болады.
Нарықты экономиканың басқа белгілі экономикалық жүйелерден
айырықша белгілері бар:
Жеке меншік. Бұл жерде мүліктік сипаттағы меншік құқығы
елеулі роль атқарады.
Жеке қызығушылық. өзінің Халықтардың байлығы атты еңбегінде,
ұлы шотланд Адам Смит, 1776 жылы көрінбейтін қол принципін
түсіндіреді. Оған сәйкес әр адам, егер оны мемлекет шектеулерінен
босатса, ең жоғары игіліктерге қарай ерінбейтін қолмен бағытталады.
Нарықты жүйедегі осы ұмтылыс нарықтық баға жүйесі арқылы жүзеге
асырылады: тұтынушылар тауарды ең төмен бағамен сатып алады;
кәсіпкерлер бағаны максимумға бағыттайды; шикізат иелері бағаны
жоғарлатады. Соныңда алынған нәтиже көп жағдайларда қоғам үшін
максималды пайда әкеледі.
Таңдау еркіндігі. Оның кепілі - жеке меншік. Ол ең тиімді
ресурстарды өз ісі үшін еркін таңдауда және өнімді нарықта сатуда
(фирмалар); сан алуан тауарларды сатып алуға және жұмыс орнын
еркін тандауда көрінеді (шикізат иелері).
Бәсеке.
Бағаның еркін қүрылу жүйесі. Бағада жеке тұлға мен фирмалар
тандауы тұрақтанады.
Мемлекеттің шектеулігі араласуы.
Нарық шаруашылық субьектілері:
1. Ұй шаруашылықтары – бұл бір немесе бінеше тұлғалардан
құралатын экономикалық бірлік немесе тұтынушылар.
2. Фирма – дербес шешім қабылдайтын, кірісті мейлінше көп
алуға бағытталаттын, өнім дайындау үшін өндіріс факторлардын
пайдаланылатын экономикалық бірлік.
3. Мемлекет – мемлекетті мекемелер.
Нарықтың экономикалық осы субьектілері әр кезде сатушы
мен сатып алушы болып келеді. Нәтижесінде нарық түрлі
ағымдар қиылысында болады: ақшалай – сатып алынған тауар үшін
ақы түрінде сатып алушыдан – сатушыға; материалды ағымдар
сатушыдан – сатып алушыға ресурс, қызмет, өнім түрінде.
Осындай жағдай қайтарма байланыстар жүйесін қалыптастырады. Ал
ол бетінше нарықтың ең маңызды қызметі болып, әр
экономиканың тұрақтылық пен тиімділік шарты болып келеді.
Әр экономикалық жүйенің негізі мақсаты әр
мақсатқа арнап жасалынған өнімдерді тұтыну болғандықтан,
нарықтың ең маңызды жіктелуі - экономикалық мақсатқа арналған
экономикалық объектілер болып табылады.
Әйгілі Л. Эрхард былай деген: Нарықты
экономикадан жоспарлы экономикаға өту өте оңай, ал,
керісінше, нарықты экономикаға жоспарлы экономикадан өту,
өте қиын.
Орындалған жұмыстың мақсаты - нарықтың не екенін, оның
қандай қызмет атқаратындығын және оның негізі түрлері
мен инфрақұрылымын анықтап, қазіргі кезенде Қазахстанда
нарықтын тұрақтану бағыттардың қарастыру табылады

1.1 НАРЫҚ ТҮСІНІГІ .
Нарық дегеніміз не ? Бұл сауалға бірден жауап
берудің өзіндік қиындығы көп.
Нарық - бұл өндіріс факторлардын немесе оның
нәтижелері мен шарттарын айырбастауға байналысты болатын
өндірістік қатынастардың белгілі немесе жүйесі.
Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылар
арасындағы экономикалық қатынастардың белгілі бір жүйесімен
сипатталатын тауар айырбасының саласы.
Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылардың
арасындағы тауар мен қызмет көрсету процессіне
байланысты қалыптасатын экономикалық қатынастардың жиынтығы.
Нарық тауарларды сатып алу – сату мен
байланысты орын алатын экономикалық қатынастар жиынтығы.
Нарық - бұл тауарды өткізуге байланысты
айырбас саласында қалыптасатын экономикалық қатынастардың
жиынтығы.
Нарық - бұл экономикалық проблемаларды тиімді
шешуді қамтамасыз ететін тауарларды өндіру және
оларды ақшаның көмегімен айырбастау процессінде
туындайтын экономикалық қарым - қатынастардың жиынтығы,
шаруашылықты ұйымдастыру формасы.
Нарық - бұл нәтиже мен еңбек шығындары
аралығындағы байланыстарды объективті көрсететін, демек,
өндірістің ағымдағы мөлшеріне сай тұтынуды сипаттайтын
өндіріс өнімдерін айырбастау актісінің жиынтығы.
Экономикалық қатынастар калыптасқан қоғамда нарық қоғамдық
өндірісті біртұтас процесс ретінде ұйымдастырады. Тек
нарық көмегіменғана қоғамдық өндіріс экономикалық жүйеге
( немесе экономикаға ) айналады.
Осылайша нарық өз шешімін тауып, қоғамдық
тұтынуды қамтамасыз етуге қажетті мөлшердегі өндіріс
құрал - жабдықтары мен жұмысшы күші халық
шаруашылығы салалары арасында өзара пропорционалды түрде
бөлінеді.

1.2 НАРЫҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ.
Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан - алуан
элементтерден тұрады. Оның құрылымын әр - түрлі белгілеріне
қарай өзара байланысты бірнеше түрге бөлінеді.
Территориялық белгілеріне қарай нарық мынандай
түрлерге бөлінеді:
Дүниежүзілік нарық, сатушылар мен сатып алушылар
арасындағы тауарлар мен қызметтерді айырбастау жүйесі түрінде
көрінетін бүкіләлемдік шаруашылықтың құрамдас бөлігі. Ол
халықаралдық еңбек бөлінісінің, валюталық – несие және қаржы
қатынастарының негізінде құрылып орнықты.
Еларалық бірлестіктер нарығы деп, экономикалық айырбастың
ерекше формалары мен шарттары, терең еңбек бөлінісі арқылы
байланысқан, бірнеше мемлекеттердің қатысуымен құрылған нарықты
айтады.
Ұлттық нарық бір елдің мемлекеттік шекарасының аумағы
мен шектелген жалпы ішкі нарық. Ұлттық нарықта белгілі бір
нысанда өндірістің нәтижеелері мен шарттарына байланысты экономикалық
қатынастар дамиды. Бұл қатынастар, нарық қызметінің шарты – ақша
және тауар айналысының болуын анықтайтын тауарақшалы форма түрінде
көрінеді.
Аймақтық нарық – бұл бөлек территориярық бөлімше нарығы
(республика, облыс, аймақ, аудан).
Жергілікті оқшауланған нарық – кейбір елді пункттердің
жиынтығы болып табылатын нарық. Жергілікті оқшауланған нарық деп,
негізінен, халық тұтынастын тауарлар мен ақылы қызмет нарығына
қатысты айтылады.
Нарықтық қатынастардың жетілу шамасына қарай нарықты:
дамыған нарық, қалыптасу үстіндегі нарық және әртүрлі дәрежеде
бәсекені шектеу нарығы (олигополиялық, монополиялық т. б.) деп
айырады.
Олигополиялық нарық баға белгілеу саясатына тым
сезімтал және бірегей немесе дифференциалданған өнімдерді өндіретін
аз ғана сатушылардан тұрады. Сатушылардың аздығын, үміткерлердің
бұл нарыққа енуінің қиындығымен, әрбір сатушының бәсекелестерінің
стратегиясы мен әрекетіне қарай шапшан шешім қабылдауымен
түсіндіруге болады. Егер бір компания өз өнімінің бағасын 10
процент төмендетсе, онда сатып алушылар тез соған ауып кетеді.
Сондай өнім шығаратын басқа өндірушілерге не бағаны төмендетуге, не
сол өнімді пайдалануға байланысты көптеген қызмет түрлерін ұсынуға
тура келеді.
Монополиялық бәсеке нарығы, сапасы, қасиеті,
сыртқы безендірілуіне қарай ерекшеленетін тауарлардың әртүрлі
вариантын ұсынатын көптеген сатушылар мен сатып алушылардан тұрады.
Осыған байланысты нарықты сатушылар нарығы және сатып алушылар
нарығы деп те бөледі. Сатушылар нарығында сатушылардың үстемдігі
орын алады, ал сатып алушыларға нарықтың нарықтың белсенді
қайраткерлері болуға тура келеді. Бұл өндірушілердің монополиялық
үстемдігі қалыптасқан елдерге тән. Ал сатып алушылар нарығында
экономикалық үстемдік тұтыншылар, сатып алушылар жағында болады,
мұнда сатушыларға нарықтың белсенді қайраткері болуға тура келеді
(Тұтынушылардың талап – тілегіне, нақты сұранысына бағытталған
дамыған елдер нарығы).
Қолданылып жүрген заңдылықтарға сәйкес нарықты көлеңкелі
және ресми нарық деп айтады.
Нарықтың дамуының сәйкестігіне байланысты теңдестірілген
және теңдестірілмеген нарық деп бөлу көзделген. Сұраным мен
ұсынымның арасында толық сәйкестік орныққан нарықты теңдестірілген
нарық деп айтады.
Теңдестірілмеген нарықта сұраным мен ұсынымның арасында
толық сәйкестік болмайды, сәйкестіктің бір немесе бірнеше
шарттарыының орындалуына байланысты. Тауар ерекшеліктеріне қарай
нарық – салалық және сала ішіндегі нарық болып бөлінуі мүмкін.
Өткізу объектісі, халық шаруашылығының бір дербес саласының өнімі
болып табылатын нарықты салалық нарық дейді. Қоғамдық өндірістің
бір саласының ішіндегі өнім өткізу нарығын сала ішіндегі нарық
деп атайды.
Нарықты көлемді тауар топтарды (азық – түлік және
өндіріс тауарлары), бөлек тауарлар (көкөніс, мата, аяқ – киым т. б.)
нарығы деп бөледі. Тауар топтары нарығына нан – бөлке, макарон
өнімдері т. б. нарығы жатады. Киім нарығына да тігін заттары,
тоқыма тауарлары, бас киім және шұлық – носки бұйымдары нарықтары
бөлініп көрінеді. Дегенмен, қандай жағдайда да болмасын ішкі нарық,
оның барлық тармақтарының қызмет жасауы мен дамуы өзара байланысты
және бір – біріне тәуелді. Сонымен бірге ішкі нарық тұйық та
емес, ол сыртқы нарықпен тығыз байланыста болады.
Адамдардың әрекет ету ортасына және сатып алу – сату
ортасына қарай жалпы ішкі ұлттық нарықты шартты түрде бірнеше
түрлерге бөлуге болады. Олар біртұтас болып табылатын ұлттық
нарықтың жеке элементтерін құрайды, бір – бірімен өзара байланысты
және өзара тәуелділікте болады. Мәселен өндірістік және өндірістік
емес салалар - өндіріс құрал – жабдықтары, тұтыну және жұмыс күші
нарықтарын құрайды. Дегенмен нарық түрлерін саралап көрсететін терең
құрылым жасау факторы – нарық қатынастары объектілерінің экономикалық
бағдары болып табылады. Осы фактор бойынша олар өндіріс құрал –
жабдықтары, тұтыну және қызмет көртесу, қаржы, еңбек, ғылыми –
техникалық, ақпарат, астыртын экономика нарықтары болып бөлінеді.
(1-сурет)

1.3. НАРЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ШАРТТАРЫ.

Бірінші шарт – еңбек бөлінісі. Ол айырбас пен мамандырылуға
алып келеді.
Алғашында айырбас қарапайым түрде жүретін. Қазіргі Малайзия
жерінде, Калимантан аралында этнографтар пікірінше айырбас былай
жүзеге асатын. Сатушылар, өз тауарын сатып алушының көруі үшін
қалдырып кетеді. Егер де сатып алушы тауарды алғысы келсе, ол
бұл тауардың орнына өзінің заттарын ұсынады. Сонда сатушылар
қайтып келіп, қалдырылған затты ұнатса – алып кетеді, ал керісінше –
қалдырады,
Бұл жерде біз бартердің алғаш формасын көре аламыз. Әрине,
оның шынайы нарықпен алшақтығы зор. Себебі сатып алушы мен сатушы
талаптары сәйкес келмеуі де мүмкін еді.
Айырбас дамуы ақшаның пайда болуына алып келеді. Ал ақша
болса, өндіріске сатуға деген мақсатпен шығарылған өнімді шығаруға
ниетті тудырды. Сонымен, нарыққа бағытталған өндіріс пайда болды:
басқа экономикалық агенттердің мұқтаждықтарын өтеу үшін.
Екінші шарт – шаруашылықты жүргізетін субъектілердің
бөлектенуі. Тауар айырбасы әр жақтың пайдалылығын қамтиды. Бұл
тәуелсіздік жеке меншік есебінен пайда болады. Сосын ол қоғамдық
меншілікке арқа сүйей бастады (кооперативтер, серіктестіктер,
акционерлік қоғамдар, мемлекеттік кәсіпорындар, т. с. с.).
Нарықты шаруашылықтың тиімді жұмыс істеуі үшін үшінші шарт
қажет – кәсіпкерлілік еркіндігі. Нарықты емес басқару әр жүйеге
тән. Нарықты институционалды жүйе толықтырады. Институттар бұл –
заңдар, әдет – ғұрыптар, ұйымдастыру құрылымдары. Нарықтың істеуін
институттар қамтамасыз етеді. Және тепе – теңдікті қамтамасыз етеді.
Бірақ, неғұрлым тауар өндіруші еркін болса, соғұрлым нарық дамуына
кең жол ашылады.
1.4. НАРЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ.
Нарықтың маңызды атқаратын қызметтерінің бірі – оның ұдайы
өндіріс процесінің үздіксіздігін және тиімділігін қамтамасыз етудегі
реттеуші ролі. Нарықтың реттеуші ролінің тікелей әкімшілікпен
алмастырылуы экономикалық жүйенің тоқырауына, өндіріс құралдарынының
үйлеспеуіне, тапшылықтың пайда болуына, адамдардың экономикалық
өсудің қозғаушы күші ретіндегі ролінің жоғалуына алып келеді.
Нарықтың басқа бір атқаратын қызметі – ақпараттық. Нарық
тауарлар бағасы мен қызмет ақыларының, несие және банк депозитінң
өзгеріп отыруы арқылы өндіріске қатысушыларға олар сататын немесе
сатып алатын тауарлар мен қызметтерге жұмсалатын қоғамдық қажетті
өндіріс шығындары қоғамдық қажетті сапа және ассортимент туралы
объективті ақпарат берім отырады.
Сонымен бірге нарық механизмі мынандай қызметтер атқарады
– және керісінше олардың даму болашағы барларына тиімді жағдай
жасайды.
Осылармен қатар, маңыздылығы жағынан кем түспейтін
нарықтың атқаратын қызметтеріне мыналар жатады: тауардың қоғамдық
мағыналылығын мойындау; өндірістік шығындарды азайтуды экономикалық
ынталандыру;

1.5. НАРЫҚ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ.

Нарықтың экономикаға қажетті элементтерінің бірі – оның
инфрақұрылымы. Ол нарықтың дамуын және оның қалыпты жұмыс жасау
жағдайын ететін институттардың (ұйымдар, фирмалар, мекемелер)
жиынтығы түрінде көрінеді. Нарықтың инфрақұрылымының элементтеріне
тауар, қор, еңбек биржалары, дедалдық және маркетингтік қызметтер,
ақпараттық жүйелер, коммерциялық банктер, көтерме сауда орталықтары,
аукциондар, жәрмеңкелер жатады. (3-сурет)

НАРЫҚТЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ
Аукциондар Консультациялық-делдалдық фирмалар
Биржалар және брокерлік кеңселер Бизнестің коммерциялық орталықтары
Банктер Салық және аудиторлық компаниялар
Коммерциялық орталықтар және Жарнама–ақпараттық қызмет
компаниялар
Мемлекеттік резервті және сақтық Қойма, элеватор, тоңазытқыш, ыдысқап
қорлары және транспорт шаруашылықтары, ауыл
шаруашылық өнімдері сақтау органдары
Мемлекеттік салық инспекциясы Сауда уйлері
Бағалы қағаздарға бақылау жасайтын Маркетингтік зерттеу орталықтары
инспекция
Құқтық қорғау органдары Кадрларды даярлау орталықтары
Лизингілік компаниялар Жәрмеңкелер
Кедендік қызмет Өндірушілердің әртүрлі бірлестіктері
(ассоциациялар)
Бағалар мен тандарттарға бақылау Және басқалары
жасайтын мемлекеттік инспекция
Тұтынушыларды қорғау қоғамдары

2.1. ҚАЗАХСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
Қазахстан халық шаруашылығының құрылымы мен дамуының аймақтық
ерекшеліктері бар. Республикамызда әр түрлі пайдалы қазбалар мол
және жер қойнауының геологиялық құрамы біркелкі емес
Қазахстанның әр түрлі аудандары мен аймақтарындағы халық
шаруашылығында қалыптасқан құрылымдардың негізі ерекшеліетері қандай?
Өндіріс. Солтүстік және Батыс Қазахстан өнеркәсіп пен
ауылшаруашылық өндірісінің жылдам дамуымен сипатталатын аймақтар.
Орталық Қазахстанда негізінен жоғары деңгейде көмір
өнеркәсібі, түсті, қара металлургия, машина құрылысы және металл
өндеу, химия өнеркәсібі дамыған. Женіл өнеркәсіптің дамуы бүгінгі
күннің талабына сай келмейді. Өндірілетін жалпы өнімнің 7
процентіғана жеңіл өнеркәсіп өнімі.
Шығыс аймақтары өздерінің табиғат – ауа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.