Қаржы менеджментінің даму эволюциясы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 ӨНДІРІСТІК КАПИТАЛДАР ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАР
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Кәсіпорындардағы қаржы менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қаржы институттарындағы стратегиялық менеджмент ... ... ... ... ... ... 14
2 ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ..16
2.1 Экономикалық әдістер жүйесіндегі фирманың қаржылық саясаты ... ...16
2.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
1 ӨНДІРІСТІК КАПИТАЛДАР ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАР
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Кәсіпорындардағы қаржы менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қаржы институттарындағы стратегиялық менеджмент ... ... ... ... ... ... 14
2 ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ..16
2.1 Экономикалық әдістер жүйесіндегі фирманың қаржылық саясаты ... ...16
2.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Қаржылық менеджмент – кәсіпорынды ұйымдастырудың принциптері туралы, оны дамытудың стратегиясы туралы, қызметкерлерді іріктеу туралы және олардың жұмысын оңтайландырудың тәсілдері туралы ілімдерді қамтитын кәсіпорынды тиімді басқару ғылымы.
Қаржылық менеджмент – бұл нарық жағдайында фирманы және оның қызметкерлерін басқару теориясы мен іс-тәжірибесі.
Қаржылық менеджмент рыногы – бұл қаржы құралдарының сұранысы мен ұсынысын бейнелейтін нарық. Бұл нарық қор және валюталық биржалардың іс-қимыл жасауын ұйғарады. Онда қарызға ақша ұсыну процесі жүзеге асырылады.
Осы нарықтың барлығы бір-бірімен органикалық тұрғыдан өзара байланысты әрі өзара ықпалдастықта болады. Егер олар тең қалыпты жағдайда болатын болса, онда бүкіл экономикада макроэкономикалық жалпы тепе-теңдік орнайды.
Қаржылық менеджмент мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компанияның қаржылық менеджмент құрылуы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті ресурстарсыз қалуы мүмкін.
Қаржылық менеджмент мақсаттары мынадай көрсеткіштерді көздейді:
• пайда көлемі;
• инвестициялық қайтарым;
• қарыздар мен дивидендтер мөлшері.
Қаржы жүйесінің бұл буынын нарық жағдайындағы басқару қаржы менеджменті деп аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік экономикалық процестерді басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті службалар тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға, оларды неғұрлым ұтымды етіп жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды сатып алып, қайтып салып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей етіп қаржыны басқаруды ұйымдастыру.
Қаржылық менеджмент – бұл нарық жағдайында фирманы және оның қызметкерлерін басқару теориясы мен іс-тәжірибесі.
Қаржылық менеджмент рыногы – бұл қаржы құралдарының сұранысы мен ұсынысын бейнелейтін нарық. Бұл нарық қор және валюталық биржалардың іс-қимыл жасауын ұйғарады. Онда қарызға ақша ұсыну процесі жүзеге асырылады.
Осы нарықтың барлығы бір-бірімен органикалық тұрғыдан өзара байланысты әрі өзара ықпалдастықта болады. Егер олар тең қалыпты жағдайда болатын болса, онда бүкіл экономикада макроэкономикалық жалпы тепе-теңдік орнайды.
Қаржылық менеджмент мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компанияның қаржылық менеджмент құрылуы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті ресурстарсыз қалуы мүмкін.
Қаржылық менеджмент мақсаттары мынадай көрсеткіштерді көздейді:
• пайда көлемі;
• инвестициялық қайтарым;
• қарыздар мен дивидендтер мөлшері.
Қаржы жүйесінің бұл буынын нарық жағдайындағы басқару қаржы менеджменті деп аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік экономикалық процестерді басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті службалар тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға, оларды неғұрлым ұтымды етіп жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды сатып алып, қайтып салып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей етіп қаржыны басқаруды ұйымдастыру.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.
Алматы 2000 ж.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.
3. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі.
Қазақстан Республикасының кодексі.
Алматы 2004 ж.
4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы.
Алматы 2002 ж.
5. Қаржы менеджменті. Әмірқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.Қ. Оқу құралы.
Алматы 1999 ж.
6. Қаржы. Оқулық. Балабанов А.И., Балабанов И.Т.
Петербург 2000 ж.
7. Финансовая система: экомическое содержание и мезанизм
использования. Зейнельгабдин А.Б.
Алматы 1995 ж.
8. Қаржы теориясы. Оқу құралы. Құлпыбаев С.
Алматы 2001 ж.
9. Мемлекет және бизнес. Мамыров Н.К., Саханова А.Н.
Алматы. Экономика 2002 ж.
10.Ақша, Несие, Банк. Оқулық. Соколовой О.В.
Алматы 2001 ж.
11.Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
стратегиясы. Назарбаев Н.Ә.
Алматы 1992 ж.
12.Тәуелсіздік нарық экономика. Бабақұлы Б.
Алматы 1996 ж.
13.Жаңа қаржылық менеджмент. Бовыкин В.
Алматы 1997 ж.
14.Қаржылық менеджмент. Бердалиев К.
Алматы 2005 ж.
15.Кіші кәсіпорын Қазақстанда.
Алматы 1999 ж.
16.Аралас экономика негіздері. Жатқанбаев Е.Б.
Алматы 2001 ж.
17.Кәсіпорын экономикасы. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә.
Алматы 2003 ж.
18.Теория және қаржылық менеджмент практикасы. Каренов А.Е.
Алматы 1999 ж.
19.Экономикалық теория. Оқу құралы.
Алматы 1999 ж.
20.Экономикалық реформалар.
Алматы 1999 ж.
Алматы 2000 ж.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан
Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.
3. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі.
Қазақстан Республикасының кодексі.
Алматы 2004 ж.
4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы.
Алматы 2002 ж.
5. Қаржы менеджменті. Әмірқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.Қ. Оқу құралы.
Алматы 1999 ж.
6. Қаржы. Оқулық. Балабанов А.И., Балабанов И.Т.
Петербург 2000 ж.
7. Финансовая система: экомическое содержание и мезанизм
использования. Зейнельгабдин А.Б.
Алматы 1995 ж.
8. Қаржы теориясы. Оқу құралы. Құлпыбаев С.
Алматы 2001 ж.
9. Мемлекет және бизнес. Мамыров Н.К., Саханова А.Н.
Алматы. Экономика 2002 ж.
10.Ақша, Несие, Банк. Оқулық. Соколовой О.В.
Алматы 2001 ж.
11.Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
стратегиясы. Назарбаев Н.Ә.
Алматы 1992 ж.
12.Тәуелсіздік нарық экономика. Бабақұлы Б.
Алматы 1996 ж.
13.Жаңа қаржылық менеджмент. Бовыкин В.
Алматы 1997 ж.
14.Қаржылық менеджмент. Бердалиев К.
Алматы 2005 ж.
15.Кіші кәсіпорын Қазақстанда.
Алматы 1999 ж.
16.Аралас экономика негіздері. Жатқанбаев Е.Б.
Алматы 2001 ж.
17.Кәсіпорын экономикасы. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә.
Алматы 2003 ж.
18.Теория және қаржылық менеджмент практикасы. Каренов А.Е.
Алматы 1999 ж.
19.Экономикалық теория. Оқу құралы.
Алматы 1999 ж.
20.Экономикалық реформалар.
Алматы 1999 ж.
ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 ӨНДІРІСТІК КАПИТАЛДАР ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАР
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 6
1.1 Кәсіпорындардағы қаржы
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қаржы институттарындағы стратегиялық
менеджмент ... ... ... ... ... ... 1 4
2 ҚаржЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ..16
2.1 Экономикалық әдістер жүйесіндегі фирманың қаржылық саясаты ... ...16
2.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы
қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .26
Кіріспе
Қаржылық менеджмент – кәсіпорынды ұйымдастырудың принциптері туралы,
оны дамытудың стратегиясы туралы, қызметкерлерді іріктеу туралы және
олардың жұмысын оңтайландырудың тәсілдері туралы ілімдерді қамтитын
кәсіпорынды тиімді басқару ғылымы.
Қаржылық менеджмент – бұл нарық жағдайында фирманы және оның
қызметкерлерін басқару теориясы мен іс-тәжірибесі.
Қаржылық менеджмент рыногы – бұл қаржы құралдарының сұранысы мен
ұсынысын бейнелейтін нарық. Бұл нарық қор және валюталық биржалардың іс-
қимыл жасауын ұйғарады. Онда қарызға ақша ұсыну процесі жүзеге асырылады.
Осы нарықтың барлығы бір-бірімен органикалық тұрғыдан өзара байланысты
әрі өзара ықпалдастықта болады. Егер олар тең қалыпты жағдайда болатын
болса, онда бүкіл экономикада макроэкономикалық жалпы тепе-теңдік орнайды.
Қаржылық менеджмент мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компанияның
қаржылық менеджмент құрылуы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті
ресурстарсыз қалуы мүмкін.
Қаржылық менеджмент мақсаттары мынадай көрсеткіштерді көздейді:
• пайда көлемі;
• инвестициялық қайтарым;
• қарыздар мен дивидендтер мөлшері.
Қаржы жүйесінің бұл буынын нарық жағдайындағы басқару қаржы
менеджменті деп аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік
қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік экономикалық процестерді
басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті
службалар тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға,
оларды неғұрлым ұтымды етіп жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды
сатып алып, қайтып салып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей
етіп қаржыны басқаруды ұйымдастыру.
Қаржылық менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелділіктерімен, яғни
жобаланған нұсқамен салыстырғанда табысты кем алу немесе зиянның пайда
болуы ықтималдығымен кездесіп отырады.
Қаржылық менеджментінің маңызды аспектісі кәсіпорынның қаржылық жай
күйін талдау болып табылады.
Сөйтіп, қаржы менеджменті кәсіпорынның қаржылық қамтамасыз етілуінің
тактикасы мен стратегиясы ретінде қаржының тиімді іс-әрекет етуінің
мақсаттары үшін оның ағындарын басқаруға мүмкіндік береді.
Қаржы менеджментінің жалпы мақсатты нұсқамасы – экономикалық дамудың
ішкі және сыртқы факторларын есепке алу негізінде кәсіпорынның тең қаржы
саясатын жүзеге асыру.
1 ӨНДІРІСТІК КАПИТАЛДАР ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАР
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРІ
1.1 Кәсіпорындардағы қаржы менеджменті
Кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық қызметі негізгі
өндірістік капиталдарды – негізгі және айналым капиталдарын пайдаланумен
байланысты болады. Өндірістік капиталдардың бұлай бөлінуі олардың
айналымының сипатымен және дайын өнімді жасаудағы қатысуының нысанымен
байланысты.
Кәсіпорындарда өндірістік құрал-жабдықтар өндіріс процесінің
материалдық-техникалық негізі болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында
өндірістік құрал-жабдықтардың алғашқы қалыптасуы, олардың жұмыс істеуі мен
ұлғаймалы ұдайы молайтылып отыруы қаржылардың тікелей қатысуымен жүзеге
асырылады: олардың көмегімен еңбек құралдарын сатып алу, пайдалану және
қайта қалпына келтіруді жүзеге асыратын арнайы мақсатты ақша қорлары
құрылып пайдаланылады.
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтердің жаңа
түрлерінің бірі – материалдық емес активтер. Материалдық емес активтер –
жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзімді кезең ішінде пайдаланылатын
материалдық емес объектілер. Олардың кәсіпорын активтерінің құрамында пайда
болуы нарықтық қатынастарға көшуге, шаруашылықты жүргізудің дүниежүзілік
практикасына жақындастыру қажеттігіне байланысты болып отыр.
Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтер өндіріс
процесінде ұзақ уақыт бойы қатысады және өзінің құнын біртіндеп, бөліп-
бөліп тозығына қарай жаңа өнімнің құнына көшіреді. Көшу процесін
амортизация, көшірілген құнның үлесін амортизация нормасы, ал бұл үлестің
ақшалай көрінісін амортизациялық аударымдар деп атайды.
Қаражаттардың бір бөлігі басқарудың жоғарғы буындарының –
бірлестіктің, ассоцияцияның, министрліктердің, ведомствалардың
орталықтандырылған қаржы ресурстары есебінен авансылануы мүмкін. Соңғы
уақытта қаржыландырудың көзі ретінде шетелдік инвесторлардың қаражаттары
кеңінен пайдаланылып келеді.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда өндірістік капиталдардың өсімін
қаржыландырудың көзі кәсіпорынның қарамағында қалдырылатын және тікелей осы
мақсатқа бағытталатын, сондай-ақ қаржы қорлары – өндірісті дамыту қоры,
өндірістік және әлеуметтік даму қоры, қаржы резерві, басқа инвестициялық
қорлар арқылы жұмсалынатын таза табыс болып табылады. Осы мақсатқа сонымен
бірге банк кредиттері: негізгі капиталдарды қаржыландыру үшін ұзақ
мерзімді, айналым капиталдарын қаржыландыру үшін қысқа мерзімді кредиттер
пайдаланылады. Айналым қаражаттарын көбейтудің көзі бұдан басқа,
кредиторлық берешек пен тұрақты пассивтердің өсімі болып табылады.
Сөйтіп, өндірістік капиталдарды жасау мен оның өсімін қаржыландырудың
көздерін меншікті, тартылған және қарыз қаражаттарына топтастыруға болады.
Айналым қаражаттарының аса маңызды құрамды бөлігі меншікті айналым
қаражаттары болып табылады, өйткені олардың болуы, сақталымдылығы, басқа
қаражаттармен ара салмағы нақтылы рыноктағы кәсіпорынның қаржылық
орнықтылығының дәрежесін анықтайды.
Алғашқыда шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрған кезде өндірістік
капиталдарды, материалдық емес активтерді, айналым құралдарын сатып алудың
көзі жарғылық капитал болып табылады. Оның қаражаттары есебінен кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлар жасалады. Жарғылық капиталдың
көлемі бухгалтерлік баланста қамтылып көрсетіледі және кәсіпорынның,
фирманың қаржылық қуатын бағалаудың алғашқы критерийі қызметін атқарады.
Кейінгі негізгі капиталдарды сатып алуға шаруашылық қызмет нәтижесінде
кәсіпорында пайда болған қорланымдар пайдаланылады. Оларға ең алдымен өнім
өткізуден алынатын түсім-ақша құрамындағы амортизациялық аударымдар мен
табыс жатады.
Тартылған қаржылай қаражаттар акцияларды орналастырудан, еңбек ұжымы
мүшелерінің, заңи және жеке тұлғалардың жарналарынан алынған ақшаны
қамтиды.
Қарыз қаражаттарына коммерциялық банктердің ұзақ мерзімді несиелері,
негізгі капиталдарды қаржы лизингі негізінде сатып алу және инвестициялық
салық несиесі жатады.
Өндірістік капиталдардың қалыптасуы кәсіпкерлік қызмет бастауының
объективті алғышарты болып табылады. Бұл қызметтің нәтижелері дайын өнім
нысанында көрінеді.
Өндірістік капиталды пайдаланудың нәтижесі арнайы қаржылық
көрсеткіштермен сипатталады және кәсіпорынның қаржы менеджментінің
нәтижелігін дәлелдейді. Бұл нәтижелік өнімді өткізуден түскен табыс
мөлшерінде, кәсіпорынның шығынында айқындалады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша
“өнім өткізуден алынған табыс” көрсеткішінде негізгі қызметтен алынған
табыс қамтып көрсетіледі, ол тауар-материалдық босалқы қорларды, орындалған
жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді өткізуден алынған табыстардан басқа,
қосылған құнға салынатын салықты, акциздерді, басқа салықтар мен
міндеттемелерді, қайтарылған тауарлардың құнын және сату мен бағадан
шегерімдерді алып тастағаннан кейіні сыйақы, яғни пайыздар, дивидендтер,
қаламақы және рента түріндегі алынған табысты да қамтиды.
Өнім өткізуден алынған табыс пен оның өзіндік құны арасындағы айырым
жалпы табысты құрайды. Алайда бұл сызба бойынша өзіндік құн бүкіл
шығыстарды қамтып көрсетпейді – олардың бір бөлігі кезең шығыстарын
құрайды, атап айтқанда:
• жалпы және әкімшілік шығындары;
• өткізуге байланысты шығысдар;
• сыйақыны пайыздарды төлеу бойынша шығыстар.
Жалпы табыс пен кезең шығыстары арасындағы айырым негізгі қызмет
бойынша сальдоланылған қаржылық нәтижені қамтып көрсетеді және “негізгі
қызметтен алынған табыс” деп аталады.
Негізгі емес қызметтен алынған табыс – активтерді пайдалануға беруден,
бағалы қағаздарды қайта бағалаудан және т.с.с. алынған қаржылық нәтиже.
Табысты бөлудің тәртібі де салық салудың қолданылып жүрген сызбасына
байланысты. Мәселен, Қазақстан Республикасында жиынтық жылдық табыс және
еңбекке ақы төлеу шығындарын қамтитын заңмен белгіленген тауар-материалдық
босалқы қорларға, еңбекақыға, амортизациялық аударымдарға, банктердің
сыйақысына, резервтік қорларға аударылатын аударымдарға, сақтық төлемдеріне
және басқа бірқатар шығындарды қамтитын шегерімдер бойынша сызба
қабылданған.
Басқа сызбаларда бұл шығындар жалпы табысқа кіріктіріледі. және оның
құрамында салық салуға жатады. Салықтарды төлегеннен кейінгі табыс, бұл
нұсқада еңбекке ақы төлеуге және кәсіпорынның өндірістік және әлеуметтік
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бөлінеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері
жеке көрсеткіштер бойынша тиісті есепте қамтып көрсетіледі. Бұдан басқа,
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп жасалады, онда бұл қозғалыс үш
бағыт бойынша көрсетіледі:
• операциялық қызметтен;
• инвестициялық қызметтен;
• қаржылық қызметтен.
Табысты бөлудің негізге алынатын қағидаттардың бірі – ол біріншіден,
ең алдымен мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерді алғашқы кезекте
орындау; екіншіден, меншікті ұлғаймалы өндірістің қажеттіліктерін тиісті
қаражаттармен қамтамасыз ету; үшіншіден, кәсіпорынның резервтерін
қалыптастыруға бағыттау; кәсіпкерлік тәуекел едәуір өсіп отырған жағдайда
мұның маңызы ерекше.
Табыстың сан қырлы мәні, маңызы экономиканың нарық шаруашылығының
негіздеріне көшуіне қарай күшейе түсуде. Істің мәні мынада болып отыр:
қаржылық дербестік пен тәуелсіздікке ие болған әр түрлі меншік нысанындағы
кәсіпорындардың бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер мен
аударымдары төлегеннен кейін қалған пайданы қай мақсаттарға және қандай
көлемде жұмсауға құқығы бар.
Қаржы жүйесінің бастапқы буыны ретінде шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржысы базистік категория, яғни тап осындай нысанада жұмыс
істейтін айырықшалықты белгілері мен ерекшеліктері бар объективті
экономикалық қатынастардың жиынтығы болып табылады. Бірақ ақша қорлары
қозғалысының объектісі бар, субъектілердің нақтылы мүдделері жөнінде
көрінетін кез келген қатынастар сияқты, олар реттеуді, тиісті қаржы
ағынының бағыттарын, олардың қозғалысын ретке келтіруді қажет етеді. Бұл
қондырмалықтарға жататын, нақтылы орындаушылардың санасымен, машығымен және
іскерлігімен жасалатын субъективті басқарушы іс-әрекеттері ақылы жүзеге
асырылады. Экономикалық заңдармен анықталатын базистік аса маңызды
құбылыстардың талабына бағдарлануы тиіс, бұл талаптарды үнемі ескеріп
отыруы тиіс, яғни базистің шарттарына бағынышты болуы тиіс болғандықтан
қондырмалықтарға жатады. Бұл басқарылатын іс-әрекеттерге қаржы менеджменті
ұғымы – тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның ақша ағынының,
кәсіпорынның бүкіл қаражаттарының қозғалысы механизмін басқару жүйесі
жатады.
Қаржы жүйесінің бұл буынында нарық жағдайындағы басқару қаржы
менеджменті деп аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік
қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік-экономикалық процестерді
басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті
службалар тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға,
оларды неғұрлым ұтымды етіп жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды
сатып алып, қайтып сатып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей
етіп қаржыны басқаруды ұйымдастыру.
Кәсіпорындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжымалы мүлік, мүліктік құқықтар, жұмыстар
және қызметтер, ақпарат, зияткерлік қызметтің нәтижелері, материалдық емес
игіліктер.
Қаржы менеджменті уәждемелерге – адамдардың немесе ұжымдардың
қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын мақсаттарды іске асыру
жөніндегі қызметке негізделеді. Уәждеме іскерлік белсенділікті, еңбек
өнімділігі мен сапасын ынталандыру процесінде көрінеді.
Жалпы қаржы менеджменті қаржыны басқарудың ілгеріде баяндалған
қағидаттарына негізделген. Ол басқарудың тиісті элементтерін – ақпаратты,
жоспарлауды, ұйымдастыруды, реттеуді, бақылауды кіріктіреді. Қаржы
менеджментін жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып табылады,
бұл орта бағалардың еркін жүйесі, тауар мен қызметтердің рыногымен қатар
еңбек, капиталдар, өндіріс құрал-жабдықтары рыногының жұмыс істеуі,
кәсіпорындардың қызметін мемлекеттік реттеуді заңнамалық реттемелеу
кезіндегі кәсіпкерлік қызметті коммерциялық есеп негіздерінде жүргізуге
мүмкіндік береді. Сөйтіп, кәсіпорындардың қаржы менеджментінің шеңбері
нарықтық факторлармен анықталады, бұл оны жеке буындарында басқарушы
субъектілердің басқарылу объектілеріне ықпал жасауының экономикалық
элементтері басым болуы мүмкін қаржыны басқарудың жалпы шарттарынан
ажыратады. Кәсіпорындардың қаржы менеджментінің жүйесі аса жылжымалы,
өйткені бұл буындағы нысандардың, әдістердің арсеналы жалпымемлекеттік
қаржылардағыға қарағанда тым әр түрлі.
Қаржы менеджментін мына кезеңдердің дәйекті ауысымы ретінде елестетуге
болады:
1) ақша қаражаттарын пайдаланудың міндетін қою және мақсатын
анықтау;
2) ақша ағындарының қозғалысын басқарудың қаржылық әдістерін,
тәсілдерін тандау;
3) қабылданған шешім бойынша инвестициялау жөніндегі шешімді
бизнес-жоспар немесе басқа ресімдеу түріндегі іс-әрекеттердің
бағдарламасын жасау;
4) жобаның орындалуын ұйымдастыру;
5) атқарылу барысына бақылау жасау және қажетті түзетулер жасау;
6) қайта инвестициялаудың мақсаттары үшін жоба нәтижелерін талдау
және бағалау.
Қаржы менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелдіктерімен, яғни
жобаланған нұсқамен салыстырғанда табысты кем алу немесе зиянның пайда
болуы ықтималдығымен кездесіп отырады. Тәуекелдікті талдау оның көздері мен
себептерін анықтаудан, ысыраптың белгілі бір деңгейінің ықтималдығын
өлшеуді, яғни тәуекелдіктің қолайлы дәрежесін белгілеуден басталады.
Тәуекелдік статистикалық, сараптық және құрамдастырылған әдістермен
анықталады. Қаржы менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелдіктің барлық
түрін – өндірістік, коммерциялық, қаржы тәуекелдіктерінің үйлесуін қажет
етеді.
Алайда бизнеске экономикалық, сондай-ақ әлеуметтік, саяси және табиғи
сипаттағы секілді көптеген құбылыстар да әсер етеді: өрлеу мен дағдарыстар,
банк пайызының, бағалардың ауытқулары, тұтынушылар ұнатуларының,
бәсекелестер іс-қимылының өзгеруі, үкіметтің көлденең шешімдер қабылдауы,
ереуілдер, табиғи катаклизмдер, апаттар және т.б.
Қолайсыз уақиғалар болған кезде келеңсіз зардаптарды азайтуға ақшаны,
өндірістік қуатты, шикізатты, дайын өнімді резервте сақтау есебінен қол
жетеді; коммерциялық қызметті қайта бағдарлау жөніндегі алдын ала жасалған
шаралар болуы мүмкін. Жиынтық тәуекелді басқару кезіндегі кәсіпорынға
төнетін тәуекелдердің түрлі тұрпаттарында бірігетін кәсіпорын қаржынын
әртараптандырудың ерекше маңызы бар.
Қаржы менеджментінде маңызды объект ақша ағыны – құн нысандарын
жаңғыртудың және қосылған құнды қалыптастырудың экономикалық процестерін
ортақтастыратын қолма-қол және қолма-қол ақшасыз нысандарындағы ақшаның
қозғалысы болады. Ақша ағынының құрамына қаржы көмегімен де қалыптасатын,
сондай-ақ басқа әдістермен де тартылатын барлық ақша ресурстары қамтылады.
Қаражаттардың түсімінде анықтаушы орынды өнімді, жұмыстарды және
қызметтерді өткізуден түскен түсім-ақша, онан кейін несие ресурстары, әр
түрлі тартылған ресурстар алады. Қаражаттардың жылыстауы дүркін-дүркін
төленетін төлеулермен де, сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестициялардың болжамы
негізіндегі күрделілерімен де байланысты.
Қаржы менеджментінде ақша оның іс-әрекетінің мезгілдік межелдемелері
тұрғысынан функцияларды атқару кезіндегі өзге нысанға, сапаға айналғанға
дейін қаралады. Бұл аспектіде ақшаның “уақытша құнының” барлығы есепке
алынады: мұндай сомада бүгінгі ақша мен келешектегі ақшаның сатып алу күші
бірдей болмайды. Ақшаның қазіргі және келешектегі құны өзара қайтымды.
Қазіргі құн келешектегі құнға компаундингілеу – күрделі пайыздарды есептеу
арқылы, ал келешектегі құн қазіргі құнға дисконттау – пайыздарды пайдаланып
төмендету арқылы жеткізіледі. Ақшаның келешектегі құнының есеп-қисабында
инфляцияның индекстерін есепке алу, яғни ақшаның құнын инфляциялық
құнсыздануға төмендету қажет.
Капиталды бюджеттендіру – өтеудің қарастырылған мезгілінде
қаражаттарды кейінгі дүркін-дүркін қайтаруларымен жабылатын ақша
қаражаттарының бір жолғы жылыстауы. Бюджеттендіру тұжырымдамасы негізгі
активтер бойынша шығыстарды жоспарлау кезінде пайдаланылады, бұл жобаларды
талдау және ақша қаражаттарының ұзақ мерзімді және ірі жұмсалымы жөнінде
шешімдер қабылдаудың процесі.
Табыстылықтың ішкі мөлшерлемесінің есеп-қисаптары жобаларды салыстыру
және пайдалылықтың пайыздары бойынша инвестициялық шешімдерді тандау үшін
және жобаның есепті табыстылығы мен пайыздың қолданыстағы нарықтық
мөлшерлемесін салыстыру және жобаны жүзеге асыру мезгіліне оның болжамы
үшін жүргізіледі.
Қаржы менеджментінің маңызды аспектісі кәсіпорынның қаржылық жай-күйін
талдау болып табылады. Бұл кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын, оның рыноктағы
жағдайын сипаттау үшін қажет.
Көрсеткіштерді, коэффициенттерді, нормаларды – қаржы-экономикалық
механизмнің элементтерін қадағалап отыру кәсіпорындардың жұмысын оперативті
басқаруға және бақылауға, бизнес-жоспарда немесе дамыту жобасында берілген
қаржы-шаруашылық процестерді, бағыттарды дер кезінде түзетуге мүмкіндік
береді.
Сөйтіп, қаржы менеджменті кәсіпорынның қаржылық қамтамасыз етілуінің
тактикасы мен стратегиясы ретінде қаржының тиімді іс-әрекет етуінің
мақсаттары үшін оның ағындарын басқаруға мүмкіндік береді. Кәсіпорынның
жиынтық ақша айналысын басқару жөніндегі қаржы менеджментінің стратегиялық
нұсқамасы ұдайы өндірістік процесті қамтамасыз етуге, берілген
критерийлерде ақша қорларын қалыптастыру, оларды нысаналы арналым бойынша
пайдалануға бағытталған.
Қаржы менеджментінің жалпы мақсатты нұсқамасы – экономикалық дамудың
ішкі және сыртқы факторларын есепке алу негізінде кәсіпорынның тең қаржы
саясатын жүзеге асыру.
1.2 Қаржы институттарындағы стратегиялық менеджмент
Қаржылық менеджмент жөніндегі іс-әрекеттің ауқымы кең. Оның ең басты
саласы – инвестициялық саясат. Қаржылық менеджментті тәжірибеде қолдану
үшін белгілі бір өлшем белгілер керек.
Қаржы өндіріске, құнды қағаздарға салу мынадай жағдайларда
инвестициялаудың өлшем – белгілері болып саналады:
1) Бұл салымнан түсетін таза пайда қаржыны банк депозиттеріне
орналастырудан түсетін таза пайдадан артса;
2) Инвестициялық пайдалылығы инфляция деңгейінен жоғары;
3) Бұл жобаның уақыт факторы мен есепке алғандағы пайдалылығы
балама жобалардың тиімділігінен жоғары болса;
4) Кәсіпорын активтерінің тиімділігі жобаны іске асырғаннан кейін
ұлғаяды.
5) Қаралатын жоба шығын қайтарылатын мерзім, өндірістің ұтымды
ассортименттік құрылымын қалыптастыру және т.б. тұрғысынан
кәсіпорынның стратегиялық жүйесіне сай келеді.
Қай кәсіпорынның болса да басты өлшем – белгілерін анықтау өзінше
дара. Ол сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 ӨНДІРІСТІК КАПИТАЛДАР ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАР
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 6
1.1 Кәсіпорындардағы қаржы
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Қаржы институттарындағы стратегиялық
менеджмент ... ... ... ... ... ... 1 4
2 ҚаржЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ..16
2.1 Экономикалық әдістер жүйесіндегі фирманың қаржылық саясаты ... ...16
2.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы
қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 5
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .26
Кіріспе
Қаржылық менеджмент – кәсіпорынды ұйымдастырудың принциптері туралы,
оны дамытудың стратегиясы туралы, қызметкерлерді іріктеу туралы және
олардың жұмысын оңтайландырудың тәсілдері туралы ілімдерді қамтитын
кәсіпорынды тиімді басқару ғылымы.
Қаржылық менеджмент – бұл нарық жағдайында фирманы және оның
қызметкерлерін басқару теориясы мен іс-тәжірибесі.
Қаржылық менеджмент рыногы – бұл қаржы құралдарының сұранысы мен
ұсынысын бейнелейтін нарық. Бұл нарық қор және валюталық биржалардың іс-
қимыл жасауын ұйғарады. Онда қарызға ақша ұсыну процесі жүзеге асырылады.
Осы нарықтың барлығы бір-бірімен органикалық тұрғыдан өзара байланысты
әрі өзара ықпалдастықта болады. Егер олар тең қалыпты жағдайда болатын
болса, онда бүкіл экономикада макроэкономикалық жалпы тепе-теңдік орнайды.
Қаржылық менеджмент мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компанияның
қаржылық менеджмент құрылуы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті
ресурстарсыз қалуы мүмкін.
Қаржылық менеджмент мақсаттары мынадай көрсеткіштерді көздейді:
• пайда көлемі;
• инвестициялық қайтарым;
• қарыздар мен дивидендтер мөлшері.
Қаржы жүйесінің бұл буынын нарық жағдайындағы басқару қаржы
менеджменті деп аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік
қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік экономикалық процестерді
басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті
службалар тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға,
оларды неғұрлым ұтымды етіп жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды
сатып алып, қайтып салып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей
етіп қаржыны басқаруды ұйымдастыру.
Қаржылық менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелділіктерімен, яғни
жобаланған нұсқамен салыстырғанда табысты кем алу немесе зиянның пайда
болуы ықтималдығымен кездесіп отырады.
Қаржылық менеджментінің маңызды аспектісі кәсіпорынның қаржылық жай
күйін талдау болып табылады.
Сөйтіп, қаржы менеджменті кәсіпорынның қаржылық қамтамасыз етілуінің
тактикасы мен стратегиясы ретінде қаржының тиімді іс-әрекет етуінің
мақсаттары үшін оның ағындарын басқаруға мүмкіндік береді.
Қаржы менеджментінің жалпы мақсатты нұсқамасы – экономикалық дамудың
ішкі және сыртқы факторларын есепке алу негізінде кәсіпорынның тең қаржы
саясатын жүзеге асыру.
1 ӨНДІРІСТІК КАПИТАЛДАР ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАР
ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРІ
1.1 Кәсіпорындардағы қаржы менеджменті
Кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық қызметі негізгі
өндірістік капиталдарды – негізгі және айналым капиталдарын пайдаланумен
байланысты болады. Өндірістік капиталдардың бұлай бөлінуі олардың
айналымының сипатымен және дайын өнімді жасаудағы қатысуының нысанымен
байланысты.
Кәсіпорындарда өндірістік құрал-жабдықтар өндіріс процесінің
материалдық-техникалық негізі болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында
өндірістік құрал-жабдықтардың алғашқы қалыптасуы, олардың жұмыс істеуі мен
ұлғаймалы ұдайы молайтылып отыруы қаржылардың тікелей қатысуымен жүзеге
асырылады: олардың көмегімен еңбек құралдарын сатып алу, пайдалану және
қайта қалпына келтіруді жүзеге асыратын арнайы мақсатты ақша қорлары
құрылып пайдаланылады.
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтердің жаңа
түрлерінің бірі – материалдық емес активтер. Материалдық емес активтер –
жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзімді кезең ішінде пайдаланылатын
материалдық емес объектілер. Олардың кәсіпорын активтерінің құрамында пайда
болуы нарықтық қатынастарға көшуге, шаруашылықты жүргізудің дүниежүзілік
практикасына жақындастыру қажеттігіне байланысты болып отыр.
Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтер өндіріс
процесінде ұзақ уақыт бойы қатысады және өзінің құнын біртіндеп, бөліп-
бөліп тозығына қарай жаңа өнімнің құнына көшіреді. Көшу процесін
амортизация, көшірілген құнның үлесін амортизация нормасы, ал бұл үлестің
ақшалай көрінісін амортизациялық аударымдар деп атайды.
Қаражаттардың бір бөлігі басқарудың жоғарғы буындарының –
бірлестіктің, ассоцияцияның, министрліктердің, ведомствалардың
орталықтандырылған қаржы ресурстары есебінен авансылануы мүмкін. Соңғы
уақытта қаржыландырудың көзі ретінде шетелдік инвесторлардың қаражаттары
кеңінен пайдаланылып келеді.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда өндірістік капиталдардың өсімін
қаржыландырудың көзі кәсіпорынның қарамағында қалдырылатын және тікелей осы
мақсатқа бағытталатын, сондай-ақ қаржы қорлары – өндірісті дамыту қоры,
өндірістік және әлеуметтік даму қоры, қаржы резерві, басқа инвестициялық
қорлар арқылы жұмсалынатын таза табыс болып табылады. Осы мақсатқа сонымен
бірге банк кредиттері: негізгі капиталдарды қаржыландыру үшін ұзақ
мерзімді, айналым капиталдарын қаржыландыру үшін қысқа мерзімді кредиттер
пайдаланылады. Айналым қаражаттарын көбейтудің көзі бұдан басқа,
кредиторлық берешек пен тұрақты пассивтердің өсімі болып табылады.
Сөйтіп, өндірістік капиталдарды жасау мен оның өсімін қаржыландырудың
көздерін меншікті, тартылған және қарыз қаражаттарына топтастыруға болады.
Айналым қаражаттарының аса маңызды құрамды бөлігі меншікті айналым
қаражаттары болып табылады, өйткені олардың болуы, сақталымдылығы, басқа
қаражаттармен ара салмағы нақтылы рыноктағы кәсіпорынның қаржылық
орнықтылығының дәрежесін анықтайды.
Алғашқыда шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрған кезде өндірістік
капиталдарды, материалдық емес активтерді, айналым құралдарын сатып алудың
көзі жарғылық капитал болып табылады. Оның қаражаттары есебінен кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлар жасалады. Жарғылық капиталдың
көлемі бухгалтерлік баланста қамтылып көрсетіледі және кәсіпорынның,
фирманың қаржылық қуатын бағалаудың алғашқы критерийі қызметін атқарады.
Кейінгі негізгі капиталдарды сатып алуға шаруашылық қызмет нәтижесінде
кәсіпорында пайда болған қорланымдар пайдаланылады. Оларға ең алдымен өнім
өткізуден алынатын түсім-ақша құрамындағы амортизациялық аударымдар мен
табыс жатады.
Тартылған қаржылай қаражаттар акцияларды орналастырудан, еңбек ұжымы
мүшелерінің, заңи және жеке тұлғалардың жарналарынан алынған ақшаны
қамтиды.
Қарыз қаражаттарына коммерциялық банктердің ұзақ мерзімді несиелері,
негізгі капиталдарды қаржы лизингі негізінде сатып алу және инвестициялық
салық несиесі жатады.
Өндірістік капиталдардың қалыптасуы кәсіпкерлік қызмет бастауының
объективті алғышарты болып табылады. Бұл қызметтің нәтижелері дайын өнім
нысанында көрінеді.
Өндірістік капиталды пайдаланудың нәтижесі арнайы қаржылық
көрсеткіштермен сипатталады және кәсіпорынның қаржы менеджментінің
нәтижелігін дәлелдейді. Бұл нәтижелік өнімді өткізуден түскен табыс
мөлшерінде, кәсіпорынның шығынында айқындалады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша
“өнім өткізуден алынған табыс” көрсеткішінде негізгі қызметтен алынған
табыс қамтып көрсетіледі, ол тауар-материалдық босалқы қорларды, орындалған
жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді өткізуден алынған табыстардан басқа,
қосылған құнға салынатын салықты, акциздерді, басқа салықтар мен
міндеттемелерді, қайтарылған тауарлардың құнын және сату мен бағадан
шегерімдерді алып тастағаннан кейіні сыйақы, яғни пайыздар, дивидендтер,
қаламақы және рента түріндегі алынған табысты да қамтиды.
Өнім өткізуден алынған табыс пен оның өзіндік құны арасындағы айырым
жалпы табысты құрайды. Алайда бұл сызба бойынша өзіндік құн бүкіл
шығыстарды қамтып көрсетпейді – олардың бір бөлігі кезең шығыстарын
құрайды, атап айтқанда:
• жалпы және әкімшілік шығындары;
• өткізуге байланысты шығысдар;
• сыйақыны пайыздарды төлеу бойынша шығыстар.
Жалпы табыс пен кезең шығыстары арасындағы айырым негізгі қызмет
бойынша сальдоланылған қаржылық нәтижені қамтып көрсетеді және “негізгі
қызметтен алынған табыс” деп аталады.
Негізгі емес қызметтен алынған табыс – активтерді пайдалануға беруден,
бағалы қағаздарды қайта бағалаудан және т.с.с. алынған қаржылық нәтиже.
Табысты бөлудің тәртібі де салық салудың қолданылып жүрген сызбасына
байланысты. Мәселен, Қазақстан Республикасында жиынтық жылдық табыс және
еңбекке ақы төлеу шығындарын қамтитын заңмен белгіленген тауар-материалдық
босалқы қорларға, еңбекақыға, амортизациялық аударымдарға, банктердің
сыйақысына, резервтік қорларға аударылатын аударымдарға, сақтық төлемдеріне
және басқа бірқатар шығындарды қамтитын шегерімдер бойынша сызба
қабылданған.
Басқа сызбаларда бұл шығындар жалпы табысқа кіріктіріледі. және оның
құрамында салық салуға жатады. Салықтарды төлегеннен кейінгі табыс, бұл
нұсқада еңбекке ақы төлеуге және кәсіпорынның өндірістік және әлеуметтік
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бөлінеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері
жеке көрсеткіштер бойынша тиісті есепте қамтып көрсетіледі. Бұдан басқа,
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп жасалады, онда бұл қозғалыс үш
бағыт бойынша көрсетіледі:
• операциялық қызметтен;
• инвестициялық қызметтен;
• қаржылық қызметтен.
Табысты бөлудің негізге алынатын қағидаттардың бірі – ол біріншіден,
ең алдымен мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерді алғашқы кезекте
орындау; екіншіден, меншікті ұлғаймалы өндірістің қажеттіліктерін тиісті
қаражаттармен қамтамасыз ету; үшіншіден, кәсіпорынның резервтерін
қалыптастыруға бағыттау; кәсіпкерлік тәуекел едәуір өсіп отырған жағдайда
мұның маңызы ерекше.
Табыстың сан қырлы мәні, маңызы экономиканың нарық шаруашылығының
негіздеріне көшуіне қарай күшейе түсуде. Істің мәні мынада болып отыр:
қаржылық дербестік пен тәуелсіздікке ие болған әр түрлі меншік нысанындағы
кәсіпорындардың бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер мен
аударымдары төлегеннен кейін қалған пайданы қай мақсаттарға және қандай
көлемде жұмсауға құқығы бар.
Қаржы жүйесінің бастапқы буыны ретінде шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қаржысы базистік категория, яғни тап осындай нысанада жұмыс
істейтін айырықшалықты белгілері мен ерекшеліктері бар объективті
экономикалық қатынастардың жиынтығы болып табылады. Бірақ ақша қорлары
қозғалысының объектісі бар, субъектілердің нақтылы мүдделері жөнінде
көрінетін кез келген қатынастар сияқты, олар реттеуді, тиісті қаржы
ағынының бағыттарын, олардың қозғалысын ретке келтіруді қажет етеді. Бұл
қондырмалықтарға жататын, нақтылы орындаушылардың санасымен, машығымен және
іскерлігімен жасалатын субъективті басқарушы іс-әрекеттері ақылы жүзеге
асырылады. Экономикалық заңдармен анықталатын базистік аса маңызды
құбылыстардың талабына бағдарлануы тиіс, бұл талаптарды үнемі ескеріп
отыруы тиіс, яғни базистің шарттарына бағынышты болуы тиіс болғандықтан
қондырмалықтарға жатады. Бұл басқарылатын іс-әрекеттерге қаржы менеджменті
ұғымы – тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның ақша ағынының,
кәсіпорынның бүкіл қаражаттарының қозғалысы механизмін басқару жүйесі
жатады.
Қаржы жүйесінің бұл буынында нарық жағдайындағы басқару қаржы
менеджменті деп аталады және кәсіпорындар мен ұйымдардың кәсіпкерлік
қызметі арқылы және соның шеңберінде әлеуметтік-экономикалық процестерді
басқарудың нысаны болып табылады. Қаржы менеджментінің мәні тиісті
службалар тарапынан қосымша қаржы ресурстарын ең тиімді етіп тартуға,
оларды неғұрлым ұтымды етіп жұмсауға, қаржы рыногында бағалы қағаздарды
сатып алып, қайтып сатып пайдалы операциялар жасауға мүмкіндік беретіндей
етіп қаржыны басқаруды ұйымдастыру.
Кәсіпорындарда қаржы менеджментінің объектілері мыналар болып
табылады: жылжымайтын және жылжымалы мүлік, мүліктік құқықтар, жұмыстар
және қызметтер, ақпарат, зияткерлік қызметтің нәтижелері, материалдық емес
игіліктер.
Қаржы менеджменті уәждемелерге – адамдардың немесе ұжымдардың
қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын мақсаттарды іске асыру
жөніндегі қызметке негізделеді. Уәждеме іскерлік белсенділікті, еңбек
өнімділігі мен сапасын ынталандыру процесінде көрінеді.
Жалпы қаржы менеджменті қаржыны басқарудың ілгеріде баяндалған
қағидаттарына негізделген. Ол басқарудың тиісті элементтерін – ақпаратты,
жоспарлауды, ұйымдастыруды, реттеуді, бақылауды кіріктіреді. Қаржы
менеджментін жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып табылады,
бұл орта бағалардың еркін жүйесі, тауар мен қызметтердің рыногымен қатар
еңбек, капиталдар, өндіріс құрал-жабдықтары рыногының жұмыс істеуі,
кәсіпорындардың қызметін мемлекеттік реттеуді заңнамалық реттемелеу
кезіндегі кәсіпкерлік қызметті коммерциялық есеп негіздерінде жүргізуге
мүмкіндік береді. Сөйтіп, кәсіпорындардың қаржы менеджментінің шеңбері
нарықтық факторлармен анықталады, бұл оны жеке буындарында басқарушы
субъектілердің басқарылу объектілеріне ықпал жасауының экономикалық
элементтері басым болуы мүмкін қаржыны басқарудың жалпы шарттарынан
ажыратады. Кәсіпорындардың қаржы менеджментінің жүйесі аса жылжымалы,
өйткені бұл буындағы нысандардың, әдістердің арсеналы жалпымемлекеттік
қаржылардағыға қарағанда тым әр түрлі.
Қаржы менеджментін мына кезеңдердің дәйекті ауысымы ретінде елестетуге
болады:
1) ақша қаражаттарын пайдаланудың міндетін қою және мақсатын
анықтау;
2) ақша ағындарының қозғалысын басқарудың қаржылық әдістерін,
тәсілдерін тандау;
3) қабылданған шешім бойынша инвестициялау жөніндегі шешімді
бизнес-жоспар немесе басқа ресімдеу түріндегі іс-әрекеттердің
бағдарламасын жасау;
4) жобаның орындалуын ұйымдастыру;
5) атқарылу барысына бақылау жасау және қажетті түзетулер жасау;
6) қайта инвестициялаудың мақсаттары үшін жоба нәтижелерін талдау
және бағалау.
Қаржы менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелдіктерімен, яғни
жобаланған нұсқамен салыстырғанда табысты кем алу немесе зиянның пайда
болуы ықтималдығымен кездесіп отырады. Тәуекелдікті талдау оның көздері мен
себептерін анықтаудан, ысыраптың белгілі бір деңгейінің ықтималдығын
өлшеуді, яғни тәуекелдіктің қолайлы дәрежесін белгілеуден басталады.
Тәуекелдік статистикалық, сараптық және құрамдастырылған әдістермен
анықталады. Қаржы менеджментінде шешімдер қабылдау тәуекелдіктің барлық
түрін – өндірістік, коммерциялық, қаржы тәуекелдіктерінің үйлесуін қажет
етеді.
Алайда бизнеске экономикалық, сондай-ақ әлеуметтік, саяси және табиғи
сипаттағы секілді көптеген құбылыстар да әсер етеді: өрлеу мен дағдарыстар,
банк пайызының, бағалардың ауытқулары, тұтынушылар ұнатуларының,
бәсекелестер іс-қимылының өзгеруі, үкіметтің көлденең шешімдер қабылдауы,
ереуілдер, табиғи катаклизмдер, апаттар және т.б.
Қолайсыз уақиғалар болған кезде келеңсіз зардаптарды азайтуға ақшаны,
өндірістік қуатты, шикізатты, дайын өнімді резервте сақтау есебінен қол
жетеді; коммерциялық қызметті қайта бағдарлау жөніндегі алдын ала жасалған
шаралар болуы мүмкін. Жиынтық тәуекелді басқару кезіндегі кәсіпорынға
төнетін тәуекелдердің түрлі тұрпаттарында бірігетін кәсіпорын қаржынын
әртараптандырудың ерекше маңызы бар.
Қаржы менеджментінде маңызды объект ақша ағыны – құн нысандарын
жаңғыртудың және қосылған құнды қалыптастырудың экономикалық процестерін
ортақтастыратын қолма-қол және қолма-қол ақшасыз нысандарындағы ақшаның
қозғалысы болады. Ақша ағынының құрамына қаржы көмегімен де қалыптасатын,
сондай-ақ басқа әдістермен де тартылатын барлық ақша ресурстары қамтылады.
Қаражаттардың түсімінде анықтаушы орынды өнімді, жұмыстарды және
қызметтерді өткізуден түскен түсім-ақша, онан кейін несие ресурстары, әр
түрлі тартылған ресурстар алады. Қаражаттардың жылыстауы дүркін-дүркін
төленетін төлеулермен де, сондай-ақ ұзақ мерзімді инвестициялардың болжамы
негізіндегі күрделілерімен де байланысты.
Қаржы менеджментінде ақша оның іс-әрекетінің мезгілдік межелдемелері
тұрғысынан функцияларды атқару кезіндегі өзге нысанға, сапаға айналғанға
дейін қаралады. Бұл аспектіде ақшаның “уақытша құнының” барлығы есепке
алынады: мұндай сомада бүгінгі ақша мен келешектегі ақшаның сатып алу күші
бірдей болмайды. Ақшаның қазіргі және келешектегі құны өзара қайтымды.
Қазіргі құн келешектегі құнға компаундингілеу – күрделі пайыздарды есептеу
арқылы, ал келешектегі құн қазіргі құнға дисконттау – пайыздарды пайдаланып
төмендету арқылы жеткізіледі. Ақшаның келешектегі құнының есеп-қисабында
инфляцияның индекстерін есепке алу, яғни ақшаның құнын инфляциялық
құнсыздануға төмендету қажет.
Капиталды бюджеттендіру – өтеудің қарастырылған мезгілінде
қаражаттарды кейінгі дүркін-дүркін қайтаруларымен жабылатын ақша
қаражаттарының бір жолғы жылыстауы. Бюджеттендіру тұжырымдамасы негізгі
активтер бойынша шығыстарды жоспарлау кезінде пайдаланылады, бұл жобаларды
талдау және ақша қаражаттарының ұзақ мерзімді және ірі жұмсалымы жөнінде
шешімдер қабылдаудың процесі.
Табыстылықтың ішкі мөлшерлемесінің есеп-қисаптары жобаларды салыстыру
және пайдалылықтың пайыздары бойынша инвестициялық шешімдерді тандау үшін
және жобаның есепті табыстылығы мен пайыздың қолданыстағы нарықтық
мөлшерлемесін салыстыру және жобаны жүзеге асыру мезгіліне оның болжамы
үшін жүргізіледі.
Қаржы менеджментінің маңызды аспектісі кәсіпорынның қаржылық жай-күйін
талдау болып табылады. Бұл кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын, оның рыноктағы
жағдайын сипаттау үшін қажет.
Көрсеткіштерді, коэффициенттерді, нормаларды – қаржы-экономикалық
механизмнің элементтерін қадағалап отыру кәсіпорындардың жұмысын оперативті
басқаруға және бақылауға, бизнес-жоспарда немесе дамыту жобасында берілген
қаржы-шаруашылық процестерді, бағыттарды дер кезінде түзетуге мүмкіндік
береді.
Сөйтіп, қаржы менеджменті кәсіпорынның қаржылық қамтамасыз етілуінің
тактикасы мен стратегиясы ретінде қаржының тиімді іс-әрекет етуінің
мақсаттары үшін оның ағындарын басқаруға мүмкіндік береді. Кәсіпорынның
жиынтық ақша айналысын басқару жөніндегі қаржы менеджментінің стратегиялық
нұсқамасы ұдайы өндірістік процесті қамтамасыз етуге, берілген
критерийлерде ақша қорларын қалыптастыру, оларды нысаналы арналым бойынша
пайдалануға бағытталған.
Қаржы менеджментінің жалпы мақсатты нұсқамасы – экономикалық дамудың
ішкі және сыртқы факторларын есепке алу негізінде кәсіпорынның тең қаржы
саясатын жүзеге асыру.
1.2 Қаржы институттарындағы стратегиялық менеджмент
Қаржылық менеджмент жөніндегі іс-әрекеттің ауқымы кең. Оның ең басты
саласы – инвестициялық саясат. Қаржылық менеджментті тәжірибеде қолдану
үшін белгілі бір өлшем белгілер керек.
Қаржы өндіріске, құнды қағаздарға салу мынадай жағдайларда
инвестициялаудың өлшем – белгілері болып саналады:
1) Бұл салымнан түсетін таза пайда қаржыны банк депозиттеріне
орналастырудан түсетін таза пайдадан артса;
2) Инвестициялық пайдалылығы инфляция деңгейінен жоғары;
3) Бұл жобаның уақыт факторы мен есепке алғандағы пайдалылығы
балама жобалардың тиімділігінен жоғары болса;
4) Кәсіпорын активтерінің тиімділігі жобаны іске асырғаннан кейін
ұлғаяды.
5) Қаралатын жоба шығын қайтарылатын мерзім, өндірістің ұтымды
ассортименттік құрылымын қалыптастыру және т.б. тұрғысынан
кәсіпорынның стратегиялық жүйесіне сай келеді.
Қай кәсіпорынның болса да басты өлшем – белгілерін анықтау өзінше
дара. Ол сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz