Банктің жеке капиталын қалыптастыру және оның қаржылық тұрақтылығын қамтамсыз ету
КІРІСПЕ
1 БАНКТІҢ ЖЕКЕ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ҚАМТАМСЫЗ ЕТУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Банктік капиталдың жалпы сипаттамасы және оның құрылымы
1.2 Банктің капиталы және оның құрылымы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 БАНКТІҢ ЖЕКЕ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ҚАМТАМСЫЗ ЕТУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Банктік капиталдың жалпы сипаттамасы және оның құрылымы
1.2 Банктің капиталы және оның құрылымы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ел Президенті Н.Ә. Назарбаев жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында “ Бізге экономи¬каның барлық деңгейінде – бүгінгі де, сол секілді ықтимал мүмкін болатын нақты да перспективалы бәсекелестік артықшы¬лықтарымызды қажеттілікпен әрі сараптылықпен анықтауға және пайдалануға тура келеді”,- деп атап өткендей, экономиканың банк секторының даму кезеңінде қаржы-несие құралдарының кешенін орынды қолдануынан олардың өздерінің өміршеңдігі, ақша рыногындағы операцияларды жүргізу нәтежиесінде табыс ала білу мүмкіндігі, немесе керісінше капиталын жоғалту және банкроттыққа ұшырау тәуекел деңгейіне тікелей байланысты. Егер банк менеджерлері банк тұрақтылығын бақылайтын болса: оларға банктің төлем жасауға қабілетсіздігін уайымдауға болады. Сондықтан олар үшін бірінші орында сенімділік, табыстылық және тәуекелді ең төменгі шегінде жеткізудің проблемасы тұр.
Банк тиімділігі мен оның сенімділігіне, табыстылығына, үлкен әсерін тигізетін болғандықтан біз әлемдік тәжірибедегі қазіргі кезде оларды бағалау әдістерін оқып білуіміз және осы алған тәжірибені еліміздің банк тәжірибесіне енгізуіміз абзал. Тақырыптың тағы бір маңыздылығы қарастырылып отырған банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылық мәселелері, басқару әдістері, Қазақстанның банк жүйесінің дамуымен байланысты сұрақтарды зерттеудің жаңа бағыттары болып табылатындығында.
Факторлық талдау негізінде банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылығының банк қызметіне әсерін зерттеу үшін біз әлемдік тәжірибеге үлкен көңіл аударып отырмыз және соның көмегі арқылы Қазақстанда қолдануға тиімді де пайдалы банк қызметіне жағдайларды анықтап, тәуекелден «қорғану» әдістерін саралап отырмыз.Осы кешегі күнге дейін отандық банктер үшін банк тұрақтылығына әсер ететін басты проблема болып алынған несиелерді қайтармау проблемасы қаралып келді. Бұл мәселені реттеуге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің пруденциялдық нормативтері бағытталған.
Бүгінде өзінің маңыздылығын жоғалтпай, бұл проблеманың орнын басқа проблема алды- ол активтер көлемінің жеткіліктілігі.
Өзіміздің отандық банктер әлемдік банк тәжірибесінде бар барлық проблемалармен кездесті деуге болмайды, бірақ олардың саны өсіп барады, ал бұл проблема Қазақстандық банктер үшін жаңа болып есептелінеді, сондықтан бұл тұрғыда қандай да бір терең зерттеулер жүргізілген жоқ. Осы орайда банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету саласындағы зерттеулер, Қазақстанның банк жүйесін реформалаудағы ең түйінді мәселе болып отыр. Барлық аталған өзекті мәселелер және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен негізгі міндеттерін қоюға өз әсерін тигізді.
Банк тиімділігі мен оның сенімділігіне, табыстылығына, үлкен әсерін тигізетін болғандықтан біз әлемдік тәжірибедегі қазіргі кезде оларды бағалау әдістерін оқып білуіміз және осы алған тәжірибені еліміздің банк тәжірибесіне енгізуіміз абзал. Тақырыптың тағы бір маңыздылығы қарастырылып отырған банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылық мәселелері, басқару әдістері, Қазақстанның банк жүйесінің дамуымен байланысты сұрақтарды зерттеудің жаңа бағыттары болып табылатындығында.
Факторлық талдау негізінде банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылығының банк қызметіне әсерін зерттеу үшін біз әлемдік тәжірибеге үлкен көңіл аударып отырмыз және соның көмегі арқылы Қазақстанда қолдануға тиімді де пайдалы банк қызметіне жағдайларды анықтап, тәуекелден «қорғану» әдістерін саралап отырмыз.Осы кешегі күнге дейін отандық банктер үшін банк тұрақтылығына әсер ететін басты проблема болып алынған несиелерді қайтармау проблемасы қаралып келді. Бұл мәселені реттеуге Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің пруденциялдық нормативтері бағытталған.
Бүгінде өзінің маңыздылығын жоғалтпай, бұл проблеманың орнын басқа проблема алды- ол активтер көлемінің жеткіліктілігі.
Өзіміздің отандық банктер әлемдік банк тәжірибесінде бар барлық проблемалармен кездесті деуге болмайды, бірақ олардың саны өсіп барады, ал бұл проблема Қазақстандық банктер үшін жаңа болып есептелінеді, сондықтан бұл тұрғыда қандай да бір терең зерттеулер жүргізілген жоқ. Осы орайда банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету саласындағы зерттеулер, Қазақстанның банк жүйесін реформалаудағы ең түйінді мәселе болып отыр. Барлық аталған өзекті мәселелер және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен негізгі міндеттерін қоюға өз әсерін тигізді.
1. Н.А. Назарбаев “Қазақстан халқына Жолдауы» // Егемен Қазақстан 28.02.2009.
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» ҚР Заңы (28.02.2008жылы өзгертулер мен енгізулері қосымша) 1995 жыл 30 наурыз.
3. «Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» ҚР Заңы №474 –II 2004 жыл 4 шілде.
4. «Қаржы лизингі туралы»ҚР Заңы №78-П 2000 жыл 5 шілде.
5. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылыс жинақтары туралы» Заңы №110-П 2000 жыл 7 желтоқсан.
6. «Қазақстан Республикасында несиелік бюро және несиелік тарихты құру туралы» ҚР Заңы №573-П 2005 жыл 6 шілде.
7. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының негізгі бағыттары туралы» ҚР Заңы №20 2007 жыл 11 наурыз.
8. «Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы №2444 1995 жыл 31 тамыз.
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» ҚР Заңы (28.02.2008жылы өзгертулер мен енгізулері қосымша) 1995 жыл 30 наурыз.
3. «Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» ҚР Заңы №474 –II 2004 жыл 4 шілде.
4. «Қаржы лизингі туралы»ҚР Заңы №78-П 2000 жыл 5 шілде.
5. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылыс жинақтары туралы» Заңы №110-П 2000 жыл 7 желтоқсан.
6. «Қазақстан Республикасында несиелік бюро және несиелік тарихты құру туралы» ҚР Заңы №573-П 2005 жыл 6 шілде.
7. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының негізгі бағыттары туралы» ҚР Заңы №20 2007 жыл 11 наурыз.
8. «Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы №2444 1995 жыл 31 тамыз.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Банктің жеке капиталын қалыптастыру жӘне оның қаржылық тұрақтылығын
қамтамсыз етудің теориялық негіздері
1. Банктік капиталдың жалпы сипаттамасы және оның құрылымы
2. Банктің капиталы және оның құрылымы
Қорытынды
Қолданылған Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ел Президенті Н.Ә. Назарбаев жыл сайынғы Қазақстан халқына
Жолдауында “ Бізге экономиканың барлық деңгейінде – бүгінгі де, сол секілді
ықтимал мүмкін болатын нақты да перспективалы бәсекелестік
артықшылықтарымызды қажеттілікпен әрі сараптылықпен анықтауға және
пайдалануға тура келеді”,- деп атап өткендей, экономиканың банк секторының
даму кезеңінде қаржы-несие құралдарының кешенін орынды қолдануынан олардың
өздерінің өміршеңдігі, ақша рыногындағы операцияларды жүргізу нәтежиесінде
табыс ала білу мүмкіндігі, немесе керісінше капиталын жоғалту және
банкроттыққа ұшырау тәуекел деңгейіне тікелей байланысты. Егер банк
менеджерлері банк тұрақтылығын бақылайтын болса: оларға банктің төлем
жасауға қабілетсіздігін уайымдауға болады. Сондықтан олар үшін бірінші
орында сенімділік, табыстылық және тәуекелді ең төменгі шегінде жеткізудің
проблемасы тұр.
Банк тиімділігі мен оның сенімділігіне, табыстылығына, үлкен әсерін
тигізетін болғандықтан біз әлемдік тәжірибедегі қазіргі кезде оларды
бағалау әдістерін оқып білуіміз және осы алған тәжірибені еліміздің банк
тәжірибесіне енгізуіміз абзал. Тақырыптың тағы бір маңыздылығы
қарастырылып отырған банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылық
мәселелері, басқару әдістері, Қазақстанның банк жүйесінің дамуымен
байланысты сұрақтарды зерттеудің жаңа бағыттары болып табылатындығында.
Факторлық талдау негізінде банктің жеке капиталының қаржылық
тұрақтылығының банк қызметіне әсерін зерттеу үшін біз әлемдік тәжірибеге
үлкен көңіл аударып отырмыз және соның көмегі арқылы Қазақстанда қолдануға
тиімді де пайдалы банк қызметіне жағдайларды анықтап, тәуекелден қорғану
әдістерін саралап отырмыз.Осы кешегі күнге дейін отандық банктер үшін банк
тұрақтылығына әсер ететін басты проблема болып алынған несиелерді қайтармау
проблемасы қаралып келді. Бұл мәселені реттеуге Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкінің пруденциялдық нормативтері бағытталған.
Бүгінде өзінің маңыздылығын жоғалтпай, бұл проблеманың орнын басқа
проблема алды- ол активтер көлемінің жеткіліктілігі.
Өзіміздің отандық банктер әлемдік банк тәжірибесінде бар барлық
проблемалармен кездесті деуге болмайды, бірақ олардың саны өсіп
барады, ал бұл проблема Қазақстандық банктер үшін жаңа болып есептелінеді,
сондықтан бұл тұрғыда қандай да бір терең зерттеулер жүргізілген жоқ. Осы
орайда банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету
саласындағы зерттеулер, Қазақстанның банк жүйесін реформалаудағы ең түйінді
мәселе болып отыр. Барлық аталған өзекті мәселелер және себептер осы диплом
жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен негізгі міндеттерін қоюға
өз әсерін тигізді.
1Банктің жеке капиталын қалыптастыру жӘне оның қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Банктік капиталдың жалпы сипаттамасы және оның құрылымы
Капиталдың толық мәні, оның міндетті қызметінен көрінеді. Экономисттердің
көпшілігі банк капиталы екі негізгі қызметті атқаратынын анықтайды: бөлу
және бақылау. Бұл екі қызмет өзара бір-біріне көмектесіп әрекет жасайды.
Бөлу қызметінің көмегімен алғашқы қор құрылуына бастайды. Ол
құрастырушылардың салымының есебінен құралады, жалпы ішкі қызмет құны
көрсетіліп бөлінеді, қаржы қорымен табысты бөлу барысында баға негізінің
пропорциясын анықтайды, қызмет ұсынушылардың, банктердің, мекемелердің және
мемлекеттің тілектерін мүдделерін толық қамтамасыз етіп қолайлы етіп
бағыттау.
Банктің ақша қорларының қалыптасуы банк құрылған сәттен басталады. Банк
заңға сәйкес өз жарғылық қорын құрады.
Жарғылық қор – банктің алғашқы негізгі жеке қаражат көзі болып табылады.
Ол негізгі және айналым капиталдарынан қалыптасады. Олар өз кезегінде
негізгі қорды, материалдық емес активтерді, айналым қорларын иеленуге
жұмсалады.
Банктің ақша қорларының қатарына үстеме капитал жатады. Ол негізгі қорды
қайта бағалау нәтижесінде мүлік құнының өсіміне эмисиялық түсімдердің
(акцияның сатылу бағасының номиналды бағасынан асуы) банктік қызмет
мақсатқа қайтарымсыз берілген ақшалай және материалдық құндылықтар есебімен
құралады. Бұл капиталды түпкілікті қайта бағалау кезінде мүлік бағасының
төмендеген соммасының орнын толтыруға басқа банктер мен тұлғаларға
қайтарымсыз беру салдарынан пайда болу шығынды өтеуге есепті кезеңдегі банк
қызметінің нәтижесі бойынша болған шығындарды табуға пайдаланылады.
Банктің шаруашылық қызметінің нәтижесі мен соңғы мақсаты табыс болып
табылады. Салық төленгеннен кейін банк қарамағында қалған табыстан
резервтік капитал, жинақтау қоры мен тұтыну қорлары қалыптасады.
Резервтік капитал – бұл банктің ақша қоры. Оның қалыптасу көзі болып
банктің өз меншігіндегі қалған табысы болып табылады. Ол есеп жылындағы
нақты мақсаттарға табыстың жетіспеуімен яғни есепті жылдың шығындарын
жабуға,төлеуге жұмсалады.
Бұл резервтік капиталдың болуы банктің қаржы жағдайының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді. Резервтік қордың ақшалай қаражатының түріне сондай-ақ
құнды қағаздардың құнсыздануына салынған резервтер, қайта сатып алу қоры,
кейінге қалдырылған қор және т.б. акционерлік қоғамда акцияны сатып алу
және облигацияны өтеу үшін құрылады.
Жинақтау қоры – банк қызметінің дамуына арналған ақша ресурстары. Бұл қор
банк мүлкін кеңейту мақсатында негізгі өндірісті дамытуға, сондай-ақ табыс
алу үшін қаржылық салымдарды салу және пайдаланумен байланысты.
Тұтыну қоры - әлеуметтік қажеттіліктерге негізгі қызмет емес салаларды
қаржыландыруға, марапаттауларға, компенсация түріндегі төлемдерге және т.б.
мақсаттарға бағытталған ақша ресурстары.
Валюта қоры - өз қызметін экспортқа шығаратын және валюталық түсімді
алатын банктерде қалыптасады.
Банктің қаржы ресурсы – бұл жеке ақша табыстарының жиынтығы және сырттан
түскен түсімдер. Олар банктің қаржылық міндеттемесін орындауға, қызметті
кеңейтуге байланысты шыққан шығындар мен ағымдық шығындарды қаржыландыруға
арналған.
Капитал сияқты түсінікті бөліп көрсету керек. Капитал айналымның аяқталуы
бойынша табыс әкелетін және қызметке салынған қаржы ресурстарының бір
бөлігі. Басқа сөзбен айтқанда, капитал қаржы ресурсына айналған формасы
ретінде болады.
Банктің қаржы ресурсы өзінің пайда болуында жеке және әр түрлі жағдайда
тартылған болып бөлінеді.
Жеке ресурсы құрамына табыс және амортизациялық аударымдар кіреді. Бұл
жерде ескеретін жағдай банк табысының бәрі толық банктің өз меншігінде
қалмайды. Оның бір бөлігі салық және басқа да төлемдер түрінде бюджетке
түседі. Ал одан қалған банк меншігіндегі табыс басқарма шешімімен жинақтау
және тұтыну мақсаттарына бөлінеді. Жинақтауға бағытталған табыс қызметтің
дамуына және банк мілкін арттыруына пайдаланылады. Тұтынуға бағытталған
табыс әлеуметтік мәселелерді шешу үшін пайдаланылады.
Амортизациялық аударымдар дегеніміз – негізгі өндірістік құралдардың және
материалдық емес активтердің тозуының ақшалай құнын көрсетеді. Ол екі жақты
сипаттамаға не болады. Себебі ол қызметтің жеке құнына кіреді және қызметті
өткізуден түскен түсім банктің есеп айырысу шотында жай немесе кеңейтілген
ұдайы өндірістің қаржыландыру көзіне айналады.
Тартылған немесе сыртқы қаржы ресурстарының қалыптасу көзі жеке заемдық
және бюджеттен бөлінетін қаржы түрінде болады. Бұл бөлу капитал салық
формасымен қамтамасыз етіледі. Егер сыртқы инвесторлар ақша қаражатын
кәсіпкерлік капитал түрінде салған болса, онда бұл салым тартылған жеке
қаржы ресурсы болып табылады.
Кәсіпкерлік капитал – бұл табыс алу немесе банкті басқаруға қатысу
мақсатында банктің жарғылық капиталына салынған капитал.
Ссудалық капитал – банктің банктік несие түрінде жеке басқа банктерден
вексель, облигация, займ түрінде уақытша пайдалануға, түрлі мерзімде
берілетін, төленетін, қайтарылатын капитал.
Бюджеттен бөлінетін қаржы – қайтарылатын және қайтарылмайтын негізде
болуы мүмкін. Бұл қаржы негізінен мемлекеттік тапсырыстарды қаржыландыруға
инвестициялық бағдарламаларды немесе қызметті ұсынуда жалпы мемлекеттік
маңызы бар банктерді мемлекет тарапынан қысқа мерзімде қолдау жасауды
қолданады.
Банк жеке ресурсын өндірістік және инвестициялық қызмет процесінде
пайдаланады. Олар үнемі ұдайы қозғалыста болады және тек ақшалай қалдық
ретінде есеп шотқа немесе банк кассасына түседі. Банк өзінің қаржы
тұрақтылығын және нарық шаруашылығындағы орнықтылығын қамтамасыз ете отырып
өзінің қаржы ресурсын уақыт ішінде және қызмет түрлеріне байланысты бөледі.
Бұл процестердің шиеленісуі оның қаржылық жұмысының қиындауына тәжірибеде
арнайы қаржы құралдарының пайдаланылуына әкеледі.
Банк қаржысын ұйымдастыру бөлігі бір принциптер негізінде құрылады
шаруашылық дербестік, өзін - өзі қаржыландыру, материалдық жауапкершілік,
қызметтің нәтижесіне қызығу, қаржылық резервтердің қалыптасуы.
Шаруашылық дербестік принципі – банк өзі дербес құқықтық ұйымдастыру
шаруашылық түріне тәуелсіз өзінің экономикалық қызметін, табыс алу
мақсатында ақша қаражатының салымын анықтай алады. Нарық – банктерге жаңа
салаларды іздеуге, капиталын салуға, тұтынушы сұранысын қанағаттандыратын
жаңа өндірісті ынталандырады.
Бірақ банк толық шаруашылық дербестік алды деуге болмайды. Себебі
мемлекет банк қызметінің кейбір жақтарын анықтайды. Мысалы: ақша- несие
саясатын.
Осылай банкпен бюджет және бюджеттен тыс қорлар арасында заңдармен
реттеледі4.
Өзін - өзі қаржыландыру принципі – қызметті ұсыну мен өткізу шығындарының
орнын толтырады. Жеке ақша қаражаты арқылы өндірістің дамуын инвестициялау
және қажетті жағдайда ғана банктік немесе коммерциялық несиені пайдаланады.
Нарық экономикасы дамыған елдерде жоғары деңгейде өзін-өзі қаржыландыратын
банктердің жеке ресурсының салыстырмалы салмағы 70%-дан асады. Бірақ
банктің ақша қаражатының жалпы көлемі нақты инвестициялық мақсаттарды
жүзеге асыруда жеткіліксіз болып табылады.
Қазіргі кезде бұл принципті барлық банктер мен ұйымдар жүзеге асыра
алмайды. Халық шаруашылығының кейбір салаларындағы банктік ұйымның қызмет
көрсетуі объективтілік себепке байланысты: олар жеткілікті тұрақтылықты
қамтамасыз ете алмайды. Оларға жеке банктер: қалалық жолаушы тасымалдау
транспорты, тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы, ауыл шаруашылығы, қорғаныс
өнеркәсібі жатады. Мұндай банктер бюджеттен бөлінетін қаржыны әртүрлі
жағдайда алады.
Материалдық жауапкершілік принципі – ол шаруашылық қызметтің нәтижесін
және жауапкершілік жүйесін жүргізуі. Бұл принциптің қаржылық әдістері
банктерге оның басшыларымен, жұмысшыларына әр түрлі құрылады.
Қызмет нәтижесіне қызығушылық принципінің объективтілік қажеттілігі.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі қызметі табыс алумен сипатталады. Шаруашылық
қызметтің нәтижесіне қызығушылық бұл тең дәрежеде банктің жұмысшыларына,
банктің өзіне және мемлекетке де тән. Бұл принциптің құрылуы жеке
жұмысшылар деңгейінде еңбек ақы төлеу қорынан немесе табыстан жұмысшыларға
лайықты еңбекақы қамтамасыз етілуі тиіс, ол принцип түрінде, жыл нәтижесі
бойынша істелген жұмысқа сый ету, көп жылдық сіңірген еңбек үлесін,
материалдық көмек ретінде төлемдер төлеу керек. Бұл принцип мемлекеттің
салық саясатын және экономикалық пропорцияны сақтап таза табысты тұтыну
қоры, жинақтау қорына бөліп жүргізу нәтижесінде банкте іске асуы мүмкін.
Мемлекет мүддесі банктің тиімді қызметімен қамтамасыз етіледі.
Қаржылық резервтердің қалыптасу принципі – кәсіпкерлік қызмет иелерінің
қаржы қорын құрып қамтамасыз етумен байланысты, ол нарықтық тербеліс
себебінен болатын тәуекелде кездесуі мүмкін. Нарықтық экономикада тәуекел
жауапкершілігі тікелей кәсіпкерлік қызмет иелеріне жүктеледі. Олар өз
бетінше шешім қабылдайды, және зерттеліп дайындалған бағдарлама бойынша
салынған ақшалай қаржыны тәуекелмен қайтармауды іске асырады. Банктің қаржы
салымы тәуекелі тағы да инфляция қарқынымен салыстырғанда жеткіліксіз
процент табысын немесе салынған капиталдан көбірек табыс түсетін салалардан
да алына байланысты. Осыдан өндіріс бағдарламасын дайындауда тікелей
қателіктер орын алуы мүмкін.
Банктердің барлық құқықты ұйымдастыру түрлерінің жеке қаржы қорлары
салықтарды және басқа бюджетке міндетті төлемдерді төлегеннен кейін таза
табысы құралады.
Сонымен қаржы қорына жіберілген ақша қаражаты өтімді тәртіпте сақтау
орнында олар табыс әкеледі және керек жағдайда тез ақшалай капиталға
айналуы тиіс.
Коммерциялық банктер бiр жағынан, шаруашылық субъектiлердiң уақытша бос
ақшалай қаражаттарын тартатын болса, екiншi жағынан, бұл қаражаттар
есебiнен кәсiпорындар мен ұйымдардың әр түрлi қажеттiлiктерiн
қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктiң пассивтiк
операцияларының негiзiнде оның қызметiнiң жүзеге асырылуы үшiн қажеттi банк
ресурстары жинақталады.
Банк операцияларын жүзеге асыру банктiң қызметi болып табылады. Банк
қызметiн клиент мүддесi үшiн белгiлi бiр iс-әрекеттердi орындау деп
сипаттауға болады. Кез келген банк өкiмiнiң негiзiнде клиенттiң қандай да
болмасын қажеттiлігiн қанағаттандыруы жатады.
Екінші деңгейлі банктердiң осы операцияларын топтастыра отырып, олар
атқаратын негiзгi функцияларды анықтауға болады: уақытша бос қаржыларды,
жинақтарды шоғырландыру (депозиттiк операциялар); экономика мен тұрғын
халықты несиелеу (активтi операциялар); несие ақшаларын шығару; нақты
ақшасыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргiзу; инвестициялық қызмет;
клиенттерге басқа да қаржы қызметтерiн көрсету.
Бүгінгi таңда әмбебап сипаттағы екінші деңгейлі банктер банк
қызметiнiң жан-жақты қамтитын қызмет түрлерiн жүргiзедi. Республиканың
коммерциялық банктерi қаржы, несие, есеп айырысу операцияларының барлық
түрлерiмен айналысады.
Негiзгi дәстүрлi қызмет түрлерiне қазiргi кезде бұрыннан келе жатқан
салымдарды тарту мен несие беру операциялары жатады. Осы қызмет түрлерiнен
сыйақы (мүдде) арасындағы айырмадан банктер табыс алып отырады.
2. Банктің капиталы және оның құрылымы
Екiншi деңгейлi банктердiң жеке капиталының рөлi мен шамасы, басқа
қызметпен айналысатын кәсiпорындар және ұйымдарға қарағанда ерекшелiктерге
ие.
Банктiң капиталы банктiң тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктiң
бастапқы құрылуы барысында жеке капитал көмегiмен банк қызметiне
байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға
жұмсалатын және т.б. шығындар жабылады. Себебi, жеке капиталсыз банктiң
қызметiн бастау мүмкiн емес. Осы жеке капитал есебiнен банкте қажеттi
резервтер құрылады. Сонымен қатар, банктiң капиталы ұзақ мерзiмдi
активтерге жұмсалымдардың басты көзi болып табылады.
Жеке және тартылған екiншi деңгейлi банктiң ресурстары Ұлттық банкте
ашылатын корреспонденттiк шотта көрсетiледi. Бұл активтi шот, сондықтан да
дебетi бойынша ресурстар, ал кредитi бойынша несиелiк жұмсалымдар берiледi.
Демек дебеттiк қалдықтың шамасы банктiң бос резервiнiң мөлшерiн көрсетедi.
Банктiң бос резервiнiң мөлшерi активтi операцияларға жұмсалмаған оның
ресурстарының шамасын бiлдiредi. Осы бос резервтер сомасы қаншалықты жоғары
болса, банктiң тұрақтылығы соғұрлым жоғары, бiрақ пайдасы төмен болады.
Керiсiнше, егер бос жатқан қаражаттарының шамасы аз болса, онда тұрақтылығы
төмен, пайдасы жоғары келедi. Сондықтан да, әрбiр екiншi деңгейлi банк
өзiнiң корреспонденттiк шоттағы қалдығын үнемi ықшамдауға ұмтылады.
Банктiң капиталы – банктiң қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және
шаруашылық қызметiн қамтамасыз ету үшiн құрылған банктiң әр түрлi қорлары
мен сол сияқты ағымдағы қызметiнiң нәтижесiне байланысты және өткен
жылдардағы бөлiнбеген пайдасы болып табылады.
Банктiң жеке капиталының құрылымы бiрдей емес, себебi, оларға әсер ететiн
әр түрлi факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, жеке пайданың
пайдаланылуына, капиталдың базасын нығайту мақсатына және банк саясатына
байланысты жыл бойына өзгерiп отырады.
Сонымен, қазiргi екiншi деңгейлi банктердiң жеке капиталын мынадай баптар
құрайды (сурет 1):
жарғылық капитал;
резервтiк капитал;
қосымша капиталдар;
банк операциялары бойынша тәуекелдердi төмендету мақсатында құрылған
қорлар (резервтер);
бөлiнбеген банк пайдасы.
Банктiң жарғылық капиталы банктiң заңды тұлға ретiнде мiндеттi түрде
құрылуын және өмiр сүруiнiң экономикалық негiзiн құрайды. Жарғылық
капиталдың төменгi мөлшерi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң пруденциялдық
нормативтерiмен реттелiп отырады. Банктiң жарғылық капиталы, оның
құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екiншi деңгейлi банктер мынадай екi ұйымдық нысандарда құрыла
алады:
акционерлiк банк формасында;
пай қосу арқылы, яғни жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк нысанында.
Пай қосу арқылы құрылған банктiң жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта
мөлшерi анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары
көлемiнде жауапты болып саналады. Мұндай банктердiң жарғылық капиталын
ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және пай
қосушылардың санының өсуi есебiнен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлiк
банктер өздерiнiң жарғылық ... жалғасы
Кіріспе
1. Банктің жеке капиталын қалыптастыру жӘне оның қаржылық тұрақтылығын
қамтамсыз етудің теориялық негіздері
1. Банктік капиталдың жалпы сипаттамасы және оның құрылымы
2. Банктің капиталы және оның құрылымы
Қорытынды
Қолданылған Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ел Президенті Н.Ә. Назарбаев жыл сайынғы Қазақстан халқына
Жолдауында “ Бізге экономиканың барлық деңгейінде – бүгінгі де, сол секілді
ықтимал мүмкін болатын нақты да перспективалы бәсекелестік
артықшылықтарымызды қажеттілікпен әрі сараптылықпен анықтауға және
пайдалануға тура келеді”,- деп атап өткендей, экономиканың банк секторының
даму кезеңінде қаржы-несие құралдарының кешенін орынды қолдануынан олардың
өздерінің өміршеңдігі, ақша рыногындағы операцияларды жүргізу нәтежиесінде
табыс ала білу мүмкіндігі, немесе керісінше капиталын жоғалту және
банкроттыққа ұшырау тәуекел деңгейіне тікелей байланысты. Егер банк
менеджерлері банк тұрақтылығын бақылайтын болса: оларға банктің төлем
жасауға қабілетсіздігін уайымдауға болады. Сондықтан олар үшін бірінші
орында сенімділік, табыстылық және тәуекелді ең төменгі шегінде жеткізудің
проблемасы тұр.
Банк тиімділігі мен оның сенімділігіне, табыстылығына, үлкен әсерін
тигізетін болғандықтан біз әлемдік тәжірибедегі қазіргі кезде оларды
бағалау әдістерін оқып білуіміз және осы алған тәжірибені еліміздің банк
тәжірибесіне енгізуіміз абзал. Тақырыптың тағы бір маңыздылығы
қарастырылып отырған банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылық
мәселелері, басқару әдістері, Қазақстанның банк жүйесінің дамуымен
байланысты сұрақтарды зерттеудің жаңа бағыттары болып табылатындығында.
Факторлық талдау негізінде банктің жеке капиталының қаржылық
тұрақтылығының банк қызметіне әсерін зерттеу үшін біз әлемдік тәжірибеге
үлкен көңіл аударып отырмыз және соның көмегі арқылы Қазақстанда қолдануға
тиімді де пайдалы банк қызметіне жағдайларды анықтап, тәуекелден қорғану
әдістерін саралап отырмыз.Осы кешегі күнге дейін отандық банктер үшін банк
тұрақтылығына әсер ететін басты проблема болып алынған несиелерді қайтармау
проблемасы қаралып келді. Бұл мәселені реттеуге Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкінің пруденциялдық нормативтері бағытталған.
Бүгінде өзінің маңыздылығын жоғалтпай, бұл проблеманың орнын басқа
проблема алды- ол активтер көлемінің жеткіліктілігі.
Өзіміздің отандық банктер әлемдік банк тәжірибесінде бар барлық
проблемалармен кездесті деуге болмайды, бірақ олардың саны өсіп
барады, ал бұл проблема Қазақстандық банктер үшін жаңа болып есептелінеді,
сондықтан бұл тұрғыда қандай да бір терең зерттеулер жүргізілген жоқ. Осы
орайда банктің жеке капиталының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету
саласындағы зерттеулер, Қазақстанның банк жүйесін реформалаудағы ең түйінді
мәселе болып отыр. Барлық аталған өзекті мәселелер және себептер осы диплом
жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен негізгі міндеттерін қоюға
өз әсерін тигізді.
1Банктің жеке капиталын қалыптастыру жӘне оның қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз етудің теориялық негіздері
1.1 Банктік капиталдың жалпы сипаттамасы және оның құрылымы
Капиталдың толық мәні, оның міндетті қызметінен көрінеді. Экономисттердің
көпшілігі банк капиталы екі негізгі қызметті атқаратынын анықтайды: бөлу
және бақылау. Бұл екі қызмет өзара бір-біріне көмектесіп әрекет жасайды.
Бөлу қызметінің көмегімен алғашқы қор құрылуына бастайды. Ол
құрастырушылардың салымының есебінен құралады, жалпы ішкі қызмет құны
көрсетіліп бөлінеді, қаржы қорымен табысты бөлу барысында баға негізінің
пропорциясын анықтайды, қызмет ұсынушылардың, банктердің, мекемелердің және
мемлекеттің тілектерін мүдделерін толық қамтамасыз етіп қолайлы етіп
бағыттау.
Банктің ақша қорларының қалыптасуы банк құрылған сәттен басталады. Банк
заңға сәйкес өз жарғылық қорын құрады.
Жарғылық қор – банктің алғашқы негізгі жеке қаражат көзі болып табылады.
Ол негізгі және айналым капиталдарынан қалыптасады. Олар өз кезегінде
негізгі қорды, материалдық емес активтерді, айналым қорларын иеленуге
жұмсалады.
Банктің ақша қорларының қатарына үстеме капитал жатады. Ол негізгі қорды
қайта бағалау нәтижесінде мүлік құнының өсіміне эмисиялық түсімдердің
(акцияның сатылу бағасының номиналды бағасынан асуы) банктік қызмет
мақсатқа қайтарымсыз берілген ақшалай және материалдық құндылықтар есебімен
құралады. Бұл капиталды түпкілікті қайта бағалау кезінде мүлік бағасының
төмендеген соммасының орнын толтыруға басқа банктер мен тұлғаларға
қайтарымсыз беру салдарынан пайда болу шығынды өтеуге есепті кезеңдегі банк
қызметінің нәтижесі бойынша болған шығындарды табуға пайдаланылады.
Банктің шаруашылық қызметінің нәтижесі мен соңғы мақсаты табыс болып
табылады. Салық төленгеннен кейін банк қарамағында қалған табыстан
резервтік капитал, жинақтау қоры мен тұтыну қорлары қалыптасады.
Резервтік капитал – бұл банктің ақша қоры. Оның қалыптасу көзі болып
банктің өз меншігіндегі қалған табысы болып табылады. Ол есеп жылындағы
нақты мақсаттарға табыстың жетіспеуімен яғни есепті жылдың шығындарын
жабуға,төлеуге жұмсалады.
Бұл резервтік капиталдың болуы банктің қаржы жағдайының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді. Резервтік қордың ақшалай қаражатының түріне сондай-ақ
құнды қағаздардың құнсыздануына салынған резервтер, қайта сатып алу қоры,
кейінге қалдырылған қор және т.б. акционерлік қоғамда акцияны сатып алу
және облигацияны өтеу үшін құрылады.
Жинақтау қоры – банк қызметінің дамуына арналған ақша ресурстары. Бұл қор
банк мүлкін кеңейту мақсатында негізгі өндірісті дамытуға, сондай-ақ табыс
алу үшін қаржылық салымдарды салу және пайдаланумен байланысты.
Тұтыну қоры - әлеуметтік қажеттіліктерге негізгі қызмет емес салаларды
қаржыландыруға, марапаттауларға, компенсация түріндегі төлемдерге және т.б.
мақсаттарға бағытталған ақша ресурстары.
Валюта қоры - өз қызметін экспортқа шығаратын және валюталық түсімді
алатын банктерде қалыптасады.
Банктің қаржы ресурсы – бұл жеке ақша табыстарының жиынтығы және сырттан
түскен түсімдер. Олар банктің қаржылық міндеттемесін орындауға, қызметті
кеңейтуге байланысты шыққан шығындар мен ағымдық шығындарды қаржыландыруға
арналған.
Капитал сияқты түсінікті бөліп көрсету керек. Капитал айналымның аяқталуы
бойынша табыс әкелетін және қызметке салынған қаржы ресурстарының бір
бөлігі. Басқа сөзбен айтқанда, капитал қаржы ресурсына айналған формасы
ретінде болады.
Банктің қаржы ресурсы өзінің пайда болуында жеке және әр түрлі жағдайда
тартылған болып бөлінеді.
Жеке ресурсы құрамына табыс және амортизациялық аударымдар кіреді. Бұл
жерде ескеретін жағдай банк табысының бәрі толық банктің өз меншігінде
қалмайды. Оның бір бөлігі салық және басқа да төлемдер түрінде бюджетке
түседі. Ал одан қалған банк меншігіндегі табыс басқарма шешімімен жинақтау
және тұтыну мақсаттарына бөлінеді. Жинақтауға бағытталған табыс қызметтің
дамуына және банк мілкін арттыруына пайдаланылады. Тұтынуға бағытталған
табыс әлеуметтік мәселелерді шешу үшін пайдаланылады.
Амортизациялық аударымдар дегеніміз – негізгі өндірістік құралдардың және
материалдық емес активтердің тозуының ақшалай құнын көрсетеді. Ол екі жақты
сипаттамаға не болады. Себебі ол қызметтің жеке құнына кіреді және қызметті
өткізуден түскен түсім банктің есеп айырысу шотында жай немесе кеңейтілген
ұдайы өндірістің қаржыландыру көзіне айналады.
Тартылған немесе сыртқы қаржы ресурстарының қалыптасу көзі жеке заемдық
және бюджеттен бөлінетін қаржы түрінде болады. Бұл бөлу капитал салық
формасымен қамтамасыз етіледі. Егер сыртқы инвесторлар ақша қаражатын
кәсіпкерлік капитал түрінде салған болса, онда бұл салым тартылған жеке
қаржы ресурсы болып табылады.
Кәсіпкерлік капитал – бұл табыс алу немесе банкті басқаруға қатысу
мақсатында банктің жарғылық капиталына салынған капитал.
Ссудалық капитал – банктің банктік несие түрінде жеке басқа банктерден
вексель, облигация, займ түрінде уақытша пайдалануға, түрлі мерзімде
берілетін, төленетін, қайтарылатын капитал.
Бюджеттен бөлінетін қаржы – қайтарылатын және қайтарылмайтын негізде
болуы мүмкін. Бұл қаржы негізінен мемлекеттік тапсырыстарды қаржыландыруға
инвестициялық бағдарламаларды немесе қызметті ұсынуда жалпы мемлекеттік
маңызы бар банктерді мемлекет тарапынан қысқа мерзімде қолдау жасауды
қолданады.
Банк жеке ресурсын өндірістік және инвестициялық қызмет процесінде
пайдаланады. Олар үнемі ұдайы қозғалыста болады және тек ақшалай қалдық
ретінде есеп шотқа немесе банк кассасына түседі. Банк өзінің қаржы
тұрақтылығын және нарық шаруашылығындағы орнықтылығын қамтамасыз ете отырып
өзінің қаржы ресурсын уақыт ішінде және қызмет түрлеріне байланысты бөледі.
Бұл процестердің шиеленісуі оның қаржылық жұмысының қиындауына тәжірибеде
арнайы қаржы құралдарының пайдаланылуына әкеледі.
Банк қаржысын ұйымдастыру бөлігі бір принциптер негізінде құрылады
шаруашылық дербестік, өзін - өзі қаржыландыру, материалдық жауапкершілік,
қызметтің нәтижесіне қызығу, қаржылық резервтердің қалыптасуы.
Шаруашылық дербестік принципі – банк өзі дербес құқықтық ұйымдастыру
шаруашылық түріне тәуелсіз өзінің экономикалық қызметін, табыс алу
мақсатында ақша қаражатының салымын анықтай алады. Нарық – банктерге жаңа
салаларды іздеуге, капиталын салуға, тұтынушы сұранысын қанағаттандыратын
жаңа өндірісті ынталандырады.
Бірақ банк толық шаруашылық дербестік алды деуге болмайды. Себебі
мемлекет банк қызметінің кейбір жақтарын анықтайды. Мысалы: ақша- несие
саясатын.
Осылай банкпен бюджет және бюджеттен тыс қорлар арасында заңдармен
реттеледі4.
Өзін - өзі қаржыландыру принципі – қызметті ұсыну мен өткізу шығындарының
орнын толтырады. Жеке ақша қаражаты арқылы өндірістің дамуын инвестициялау
және қажетті жағдайда ғана банктік немесе коммерциялық несиені пайдаланады.
Нарық экономикасы дамыған елдерде жоғары деңгейде өзін-өзі қаржыландыратын
банктердің жеке ресурсының салыстырмалы салмағы 70%-дан асады. Бірақ
банктің ақша қаражатының жалпы көлемі нақты инвестициялық мақсаттарды
жүзеге асыруда жеткіліксіз болып табылады.
Қазіргі кезде бұл принципті барлық банктер мен ұйымдар жүзеге асыра
алмайды. Халық шаруашылығының кейбір салаларындағы банктік ұйымның қызмет
көрсетуі объективтілік себепке байланысты: олар жеткілікті тұрақтылықты
қамтамасыз ете алмайды. Оларға жеке банктер: қалалық жолаушы тасымалдау
транспорты, тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы, ауыл шаруашылығы, қорғаныс
өнеркәсібі жатады. Мұндай банктер бюджеттен бөлінетін қаржыны әртүрлі
жағдайда алады.
Материалдық жауапкершілік принципі – ол шаруашылық қызметтің нәтижесін
және жауапкершілік жүйесін жүргізуі. Бұл принциптің қаржылық әдістері
банктерге оның басшыларымен, жұмысшыларына әр түрлі құрылады.
Қызмет нәтижесіне қызығушылық принципінің объективтілік қажеттілігі.
Кәсіпкерлік қызметтің негізгі қызметі табыс алумен сипатталады. Шаруашылық
қызметтің нәтижесіне қызығушылық бұл тең дәрежеде банктің жұмысшыларына,
банктің өзіне және мемлекетке де тән. Бұл принциптің құрылуы жеке
жұмысшылар деңгейінде еңбек ақы төлеу қорынан немесе табыстан жұмысшыларға
лайықты еңбекақы қамтамасыз етілуі тиіс, ол принцип түрінде, жыл нәтижесі
бойынша істелген жұмысқа сый ету, көп жылдық сіңірген еңбек үлесін,
материалдық көмек ретінде төлемдер төлеу керек. Бұл принцип мемлекеттің
салық саясатын және экономикалық пропорцияны сақтап таза табысты тұтыну
қоры, жинақтау қорына бөліп жүргізу нәтижесінде банкте іске асуы мүмкін.
Мемлекет мүддесі банктің тиімді қызметімен қамтамасыз етіледі.
Қаржылық резервтердің қалыптасу принципі – кәсіпкерлік қызмет иелерінің
қаржы қорын құрып қамтамасыз етумен байланысты, ол нарықтық тербеліс
себебінен болатын тәуекелде кездесуі мүмкін. Нарықтық экономикада тәуекел
жауапкершілігі тікелей кәсіпкерлік қызмет иелеріне жүктеледі. Олар өз
бетінше шешім қабылдайды, және зерттеліп дайындалған бағдарлама бойынша
салынған ақшалай қаржыны тәуекелмен қайтармауды іске асырады. Банктің қаржы
салымы тәуекелі тағы да инфляция қарқынымен салыстырғанда жеткіліксіз
процент табысын немесе салынған капиталдан көбірек табыс түсетін салалардан
да алына байланысты. Осыдан өндіріс бағдарламасын дайындауда тікелей
қателіктер орын алуы мүмкін.
Банктердің барлық құқықты ұйымдастыру түрлерінің жеке қаржы қорлары
салықтарды және басқа бюджетке міндетті төлемдерді төлегеннен кейін таза
табысы құралады.
Сонымен қаржы қорына жіберілген ақша қаражаты өтімді тәртіпте сақтау
орнында олар табыс әкеледі және керек жағдайда тез ақшалай капиталға
айналуы тиіс.
Коммерциялық банктер бiр жағынан, шаруашылық субъектiлердiң уақытша бос
ақшалай қаражаттарын тартатын болса, екiншi жағынан, бұл қаражаттар
есебiнен кәсiпорындар мен ұйымдардың әр түрлi қажеттiлiктерiн
қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктiң пассивтiк
операцияларының негiзiнде оның қызметiнiң жүзеге асырылуы үшiн қажеттi банк
ресурстары жинақталады.
Банк операцияларын жүзеге асыру банктiң қызметi болып табылады. Банк
қызметiн клиент мүддесi үшiн белгiлi бiр iс-әрекеттердi орындау деп
сипаттауға болады. Кез келген банк өкiмiнiң негiзiнде клиенттiң қандай да
болмасын қажеттiлігiн қанағаттандыруы жатады.
Екінші деңгейлі банктердiң осы операцияларын топтастыра отырып, олар
атқаратын негiзгi функцияларды анықтауға болады: уақытша бос қаржыларды,
жинақтарды шоғырландыру (депозиттiк операциялар); экономика мен тұрғын
халықты несиелеу (активтi операциялар); несие ақшаларын шығару; нақты
ақшасыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргiзу; инвестициялық қызмет;
клиенттерге басқа да қаржы қызметтерiн көрсету.
Бүгінгi таңда әмбебап сипаттағы екінші деңгейлі банктер банк
қызметiнiң жан-жақты қамтитын қызмет түрлерiн жүргiзедi. Республиканың
коммерциялық банктерi қаржы, несие, есеп айырысу операцияларының барлық
түрлерiмен айналысады.
Негiзгi дәстүрлi қызмет түрлерiне қазiргi кезде бұрыннан келе жатқан
салымдарды тарту мен несие беру операциялары жатады. Осы қызмет түрлерiнен
сыйақы (мүдде) арасындағы айырмадан банктер табыс алып отырады.
2. Банктің капиталы және оның құрылымы
Екiншi деңгейлi банктердiң жеке капиталының рөлi мен шамасы, басқа
қызметпен айналысатын кәсiпорындар және ұйымдарға қарағанда ерекшелiктерге
ие.
Банктiң капиталы банктiң тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктiң
бастапқы құрылуы барысында жеке капитал көмегiмен банк қызметiне
байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға
жұмсалатын және т.б. шығындар жабылады. Себебi, жеке капиталсыз банктiң
қызметiн бастау мүмкiн емес. Осы жеке капитал есебiнен банкте қажеттi
резервтер құрылады. Сонымен қатар, банктiң капиталы ұзақ мерзiмдi
активтерге жұмсалымдардың басты көзi болып табылады.
Жеке және тартылған екiншi деңгейлi банктiң ресурстары Ұлттық банкте
ашылатын корреспонденттiк шотта көрсетiледi. Бұл активтi шот, сондықтан да
дебетi бойынша ресурстар, ал кредитi бойынша несиелiк жұмсалымдар берiледi.
Демек дебеттiк қалдықтың шамасы банктiң бос резервiнiң мөлшерiн көрсетедi.
Банктiң бос резервiнiң мөлшерi активтi операцияларға жұмсалмаған оның
ресурстарының шамасын бiлдiредi. Осы бос резервтер сомасы қаншалықты жоғары
болса, банктiң тұрақтылығы соғұрлым жоғары, бiрақ пайдасы төмен болады.
Керiсiнше, егер бос жатқан қаражаттарының шамасы аз болса, онда тұрақтылығы
төмен, пайдасы жоғары келедi. Сондықтан да, әрбiр екiншi деңгейлi банк
өзiнiң корреспонденттiк шоттағы қалдығын үнемi ықшамдауға ұмтылады.
Банктiң капиталы – банктiң қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және
шаруашылық қызметiн қамтамасыз ету үшiн құрылған банктiң әр түрлi қорлары
мен сол сияқты ағымдағы қызметiнiң нәтижесiне байланысты және өткен
жылдардағы бөлiнбеген пайдасы болып табылады.
Банктiң жеке капиталының құрылымы бiрдей емес, себебi, оларға әсер ететiн
әр түрлi факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, жеке пайданың
пайдаланылуына, капиталдың базасын нығайту мақсатына және банк саясатына
байланысты жыл бойына өзгерiп отырады.
Сонымен, қазiргi екiншi деңгейлi банктердiң жеке капиталын мынадай баптар
құрайды (сурет 1):
жарғылық капитал;
резервтiк капитал;
қосымша капиталдар;
банк операциялары бойынша тәуекелдердi төмендету мақсатында құрылған
қорлар (резервтер);
бөлiнбеген банк пайдасы.
Банктiң жарғылық капиталы банктiң заңды тұлға ретiнде мiндеттi түрде
құрылуын және өмiр сүруiнiң экономикалық негiзiн құрайды. Жарғылық
капиталдың төменгi мөлшерi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң пруденциялдық
нормативтерiмен реттелiп отырады. Банктiң жарғылық капиталы, оның
құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екiншi деңгейлi банктер мынадай екi ұйымдық нысандарда құрыла
алады:
акционерлiк банк формасында;
пай қосу арқылы, яғни жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк нысанында.
Пай қосу арқылы құрылған банктiң жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта
мөлшерi анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары
көлемiнде жауапты болып саналады. Мұндай банктердiң жарғылық капиталын
ұлғайту, тек қана пай қосушылардың қосымша қосқан жарналары және пай
қосушылардың санының өсуi есебiнен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлiк
банктер өздерiнiң жарғылық ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz