Тіл дыбыстары мен олардың жасалу жолы

Кіріспе
Ӏ тарау Тіл дыбыстары мен олардың жасалу жолы
1.1 Дыбыстардың акустикалық сипаттамасы
1.2 Дыбыстау мүшелерінің қызметі
ӀӀ тарау Тілдегі дауысты және дауыссыз дыбыстар
2.1 Жапон тіліндегі дауыссыз дыбыстардың зерттелуі
2.2 Жапон тіліндегі дауысты дыбыстардың сипаттамасы
Қорытынды

Фонетика тіл дыбыстары мен дыбыс заңдарын зерттейді, сонымен қоса, тілдің дыбыстық жағының өзіне тән қасиеттері, ерекшеліктері мен заңдары болады, сондықтан тіл дыбыстары, дыбыс заңдары тіл білімінің арнаулы саласы – фонетикалық зерттеу объектісі болып табылады. Фонетикада дыбыстарды зерттеу мен дыбыстьқ тілдің буын, екпін, интонация мәселелері тығыз байланысты болады.
Теоретикалық фонетиканың тіл дыбыстарын және оларға тән заңдылықтарды зерттеудегі мәні: дыбыстық өзгерістерді, олардың есепке алмай тұрып, лексикалық құбылыстардың да шығу төркінін, өзгеріп дамуын ашып айқындау, соған орай лексиканың да, грамматиканың да ғылыми тарихын жасай алмаған болар еді.
Шет тілді оқып үйрену үшін, алдымен сол тілдің дыбыстық жүйесін, ондағы жеке дыбыстардың табиғатын танып білуден бастау қажет. Шет тілді оқытуда ондағы дыбыстық ерекшеліктер өз ана тіліндегі дыбыстармен салыстыру арқылы түсіндіріледі. Шет тілді оқытуда фонетикалық метод деп аталатын тәсіл бар. Фонетикалық метод оқытушыға шет тілдегі дыбыстар мен сөздердің және сөз тіркестерінің айтылуын үйретіп, саналы түрде меңгерту үшін шет тілі мен ана тілінің артикуляциясын бір-бірімен салыстыра отыруды басшылыққа алады.
Фонетика ғылым ретінде жалпы фонетика және жеке фонетика (нақтылы тілдің фонетикасы) болып бөлінеді.
Жалпы фонетика ғылымы жалпы тіл білімінің бір саласы ретінде адамның сөйлеу аппаратының дыбыстық мүмкіндігін айқындайды, тіл дыбыстары классификациясының принциптерін белгілейді. Жалпы фонетика акустика, физиология және психологиямен тығыз байланысты.
Жеке фонетика болса, бір тілдің дыбыстық құрамын, ондағы дыбыс заңдарын зерттейді. Ол зерттеу мақсатына қарай сипаттама (синхрониялық, статикалық) фонетика және тарихи (диахрониялық) фонетика болып екіге бөлінеді.

1. К.Аханов «Тіл білімі негіздері» Алматы, 1993 ж, 210-240 б.б
2. Э.Д.Сүлейменова «Тіл білімі сөздігі» Алматы «Ғылым», 1998 ж
3. Н.С.Трубецкой «Основы фонологии» Москва, 1960
4. С.Мырзабеков «Қазақ тілінің фонетикасы» Алматы, 1993 ж, 212-217 б.б
5. А.Түргенбаев «Сравнительная фонетики русского и казахских языков»
6. І.К.Кеңесбаев «Фонетика. Қазіргі қазақ тілі», Алматы 1954
7. М.И.Матусевич «ВВедение в общую фонетику», Москва 1959
8. Л.В.Щерба «Избранные работы по языка знанию и фонетике», ЛГУ 1958
9. О.В.Плетнер, Е.Д.Поливанов «Грамматика японского разговорного языка», Москва 1930, 144-166 стр
10. В.М.Алпатов, И.Ф.Вардуль, С.А.Старостин «Грамматика японского языка», Москва 2000
11. «Янония от А до Я» энциклопедия

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
Ӏ тарау Тіл дыбыстары мен олардың жасалу жолы
1. Дыбыстардың акустикалық сипаттамасы
2. Дыбыстау мүшелерінің қызметі
ӀӀ тарау Тілдегі дауысты және дауыссыз дыбыстар
2.1 Жапон тіліндегі дауыссыз дыбыстардың зерттелуі
2.2 Жапон тіліндегі дауысты дыбыстардың сипаттамасы
Қорытынды

КІРІСПЕ
Фонетика тіл дыбыстары мен дыбыс заңдарын зерттейді, сонымен қоса,
тілдің дыбыстық жағының өзіне тән қасиеттері, ерекшеліктері мен заңдары
болады, сондықтан тіл дыбыстары, дыбыс заңдары тіл білімінің арнаулы саласы
– фонетикалық зерттеу объектісі болып табылады. Фонетикада дыбыстарды
зерттеу мен дыбыстьқ тілдің буын, екпін, интонация мәселелері тығыз
байланысты болады.
Теоретикалық фонетиканың тіл дыбыстарын және оларға тән заңдылықтарды
зерттеудегі мәні: дыбыстық өзгерістерді, олардың есепке алмай тұрып,
лексикалық құбылыстардың да шығу төркінін, өзгеріп дамуын ашып айқындау,
соған орай лексиканың да, грамматиканың да ғылыми тарихын жасай алмаған
болар еді.
Шет тілді оқып үйрену үшін, алдымен сол тілдің дыбыстық жүйесін,
ондағы жеке дыбыстардың табиғатын танып білуден бастау қажет. Шет тілді
оқытуда ондағы дыбыстық ерекшеліктер өз ана тіліндегі дыбыстармен салыстыру
арқылы түсіндіріледі. Шет тілді оқытуда фонетикалық метод деп аталатын
тәсіл бар. Фонетикалық метод оқытушыға шет тілдегі дыбыстар мен сөздердің
және сөз тіркестерінің айтылуын үйретіп, саналы түрде меңгерту үшін шет
тілі мен ана тілінің артикуляциясын бір-бірімен салыстыра отыруды
басшылыққа алады.
Фонетика ғылым ретінде жалпы фонетика және жеке фонетика (нақтылы
тілдің фонетикасы) болып бөлінеді.
Жалпы фонетика ғылымы жалпы тіл білімінің бір саласы ретінде адамның
сөйлеу аппаратының дыбыстық мүмкіндігін айқындайды, тіл дыбыстары
классификациясының принциптерін белгілейді. Жалпы фонетика акустика,
физиология және психологиямен тығыз байланысты.
Жеке фонетика болса, бір тілдің дыбыстық құрамын, ондағы дыбыс
заңдарын зерттейді. Ол зерттеу мақсатына қарай сипаттама (синхрониялық,
статикалық) фонетика және тарихи (диахрониялық) фонетика болып екіге
бөлінеді.
Курстық жұмыстың зерттеу нысаны:
Тілдегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың сипаттамасы. Жапон тілінің
дыбыстары мен қазақ,орыс тілдерінің дыбыстарымен салыстыра зерттеу.
Зерттеудің әдістемесі:
Салыстырмалы-сипаттамалы.
Практикалық және теориялық мәні:
Жапон тіліндегі дауысты және дауыссыз дыбыстардың ерекшелігін шет
тілін үйренушіге айқындап көрсету.
Курс жұмысының құрылымы:
26 бет, кіріспе, 2 тарау, 4 тармақтан, қорытынды, сілтеме,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І -тарау. Тіл дыбыстары мен олардың жасалу жолы.
1.1 Дыбыстардың акустикалық сипаттамасы.
Дыбыстың жалпы теориясын акустика1 деп аталатын саласы қарастырады.
Акустикалық тұрғыдан алғанда, дыбыс қандай да болсын бір дененің белгілі
бір ортада теңселіп қозғалуының нәтижесінде пайда болады да, құлаққа
естіледі. Дыбыс өтетін орта – ауа кеңістігі. Ауа кеңістігінсіз ешбір
дыбыстың жасалып пайда болуы мүмкін емес. Акустика дыбыстардағы
төмендегідей белгілерді ажыратады: дыбыс ырғағы, дыбыс күші, дыбыс әуені,
дыбыстың созылыңқылығы.
Дыбыстардың жасалуы үшін резонанс айрықша қызмет атқарады. Резонанс
жан-жағы тұйықталып бітілген ауа бар жерде (үрлеп ойнау аспаптарындағы
қуыс, ауыз қуысы) пайда болады.
Сөйлеу дыбыстарының күші өкпеден шыққан ауа күшінің дауыс шымылдығына
түсетін қысымымен айқындалады. Сөйлеу дыбыстарының ырғағы дауыс
шымылдығының ұзындығы және оның қысылу қалпына қарай айқындалады.
Дауыстылардың созылу қалпы дауыссыздардан басымырақ болады. Дыбыс әуені
сөйлеу кезіндегі ауыз қуысы мен мұрын қуысының көлемі және қалпына қарай
айқындалады.

1.2. Дыбыстау мүшелерінің қызметі.
Тіл дыбыстарының акустикалық әр түрлі жағдайлары дыбыстау мүшелерінің
қызметімен байланыста болады. Дыбыстау мүшелеріне: өкпе, тамақ, көмей,
дауыс шымылдығы, тамақ қуысы, ауыз қуысы, мұрын қуысы, тіл, кішкене тіл,
таңдай, тіс, ерін т.б жатады. Дыбыстау мүшелерінің жиынтығы сөйлеу аппараты
(речевой аппарат) деп аталады.
Тіл дыбыстары өкпедегі ауаның сыртқа шығуынан жасалады. Бірақ олар
өкпедегі ауаның жай ғана шыға салуынан жасалмайды, ол үшін сөйллеу
аппаратының қатысуы шарт. Анығырақ айтқанда, тіл дыбыстары өкпедегі ауаның
сөйлеу аппаратының қатысуы арқылы сыртқа шығуынан жасалады. Дыбыстау
мүшелері ауа жүретін каналдың (дыхательный канал) бойына орналасқан.
Өкпеден шыққан ауа тыныс алатын кеңірдектің өкпеге қосылатын тарамдарынан
(бронхи) тамаққа, одан көмейге, көмейден жұтқыншақ қуысна келеді.
Дыбыстарды айтуда дауыс шымылдығы мен тілайрықша қызмет атқарады.
Дауыс шымылдығы көмейде болады. Дауыс шымылдығының керіліп тұруынан діріл
пайда болады да, үн шғады. Ал егер дауыс шымылдығы жиырылып тұрса, онда
діріл пайда болмайды, сондықтан үн де шыға алмайды. Дауысты дыбыстар осы
аталған дауыс шымылдығының дірілінен пайда болады.
Көмейдің үстінгі жағында жұтқыншақ қуысы болады. Ол ауыз қуысы және
мұрын қуысыменжалғасып жатады. Дыбыстардың айтылуында ауыз қуысы мен мұрын
қуысы резонаторлық қызмет атқарады. Кейбір үнді дауыссыздар мұрын қуысы
арқылы жасалады.
Ауыз қуысындағы мүшелердің ішінде ең басты қызмет атқаратын мүше –
тіл. Тілдің бірде ілгері, бірде кейін жылжыуынан, бірде жоғары көтеріліп,
бірде төмен түсуінен, сондай-ақ оның артқы шені мен орта шенінің немесе
ұшіның қимылынан әр түрлі дыбыстар жасалады. Тілдің ұшы жоғары тіске
тиюінен тіс (денталь) дыбыстары, ал тілдің артқы шенінің артқы таңдайға
тиюінен немесе жуықтауынан ттіл арты дыбыстары жасалады.
Тіл дыбыстарынының артикуляциясына айрықша қатысы бар дыбыстау
мүшелерінің бірі – ерін. Еріннің дауысты дыбыстардың жасалуына да,
дауыссыздардың жасалуына да қатысы бар. Еріннің сүйірленіп дөңгелеуінен
еріндік дауыстылар жасалса, екі еріннің өзара жымдасуынан ерін дауыссыздары
немесе била биаль дыбстар жасалады. Астыңғы еріннің үстіңгі тіске тиюінен
не оған жуықтауынан лабиаль-денталь дыбстары жасалады.
Сонымен, тіл дыбыстары дыбыстау мүшелері арқылы жасалады. Дыбыстау
мүшелерінің әрқайсысының белгілі бір қызметі болады. Бірақ олардың
әрқайсысының қасиеті өз алдына жеке-дара болмай, бірінің қызметі
екінщшісіне бағынышты және өзара тығыз байцланысты болады.

ІІ-тарау. Тілдегі дауысты және дауыссыз дыбыстар.
Әлемдегі тілдердің барлығы да дыбыстарды дауысты және дауыссыз деп
екі топқа бөледі. Әртүрлі тілдердегі дыбыстарды дауыстылар және дауыссыздар
деп топтастыруға негіз болатын жалпылама ортақ белгі ретінде, әдетте,
олардың буын құрал қызметі аталады. Буын құрау (слогообразование)
тұрғысынан алғанда, дауыстылар буын жасай алатын негізгі ұйытқы, басты
тұлға реитінде, ал дауыссыздар өздігінен буын жасай алмайтын, дауыстылар
жетегіндегі көмекші элементтер ретінде ғана қаралады.
Дыбыстарды дауыстылар мен дауыссыздар деп топтастырғанда, олардың
акустикалық жақтары мен физиологиялық жақтары да еске алынады.
Акустикалық тұрғыдан қарағанда дауыстылар мен дауыссыздарды бір-
бірінен пажырату музыкалды үн (тон) мен салдырға негізделеді. Дауыстыларда
үн басым да, дауыссыздарда салдыр басым. Бұл ретте мына жағдайды да ескеру
қажет: салдырдың элементтері дауыстыларда мүлдем жоқ деуге болмайды; ал
кейбір дауыссыздарда, атап айтқанда, ұяңдарда музыкальді үн (тон) бар.
Сонор дыбыстарды дауыстылардың немесе дауыссыздардың қатарына тікелей теліп
қою да қиын мәселе болып саналады. Акустикалық тұрғыдан алғанда сонор
дыбыстарды, әсіресе л, р дыбыстарын, дауыстылар қатарына емес, дауыссыздар
қатарына жатқызуға жеткілікті негіз жоқ екені айтылып жүр.
Физиологиялық (артикуляциялық2) тұрғыдан қарағанда, дауыстыларды айту
үстінде фонациялық ала (сөйлеп тұрғанда шыққан ауа): 1) кедергіге ұшырамай,
еркін шығады; 2) дыбыстау мүшелеріне күш түспей оның қалпы жайдары болады;
3) фонациялық ауа баяу (лепсіз) шығады. Ал дауыссыздар артикуляциясы мұнан
басқаша болады. Дауыссыздарды айтқанда, фонациялық ауа: 1) кедергіге
ұшырап, тосқауылмен айтылады; 2) тосқауылдан өту кезінде дыбыстау
мүшелеріне күш түседі; 3) фонациялық ауаның шығу қарқыны күштірек болады.
Дауыссыздар локальді немесе бір мүшелі артикуляциямен сипатталса,
дауыстылар локальді емес артикуляциямен сипатта.

2.1 Жапон тіліндегі дауыссыз дыбыстардың зерттелуі.
Жапон тіліндегі дауыссыз дыбыстар саны дауыстыға қарағанда әлдеқайда
көп. Жапон тілінде 5 дауысты дыбыс a, i, u, e, o және дауыссыздар: h, ,, k,
g, p, b, t, d, c, z, s, r, q, m, n және жартылай дауысты: j, w () мен моро
құрушы: N, Q фонетикалары бар3. Бірақ әлі күнге жарон тілінде нақты қанша
фонетика бар екені даулы сұрақ.
Дауыссыздар дауыстың (үннің) қатысуына байланысты жасалса,
кейбіреулері дауыс қатысуынсыз жасалады. Осыған байланысты дауыссыздар
қатаң және ұяң болады. Қатаң дауыссыздар үннің қатысуынсыз жасалады. Ал ұяң
дауыссыз үннің қатысуымен жасалады.
Егер дауыссыздарды айтқанда, дауыс шымылдығы жиырылып, қысылмаса және
дауыстың (үннің) қатысы болмаса, онда қатаң дыбыс жасалады. Мысалы, жапон
тілінде: h, k, p, t, c, s жатады, ал қазақ тілінді: қ, к, т, п, с т.б. Егер
дауыссызды айтқанда, дауыс шымылдығы үн шығарлық қалыпта болса, онда ұяң
дыбыстар жасалады. Жапон тілінде: g, b, d, z, r; қазақ тілінде: ғ, г, д, з,
б. Жапон тілінде де қазақ тіліндегідей қатаң және ұяң дауыссыздар өзара жұп-
жұбымен айтылады. Мәселен, k-g, p-b, t-d, c-z.
Қатаң дауыссыздар бір-бірінен үннің бірінде болуы, екіншісінде болмауы
жағынан ғана емес, сонымен бірге аслдырдың қатысы жағынан да ажыратылады.
Атап айтқанда, қатаң дауыссызда салдыр басым болады. Осыған қарағанда
ұяңдардан гөрі қатаңдарда ауаның қарқыны басым болады. Сондықтан да, қатаң
дауыссыздар кейде қарқынды немесе күшті (сильные) дауыссыздар деп те
аталады. Ал ұяң дауыссыздарды айтқанда, ауаның қарқыны қатаң дауыссыздарға
қарағанда баяу болады. Осыған байланысты ұяңдар әлсіз дауыссыздар деп
аталады.
Жапон тілінде дауыссыздар қатаң-ұяң болып және де шолақ-созылыңқы,
жуан-жіңішке және жасалу орнына қарай еріндік, тіл алды, тіл ортасы, тіл
арты, жұтқыншақ болып бөлінеді.
Дауыссыздар жұмсақ таңдайдың қалпына қарай ауыз жолды және мұрын жолды
дауыссыздар болып бөлінеді. Қазақ тіліндегі дауыссыздарға тән болып
екеледі: Егер жұмсақ таңдай жоғары көтеріліп, жұтқыншақтан мұрын қуысына
баратын кіре беріс жолды жауып тұрса, онда ауа ауыз қуысымен өтеді де,
осының нәтижесінде ауыз жолды деп аталады: (б, д). Егер жұмсақ таңдай төмен
түсіп, жұтқыншақтан мұрын қуысына баратын кіре беріс ашық болса, онда ауа
мұрын қуысынан өтеді де, осының нәтижесінде мұрын жолды деп аталатын
дауыссыздар жасалады (қазақ тілінде м, н...).
Жапон тілінде мұрын жолды дауыссыздарға: , m, n жатады.
Артикуляциялық жолына қарай салдыр дауыссыздар (қатаң мен ұяң), шұғыл
дауыссыздар (взрывные) және ызың дауыссыздар (щелинные) болып бөлінеді.
Шұғыл дауыссыздарды айтқанда, дыбыстау мүшелері бір-біріне жабысады
да, бірден кілт ажырасып кетеді, осының нәтижесінде ауа үзіліп, шұғыл
шығады. Шұғыл дауыссыздардың осы қасиеті ескеріліп, олар эксклюзив4
дауыссыздар деп те аталады. Шұғыл дауыссыздарға қазақ тілінде: п, б, т, д,
к, г, қ дыбыстары жатса, жапон тілінде: g, b, d жатады.
Шұғыл дауыссыздардың айтылу ерекшелігін т дыбысының артикуляциялық
жолын сипаттаудан да аңғаруға болады. Бұл дыбысты айтқанда, тілдің ұшы
күрек тіспен жымдасып, бірден кілт ажырап кетеді де ауа шұғыл шығады.
Ызың дауыссыздардың айтылу ерекшелігі дыбыстау мүшелерінің жымдасуынан
емес, тек өзара жуысуынан, нәтижесінде ауаның сүзіліп шығуынан жасалады.
Ызың дауыссыздар кейде фрикатив5 дауыссыздар деп те аталады. Қазақ тілінде:
в, ф, ғ, с, ш, х, з, ж, һ ал, жапон тілінде: s дыбысы жатады. Мәселен, х
дауыссызын айтқанда, тіл мен таңдай нық жабыспай, тек бір-біріне жуысады
да, ауа сүзіліп ызыңмен шығады.
Жапон тілінде ызың дауыссыз бен шұғыл дауыссыздардың ерекшеліктерін
бірдей қамтыған дауыссыз дыбыстар да кездеседі. Мұндай дауыссыздар аффрикат
дыбыстар деп аталады. Қазақ тілінде аффрикаттарға: ц, ч т.б жатса, жапон
тілінде с дыбысы жатады. Аффрикаттар шұғыл дауыссыз дыбыстың элементінен
басталып, ызың дауыссыз дыбыстың элементімен аяқталады. Элементтері
дегеніміз мынадан: ц аффрикаты – толық т мен с дыбыстарының механикалық
қосындысы емес; бұл – аффрикат аталған дыбыстардың элементтерінің бір-
бірімен жымдасып, бір бүтін дыбыс болыпкетуінен жасалған. Ч аффрикаты да
дербес т мен ш-ның толық қосындысы емес, аталған дыбыстар элементтерінің
органикалық байланысуынан, жымдаса кірігуінен жасалған дыбыс.
Хаттори Сиро, әйгілі жапон тілінің фонетисті, жапон тіліндегі
дыбыстарын тағы бірнеше топқа бөледі: жіңішке (mellao) – t,d және
сықырлаған (strident) – c, z; үзілмелі (шұғыл) – d мен діріл – r; терең
(compact) – k, g, (e, o, a); және ұсақ (diffuse) – t, p, d, b, m, n (i,
u); қара (grave) – p, k, b, g, m, , ю (и, о) және ашық (acute) – t, d,
h, j (i, e); доғал (flat) – o, u, ю мен орташа а және өткір (sharp) –
e, i,
Дауыссыз дыбыстар артикуляциялық орнына қарай мынандай топтарға
бөлінеді: 1) ерін немесе лабиаль6 дауыссыздар. Ерін дауыссыздары астыңғы
еріннің үстіңгі ерінге немесе үстіңгі тіске тиюінен жасалады. Лабиаль
дауыссыздар өз ішінде екі топқа бөлінеді: а) астыңғы еріннің жоғары ерінмен
жуысуынан ерін-еріндік (губно-губные) немесе биалабиаль7 дауыссыздар
жасалады. Мысалы, б, п, м (в, р, т). ә) астыңғы еріннің үстіңгі тіспен
жуысуынан еріндік-тіс (губо-зубные) немесе лабиоденталь8 дауыссыздар
жаслады. Мысалы: ф, в ( )
1) Тіл алды дауыссыздар
Тіл алды дауыссыздардың жасалуында тілдің алдыңғы бөлігі активті
қызмет атқарады. Ол өзінің өте жылжымалы болу қасиетіне қарай әр түрлі
қалыпта болып, дауыссыздардың түр-түрін жасауға қатысады.
Тіл алды дауыссыздар өз ішінде екі топқа бөлінеді: а) тіс дауыссыздары
немесе денталь9 дауыссыздар: т, д , с, з, н, л. Жапон тілінде: t, d, z, n,
j, c. ә) тіл ұшын немесе альвеоляр10 дауыссыздар: ч, ш, р, ж (t , ,j) Тіс
дауыссыздары жасалуы жағынан бір-біріне ұқсас болғанмен, олардың бірінен-
бірінің айырым жақтарыжоқ емес. Мысалы т, д дауыссыздары тіл ұшының үстіңгі
күрек тіске тиіп тұруынан жасалса, с, з дыбыстары тіл ұшының астыңғы тіске
жууынан жасалады. Альвеоляр дауыссыздардың ішінде де осындай айырмашылықтар
бар.
Жапон тіліндегі тіл алды дауыссызы ішінде t ұяң d дыбысына сәйкес,
қазақ тіліндегі том, дана сөздеріндегідей дыбысталады. ta, te, to, da, de,
do яғни i мен u-дан басқа дауыстылардың барлығының алдына келеді. i келген
жағдайда с мен sz ( ) болып, ал u алдында с мен зz ( ) келеді. Бұл
жағдайда ti, di-нің ti, di буынына аллмасуы мен ci, zi буынының ci, si- ге
айналуы, tu мен du-дың cu, zu болуы тарихи-фонетикалық өзгерістермен
түсіндіріледі.
Қайталанатын tt (қазақ тіліндегі аттар сөздігіндегідей) а, е, о
дауыстылары алдында келеді: atta ( ), otte ( ), utto ( ). Ұзақ dd=d мен
bb=b – болмайды.
Жапон тіліндегі c=ts , яғни ц сияқты аффрикат. Ол тек cu (tu-дан
шыққан) – мен бірге келеді. Осыған сәйкес жіңішке c=ts, өте қиын дыбыс,
орыс тілінің ть (t ) сияқты айтылады. Ол сі буынында да, жеке позицияда
да са, со(:), сu(:) болып кездеседі.
Созылыңқы с:=tts немесе t:s (бұл жерде жабысыңқы t созылады,
аффрикаттың ызың элементі s емес), Ромаджиде tchi арқылы беріледі (орысша
тти, мысалы itci=ittsi=it:si) – итти.
С (ц) дыбсна сәйкес ұяң з-dz аффрикаты с-дан айыпмашылығы тек u
алдында келмейді, і-дан басқасының алдында келе береді, яғни za, zi, ze, zo
(=дзи, дзу, дзэ, дзо) болады. Ал і алдында ол S=ds болып, жіңішке
аффрикатпен ауыстырылады. Бұл фонеманың спецификалық сипатына оның бірінші
жабысыңқы элементі (-d) – ны түсіріп, қарапайым z(з) спирантына айналатыны
жатады. Жапондықтар үшін dz не z қолданылуы арасында еш айырмашылық жоқ.
Алайда, dz көбінесе сөздің басында қолданылады(czasiki) және мұрындық N=n
дыбысынан кейін(banzai). Мүмкін жапондықтар сол үшін орыстың зубы сөзін
дзубы деп айтады. Ал сөз ортасында келгенде z болып оқылады, мысалы kaze-
, izen- т.б.
Осындай камбинаторлы – факультативті алмасу ерекшелігін ескере оырып,
бұл фонеманы зz не dz-z деп беру кездеседі.
Сәйкес келетін жіңішке фонема – з кейбір жағдайда z спирантымен зz
не dz-z зі(-zi) буынында кездеседі де, жеке позицияда з’а, з u(:),зо
(:) [дауыстыдан кейін za, zu(:), zo(:)]. Біздің транскрипцияда ол:дзи,
дзя, дзю, дзе (ромаджиде- ji, ja, ju, jo) деп белгіленеді. Мысалы: ази (
)- дәм.
s-қазақ тіліндегі сен,серт сөздеріндегідей.і-дауыстысынан басқасының
алдында келеді (і-нің алдында s жіңішке ś-ге айналады). s дыбысына сәйкес
келетін жіңішке ś-śi буынында (romaji shi, орыс си, қазақ ши ) және жеке
позицияда śа, śu, śo (romaji sha, shu, sho; орысша ся, сю, се), сапасы
бойынша орыстың сь дыбысына сай. Ол жіңішке ш-ның ұқсас жерлері болған
соң, ағылшында, ромаджи ś- sh арқылы, ал орысшада ш арқылы беріледі.(се:гун
–сөзін кейде шогун не шиогун деп береді
). Бірақ бұл жапон тілінің дыбысына қарсы келеді, себебі орыс тіліндегі ш
жуан, ал жапондық ś жіңішке.
S-та, ś-те сөз ортасында созылыңқы болып келе алады. Мысалы: иссай(
), дзасси( ).
Діріл және созылыңқы r сөйлегенде сирек кездеседі ,тек эмфатикалық
айтуда, мәселен ұрысқанда (ber:abo:), бірақ бұл жапондықтар үшін ерсі
көрінеді.
N мен оның жіңішкерген ń дыбысы (ни, ня, не, ню-ni, nya, nyo, nyu)
орыс тіліндегі н мен нь-ге сәйкес келеді. Созылыңқы ńń мен nn( )
2 мүлдем бөлек дыбысқа айналады: дифтонг аяғында мұрындық дауысты N мен
дауыссыз n немесе ń болады.
2) Тіл ортасы дауыссыздары.
Тіл ортасы дауыссыздары тілдің орта шенінің үстіңгі жағының қатты
таңдайға жуықтасуынан жасалады . Бұған орыс тілі мен қазақ тіліндегі й
дыбысы жатады.
Жапон тіліндегі тіл ортасы дауыссыздары h, j.
C-бұл h дыбысының жіңішке жұбы болады(ci, ca, cu, co - romaji hi,
hya, hyu, hyo;хи, хя, хю, хе ). Қазақ тіліндегі жіңішке х дыбысына ұқсас,
дәлірек немістің ich-laut сөзіндегі ch дыбысына сәйкес.
j- бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.