Агробизнесті мемлекеттік реттеу

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Агробизнесті мемлекеттік реттеудің түсінігі
Агроөнеркәсіп интеграциясының түсінігі
Агробизнесті мемлекеттік реттеуді ұйымдастыру

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Агробизнесті дамытуда мемлекеттік реттеу жүйесін ұйымдастырудың маңызы

Қазақстан Республикасы Президент Н. Назарбаев өзінің Қазақстан халқына жолдауында: «Биыл үш жылдық аграрлық азық-түлік бағдарламасын іске асыру аяқталды. Біз еліміздегі аграрлық бизнесті мемлекеттік реттеу мен қолдау жүйесін негізінен қалыптастырдық. Үстіміздегі жылы ғана ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуға республикалық бюджеттен 57. 9 млрд. теңгеден аса қаржы бөлінеді. Бұл рекордтық сан» ¹ - деген болатын.

Осыған орай Қазақстанда агроөнеркәсіп кешенін мемлекттік реттеу мен қолдаудың жаңа саясатын қалыптастыру және оны жетілдіру мәселелері үкіметтің алға қойған басымды бағыттарының біріне айналды.

Мемлекеттік басқару мен реттеу жүйесінде ұйымдастыру тәсілі ауылшаруашылығы өнімдерін өндіру саласындағы мекемелерді жетілдіру, көптеген ескі өндіріс, технологиялық машиналар мен техникаларды жаңарту, жердің құнарлылығын арттыру мен өнімін өндірудегі сәтсіздіктерді болдырмау, жұмысты бір деңгейде істету, әрі сапалы өнім өндіру мен оны тез арада сату мәселелері бүгінгі күннің күттірмес шаралар болып отыр. Дамыған елдерде көп жылдар ішінде басымдылығы үнемі сақталып келе жатқан фермерлік шаруашылықтарды мемлекет тарапынан басқару мен реттеу, сонымен қатар оны қолдау жүйесі жүзеге асырылып отырады. Ол өндіріс көлемін арттыруға, оның тұрақтылығы мен жоғарғы тиімділігін, өнім сапасының жақсаруын қамтамасыз етуге, бірқатар экономикалық және әлеуметтік жағдайларды реттеуге бағытталады. Деректер бойынша әлемнің 24 елінде ауыл шаруашылығы өндірісіне мемлекеттің көмегі орташа есеппен алғанда тауарлы ауылшаруашылық өнімі құнының 40-50%-ын құрайды, ал Жапония мен Финляндияда 75-80%-на жетеді.

Мысалы, Америка Құрама Штаттарындағы және нарықтық экономикасы дамыған басқа елдердегі шаруа (фермер) қожалықтар қызметін ұйымдастырудың негізгі принциптерін үйреніп, олардың көбісін жергілікті табиғи-экономикалық жағдайлармен ауыл шаруашылығын дамытудың басқа ерекшеліктерін ескере отырып, біздің республикамызда да қолданудың пайдасы мол болмақ. М. Т. Оспанов, Р. Р. Аутов пен Х. Ертазиннің зерттеулері бойынша АҚШ кейінгі он жылда ауыл шаруашылығы жерлерінен алынған өнім құны 2, 7 есе өссе, ал оның табысы осы сектор да жұмыс істейтін бір адамға шаққанда 3 есе көбейген Сол сияқты, Жапонияда да аталған көрсеткіштер 2, 1 және 2, 6 есеге артқан ² .

Кейбір экономистер ірі шаруа (фермер) қожалықтарының тиімді екендігіне Америка фермерлерінің тәжірибесі толық дәлел бола алады деген тұжырымға келеді. Мысалы, АҚШ-та фермерлер толық меншік негізінде жердің 32, 9%-ын, өз жері мен жалға әлу арқылы 53, 9%-ын және толық жалға алу негізінде барлық ауылшаруашылық жерлерінің 13, 2%-ын өңдейді. Толық меншік иесі - фермер шаруашылығының орташа көлемі 140 гектар, ішінара меншік иесінікі - 335 гектар, фермер жалгердікі 302 гектарды құрайды.

АҚШ фермерлерінің жіктемесі бойынша 100 мың доллардан астам өнім өткізетін шаруашылықтар ірі (өнімнің құнындағы үлесі 74%), 40-90 мың доллар өнім өндіретін орташа (14, 2 және 15, 7%-ға сәйкес) және 40 мың долларға дейін өнім өндіретіндер қсақ (70, 8 және 10, 3%-ға сәйкес) фермерлер деп аталады.

Ұсақ фермерлік шаруашылықтардың саны көп болса да олар барлық өндірілген өнімнің 1/10-ін береді. Ал олардың экономикасы өте нашар дамыған, жартысына жуығы өз-өзін ақтамайды ³ . Ал егістік алқапты қысқартқаны үшін фермерлерге берілетін дотациялар 10% көлемінде болып отыр.

Кейбір ауыл шаруашылығы өнімдеріне мемлекет фермерлік қожалықтары табыстылығының жеткілікті деңгейін қамтамасыз ететін тұрақты бағаларды қолдайды. Осы мақсатта мынадай шаралар қолданылады:

- өнімге кепілдік бағалар белгілеу;

- фермерлік бағаларды кедендік қорғау;

- өнімді сатып алуды қаржыландыру және ауыл шаруашылық өнімдерін сұраныстан артық өндіру дағдарысын реттеу және онымен байланысты бағалардың төмендеуін, сонымен қатар фермерлік қожалықтардың жойылып кетпеуін сақтау;

-экспорттық протекционизм (бағаларға экспорттық үстемелер қою) .

АҚШ-та ауыл шаруашылық шикізат бағалары елдің әлемдік нарықтағы

бәсеке қабілеттілік шегіне дейін реттеледі. Осы мақсатта әртүрлі тәсілдерді пайдаланады. Бұл жағдайда кепілдік бағалар жалпы ел келемінде конгрестің шешімімен бес жылға заң негізінде анықталады. Еңтөменгі кепілдік баға ауыл шаруашылығы министрлігі арқылы фермерлер (банктегі ставкадан темен) 9 ай көлемінде несие алу үшін анықталады. Кепілдік ставкалар әрқашан нарықтықтан төмен. Нарықтық бағалар өнімді сату кезінде екі жақтың келісімі негізінде сұраныс пен ұсынысты есепке ала отырып анықталады, әдетте олар кепілдік баға деңгейінен төмен болады.

Фермерлерге берілетін дотациялар көлемі кепілдік және нарықтық бағалар арасындағы айырма бойынша өнімнің бүкіл көлеміне анықталады (бушеліне 0, 50 длл. - 2000ж. ) . Бұ кезде өндірісті тұақтандыру үшін фермерлерге дотацияның 50%-ын алдын ала төлейді, ал қалған бөлігін нарықтық бағаны есепке ала отырып астықты өткізгеннен кейін беріледі.

Жүгері дәнін өндіруге дотацияның жалпы көлемі өткізілген және оның құнының орташа бағасының 10-15%-ын құрайды. Соя, сорго, арпа, бидай және күріш өндіру жөнінде ұсақ бағдарламалар да бар. Сүт өнімдерін өндіретін мал шаруашылығында дотациялар сүттің өзіне емес, оның өңделген өнімдеріне (май, ірімшік, сыр және т. б. ) жасалады.

Орнын толтырушы (компенсациялық) төлемдер ауыл шаруашылық өнімдерінің негізгі түрін өндіретін және қолайсыз жағдайларда (географиялық, әлеуметтік - экономикалық, табиғи) жұмыс істейтін фермерлік қожалықтарды қолдау үшін мақсатты субсидиялар түрінде бөлінеді. Осы жерде тікелей субсидиялар фермерлерге нарық коньюнктурасы өзгергенде, бағаны тұрақтандыру үшін, сонымен қатар жердің қүнарлылығын сақтау мақсатында бөлінеді. Қаржыландыру жүйесі өсіріп отырған дақылдар түрін ретті түрде өзгертіп, топырақ эрозиясын болдырмауға бет алған фермерлерді ынталандыруға арналған. Аграрлықсекторда пайдаланылып отырған және мемлекет қорғайтын жерлерді, әсіресе батпақты аймақтардағы жерлерді өңдеуді едәуір ұлғайту, сонымен қатар ауыл шаруашылық айналы мындағы жерлерден алып, орман отырғызумен айналысушыларға қолдау көзделініп отырады. Осымен бір мезгілде ауыл шаруашылық өнімдеріне белгіленген сатып алу бағаларын қолдауға бағытталған мемлекеттік субсидиялар көлемін қысқарту қаралуда.

Қосымша субсидиялар жолдарды, элеваторларды жөндеу, өнімді тасымалдау, жанар-жағар май шығындарын төлеу, сыртқы нарықта өнімнің бәсеке қабілеттілігін қолдау үшін бағытталады. ЕЭС-те жекелеген кәсіпорындарды қолдау бағдарламасынан жерге орналастыру мен құрылымды дамытуды қайта қарау және өнімді өткізуге дейінгі іс-шараларды, кәсіптік, өнеркәсіп өндірісін, туристерге қызмет көрсету ұйымдарын қамтитын, қолайсыз аудандарды дамытудың кешендік аймақтық бағдарламалары жасалған.

Фермерлердің негізгі бағдарламасы несие алуға қол жеткізу болып табылады Несиенің улкен бөлігі жерді кепілдікке бергенде беріледі және оны сатып алуға, суландыруға, күрделі қүрылысқа пайдалануға жұмсалады. Несиенің орта және қыска мерзімдік түрлері мүлікті кепілдікке қойғанда беріледі. Тауарлы-несиелік корпорация шарттары несие алушылардың мүдделерімен сәйкес келетін ауыл шаруашылық өнімдерін кепілдікке бергенде қысқа мерзімді несиелер береді. Сондықтан, жалгерлер өтеу мерзімі ұзақ болатын салымдарға мүдделі емес. Ал олар кепілдігі бар несиенің орта және қысқа мерзімді түрлерін ғана пайдаланушылар болып табылады. Жериелері. мысалы, тек тез өтеу мерзімі емес, сонымен бірге ұзақ мерзімді салымдарға да мүдделі. Олар несиенің барлық түрлерін пайдаланады. Қарыздар бойынша жоғарғы пайыз деңгейі - 12%, теменгісі - 8, 8%. 40%-ға тең қарыздылық деңгейі АҚШ-та шаруашылық жүргізу пайдалылығының шекарасы болып саналады. Жас фермерлер үшін қарыз пайызы азайтылады.

Қазіргі уақытта АҚШ-та фермерлік қожалықтар ауыл шаруашылығында жобамен көп салалары өндіріс өніміне мамандануда. Олардың мамандануына сәйкес елде фермерлік шаруашылықтарды тиімді орналастыру үшін он аймақтық - экономикалық аудандарға (мамандану және орналастыру аймақтары бойынша) бөлінген. Бұл аудандар табиғи-климаттық (топырақ құрамы, климат, жер сапасы және т. б және де экономикалық (өткізу нарығын; дейінгі қашықтық, сақтау және өңдейтін өндіріс орындарының жеткілікті болуы маркетингті дамыту дәрежесі және т. б жағдайларының көрсеткіштері бойынш бөлінеді. Осы жағдайларға сәйкес ауыл шаруашылық өнімінің қай түрі болсы өндіріс тиімділігі деңгейіне байланысты әрбір аймақтық-экономикалық аудан жобамен өндірістің бес түріне маманданған. Бұл жерде олардың арасынан аймақтык экономикалық ауданның негізгі маманданған салалары болып табылатын өндірістің тиімділігінің жоғары деңгейімен сипатталатын өнімнің бір немесе екі түі өндіріледі.

АҚШ-тағы фермерлік қожалықтарды өндірістік типін, біздегі сияқты, тауарлы өніммен байланысты көрсеткіштер қатарымен анықтайды. Негізгі көрсеткіш ретінде оның гауарлық деңгейін, салалы құрылымын және шаруашылық көлемін пайдаланады. Тауарлық деңгейі бойынша фермерлік қожалықтар коммерциялық және коммерциялық емес болып бөлінеді. Бұл үшін экономикалық сыныптау өнімін сату көлемі бойынша келесідей сегіз классқа бөлінген шкала негізінде анықталады. 1 мың доллардан - 2, 5 мың долларға дейін; 2, 5-нан 5 мың долларға дейін; 5 тен 10 мың долларға дейін; 10-нан 20 мың долларға дейін; 20-дан 40 мың долларға дейін; 40-тан 100 мың долларға дейін; 100 нан 250 мың долларға дейін және 250 мың доллардан жоғары. Бөлудің шекаралық көрсеткіші 40 мың доллар деңгейіндегі өнімді сату көлемі болып табылады. Сату көлемі осы деңгейден темен фермерлер қожалықтарды коммерциялық емес түрін жатқызады, себебі алынатын өнімнің құны фермердің жағдайын толық қамтамасыз етпейді және ол негізгі табысты қызметтің басқа түрлерінен алады. Өткізу көлемі 4 мың доллардан жоғары фермерлік қожалықтарды коммерциялық топқа жатқызады, олар қазіргі уақытта АҚШ-тағы жалпы формалардың 28% құрайды және барлық тауарлық өнімнің 90%-ын өндіреді.

Тауарлық өнім көлеміне байланысты АҚШ-тағы фермерлік қожалықтар үш түрге бөлінеді: қарапайым тауарлы өндіріс (әрекет етудің натуралды сипатында жалдамалы еңбекті пайдаланушы тауарлы фермалар; акционерлік капиталға және жалдамалы жұмыс күшіне негізделгені корпорациялар АҚШ-тағы фермерлік қожалықтардың көлемділігін де тауарлы өнімнің сату көлемімен анықтайды. Осы көрсеткіш бойынша оларды үш топқа бөледі: ұсақ - өнімнің көлемі 40 мың долларға дейінгі және орташа жер көлемі 70 га; орта - 40 мыңнан 100 мың долларға дейін және 260 га; ірі - 100 мың доллардан жоғары және 580 га.

АҚШ-та фермерлік қожалыктардың типін бөлудің негізгі белгісі олардың салалық құрылымын қалыптастыру болып табылады. Өндірістік типтендіру коммерциялық фермерлік қожалықтар арасында өткізіледі. Өнімнің бір түрін немесе тобын сатудан түскен табыстың фермадағы бүкіл ауыл шаруашылық өнімін (тауарлық өнім құрылымындағы өнім, немесе сала түрінің үлес салмағы) сатудан түсетін жылдық жалпы табысына пайыздық қатынасының көрсеткішіне негізделген. Бұл жерде маманданған топқа ауылшаруашылық өнімін сатудан түскен жалпы табыстың 50% және одан көбі өнімнің нақты бір түрі немесе тобының үлесіне тиетің тауарлық формаларды жатқызады. Бұл көрсеткіш бойынша АҚШ-та фермерлік қожалықтың мамандануының екі типін бөледі: тар салалы (бір-екі салаға мамандану) және көп салалы (бірнеше саланың үйлесуі негізінде) . Тар мамандануда ферма өзі ғана толық белгілі бір өнімді өндірген кездегі (сүт, жұмыртқа, мақта, темекі және т. б. ) заттық деп, және функционалдық деп - бірдей технологиялық процестің белгілі бір кезеңінің орындалуындағы мамандандырудың орын алуы деп бөледі. Қазіргі уакытта АҚШ-тағы ком-мерциялық фермалардың 96%-ін тар маманданған кәсіпорынға жатқызады. Оны үстіне олардың барлығы дерлік тауарлы өнім құрылымында үлес салмағы төмен қосымша салалар мен негізгі саланы (технологиялық және техникалық параметрлер бойынша) үйлестіреді.

Жалпы АҚШ-тағы фермерлік шаруашылықтардың салалық құрылымын қоғамдық еңбектің барлық үш формасын қолдану мен тиімді үйлестіру негізінде белгілейтінін айтып өту қажет

АҚШ-тағы фермерлік шаруашылықтардың жіктелуі мен өндірістік типтендірудің негізгі әдістемелік алғы-шарттары осындай. Біздің кейбір аграршы-экономистеріміздің ғылыми зерттеулерінің нәтижесі көрсеткендей, осы принциптер Канада, Австралия және Батыс Еуропаның көптеген елдерінде де фермерлік шаруашылықтарды жіктеу мен өндірістік типтендіруде пайдаланылады. Жекелеген дамыған елдердегі фермерлік өндірісті дамыту тәжірибесін зерттей отырып, Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын типтендіру мәселелеріне өзгерістер енгізгенде оларды мына төмендегі жаңа категорияларға бөлу қажет сияқты Мысалы: а) отбасылық шаруа (фермер) қожалықтары; б) іскерлік қызметті бірігіп жасауда екі және одан да көп меншік иелерінің фермалары; в) өнім өндіру мен өңдеу жөніндегі ауылшаруашылық акционерлік (жеке меншік) кәсіпорындары; г) әртүрлі басқа да кооперативтер.

Отбасылық шаруа (фермер) қожалықтары барлық өндірістік және экономикалық қызметте күнделікті басшылықты жүзеге асыратын, тиісті капитал мен қажетті жұмыс күшінің едәуір бөлігін құрайтын жеке шаруашылық бірлігі болып құрылуы тиіс.

Іскерлік қызметті бірігіп жасайтын біріккен шаруа (фермер) қожалықтары көпменшікті құрылымдар болуы мумкін. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру және өңдеу кәсіпорындары көпменшікті немесе акционерлік қоғам ретінде құрылуы мүмкін.

Әртүрлі басқа да шаруа (фермер) қожалықтары ірі кәсіпорындардың, ғылыми-зерттеу ұйымдарының фермалары немесе қосалқы шаруашылық түрінде құрылуы мүмкін.

Осы айтылғандардан шығатыны, біздің республикамызда шаруа (фермер) Қожалықтарын құрылуы және қалыптасуы кезеңінде өндірісті жіктеу мен оны типтендіру мәселелеріне әдістемелік принциптер жасау үшін отандық аграршы-экономистеріміздің теориялық мұрасын және осы мәселе жөніндегі шетелдік тәжірибенің оң тұстарын сараптап, қажетті жерлерін алу керек деп санаймыз. Батые елдерінің тәжірибесін біздің жағдайымызға толық қаптай салу дұрыс болмае еді. Алайда, егер обьективті факторлардың әсеріне байланысты аграрлық өндірістің дамуының жалпы заңдылықтары бар болса, онда олардың дамуы шетелде де, бізде де бірдей болғаны дұрыс болар еді. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық жалпы жүйесі ерекшеліктерінің әртүрлі әсеріне қарамай, мемлекеттік реттеу мен өндірісті ұйымдастырудың жекелеген субъективті элементтерінің ұқсастығы және оның бірдейлігін жоққа шығаруға болмайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.