ЕО тәжірибесінің негізінде ішкі қауіпсіздік мәселелерінің методологиялық аспектілері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I ТАРАУ. ЕО ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 «Ішкі қауіпсіздік» түсінігінің аймақтық интеграция үрдістері көлеміндегі мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 ЕО елдерінің қауіпсіздік үлгісі және ішкі қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
II ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... 18
2.1 Шенген ережелері және Еуропалық Одақтың кеңеюі ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 Маастрих келісім. шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы саясаттың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
III ТАРАУ. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ КӨЛЕМІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... .34
3.1Орталық Азия аймағындағы ішкі қауіпсіздік мәселесінің ерекшелігі мен қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.2 Орталық Азия аймағы елдерінің ішкі қауіпсіздік деңгейін арттыруда ЕО интеграция тәжірибесін қолданудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
I ТАРАУ. ЕО ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 «Ішкі қауіпсіздік» түсінігінің аймақтық интеграция үрдістері көлеміндегі мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 ЕО елдерінің қауіпсіздік үлгісі және ішкі қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
II ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... 18
2.1 Шенген ережелері және Еуропалық Одақтың кеңеюі ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 Маастрих келісім. шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы саясаттың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
III ТАРАУ. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ КӨЛЕМІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... .34
3.1Орталық Азия аймағындағы ішкі қауіпсіздік мәселесінің ерекшелігі мен қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.2 Орталық Азия аймағы елдерінің ішкі қауіпсіздік деңгейін арттыруда ЕО интеграция тәжірибесін қолданудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Зерттеудiң өзектiлiгi. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi мемлекеттердiң бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан халықаралық экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына айналды [1, 236 б.].
ХХІ-ғасырдың басында Еуропалық Одақ мүше-мемлекеттері алдында аса үлкен көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа мемлекеттерінен миграция ағымы, сонымен қатар, есірткіні заңсыз тасмалдау, лаңкестіктің кең етек жайуы – Еуропалық Одақ жағынан барабар тәсілді жұмылдыруға міндеттеуде, яғни ортақ саясат шеңберінде азаматтарға қауіпсіздікті қамтамасыз ету болды.
Iшкi қауiпсiздiк тақырыбы Орталық Азия елдерi үшiн де өзектi болып табылады. Орталық Азия елдерi, әрине Тәуелсiз Мемлекеттер Достығы, Орталық Азиялық Одақ немесе Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберiнде-ақ жұмыс iстей алар едi, бiрақ өкiнiшке орай шынайы қауiпсiздiктi қамтамасыз ететiн аймақта құрылымды құру үшiн бұл құрылымдардың тәжiрибесi аз, толық емес болуда. Орта Азиядағы және өзге де республикалардағы жүріп-тұру еркіндігі, шекаралық және иммиграциялық бақылау, трансшекаралық қылмыспен және халықаралық лаңкестікпен күрес мәселелері соңғы жылдары айрықша маңызға ие болып отыр.
Дипломдық жумыстың теориялық негіздері. Бұл дипломдық жұмыстың негізін халықаралық кауіпсіздік мәселелерімен айналысып журген отандык және шетелдік заңгер ғалымдарының еңбектері құраған: Moreau Defarges P., Bourlanges J.L., Сапанов С.Ж., Бокашева П.С. және т.б.
Зерттеу мақсаты – ішкі қауіпсіздік саласындағы ЕО елдерінің ынтымақтастығының тәжірибесінің оның Орталық Азия мемлекеттерінің пайдалану мүмкіндігін бағалау көлемінде талдау.
ХХІ-ғасырдың басында Еуропалық Одақ мүше-мемлекеттері алдында аса үлкен көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа мемлекеттерінен миграция ағымы, сонымен қатар, есірткіні заңсыз тасмалдау, лаңкестіктің кең етек жайуы – Еуропалық Одақ жағынан барабар тәсілді жұмылдыруға міндеттеуде, яғни ортақ саясат шеңберінде азаматтарға қауіпсіздікті қамтамасыз ету болды.
Iшкi қауiпсiздiк тақырыбы Орталық Азия елдерi үшiн де өзектi болып табылады. Орталық Азия елдерi, әрине Тәуелсiз Мемлекеттер Достығы, Орталық Азиялық Одақ немесе Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберiнде-ақ жұмыс iстей алар едi, бiрақ өкiнiшке орай шынайы қауiпсiздiктi қамтамасыз ететiн аймақта құрылымды құру үшiн бұл құрылымдардың тәжiрибесi аз, толық емес болуда. Орта Азиядағы және өзге де республикалардағы жүріп-тұру еркіндігі, шекаралық және иммиграциялық бақылау, трансшекаралық қылмыспен және халықаралық лаңкестікпен күрес мәселелері соңғы жылдары айрықша маңызға ие болып отыр.
Дипломдық жумыстың теориялық негіздері. Бұл дипломдық жұмыстың негізін халықаралық кауіпсіздік мәселелерімен айналысып журген отандык және шетелдік заңгер ғалымдарының еңбектері құраған: Moreau Defarges P., Bourlanges J.L., Сапанов С.Ж., Бокашева П.С. және т.б.
Зерттеу мақсаты – ішкі қауіпсіздік саласындағы ЕО елдерінің ынтымақтастығының тәжірибесінің оның Орталық Азия мемлекеттерінің пайдалану мүмкіндігін бағалау көлемінде талдау.
1. Современные международные отношения: Учебное пособие / Под ред. А.В. Торкунова. – М.: МГИМО, 1998. – 192 с.
2. Хантингтон С. Столкновение цивилизации // Полис. - 1996. – №7. – С. 33-47.
3. Бжезинский З. Великая шахматная доска. Господства Америки и его геостратегические императивы. – М.: Международное отношения, 1999. – 256 с.
4. Benoit L. La defense europeenne au lendemain des attentats du 11 septembre 2001 // Defense nat. – Paris, 2002. – №12. – P. 86-92.
5. Moreau Defarges P. La Serre Francoise de. Le traite de Nice: deconstruction ou refondation de l`Union // Politigue etrangere. – Paris, 2001. – №2. – P. 259-275.
6. Bourlanges J.L. La fin de l’Europe communautaire. Critigue du traite de Nice // Commentaire. – Paris, 2001. – №95. – P. 589-601.
7. Prieur J. Contribution a la Convention pour l` Europe // Commenter. – Paris, 2003. – №100. – P. 861-868.
8. Rodier C. La construction d`une politique europenne de l`asile, entre discours et pratiques // Hommes et migrations. – Paris, 2002. – №1240. – P. 81-93.
9. Toulemon R. Europe des Etates-Europe federale // Politique etrangere. – Paris, 2002. – № 3. – P. 631-646.
10. Шишков Ю.В. Формирование европейского экономического пространства. Заглядывая в 21-ый век: ЕС и СНГ / Отв. ред. Ю.А. Борко – М.: Интердиалект+, 1998. – 324 с.
11. Борко Ю.А. Социальная политика и экономическая интеграция: механизм взаимодействия // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / Под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 105-125.
12. Европейская интеграция: правовые проблемы. Сборник статей / Ред. колл. Т.Г. Топорнин. – М.: ИГПАН, 1992. – 123 с.
13. Шемятенков В.Г. Большая Европа и западноевропейская интеграция // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / Под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 11-25.
14. Буторина О.В. Экономический и валютный союз – новая ступень интеграции // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / Под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 64-94.
15. Каргалова М.В. Социальное измерение европейской безопасности. Институт Европы РАН. – М.: Интердиалект+, 1999. – 317 с.
16. Назарбаев Н.А. Стратегия развития Республики Казахстан как суверенного государства. – Алматы: Дауир, 1992. – 56 с.
17. Токаев К.К. Под стягом независимости. – Алматы: Атамура, 1997. – 467 с.
18. Идрысов Е. 10 лет внешней политике Казахстана: основные итоги и новые задачи // Дипломатический курьер, 2001, январь-май. – С. 115-118.
19. Арыстанбекова А. Х. Сотрудничество Республики Казахстан с Европейским Союзом // Расширение Европейского Союза: перспективы и реалии. А., 2003. – С. 8-12.
20. Конституции государств ЕС. – М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА, 1999. – 816 с.
21. Проект Конституции Европейского Союза // http://www.ispo.cec.be
22. Нормативные акты о полицейском сотрудничестве // Документы Европейского Союза. – М.: Право, 1994. - Т.2. - С. 246.
23. Европейский Союз на рубеже веков: Центр научно-информационных исследований глобальных и региональных проблем / Под ред. Т.Г. Пархалина. – М.: РАН. ИНИОН, 2000. – 296 с.
24. Договор о Европейском Союзе. Консолидированная версия / Отв. ред. Ю.А. Борко. – М.: Право, 2001. – 247 с.
25. Договор об учреждении европейского экономического сообщества / Договоры об учреждении европейских Сообществ, М.: Международная издательская группа «Право», 1994. - Т.1. – 392 с.
26. Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігінің ағымдағы мұрағаты. Орталық Азиядағы көпжақты ынтымақтастық бөлімі. 15-2-2-1.
27. Минеев А. Переосмысление амбиций // Европа, 2004. - №5(39). – С.9-11.
28. Сотрудничество в сфере внутренних дел и правосудия // ЕС: факты и комментарии // http://www.europa.eu.int
29. Соглашение между Казахстаном, Узбекистаном и Кыргызстаном о создании миротворческого коллективного батальона под эгидой ООН // Сборник по международному праву / Под общей ред. К.К. Токаева. – Алматы, 1998. – Т.1. – С. 310-314.
30. Токаев К.К. Практическая дипломатия: Министр иностранных дел и госсекретарь Казахстана отвечает на вопросы газеты «Известия-Казахстан» // Известия-Казахстан. – 2002. – 5 апреля.
31. Eurobarometer, 1997-2005; Бюллетень ЕС. Новости ЕС 1997-2005.
32. Договор о совместных действиях по борьбе с терроризмом, политическим и религиозным экстремизмом, транснациональной организованной преступностью и иными угрозами стабильности и безопасности //htp://www.centrasia.ru
33. Евразийское сообщество: экономика, политика, безопасность, 1995-2005.
34. Специальное заседание Генеральной Ассамблеи ООН, посвященное Мировой проблеме наркотиков // МПКНСООН, Информационный листок. – 1998. – №2. – С. 5-6.
35. The Community budget: Facts in figures. – Brussels; Luxembourg, 2000. – P. 79.
36. Потемкина О.Ю. Становление обновленной Европы (Европейское пространство свободы, безопасности и правопорядка – новый проект ЕС). // Международная политика. – М., 2000. – №7. – С. 25-27.
37. Grabbe H. Breaking new groud in internal security // Europe after September 11th / Centre for European Reform. – Luxembourg, 2001. – Р. 69-73.
38. JUSTICE. The Schengen Information System: a human rights audit: http://www.justice.org.uk
39. Есть такой народ мигранты. / Эхо планеты. – Июль 2002. – №28. – С. 6-10.
40. The UNHCR`s Preliminary Observations on the European Commission`s Proposals for Council Framework Decisions on combatting terrorism and on the European arrest warrant. From the site: http://www.unhcr.ch
41. Будет составлен перечень террористических организаций. // Европа. – 2001. - № 11 (18). – С. 9.
2. Хантингтон С. Столкновение цивилизации // Полис. - 1996. – №7. – С. 33-47.
3. Бжезинский З. Великая шахматная доска. Господства Америки и его геостратегические императивы. – М.: Международное отношения, 1999. – 256 с.
4. Benoit L. La defense europeenne au lendemain des attentats du 11 septembre 2001 // Defense nat. – Paris, 2002. – №12. – P. 86-92.
5. Moreau Defarges P. La Serre Francoise de. Le traite de Nice: deconstruction ou refondation de l`Union // Politigue etrangere. – Paris, 2001. – №2. – P. 259-275.
6. Bourlanges J.L. La fin de l’Europe communautaire. Critigue du traite de Nice // Commentaire. – Paris, 2001. – №95. – P. 589-601.
7. Prieur J. Contribution a la Convention pour l` Europe // Commenter. – Paris, 2003. – №100. – P. 861-868.
8. Rodier C. La construction d`une politique europenne de l`asile, entre discours et pratiques // Hommes et migrations. – Paris, 2002. – №1240. – P. 81-93.
9. Toulemon R. Europe des Etates-Europe federale // Politique etrangere. – Paris, 2002. – № 3. – P. 631-646.
10. Шишков Ю.В. Формирование европейского экономического пространства. Заглядывая в 21-ый век: ЕС и СНГ / Отв. ред. Ю.А. Борко – М.: Интердиалект+, 1998. – 324 с.
11. Борко Ю.А. Социальная политика и экономическая интеграция: механизм взаимодействия // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / Под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 105-125.
12. Европейская интеграция: правовые проблемы. Сборник статей / Ред. колл. Т.Г. Топорнин. – М.: ИГПАН, 1992. – 123 с.
13. Шемятенков В.Г. Большая Европа и западноевропейская интеграция // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / Под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 11-25.
14. Буторина О.В. Экономический и валютный союз – новая ступень интеграции // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / Под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 64-94.
15. Каргалова М.В. Социальное измерение европейской безопасности. Институт Европы РАН. – М.: Интердиалект+, 1999. – 317 с.
16. Назарбаев Н.А. Стратегия развития Республики Казахстан как суверенного государства. – Алматы: Дауир, 1992. – 56 с.
17. Токаев К.К. Под стягом независимости. – Алматы: Атамура, 1997. – 467 с.
18. Идрысов Е. 10 лет внешней политике Казахстана: основные итоги и новые задачи // Дипломатический курьер, 2001, январь-май. – С. 115-118.
19. Арыстанбекова А. Х. Сотрудничество Республики Казахстан с Европейским Союзом // Расширение Европейского Союза: перспективы и реалии. А., 2003. – С. 8-12.
20. Конституции государств ЕС. – М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА, 1999. – 816 с.
21. Проект Конституции Европейского Союза // http://www.ispo.cec.be
22. Нормативные акты о полицейском сотрудничестве // Документы Европейского Союза. – М.: Право, 1994. - Т.2. - С. 246.
23. Европейский Союз на рубеже веков: Центр научно-информационных исследований глобальных и региональных проблем / Под ред. Т.Г. Пархалина. – М.: РАН. ИНИОН, 2000. – 296 с.
24. Договор о Европейском Союзе. Консолидированная версия / Отв. ред. Ю.А. Борко. – М.: Право, 2001. – 247 с.
25. Договор об учреждении европейского экономического сообщества / Договоры об учреждении европейских Сообществ, М.: Международная издательская группа «Право», 1994. - Т.1. – 392 с.
26. Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігінің ағымдағы мұрағаты. Орталық Азиядағы көпжақты ынтымақтастық бөлімі. 15-2-2-1.
27. Минеев А. Переосмысление амбиций // Европа, 2004. - №5(39). – С.9-11.
28. Сотрудничество в сфере внутренних дел и правосудия // ЕС: факты и комментарии // http://www.europa.eu.int
29. Соглашение между Казахстаном, Узбекистаном и Кыргызстаном о создании миротворческого коллективного батальона под эгидой ООН // Сборник по международному праву / Под общей ред. К.К. Токаева. – Алматы, 1998. – Т.1. – С. 310-314.
30. Токаев К.К. Практическая дипломатия: Министр иностранных дел и госсекретарь Казахстана отвечает на вопросы газеты «Известия-Казахстан» // Известия-Казахстан. – 2002. – 5 апреля.
31. Eurobarometer, 1997-2005; Бюллетень ЕС. Новости ЕС 1997-2005.
32. Договор о совместных действиях по борьбе с терроризмом, политическим и религиозным экстремизмом, транснациональной организованной преступностью и иными угрозами стабильности и безопасности //htp://www.centrasia.ru
33. Евразийское сообщество: экономика, политика, безопасность, 1995-2005.
34. Специальное заседание Генеральной Ассамблеи ООН, посвященное Мировой проблеме наркотиков // МПКНСООН, Информационный листок. – 1998. – №2. – С. 5-6.
35. The Community budget: Facts in figures. – Brussels; Luxembourg, 2000. – P. 79.
36. Потемкина О.Ю. Становление обновленной Европы (Европейское пространство свободы, безопасности и правопорядка – новый проект ЕС). // Международная политика. – М., 2000. – №7. – С. 25-27.
37. Grabbe H. Breaking new groud in internal security // Europe after September 11th / Centre for European Reform. – Luxembourg, 2001. – Р. 69-73.
38. JUSTICE. The Schengen Information System: a human rights audit: http://www.justice.org.uk
39. Есть такой народ мигранты. / Эхо планеты. – Июль 2002. – №28. – С. 6-10.
40. The UNHCR`s Preliminary Observations on the European Commission`s Proposals for Council Framework Decisions on combatting terrorism and on the European arrest warrant. From the site: http://www.unhcr.ch
41. Будет составлен перечень террористических организаций. // Европа. – 2001. - № 11 (18). – С. 9.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I ТАРАУ. ЕО ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Ішкі қауіпсіздік түсінігінің аймақтық интеграция үрдістері
көлеміндегі мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2 ЕО елдерінің қауіпсіздік үлгісі және ішкі қауіпсіздік жүйесін
қалыптастырудың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
II ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... 18
2.1 Шенген ережелері және Еуропалық Одақтың кеңеюі ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 Маастрих келісім- шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы
саясаттың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
III ТАРАУ. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ КӨЛЕМІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... .34
3.1Орталық Азия аймағындағы ішкі қауіпсіздік мәселесінің ерекшелігі мен
қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 4
3.2 Орталық Азия аймағы елдерінің ішкі қауіпсіздік деңгейін арттыруда ЕО
интеграция тәжірибесін қолданудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Зерттеудiң өзектiлiгi. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi мемлекеттердiң
бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан халықаралық
экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына айналды [1, 236
б.].
ХХІ-ғасырдың басында Еуропалық Одақ мүше-мемлекеттері алдында аса үлкен
көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа
мемлекеттерінен миграция ағымы, сонымен қатар, есірткіні заңсыз тасмалдау,
лаңкестіктің кең етек жайуы – Еуропалық Одақ жағынан барабар тәсілді
жұмылдыруға міндеттеуде, яғни ортақ саясат шеңберінде азаматтарға
қауіпсіздікті қамтамасыз ету болды.
Iшкi қауiпсiздiк тақырыбы Орталық Азия елдерi үшiн де өзектi болып
табылады. Орталық Азия елдерi, әрине Тәуелсiз Мемлекеттер Достығы, Орталық
Азиялық Одақ немесе Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберiнде-ақ жұмыс iстей
алар едi, бiрақ өкiнiшке орай шынайы қауiпсiздiктi қамтамасыз ететiн
аймақта құрылымды құру үшiн бұл құрылымдардың тәжiрибесi аз, толық емес
болуда. Орта Азиядағы және өзге де республикалардағы жүріп-тұру еркіндігі,
шекаралық және иммиграциялық бақылау, трансшекаралық қылмыспен және
халықаралық лаңкестікпен күрес мәселелері соңғы жылдары айрықша маңызға ие
болып отыр.
Дипломдық жумыстың теориялық негіздері. Бұл дипломдық жұмыстың негізін
халықаралық кауіпсіздік мәселелерімен айналысып журген отандык және
шетелдік заңгер ғалымдарының еңбектері құраған: Moreau Defarges P.,
Bourlanges J.L., Сапанов С.Ж., Бокашева П.С. және т.б.
Зерттеу мақсаты – ішкі қауіпсіздік саласындағы ЕО елдерінің
ынтымақтастығының тәжірибесінің оның Орталық Азия мемлекеттерінің пайдалану
мүмкіндігін бағалау көлемінде талдау.
___________________________________ _________________________________
1. Бугров Р.В. Институционально-политическое развитие Европейского Союза:
тенденции, закономерности, перспективы: дис. ... канд. ист. наук. – Нижний
Новгород, 2002.
- ішкі қауіпсіздік, құқықтық тәртіп пен қылмыс түсініктерінің өзара
байланыстылығын және ішкі қауіпсіздік мәселелерінің теоретикалық және
әдіснамалық аспектілерін зерттеу;
- ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастығының концептуалды
негіздерін зерттеу;
- ЕО елдеріндегі ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың
деңгейін анықтайтын факторларды талдау;
- ЕО елдеріндегі ішкі қауіпсіздік жүйесінің жетілуінің негізгі бағыттарын,
жалпы Еуропалық ішкі қауіпсіздік үлгісінің құрлымы мен қызметін зерттеу;
- Орталық Азия аймағы елдерінің ішкі қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
шарттары мен факторларын анықтау және осы саладағы ЕО тәжірибесін қолдану
бойынша ұсыныстарды әзірлеп шығу.
- Орталық Азия аймағындағы ішкі қаупсіздік мәселелерінің қайнар көздері мен
өзіндік ерекшеліктерін зерттеу;
Зерттеу әдістері. Дипломдық зерттеуде жалпы қоғамдық ғылымдарға ортақ
және арнайы танымдық әдістер: диалектикалық, синтездеу, тарихи
салыстырмалы, функционалды және т.б. қолданылды.
I ТАРАУ. ЕО ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Ішкі қауіпсіздік түсінігінің аймақтық интеграция үрдістері
көлеміндегі мәні мен мазмұны
Неміс криминологиясынан тамыр алатын ішкі қауіпсіздік атауы
криминология ілімінің аймақтық-ұлттық атаулық және түсініктік өзіндік
ерекшелігінің мысалы бола алады. Ағылшын тіліндегі еңбектерде ұқсас, бірақ
мағынасы бойынша бірдей болмайтын policing түсінігі кеңінен қолданылады.
Егер неміс тілінде ішкі қауіпсіздік атауы белгілі бір жағдай немесе
қалыптың кейбір белгілері – қылмыстылықтың және қылмыс алдындағы үрейдің
минималды шекті деңгейін білдіретін болса, ағылшын тіліндегі атау осындай
жағдайларды қамтамасыз ету мен қалыпта ұстап тұру бойынша атқарылатын
әрекетті білдіру үшін қолданылады. [2, 324 б.]
Жаңа Еуропаның интеграциялық құрылымдары Франция мен Германияның
көшбасшылары - К. Аденауэр мен Ш. Де Голльдің саяси еркі мен мүдделерінің
арқасында ғана өзінің шынайы сұлбаларына ие болды, олар конфронтациядан бас
тартып, сенім мен экономикалық ынтымақтастықтың жолына түсті. Германияның
еуропалық интеграция үрдістеріндегі мәні мен тигізген ықпалын ескеретін
болсақ, неліктен криминология білімі мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету
саласындағы неміс мамандары ЕО халықаралық құжаттарының тілі мен
түсініктер жүйесіне неміс терминологиясының өзіндік ерекше атауын ішкі
қауіпсіздікті ендіргендігі анық болады. Дегенмен жаңа түсініктік саладағы
осы атаудың мәндік мазмұны бірте-бірте айтарлықтай өзгере түсті және
бастапқы мәнінен едәуір ерекшелене бастады. Сол себепті авторлардың
бірқатары ішкі қауіпсіздік түсінігін қарастыра келе, бұл атауды кең және
тар мағынада пайдалану туралы айтады.
___________________________________ _________________________________
2. Журкин В.В. Интеграция, общая внешняя политика и безопасность.
Заглядывая в 21-ый век: ЕС и СНГ Отв. ред. Ю.А. Борко. – М.:
Интердиалект+, 1998
Бұл атаудың қылмыстылық пен онымен байлансты қауіп-қатерлер мен
тәуекелдер туралы сөз қозғалғанда пайдаланылатындығы анық. Сонымен бірге,
негізгі көңіл қоғам, мемлекет, олардың экономикалық және саяси құрылымына
ерекше қауіп төндіретін қылмыстың жеке нысандарына (ұйымдасқан қылмыс,
лаңкестік, саяси экстремизм және т.б.) бөлінеді. Көбіне бұған
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құқықтық негіздерінің, осы қызмет
субъектілерінің техникалық және басқа да жабдықталуының мәселелері қатысты
болады. Бұл кезде, атап айтқанда, полицияның жеке саланы бақылау бойынша
өкілеттіктерінің кеңеюі полиция жұмысының тиімді атқарулығы; жеке және
коммуналдық субъектілердің мобилизациясы және т.б. талқыланады. Сонымен
қатар, қауіпсіздіктің субъективті аспектісі туралы, яғни оны халықтың
қабылдауы туралы сөз қозғалады. Бұл тақырыптық көп және алуан түрілілік
әркім өзінше түсінетін ішкі қауіпсіздік түсінігіне тән болатын белгілі
бір ерекше тұрақсыздық әсерін тудырады [3, 230 б.].
Ішкі қауіпсіздік түсінігі күш қолданудың мемлекеттік монополиясын
ұсынатын және оны жүзеге асыратын сатылардың қалыптасу үрдісінде
ресімделді. Бұл инстанциялардың функционалды саласының шекаралары осы
түсініктің мазмұнын анықтайды. Жалпы қауіпсіздікті біздің құқықтық
құндылықтарымыздың кепілдену қалпы деп түсіне келе, ішкі қауіпсіздікті осы
қалыптың жеке аспектісі ретінде анықтауға болады. Бұл жерде мемлекеттік
күштеуді қолдана отырып қамтамасыз етілетін қауіпсіздік туралы сөз болады,
ол сәйкесінше мемлекеттің күштеу сатыларының құзыретіне қатысты.
Ішкі қауіпсіздіктің пәндік саласына жою немесе деңгейін төмендету басым
сипатта мемлекеттік күштеу сатыларының міндеті болып табылатын біздің
құқықтық құндылықтарға зиян келтіру мүмкіндіктері мен апат жағдайлары
жатады. Бір жағынан, қауіптердің алуан түрлі шынайы және жалған, ойдан
шығарылған қауіп көздері болуы да мүмкін.
___________________________________ _________________________________
3. Widmer A. Sicherheit - ueber Begrifflichkeit und staatliche Massnahmen
Innere Sicherheit - Innere Unsicherheit. – Zuerich, 1995.
Мемлекеттің өз азаматтарының қауіпсіздігі үшін жауапкершілігі көптеген
жеке аспектілер мен кішігірім аспектілерге ие. Көптеген алуан түрлі
аспектілерді қамтитын қауіпсіздікті қамтамасыз ету саясаты аса кең
мағынасында өмірді қамтамасыз ету саясаты ретінде саралануы мүмкін, ол
қорғаныс саясаты, денсаулық сақтау жүйесі, экономикалық және әлеуметтік
саясат секілді құрамдаушылардың өзара тәуелділігі ретінде сипатталады
Оны жүйелі түрде кеңейту ішкі қауіпсіздікті түсініктік және мазмұндық
шектеуді жоққа шығаруға әкелері анық. Тақырып ретінде әрі қарай
бөлшектеусіз тек жалпы қауіпсіздік қана мойындалады: қауіп-қатер мен
тәуекелдің қазіргі көздерінің өзіндік ерекшелігі ішкі және сыртқы
қауіпсіздіктің бөлінуін аса күрделендіре түседі, осыған сәйкес қауіпсіздік
қауіп-қатерлердің болмауымен, қорқыныш-үрейден азаттылықпен сипатталатын
және әрбір адамның еркін дамуы үшін мүмкіншіліктерді ашатын ахуал, жағдай
ретінде анықталады.
Бұл анықтама барлық концептуалды мәселелерді шешіп, түсініктемелік-
сөздіктік шешімнің белгілі бір нұсқасын ұсынады: Қауіпсіздік жалпы алғанда
қорғаныс пен қауіп-қатер көздерін жою механизмдерінің болуынан объективті
көрініс табатын қауіптер болмайтын жағдай ретінде түсініледі [4, 345 б.].
Қауіпсіздікті кең тұрғыдан түсіну ешбір нақты өмір өлшемі немесе оның
сапасының өлшемімен байланысты болмайды. Ол тең дәрежеде ойға келтіруге
болатын барлық өлшемдерге қатысты келеді. Бұл мағынасында қауіпсіздік
атауы көптеген мәндерді қамтиды – кедейлік, аурулар, экологиялық қатерлер
және т.б.
Қазіргі заманғы зерттеу жұмыстары мен жарияланымдарда неғұрлым жиі
кездесетін қауіпсіздік типологизациясының негіздемелерінің арасынан біздің
пікірімізше, кешенді түрде қауіпсіздік феномені туралы көлемді және нақты
түсінік беретіндерін атап өту қажет:
___________________________________ _________________________________
4. Гольдерт В. Внутренняя безопасность в различных социальных контекстах.
Избранные аспекты проблемы преступности в условиях позднего реального
капитализма и постсоциализма. - Гамбург: Университет Гамбурга, 2001.
● қауіпке қатынастардың сипаты;
● қауіп көзінің орналасқан жері;
● жағдайдың сипаттамасы;
● қауіпсіздік объектісі.
Қауіпке қатынас сипаты бойынша қауіпсіздіктің екі түрін бөлуге болады.
Бірінші түрі қауіптің, белгілі бір қатерлер мен катаклизмдер мүмкіндігінің
өзінің болжаулық болмауына негізделеді. Екінші түрі қауіптерден шынайы
қорғалу мен оларға сенімді қарсылық көрсету мүмкіндігін көздейді [5, 85
б.].
Қауіптердің орналасқан жеріне тәуелді қауіпсіздікті ішкі және сыртқы
деп бөлуге болады. Осындай бөлудің негізінде елдердің арасындағы аймақтық
шекаралар болады. Денгенмен қазіргі қоғамдық өмірдің барлық тараптарының
глобализациясы мен интернационализациясы жағдайларында ішкі және сыртқы
қауіпсізідк арасындағы шек шынайы өмірде болғанымен және ғылыми
әдебиеттерде жиі қодланылатын болса да біршама тұрақсыз. Себебі көптеген
қауіптер - халықаралық лаңкестік, есірткі бизнесі мен табиғи апаттарды
көбіне белгілі бір ортақ қауіп көзіне байластыру қиын.
Қауіпсіздікті сыртқы және ішкі деп бөлу ыңғайын жақтаушылардың
абсолюттік көпшілігі кейбір нюанстардағы айырмаларын есептемегенде, ішкі
қауіпсіздікті белгілі бір мемлекеттің басқаруында немесе оның аумағында
болатын үрдістерден, ұйымдар, тұлғалар мен объектілерден шығатын
қауіптерден қорғалу деп түсіндіреді. Сыртқы қауіпсіздікті олар белгілі бір
мемлекеттің ұлттық мүдделерінің, оның ұлттық құндылықтарының және өмір сүру
салтының сырттан төнетін қауіптерден қорғалуы ретінде қарастырады. Сонымен
бірге, аталған авторлардың кейбіреулері ішкі және сыртқы қауіпсіздікті
ұжымдық, халықаралық және т.с.с. қауіпсіздік түрлерімен қатар қарастырады.
Және бұл мүмкін болатындығы анық, бірақ біз, төменіректе
___________________________________ _________________________________
5. Кузнецова О.И. Создание структур внутренней безопасности после 11
сентября США - Канада: экономика-политика-культура. – 2002. – №5
көретініміздей, қауіпсіздік түрлерін түсінуге қатысты біршама басқа
пікірді ұстанамыз.
Топтаудың негіздемесі ретінде қауіпсіздік нысандарын қолдана отырып,
әлеуметтік талдау, сондай-ақ жалпы қауіпсіздік теориясы тұрғысынан неғұрлым
маңыздылары ретінде тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің қауіпсіздігін ерекше
бөліп көрсету қажет.
Тұлғаның қауіпсіздігі адамның өз жеке мүдделерінің және
қажеттіліктерінің деңгейінде қауіп факторларынан қорғану жағдайын, өмірінің
қорғалуын, денсаулықтың, оның ар-намысының, конституциялық құқықтары мен
бостандықтарының сақталуын, ар-ождан бостандығы мен саяси ұстанымдар
бостандығын толық көлемде қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қазіргі жағдайларда адам қауіпсіздігі мәселесі біршама күрделі
болып табылуда. Бұл тек ауыспалы экономикаға ие елдерге ғана қатысты емес,
біршама тұрақты Еуропа мен АҚШ-қа, дамушы елдерге де тән келеді. Адам
тұлғасына қарсы қылмыстық озбырлықтар мен қылмыстардың артуы тұрақты
тенденцияға ие болуда, ол келесідей белгілермен сипатталады:
● ұйымдасқан қылмыстың кең тарауымен, тапсырыс бойынша адам өлтірулер
мен зорлаумен, қорқытумен және осындай басқа да әрекеттермен қатар жүретін
үрейлендірудің тарауымен;
● қару-жарақтың алуан түрлерін, жарылғыш құрылғыларды, радиоактивті және
түрлі уландырушы заттарды қолданатын халықаралық лаңкестіктің кең етек
жаюымен;
● нақты адамдарға және халық топтарына қарсы этносаралық негізде
қылмыстардың жасалуымен.
Қоғам қауіпсіздігі қоғамдық институттардың қалыпты қызмет атқару
жағдайын, түрлі әлеуметтік-саяси доктриналардың, ілімдердің,
концепциялардың еркін айналысын, әлеуметтік, кәсіби, ұлттық, діни және
басқа мүдделердің негізінде азаматтардың белгілі бір құрылымдарға бірігу
еркіндігін білдіреді.
Сонымен қатар, қоғамның қауіпсіздігі демократиялық қоғамдық
институттардың, нормалардың, халықтың барлық топтарының конституциялық
құқықтары мен бостандықтарын іс жүзінде жүзеге асыру және қоғамды ыдыратуға
бағытталған қызметке, тіпті егер ол мемлекеттің тарапынан тарайтын болса
да, қарсылық көрсету мүмкіндігін беретін қоғамдық сананың дамыған
нысандарының болуын талап етеді.
Мемлекеттің қауіпсіздігін әкімшілік және күш құрылымдарын тірек ететін
заңнамалыық, атқарушылық және сот құрамдаушыларынан тұратын билік
аппаратының қалыпты, үздіксіз және тиімді қызметінің қалпы ретінде
қарастыру қажет.
Қауіпсіздіктің жалпы стратегиясын жүзеге асыру мемлекеттің негізгі
қызметтерінің бірі болып табылады. Қауіпсіздік стратегиясы түсінігі
жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсаттарын көздейтін ұзақ мерзімдік
бағдарларды жоспарлау, әзірлеу және ұйымдастыру мәселелерін қамтиды.
Осылайша, біз ішкі қауіпсізідік түсінігінің өзіндік ерекшелікке ие
болмайтын қауіп-қатерлер мен тәуекелдердің, әлеуеттік шығындардың,
апаттардың және басқа да өмірдің түрлі салаларындағы және өлшемдеріндегі
оның сапасына зиян келтірудің басқа түрлерінің кең спектрін жатқызу қажет
деген қорытындыға келеміз.
Біз қауіпсіздікті тұрақтылық, қорғалу және болжай алу мүмкіндігінің
үйлесімі ретінде түсінеміз. Бұл қасиеттер мемлекеттің, жалпы қоғамның
тіршілік етуінің сипаттамасы ретінде – ұлттық қауіпсіздік, ішкі қауіпсіздік
- әрбір жеке тұлға үшін тұрақтылық, қорғалу мен өмірдің болжану мүмкіндігі.
Қандай да қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізінде барлығы үшін ортақ
мінез-құлық ережелерін орнату жатады, олар белгілі дәрежеде жеке
азаматтардың, топтардың, мемлекеттердің және т.б. құқықтары мен
бостандықтарын шектейді.
1.2 ЕО елдерінің қауіпсіздік үлгісі және ішкі қауіпсіздік жүйесін
қалыптастырудың ғылыми негіздері
Батыс Еуропаның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қабілетті
бірлестік ретінде жарты ғасыр бұрын құрылған Еуропалық Одақ екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін, өзінің әлеуметтік өзегінің және әлеуметтік
стартегия саласындағы мұқият ойластырылған стартегиясының арқасында ішкі
тұрақтылық пен интеграцияның, оның ішінде әлеуметтік интеграцияның
тереңдеуіне қол жеткізе алды [6, 18 б.].
Глобалды үрдістердің ықпалымен кеңейе түскен қауіпсіздік түсінігі оның
түрлі аспектілерінің, оның ішінде экономикалық және әлеуметтік
аспектілерінің арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізуді қарастырады. Және
бірінші кезекте адамның негізгі демократиялық және әлеуметтік құқықтарын
қорғаудың, барлық басқа нәрселердің негізінде жататын оның жеке
қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мәселелері шешуді талап етеді.
Қолайлы әлеуметтік кеңістікті қалыптастыру, әлеуметтік интеграция,
қоғамның әлеуметтік құрылымы мен халықты әлеуметтік қорғау механизмдерін
жетілдіру тұрақтылық жағдайларында халықаралық мәселелерді шешу, көпжақты
ынтымақтастықты жүзеге асыру мүмкіндігін береді, қауіпсіздік аймақтарын
құру мен кеңейтуге септігін тигізеді және, ақырында Еуропадағы жалпыға
ортақ және барлығын қамтитын қауіпсіздік моделін жүзеге асыруға әкеледі.
ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі құрылымының дамуы
жаңаны құрудың және қалыптастқанды қиратудың күрделі, қарама-қайшылықты
және көпқырлы үрдісі болып табылады. Оның пайда болуының себептері –
қоғамның, мемлекеттің, жеке адамдардың қажеттіліктері, олардың алдында
белгілі бір міндеттер пайда болады. Жеке адам белгілі мақсаттарды саналы
түрде қоя алады, яғни жаңа құрылымды саналы түрде құрады. Осылайша жаңа
құрылым
___________________________________ _________________________________
6. Green paper: Promoting a European framework for Corporate Social
Responsibility. – Brussels, 2001.
объективті немесе субъективті қажеттіліктердің нәтижесінде пайда болуы
мүмкін.
Ішкі қауіпсіздік жүйесі үш өзара байланысты жүйешелерден тұрады:
тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің тіршілік етуін қамтамасыз ету жүйешесі,
яғни мемлекеттің, қоғамның, адамның барлық ресурстары мен құндылықтарының
жиынтығы, ол жеткілікті шамадағы қорғаныс кезінде олардың тиімді
пайдаланылуы мен дамуын қамтамсыз етеді; адамды, қоғамды, мемлекетті
қорғауды қамтамасыз ету жүйешесі, яғни ұлттық ресурстар мен құндылықтарды,
сондай-ақ тұлғалардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді ішкі және
сыртқы қауіптерден қорғауды қамтамасыз ететін барлық заңды күштер мен
құралдардың жиынтығы; қауіпсіздікті басқару жүйешесі, яғни ішкі қауіпсіздік
жүйесін стратегиялық және жедел басқаруды қамтамасыз ететін мемлекеттік
органдар мен қоғамдық құрылымдардың жиынтығы.
Ішкі қауіпсіздіктің мемлекеттік жүйесі тұлғаны, қоғамды, мемлекетті
мемлекеттің басқаруында және оның аумағында орналасқан үрдістерден,
ұйымдардан, тұлғалардан, объектілерден шығатын қауіптерден қорғауды
қамтамасыз ететін, сондай-ақ қолда бар мүмкіндіктер шектерінде тұлғаның,
қоғамның, мемлекеттің дамуы үшін қажетті шарттарды қамтамасыз ету
қызметтерін атқаратын мемлекеттік органдардың жиынтығы болып табылады.
Мемлекеттік ішкі қауіпсіздікті сақтау жүйесінің аса маңызды ерекшелігі –
мемлекет тіпті тең дәрежеде болса да азаматтың, қоғамның және өзінің жеке
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерімен айналысуға міндетті болады.
Кейбір қауіпсіздік модельдері осы принципке құрылған, бірақ шындығында
мемлекеттік органдар, ең алдымен, өз мемлекетінің қауіпсіздігін қамтамасыз
етумен айналысуда, себебі бұл мемлекеттілік механизмінің өзінде
негізделген.
Ішкі қауіпсіздіктің қоғамдық жүйесін елдің жалпы азаматтық қауіпсіздігі
жүйесі негізінің демократиялық тірегі рөлін атқаратын түрлі деңгейдегі
қоғамдық құрылымдар ретінде қарастыру қажет.
Бұл рөл аталған құрылымдардың әлеуметтік қауіп көздерінің пайда болуы
мен түрлі қатерлердің пісіп-жетілуі туралы ескерту қызметін; дағдарыстық
жағдайлар, дау-жанжалдар мен катаклизмдердің алдын ерте алу; қоғамдық
пікірді қалыптастыру мен оған ықпал ету; азаматтардың құқықтары мен
мүдделерін, азаматтық қоғам мүдделерін қорғау; азаматтарды қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша, азаматтық бейбітшілік пен келісімге
қол жеткізу бойынша тәжірибелік әрекетке тарту, әлеуметтік аномалиялар мен
моральдық ақаулармен, жемқорлықпен, қызметтік жауапсыздықпен және
шенеуніктердің құзыретсіздігімен күресу; азаматтық өзіндік сананы дамыту
қызметтерін атқару қабілеттілігімен анықталады [7, 210 б.].
Осы жоғарыда айтылғанның барлығы әлеуметтік объектінің қауіпсіздік
моделін анықтаудың жеке тәсілдерін пайдаланудың келесідей кезектілігін
белгілеу мүмкіндігін берді:
1. Бастапқы ақпаратты талдау және бағалау. Бұл кезеңде зерттеуші
әлеуметтік объектінің құрылымы туралы мәліметтерді алады және өңдейді.
Нәтижесінде объект тұтас, салыстырмалы шамада дербес жүйе ретінде және
неғұрлым кең, анықтаушы жүйесі ретінде қарастырылады. Осындай тұтас жүйенің
ішкі құрылымы элементтерден тұрады, олардың арасында тура және кері
байланыстар мен өзара әректтесу болады.
2. Айтарлықтай өзгерістері зерттелетін әлеуметтік жүйенің қызмет
атқаруын бұзатын параметрлерді анықтау. Бұл шарада құндылықтық бағдардан
шыға келе, берілген әлеуметтік объектінің қауіпсіз қызмет атқаруының
негізінде жататын қасиеттер бөліп көрсетіледі. Сонымен бірге, кез келген
әлеуметтік объектіге сәйкес тұтастық, салыстырмалы дербестік және беріктік
секілді өмірілк маңызға ие қасиеттердің болуы оларды модельді құрудың осы
кезеңі үшін негізгі, бастапқы қасиеттер ретінде қарастыру мүмкіндігін
береді.
___________________________________ _________________________________________
____________________
7. Шашурина Г.В. Система обеспечения внутренней безопасности России на
современном этапе: дис. ... канд. соц. наук. – М.: Академия управления МВД
РФ, 2002.
3. Әлеуметтік объектінің қауіпсіздік шарттарын анықтау. Бұл үрдісте
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің деңгейі мен тиімділігін бағалау мүмкіндігін
беретін зерттеу арсеналы әзірленеді.
Осылайша алынған шарттар қауіпсіздіктің тиімділігін анықтау, әлеуметтік
объектіні басқару стартегиясы мен тактикасын (кең мағынада) қалыптастыруға
арналған сараптамалық құрал ретінде қарастырылуы мүмкін.
Әрбір нақты әлеуметтік объектіге оның өзіндік ерекшелігін сипаттайтын
жеке қауіпсіздік шараларының жүйесі сәйкес болуы тиіс екендігі анық.
Әлеуметтік объектінің жалпы, негізгі қасиеттерінің болуы (тұтастық,
салыстырмалы дербестік, тұрақтылық) оның қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
тиімділігіне баға берудің әмбебап жүйесін құру мүмкіндігін береді. Бұл
жағдайда келесідей принципиалды ережелерді ескеру қажет [8, 203 б.].
Біріншіден, әлеуметтік жүйенің қауіпсіздігі белгілі бір мақсаттық,
бағдарламалық бағдарлардың болуымен сипатталады, олар оның тіршілік етуі
мен шапшаң даму мүдделеріне жауап беруі тиіс. Осы секілді келешек
концепциялары қоғамдық даму мақсаттарына және оларға қол жектізудің шынайы
құралдарына қол жеткізудің құралдарына сәйкес келуі тиіс. Жүйенің көптеген
мүмкін болатын мақсаттардың арасынан бөлінген алға қойылған мақсаттарға
сәйкестік дәрежесі қаншалықты жоғары болатын болса, ол соншалықты тиімді
болады.
Екіншіден, әлеуметтік жүйенің автономдылығы ең алдымен оның өз-өзін басқару
мен өз-өзін ұйымдастыру қабілеттілігімен анықталады. Бірінші жағдайда оның
берілген уақыт ішінде басқарушы жүйенің ықпалымен бір қалыптан екінші
талап етілетін қалыпқа ауысу қабілеттілігі алынады. Осындай анықтамадан
шыға келе, егер әлеуметтік жүйенің қалпының, құрылымы немесе қызметтерінің
өзгерістері басқарушы ықпал басқарушы жүйешеден емес, сыртқы ортадан
шығатын, әсіресе, олар тудыратын өзгерістер әлеуметтік жүйенің шапшаң
дамуының мақсаттарына қайшы келетін
___________________________________ _________________________________________
____________________
8. Мурадян И. Противоречия политики атлантизма и проблемы региональной
безопасности. – Ереван: Антарес, 2001.
жағдайларда орын алатын болса, бұл оның қауіпсіздігінің әлсіреуін білдіреді
деген тұжырым жасауға болады. Сонымен бірге, оның қауіпсіз жағдайларының
көпшілігі бір жағынан басқару жүйешесінің тарапынан оның барлық
элементтерінің немесе бөліктерінің тоталдық бақылануы мен толық
басқарылымдылығы қалпымен шектеледі, ал екінші жағынан, басқару жүйесінің
әлеуметтік жүйенің элементтерінің немесе бөлшектерінің басым көпшілігіне
басқару ықпалының жойылу қалпымен шектеледі. Бірінші жағдайда ол тұрып қалу
мен шапшаң даму қабілетін жоғалтады, екіншісінде –хаос, жойылу немесе
сыртқы ортаның басқарушы ықпалына бағыну орын алады.
Үшіншіден, әлеуметтік жүйенің тұрақтылығы сыртқы және ішкі аспектілерге
ие болады. Сол себепті оның тұрақтылығының дәрежесін анықтаған кезде оның
ішкі құрылымының, сондай-ақ әлеуметтік жүйенің сыртқы ортамен
қатынастарының сипатының тұрақтылығы туралы айту қажет. Осы өзара
қатынастардың қарқынды өзгерістері әлеуметтік жүйеге сыртқы ықпалдың
айтарлықтай ауытқуларының дәлелі бола алады. Мұндай өзгерістер
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мүдделеріне қатысты болмауы мүмкін еместігі
анық, себебі сыртқы ортамен қатынастардағы тұрақсыздық ішкі құрылымның
тұрақсыздығымен тығыз байланысты [9, 10-19 бб.].
4. Қауіпсіздік моделін құрудың қорытынды кезеңі болып әлеуметтік
объектінің негізгі параметрлері сыртқы және ішкі факторлардың ықпалымен
динамикалық тепе-теңдікте болатын объектінің сапалық қалпын қаматамсыз
ететін нақты механизмдердің тиімді жүйесінің сипаттамасы табылады. Бұл
жерде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құрылымын (механизмін)
қалыптастырудың ерекшеліктерін қарастыру қажет. Бұл жерде бір жағынан
әлеуметтік жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша әрекет туралы,
екінші жағынан – осы салада мамандандырылған органдардың құрылымы туралы
сөз қозғалады.
9. Бек У. Политическая динамика в глобальном обществе риска Мировая
экономика и международные отношения. – 2002. - №5.
Әлеуметтік жүйе бөліктерінің әрқайсысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету
нақты белгіленген мақсаттарды, арнайы ұйымдастыру құрылымын, қауіпсіздікті
қамтамсыз ету құралдары мен әдістерін талап етеді. Сондықтан ішкі
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің бүкіл жүйешесінің тиімді құрылымы
қауіпсіздік органдарының ұйымдастырушылық құрылымының нақты әлеуметтік
объектінің жүйешелеріне, демек базалық модельдердің ұсынылатын
тізімдемесіне сәйкестік принципіне негізделуі тиіс деп тұжырымдауға болады.
Әлеуметтік объектінің тұрақты дамуы үшін ішкі қауіпсіздік жүйешесінің
маңыздылығы оның қызмет етуінің арқасында саяси, экономикалық, әлеуметтік-
мәдени және басқа қоғам жүйешелері өзінің негізгі міндетерін орындау үшін
қажетті материалдық және интеллектуалдық ресурстарды босата алатындығында.
Әлеуметтік объект, қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесін қалыптастырады
және нығайта отырып, күштер мен құралдарды үнемдейді, әлеуметтік объектінің
өзі үшін, сондай-ақ оның элементтері үшін шапшаң даму жағдайларын жасайды.
Бұл ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесінің қызмет ақаруы тек оны
әлеуметтік бақылау мен мәжбүрлеу құралдарымен сақтауға ғана емес, сондай-ақ
әлеуметтік объектінің шапшаң дамуына бағытталатындығын білдіреді [10, 94-
107 бб.].
Біз үшін дамудағы ауыспалы кезеңнің, оның тұрақтылығының азайған
жағдайларында әлеуметтік объектінің ішкі қауіпсіздігінің әлеуметтік
басқару сапасына және ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесінің
тиімділігіне тәуелділігі күшейе түсетіндігі маңызды болып табылады.
Ауыспалы кезеңнің ерекшеліктері арнайы, бифуркациялық ішкі қауіпсіздік
моделінде көрініс табуы тиіс, ол әлеуметтік объектінің тұрақсыз даму
қалпында болу уақытындағы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үрдісін сипаттайтын
еді. Сонымен бірге ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесі әлеуметтік
объектінің тұрақтылығын сақтау барлық мүмкін болатын шараларды қамтуы тиіс.
Олар таусылған жағдайда, ол тұтастай объект үшін және оның элементтері үшін
10. Толипов Ф.Ф. Испытание геополитики терроризмом и антитерроризмом США
- Канада: экономика, политика, культура. – 2002. – №3.
белгілі бір тиімді ымыра, яғни әлеуметтік жүйені ұйымдастырудың мүмкін
болатын алуан түрлерінен әлеуметтік жүйенің тұрақты даму мақсаттарына
сәйкес келетін айрықша ұйымдастыруды іріктеу арқылы қолайлы қалыпқа
ауысуды қамтамасыз етуі тиіс. Сонымен бірге, қайта құру сатысында,
құрылымдық-функционалды байланыстардың трансформациялану немесе ыдырау
жағдайларында ескі әлеуметтік жүйеде тұлғаның – кез келген әлеуметтік
жүйенің негізгі элементінің, ескі жүйенің мәдени-тарихи мұрасының иелерінің
қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басымдылығы арта түседі. Ал жалпы алғанда
оның трансформациялану жағдайларында ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету
парадигмасы да, модельдің өзінің мазмұны да әрі қарайғы дамудың жолын
таңдауға, қабылданған мақсаттар мен қоғамдық-саяси дамудың бағдарламаларына
тікелей тәуелді болатындығын атап өту қажет.
Осылайша Орталық Азия елдері үшін Еуропалық Одақ елдерінің интеграциясы
барысында берілген тұрақтылық, қорғалу мен болжау мүмкіндігімен сипаттайтын
әлеуметтік объектілерді модельдеудің негізінде әзірленген ұлттық, ал одан
кейін олардың негізінде интеграциялық ішкі қауіпсіздік жүйесін құрудың
ғылыми-әдістемелік тәжірибесі тиімді қолданылуы мүмкін.
II ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Шенген ережелері және ЕО-тың кеңеюі
Шенген ережелері (Schengen acquіs) Шенген келісімінен (1985),
Конвенциядан (1990), елдердің Шенген тобына кіруі туралы келісімдерден,
сонымен қатар 1999 жылдың 1 мамырынан кейін қабылданған Шенгенге қатысы бар
барлық құжаттардан тұрады. Осы күнге дейін қабылданған Шенген ережелері
2000 жылдың қыркүйегінде ЕО-тың “Ресми журналында” жарияланды.
Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Германия Федеративті Республикасы
және Француз Республикасы үкіметтері арасындағы ортақ шекаралардағы
бақылауды біртіндеп жою туралы келісімге 1985 жылдың 14 маусымында Шенген
елді мекенінде (Люксембург) қол қойылды. Оның мақсаты Еуропалық қоғамдастық
елдерінің бірінің визасын екінші елдің территориясында өзара мойындау, ішкі
шекаралардағы бақылауды біртіндеп жою, Келісімге қатысушы елдердің, сонымен
қатар ЕО-тың басқа мемлекеттерінің және үшінші елдердің барлық азаматтары
үшін еркін қозғалыс тәртібін орнату болатын.
1990 жылы сол елдер Шенген келісімін қолдану туралы еркін қозғалысты
жүзеге асыру шарттарын анықтайтын Конвенцияға қол қойды. Ол Екінші Шенген
келісімі деген биресми атқа ие болды. Конвенцияға біртіндеп Италия, Испания
және Португалия қосылды, соңынан Греция да енді. Ұлыбритания мен Ирландия
келісімге қатысудан бас тартты, себебі олар миграциялық ағынды реттеу
мүмкіндігінен айырылып қалу қаупіне байланысты визалық және шекаралық
бақылау тәртібін сақтап қалуды қалады. Шенген аумағында үш ай мерзім ішінде
еркін жүріп-тұру құқығына үшінші елдер азаматтары да ие болды, бірақ
олардың кәсіби іс-әрекет жасауына тыйым салынды. Шенген келісімінде ЕО-қа
мүше-мемлекеттердің саяси баспана беру жөніндегі өтініштерді талқылаудағы
жауапкершіліктері де бекітілген.
Шенген елдерінің ішкі шекараларындағы бақылаудың жойылуы олардың
сыртқы шекараларын нығайтуды талап етті. Осы мақсатпен Страсбургте қатысушы-
елдердің миграциялық және полициялық ведомстволары арасында ақпарат
алмасуды жолға қою үшін Шенген компьютерлік ақпарат жүйесі (SIS) құрылды
[11, 104 -109 бб.]. Бұл жүйеге іздеудегі қылмыскерлер, хабар-ошарсыз
жоғалған адамдар, т.б. туралы мәліметтер түседі.
Шенген келісімі бірнеше рет кейінгі қалдырылып, 1995 жылдың 26
наурызында күшіне енді. Алғашқы болып шекаралық бақылауды жеті ел жойды
(Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Франция, Германия, Италия, Португалия),
содан соң бірнеше жыл ішінде Шенген аумағына ЕО мемлекеттерінің Ұлыбритания
мен Ирландиядан басқасының барлығы кірді. Соңғы болып 2001 жылдың
наурызында скандинавиялық елдер қосылды. Шенген келісімін қабылдауды оған
қол қойған мемлекеттердің кейінге қалдыруы олардың миграциялық және визалық
саясаты саласындағы заңдарын үйлестірумен, полиция күштерінің өзара
қызметін ұйымдастырумен, Шенген ақпарат жүйесін жолға қоюмен түсіндірілді.
Шенген келісімінің бастапқы мақсаты - Қоғамдастықтың ішкі
шекараларындағы бақылауды біртіндеп жоюға қол жеткізілді, демек, қазіргі
таңда басты назар сыртқы шекараларды нығайтуға, шекаралық бақылаудың,
визалық тәртіптің ортақ стандартын құруға, Шенген ақпарат жүйесінің ішінде
және одан тыс ақпарат алмасуға, полициялық ынтымақтастық құруға ауып отыр.
1999 жылдың мамырына дейін шенген тобын Шенген елдерінің
министрлерінен немесе мемлекеттік хатшыларынан тұратын Атқарушы комитет
басқарды. Амстердам келісімі күшіне енген күні комитет қысқартылып, оның
құзыреті ЕО Кеңесін берілді (Ұлыбритания мен Ирландиясыз). Атқарушы
комитеттің шешімдерін даярлайтын Шенген орталық тобын “36-шы бап комитеті”
(“үшінші тірекке” қатысты істер бойынша) және
___________________________________ _________________________________________
_______________________________11. Шенгенское соглашение. Современная
Европа. – 2003. – №1. Январь –2003.
СКИФА комитеті (SKIFA – “бірінші тірек” істері бойынша) ауыстырды.
Кандидат-елдердің шенген тобына қосылу даярлығы деңгейін бағалауға жауап
беретін Арнайы комитет өз қызметін ЕО Кеңесі құрамындағы арнайы жұмыс
тобына (Shengen Evaluation working group) өткізді [12, 204 б.].
Шенген ережелері 1999 жылдың 1 мамырында күшіне енген Амстердам
келісіміне қосымша Қарар арқылы acquіs communautaіre-нің бір бөлігіне
айналды. ЕО Кеңесіне шенген ережелерін екіге бөлу тапсырылды: виза саясаты
мен шекаралық бақылау мәселелеріне қатысты біреуі бірінші тірекке жатады,
полициялық ынтымақтастық және Шенген ақпарат жүйесі туралы ережелері бар
екіншісі - үшінші тірекке. Арнайы шара (Ventilation decision) көмегімен
әрбір бөлім үшін заңи негіз даярланды. 1999 жылдың мамырына қарай Кеңес
ойға алынған операцияны жүзеге асырды. Дегенмен, Шенген ақпарат жүйесінің
жұмысына қатысты acquіs бөлігіне байланысты қиыншылықтар пайда болды.
Негізінен, жүйеге байланысты мәселелер “үшінші тірек” шеңберінде реттеледі,
бірақ жүйенің одан әрі дамуы екі құқықтық негізге ие болады деген шешім
қабылданды - Келісімнің “бірінші” және “үшінші” тіректерге жатқызылуы
мүмкін сәйкес баптары.
Қарарда шенген тобына жатпайтын Ұлыбритания мен Ирландияның ерекше
ұстанымдары туралы да айтылады. Дегенмен, бұл мемлекеттердің шенген заңының
барлық баптарына емес, жекелеген баптарына қосылуға рұқсат етілген. Сонымен
қатар олар өз шекараларында бақылау жасау құқықтарын сақтап қалды. Жеке
Қарар Данияның ерекше ұстанымын анықтайды.
Скандинавиялық елдердің шенген ережелеріне қосылуы туралы мәселе де
өте икемді шешілді. Еуропалық Одаққа кірмейтін Норвегия мен Исландияға
шенген тобының саясатын талқылауға ғана қатысуға рұқсат етілді. Ал шешімдер
қабылдауға олар қатыса алмайтын болды. Олар 2001 жылдың мамырынан бастап
Финляндия және Швециямен бірге өздерінің солтүстіктегі
___________________________________ _________________________________ 12.
Киютин В.Г, Кыдыров Т.Т. Шенгенская система Регионал. центр по вопросам
миграции и убежища. – Бишкек: РКЦ Журналист ИД Слово Кыргызстана, 2001
г.
көршілері - ЕО мүшелерімен арадағы шекараларында бақылаудың жоқтығына
байланысты “шенген кеңістігіне” жіберілді. Бірақ осы үшін Норвегия мен
Исландия шенген тобы қызметінің барлық “орнын толтыру” бағыттарына
қатысуға міндеттеме алды.
Еуропалық Одаққа кіруге кандидат-елдерге келер болсақ, олар шенген
ережелерін Амстердам келісіміне интеграциялау туралы Қарардың 8-бабы арқылы
ережелерді толығымен қабылдауға міндеттеме алды. Еуропалық Одақтың болашақ
мүшелеріне, Ұлыбритания мен скандинавиялық елдерге жасалғандай, епті әдіс
жасау мүмкіндігі берілмеді.
Қалай болғанда да, олар Шенген ережелерін Амстердам келісіміне
біріктіру туралы Қарар арқылы ЕО институттарының құзыретіне кіргеннен бері
Одақтың сыртқы шекараларын қорғаудың ортақ қағидаларын құру үрдісі қарқынды
түрде жүргізіле бастады. Бірқатар мемлекеттер мәселені түбегейлі шешу
бастамасымен шықты. Олардың жетеуі 2001 жылдың қазан айында Еуропалық
шекараны қорғауды (European border guard) құру принциптерін талқылау үшін
жиналды. Германия мен Италия мұндай идеяны бұрын да ұсынған болатын, бірақ
ол қарсылыққа кездесті, себебі Еуропалық Одақтың басқа елдері оны ұлттық
егемендікке қол сұғу деп есептеді. Сөйтіп, скандинавиялық “үштік” бұл
жаңалық бойынша айрықша ынталылық танытпады. Дегенмен, 2001 жылдың екінші
жартысында - Бельгия өкілдік еткен кезеңде - “мүдделілер коалициясы”
мәселені шешуге жақын келді [13, 235 б.].
Шекараны бірлесе қорғауды құрудың минимум бағдарламасы - біріге оқыту
және техникалық құрал-жабдықтарды пайдалану, сонымен бірге табысты
практикалық тәжірибені бірлесе қолдану. Дегенмен, басқа да ұсыныстар бар,
мысалы, шынайы біріккен шекаралық отрядтар құру. Еуропалық Одақтың кеңеюі
күн тәртібіне кандидат-елдермен біріккен шекара қорғауды құру мәселесін
шығарады, бұл ЕО тарапынан қаржылық көмек көрсетілетінін және
___________________________________ _________________________________
13. Конвенция о применении Шенгенского соглашения о постепенной отмене
контроля на общих границах Сборник международных правовых документов ... –
М., 2000.
стандарттар мен шекараларды қорғау тәжірибелерінің жаңа шығыс шекараларына
таралатынын білдіреді. Яғни, мысалы, Польшаның Белоруссиямен шекарасын
интернационалды шекаралық команда - поляктар, немістер, голландықтар мен
француздар қорғайды.
Еуропалық шекаралық корпус - бұл әзірше тек идея ғана. Оны іске асыру
біртіндеп жүреді. Еуропалық шекара корпусын құру туралы шешім ортақ
еуропалық рыноктың жұмыс істеу логикасы тұрғысынан алғанда дәйекті болып
көрінеді. Еуропалық Одақ ішінде шекаралық бақылау болмағандықтан, сыртқы
шекараларды күзетудің маңыздылығы арта түседі: шекараны бір рет кесіп өту
25 елге енуге мүмкіндік береді. Осы кезде өзара сенім мәселесі туындайды -
ұлттық мемлекеттер өз шекарасын басқа елдің азаматтарының қорғауына келісе
ме? Бұған келісім беру ұлттық егемендіктен бас тарту болып санала ма?
Келісуге тиіс. Керісінше жағдайда, өздерінің ұлттық шекараларын
бақыламайтын ортада қалған ЕО мемлекеттері шекарада орналасқан
мемлекеттерге толығымен сенім білдіруге тура келеді. Ал шекаралық
мемлекеттер ортақ шекараны қорғауға толық жауапкершілік алады.
Өте бір маңызды сәтті тағы да атап өткен жөн: халықаралық шекара
корпусын құру ЕО перифериясындағы мемлекеттерге салынатын қаржылық
ауыртпалықты едәуір жеңілдеткен болар еді. Егер бір мемлекеттер Еуропалық
Одақтың барлық территориясына енуді, яғни басқа мемлекеттерге де енуді
бақылайтын болса, онда сол басқа мемлекеттер бақылауға қандай да бір жолмен
- құрал-жабдықпен, персоналмен және қаржымен қатысуы тиіс. Қаржылық
ауыртпалықты орталық және шекаралық мемлекеттер арасында бөлу де Комиссия
жоспарына енгізілген. Егер интеграцияның басқа салаларындағы тәжірибеге
назар аударар болсақ, ЕО мүше-мемлекеттері қаржы шығынын жұмсауға аса
ынталы емес екенін көреміз, мысалы, кандидат-елдермен ортақ ауыл шаруашылық
және аймақтық саясатқа. Дегенмен, ішкі істер және құқық саласындағы
ынтымақтастық кеңею жақындаған сайын сөз жарыстарында да, айтыстарда да,
сонымен қатар нақты саясатта да маңызды орын алып келеді. Бірақ ЕО
кеңейгеннен кейін оның жақын көршісіне айналатын мемлекеттермен мұндай
ынтымақтастық жасау мүмкін бе?
ЕО-тың шығыс жақтағы көршілерге қатысты саясатының маңызды факторы
шекаралық бақылауды қатаңдату болып табылады.
Қазіргі уақытта ЕО сыртқы шекараларды басқарудағы ынтымақтастық
бойынша бірқатар бағдарламалар мен шараларды жүзеге асыруда. 2002 жылдың 1
қаңтарынан бастап Action Programme for Administrative Co-operation in the
Fields of External Borders, Visas, Asylum and Immigration (ARGO) сыртқы
шекаралар, визалар, баспана мен иммиграция саласындағы әкімшілік
ынтымақтастық жөніндегі бағдарлама қолданылуда, оның міндеттері:
• ресурстардың бірігуіне және үйлестірілген және біркелкі тәжірибеге қол
жеткізуге ерекше көңіл бөле отырып, ЕО заңнамасын жүзеге асырудағы
Еуропалық Одақ елдерінің ұлттық мекемелерінің ынтымақтастығына
септігін тигізу;
• еркіндік пен қауіпсіздік кеңістігінің шапшаң дамуына зиян келтірмеу
үшін, ұлттық ведомстволардың шешім қабылдау кезінде ЕО заңнамасын
біркелкі қолдануға септігін тигізу;
• ЕО ережелерін жүзеге асыру жөніндегі ұлттық мекемелерінің
әрекеттерінің жалпы тиімділігін арттыру;
• Ұлттық мекемелерге қатысты ЕО деңгейінде шығарылатын тиісті бағалар
Еуропалық Одақтың ережелерінің орындалуына септігін тигізуін
қамтамасыз ету;
• Тиісті ұлттық және халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес
ұйымдармен қарым-қатынастарды нығайту жөніндегі ұлттық ведомстволардың
әрекеттерінің транспаренттілігін көтермелеу.
ARGO бағдарламасын жүзеге асыру бойынша жылдық есепке (2002-2003
жж.) сәйкес Еурокомиссия екі зерттеуді өткізу бастамасын жасады: Еуропалық
Одақтың теңіз шекараларындағы бақылаудың қалпы (CIVIPOL-мен жасалған
келісім-шарттың жалпы сомасы – 300 мың еуро) және визалық ақпараттық жүйе
(Trasys-пен жасалған келісім-шарттың сомасы - 400 мың евро) [14].
ЕО күн тәртібінде – визалар бойынша ақпараттық жүйені құру және дамыту
(VIS). 2004 жылдың 19 ақпанында ЕО елдерінің ішкі істер және әділет
министрлері оның қызметінің негізгі принципері бойынша келісімге қол
жеткізді. Жүйе визаларды қолдан жасаумен күресу, консулдық ынтымақтастықты
жетілдіру, виза сатулардың алдын алу, Дублин IV конвенциясының
қолданылуы, үшінші елдер азаматтарын репатриациялау шараларын жеңілдету
үшін қолданылады. Жүйе не сұрау салынатын, не берілетін, не беруге рұқсат
берілмеген шенгендік және ұлттық визалар бойынша мәліметтерді қамтиды.
Бірте-бірте виза иелерінің сандық фотографиялары, одан кейін биометриялық
мәліметтер де пайда болады.
2004 жылдың қазан айында Еурокомиссияның Заң және ішкі істер мәселесі
жөніндегі Бас директораты басында STERIA-France and HP-Belgium тұратын ИТ
компанияларының мультиұлттық тобымен SIS II және VIS құру бойынша келісім-
шартқа қол қойды. Жалпы бюджеті – шамамен 40 миллион еуро. VIS-ті 2006
жылдың аяғында, ал SIS II-ні 2007 жылдың наурызында іске қосу күтілуде.
2003 жылдың 15 қаңтарынан бастап Еуродак орталық бюросы қызмет
етуде. ЕО Кеңесі мен Еуропарламенттің Еуродак қызметі туралы бірінші
жылдық есебіне сәйкес, 2003 жылдың 15 қаңтарынан 2004 жылдың 15 қаңтарының
аралығында Орталық кеңсе 271.573 мәлімет алды. Олардың 246.902-сі баспана
іздеуші адамдарға қатысты; 7857 – сыртқы шекараларды жасырын өткен
адамдарға; 16814 – ЕО аумағында заңсыз тұратын адамдарға қатысты. Баспана
туралы өтініштердің 17287-сі немесе жалпы санының 7 пайызы кемінде бір рет
басқа ЕО мемлекетінде берілгендігі анықталды [15, 10-14 бб.].
___________________________________ _________________________________________
_______________________________14. Council Directive 2(ЮЗ\ЕС of on
Obligation of Carriers to Communicate Passenger Data. Brussels,27 April
2004.
15. Commission of European Communities, Brussell, 5.5.2004. Annual Report
to the European Parliament on the Activities of the EURODAC Central Unit.
Еуропалық Одаққа мүшелер мен талапкерлер үшін Шенген каталогтарының
сериясы үлкен көмек ретінде жарияланды, мәселен мынандай басылымдар:
Сыртқы шекаралардағы бақылау, депортация және реадмиссия: ұсыныстар мен
үздік тәжірибе; Шенген ақпараттық жүйесі, Сирена: ұсыныстар мен үздік
тәжірибе; Визаларды беру: ұсыныстар мен үздік тәжірибе; Полиция
ынтымақтастығы. Ұсыныстар мен үздік тәжірибе. Бұл жарияланымдардың мақсаты
– шенген ережелерін дұрыс қолдану бойынша ұсыныстар жасау, кеңес беру.
Бұдан басқа, визалық тәртіпті қатаңдату Еуропалық Одақтың “тікелей
көршілес” елдермен қарым-қатынасын едәуір шиеленістіреді. Бұл аймақтағы
көптеген адамдардың өмір сүру деңгейі дамыған көрші елдердің шекаралық
облыстарында сауда жасау мен жұмыс істеуге тәуелді болып отыр. Егер
Еуропалық Одақтың ашықтығы мен қауіпсіздігі арасындағы тепе-теңдікті тек
қана қауіпсіздік пайдасына шешетін болса, онда ол буферлік зонада, яғни
шығыс шекарасында тұрақсыздық дәнін себу тәуекеліне ұшырайды. Нақты
алғанда, ЕО мұндай жолмен сыртқы қауіпсіздікке залал келтіре отырып, ішкі
қауіпсіздіктің сақталуын қамтамасыз етеді. Ішкі және сыртқы қауіпсіздік
элементтерін әр түрлі “тіректерге” бөлу жағдайды одан әрі шиеленістіреді.
Мүлде басқа саясат қажет, дәлірек айтар болсақ, ЕО шекаралас облыстардың
қатаң шекаралық бақылауға тәуелділігін бәсеңдетуді қарастыратын “тікелей
көршілес” елдермен ынтымақтастық мехнизмін құру, сонымен қатар ұжымдық ішкі
қауіпсіздік, трансшекаралық ұйымдасқан қылмыскерлікпен бірлескен күрес
жүйесін құру қажет болып отыр.
2.2 Маастрихт келісім-шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы
жалпы саясаттың құқықтық негізі.
Еуропада біртұтас құқықты және әлеуметтік кеңістікті құрудағы саяси
аспектілерде, біз жұмыстың осы бөлігінде, Еуропалық Одақтың “үшінші
тірегінің” дамуын қарастырамыз.
ХХ – ғасырдың 50-жылдарының басында қорғаныс пен сыртқы саясат
саласында Еуропалық интеграцияны дамыту әрекеттері жасалды, бұл әрекеттер
Францияның Ұлттық ассамблеясы Еуропалық Қорғаныс Қоғамдастығын (“European
Defens Treaty”) құру туралы Шартқа қарсы шыққан кезде жүзеге аспай қалды.
Жаңа әрекет 15 жыл өткен соң жасалды. Мемлекеттен басым элементтерге қандай
да болмасын әдейі алынып тасталып, оның орнына негізгі тірек үкіметаралық
саяси ынтымақтастық негіздерін құруға, негізінен,сыртқы саясат саласына
жасалды. Мүше-мемлекеттер қалыпты түрде ақпарат ауыстыру мен Кеңестер
өткізіп тұруға келісті. Бұл біріңғай бағытта және халықаралық қатынастарда
бірлесіп жасауды қалыптастырады деп көзделді.
Еуропалық Одақ туралы шарттың үшінші “бағаны” (ҮІ тарау, К-К9 бап)
ішкі істер және құқық мәселелері бойынша ынтымақтастықты реттейтін
ережелерге арналған. Жоғарыда атап өтілгендей, “Ортақ сыртқы саясат және
қауіпсіздік саясаты туралы ережелер” деп аталатын М тарауымен бірге аталған
тарау “саясат саласы және ынтымақтастық түрін” құрайды. Бұлар Еуропа
бірлестігімен, ЕОУС-пен және Еуроатоммен біріге отырып, Еуропа одағын
құрайды [16, 15 б.] .
Бұл жаңа тарауды ЕО туралы Шартқа енгізудің себептері бірнешеу. Оның
біріншісі аталған мәселенің Еуропаны құқықтық интеграциялаудың өзге
мәселелеріне қарағанда кешігіп қалуымен байланысты. Өйткені оны ЕО туралы
шартқа қосқанға дейін ол экономикалық интеграция шеңберінде қаралған емес.
Екінші себеп - оның қамтитын мәселелерінің (иммиграция, баспана беру,
ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес, азаматтық және қылмыстық істер бойынша
ынтымақтастық, полицейлік ынтымақтастық) кендігіне, әртүрлілігі мен
маңыздылығына байланысты. Бұл мәселелерді “ұлтсыздандыру” жөнінде әңгіме
болған сайын және оны Ынтымақтастық құзіретіне беру жайлы көтерілгенде мүше-
мемлекеттер ол ұсыныстарға теріс көзқараста болды.
___________________________________ _________________________________
16. 16.Кнеланген В. Внутренняя безопасность как сфера
политики в процессе интеграции. - Опладен, 2001
байланысты емес, сонымен қатар алдымен Ынтымақтастық шеңберінде саяси-
заңдық және техникалық инстутционалдық баламалар жасап алу қажеттігін
түсініп алуға байланысты болды мыс. Еуропа полициясының жедел қызметін құру
және т.б.
Үшінші себеп шешімдер қабылдаудың тиісті механизмдерін қоса алғанда
осы саладағы ынтымақтастықтың институтционалдық мәселелерін шешудің өзара
қолайлы жолдарын табудың қиындықтарымен байланысты. Ішкі істер және құқық
мәселелерін мемлекет егемендігі үшін маңызын ескергенде бұл механизмдер
аталмыш жағдайларда міндетті түрде болатын “мемлекет-Еуропалық Одақ”
дуализмі жағдайында әрекет етуге мәжбүр болмақ. Мұның өзі олардың
тиімділігін әлсіретіп, қызметтеріне бақылау жасау мүмкіндіктерін
төмендетеді.
Адамдардың мүше-мемлекеттердін сыртқы шекарасынан өтуін реттейтін
ережелер және оған тиісті бақылау жасау да ортақ мүддеге орай мәселелер
ретінде қарастырылады. Бұл ережелерде мүше-мемлекеттердің сыртқы шекарасын
кесіп өтуге қажетті реквизиттер мен бақылау жүйелерінің үйлесімдігін
қамтамасыз ету жайлары сөз болады. Конвенцияның тиісті жобалары 1991 жылдың
өзінде даяр болған, алайда кейбір мәселелер (Гибралтар, Конвенцияны қолдану
шаралары бойынша дауыс беру жүйесі, Еуропа сотының құзіреті т.б.) оны
түпкілікті қабылдауды тежеуде. Осындай жағдайда біз қарап отырған жағдайға
ұқсас мәселелерді реттейтін Шенген келісімінің нормалары қолданылуда.
Бұдан әрі қылмыстық істер, кедендік немесе полицейлік ынтымақтастықта
қамтылмаған салалардағы есірткі заттарды пайдаланумен күрес мәселелері
қарастырылады. Еуропалық институттар бұл саясатты белсенді түрде жасауда.
Кеңес 29-30 қарашада қарастырып, 1993 жылдың 10-11 желтоқсанында қабылдаған
есірткіні пайдаланумен күрес жоспары бұл саладағы қызметтің жалпы шеңберін
айқындады.
Қылмыстық, кедендік немесе полицейлік ынтымақтастықта қамтылмаған заң
бұзушылықтармен күрес те ортақ мүдделілік тудырып отырған мәселе. Соңғы
кездерге дейін бұл күрес Кеңес 1995 жылдың 25 шілдесінде қабылдаған
Еуропалық Одақтың қаржылық мүдделерін қорғауға қатысты Конвенцияның
тиімділігін және осы Конвенцияға қосымша хаттаманың тиімділігін қамтамасыз
етумен шектеліп келді. Осыған қоса Италия ұсынған ынтымақтастық пен мүше-
мемлекеттер қызметкерлерінің жемқорлығы туралы конвенция жобасы қаралу
үстінде.
Азаматтық және қылмыстық істер бойынша құқықтық істер ынтымақтастық
соңғы кездері тоқырап қалған еді. Дегенмен, 1995 жылдан бастап бұл саладағы
ынтымақтастық маңызға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I ТАРАУ. ЕО ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Ішкі қауіпсіздік түсінігінің аймақтық интеграция үрдістері
көлеміндегі мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2 ЕО елдерінің қауіпсіздік үлгісі және ішкі қауіпсіздік жүйесін
қалыптастырудың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
II ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... 18
2.1 Шенген ережелері және Еуропалық Одақтың кеңеюі ... ... ... ... ... ... ... .18
2.2 Маастрих келісім- шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы
саясаттың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
III ТАРАУ. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ КӨЛЕМІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... .34
3.1Орталық Азия аймағындағы ішкі қауіпсіздік мәселесінің ерекшелігі мен
қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3 4
3.2 Орталық Азия аймағы елдерінің ішкі қауіпсіздік деңгейін арттыруда ЕО
интеграция тәжірибесін қолданудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Зерттеудiң өзектiлiгi. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi мемлекеттердiң
бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан халықаралық
экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына айналды [1, 236
б.].
ХХІ-ғасырдың басында Еуропалық Одақ мүше-мемлекеттері алдында аса үлкен
көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа
мемлекеттерінен миграция ағымы, сонымен қатар, есірткіні заңсыз тасмалдау,
лаңкестіктің кең етек жайуы – Еуропалық Одақ жағынан барабар тәсілді
жұмылдыруға міндеттеуде, яғни ортақ саясат шеңберінде азаматтарға
қауіпсіздікті қамтамасыз ету болды.
Iшкi қауiпсiздiк тақырыбы Орталық Азия елдерi үшiн де өзектi болып
табылады. Орталық Азия елдерi, әрине Тәуелсiз Мемлекеттер Достығы, Орталық
Азиялық Одақ немесе Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберiнде-ақ жұмыс iстей
алар едi, бiрақ өкiнiшке орай шынайы қауiпсiздiктi қамтамасыз ететiн
аймақта құрылымды құру үшiн бұл құрылымдардың тәжiрибесi аз, толық емес
болуда. Орта Азиядағы және өзге де республикалардағы жүріп-тұру еркіндігі,
шекаралық және иммиграциялық бақылау, трансшекаралық қылмыспен және
халықаралық лаңкестікпен күрес мәселелері соңғы жылдары айрықша маңызға ие
болып отыр.
Дипломдық жумыстың теориялық негіздері. Бұл дипломдық жұмыстың негізін
халықаралық кауіпсіздік мәселелерімен айналысып журген отандык және
шетелдік заңгер ғалымдарының еңбектері құраған: Moreau Defarges P.,
Bourlanges J.L., Сапанов С.Ж., Бокашева П.С. және т.б.
Зерттеу мақсаты – ішкі қауіпсіздік саласындағы ЕО елдерінің
ынтымақтастығының тәжірибесінің оның Орталық Азия мемлекеттерінің пайдалану
мүмкіндігін бағалау көлемінде талдау.
___________________________________ _________________________________
1. Бугров Р.В. Институционально-политическое развитие Европейского Союза:
тенденции, закономерности, перспективы: дис. ... канд. ист. наук. – Нижний
Новгород, 2002.
- ішкі қауіпсіздік, құқықтық тәртіп пен қылмыс түсініктерінің өзара
байланыстылығын және ішкі қауіпсіздік мәселелерінің теоретикалық және
әдіснамалық аспектілерін зерттеу;
- ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастығының концептуалды
негіздерін зерттеу;
- ЕО елдеріндегі ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың
деңгейін анықтайтын факторларды талдау;
- ЕО елдеріндегі ішкі қауіпсіздік жүйесінің жетілуінің негізгі бағыттарын,
жалпы Еуропалық ішкі қауіпсіздік үлгісінің құрлымы мен қызметін зерттеу;
- Орталық Азия аймағы елдерінің ішкі қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
шарттары мен факторларын анықтау және осы саладағы ЕО тәжірибесін қолдану
бойынша ұсыныстарды әзірлеп шығу.
- Орталық Азия аймағындағы ішкі қаупсіздік мәселелерінің қайнар көздері мен
өзіндік ерекшеліктерін зерттеу;
Зерттеу әдістері. Дипломдық зерттеуде жалпы қоғамдық ғылымдарға ортақ
және арнайы танымдық әдістер: диалектикалық, синтездеу, тарихи
салыстырмалы, функционалды және т.б. қолданылды.
I ТАРАУ. ЕО ТӘЖІРИБЕСІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ІШКІ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Ішкі қауіпсіздік түсінігінің аймақтық интеграция үрдістері
көлеміндегі мәні мен мазмұны
Неміс криминологиясынан тамыр алатын ішкі қауіпсіздік атауы
криминология ілімінің аймақтық-ұлттық атаулық және түсініктік өзіндік
ерекшелігінің мысалы бола алады. Ағылшын тіліндегі еңбектерде ұқсас, бірақ
мағынасы бойынша бірдей болмайтын policing түсінігі кеңінен қолданылады.
Егер неміс тілінде ішкі қауіпсіздік атауы белгілі бір жағдай немесе
қалыптың кейбір белгілері – қылмыстылықтың және қылмыс алдындағы үрейдің
минималды шекті деңгейін білдіретін болса, ағылшын тіліндегі атау осындай
жағдайларды қамтамасыз ету мен қалыпта ұстап тұру бойынша атқарылатын
әрекетті білдіру үшін қолданылады. [2, 324 б.]
Жаңа Еуропаның интеграциялық құрылымдары Франция мен Германияның
көшбасшылары - К. Аденауэр мен Ш. Де Голльдің саяси еркі мен мүдделерінің
арқасында ғана өзінің шынайы сұлбаларына ие болды, олар конфронтациядан бас
тартып, сенім мен экономикалық ынтымақтастықтың жолына түсті. Германияның
еуропалық интеграция үрдістеріндегі мәні мен тигізген ықпалын ескеретін
болсақ, неліктен криминология білімі мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету
саласындағы неміс мамандары ЕО халықаралық құжаттарының тілі мен
түсініктер жүйесіне неміс терминологиясының өзіндік ерекше атауын ішкі
қауіпсіздікті ендіргендігі анық болады. Дегенмен жаңа түсініктік саладағы
осы атаудың мәндік мазмұны бірте-бірте айтарлықтай өзгере түсті және
бастапқы мәнінен едәуір ерекшелене бастады. Сол себепті авторлардың
бірқатары ішкі қауіпсіздік түсінігін қарастыра келе, бұл атауды кең және
тар мағынада пайдалану туралы айтады.
___________________________________ _________________________________
2. Журкин В.В. Интеграция, общая внешняя политика и безопасность.
Заглядывая в 21-ый век: ЕС и СНГ Отв. ред. Ю.А. Борко. – М.:
Интердиалект+, 1998
Бұл атаудың қылмыстылық пен онымен байлансты қауіп-қатерлер мен
тәуекелдер туралы сөз қозғалғанда пайдаланылатындығы анық. Сонымен бірге,
негізгі көңіл қоғам, мемлекет, олардың экономикалық және саяси құрылымына
ерекше қауіп төндіретін қылмыстың жеке нысандарына (ұйымдасқан қылмыс,
лаңкестік, саяси экстремизм және т.б.) бөлінеді. Көбіне бұған
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құқықтық негіздерінің, осы қызмет
субъектілерінің техникалық және басқа да жабдықталуының мәселелері қатысты
болады. Бұл кезде, атап айтқанда, полицияның жеке саланы бақылау бойынша
өкілеттіктерінің кеңеюі полиция жұмысының тиімді атқарулығы; жеке және
коммуналдық субъектілердің мобилизациясы және т.б. талқыланады. Сонымен
қатар, қауіпсіздіктің субъективті аспектісі туралы, яғни оны халықтың
қабылдауы туралы сөз қозғалады. Бұл тақырыптық көп және алуан түрілілік
әркім өзінше түсінетін ішкі қауіпсіздік түсінігіне тән болатын белгілі
бір ерекше тұрақсыздық әсерін тудырады [3, 230 б.].
Ішкі қауіпсіздік түсінігі күш қолданудың мемлекеттік монополиясын
ұсынатын және оны жүзеге асыратын сатылардың қалыптасу үрдісінде
ресімделді. Бұл инстанциялардың функционалды саласының шекаралары осы
түсініктің мазмұнын анықтайды. Жалпы қауіпсіздікті біздің құқықтық
құндылықтарымыздың кепілдену қалпы деп түсіне келе, ішкі қауіпсіздікті осы
қалыптың жеке аспектісі ретінде анықтауға болады. Бұл жерде мемлекеттік
күштеуді қолдана отырып қамтамасыз етілетін қауіпсіздік туралы сөз болады,
ол сәйкесінше мемлекеттің күштеу сатыларының құзыретіне қатысты.
Ішкі қауіпсіздіктің пәндік саласына жою немесе деңгейін төмендету басым
сипатта мемлекеттік күштеу сатыларының міндеті болып табылатын біздің
құқықтық құндылықтарға зиян келтіру мүмкіндіктері мен апат жағдайлары
жатады. Бір жағынан, қауіптердің алуан түрлі шынайы және жалған, ойдан
шығарылған қауіп көздері болуы да мүмкін.
___________________________________ _________________________________
3. Widmer A. Sicherheit - ueber Begrifflichkeit und staatliche Massnahmen
Innere Sicherheit - Innere Unsicherheit. – Zuerich, 1995.
Мемлекеттің өз азаматтарының қауіпсіздігі үшін жауапкершілігі көптеген
жеке аспектілер мен кішігірім аспектілерге ие. Көптеген алуан түрлі
аспектілерді қамтитын қауіпсіздікті қамтамасыз ету саясаты аса кең
мағынасында өмірді қамтамасыз ету саясаты ретінде саралануы мүмкін, ол
қорғаныс саясаты, денсаулық сақтау жүйесі, экономикалық және әлеуметтік
саясат секілді құрамдаушылардың өзара тәуелділігі ретінде сипатталады
Оны жүйелі түрде кеңейту ішкі қауіпсіздікті түсініктік және мазмұндық
шектеуді жоққа шығаруға әкелері анық. Тақырып ретінде әрі қарай
бөлшектеусіз тек жалпы қауіпсіздік қана мойындалады: қауіп-қатер мен
тәуекелдің қазіргі көздерінің өзіндік ерекшелігі ішкі және сыртқы
қауіпсіздіктің бөлінуін аса күрделендіре түседі, осыған сәйкес қауіпсіздік
қауіп-қатерлердің болмауымен, қорқыныш-үрейден азаттылықпен сипатталатын
және әрбір адамның еркін дамуы үшін мүмкіншіліктерді ашатын ахуал, жағдай
ретінде анықталады.
Бұл анықтама барлық концептуалды мәселелерді шешіп, түсініктемелік-
сөздіктік шешімнің белгілі бір нұсқасын ұсынады: Қауіпсіздік жалпы алғанда
қорғаныс пен қауіп-қатер көздерін жою механизмдерінің болуынан объективті
көрініс табатын қауіптер болмайтын жағдай ретінде түсініледі [4, 345 б.].
Қауіпсіздікті кең тұрғыдан түсіну ешбір нақты өмір өлшемі немесе оның
сапасының өлшемімен байланысты болмайды. Ол тең дәрежеде ойға келтіруге
болатын барлық өлшемдерге қатысты келеді. Бұл мағынасында қауіпсіздік
атауы көптеген мәндерді қамтиды – кедейлік, аурулар, экологиялық қатерлер
және т.б.
Қазіргі заманғы зерттеу жұмыстары мен жарияланымдарда неғұрлым жиі
кездесетін қауіпсіздік типологизациясының негіздемелерінің арасынан біздің
пікірімізше, кешенді түрде қауіпсіздік феномені туралы көлемді және нақты
түсінік беретіндерін атап өту қажет:
___________________________________ _________________________________
4. Гольдерт В. Внутренняя безопасность в различных социальных контекстах.
Избранные аспекты проблемы преступности в условиях позднего реального
капитализма и постсоциализма. - Гамбург: Университет Гамбурга, 2001.
● қауіпке қатынастардың сипаты;
● қауіп көзінің орналасқан жері;
● жағдайдың сипаттамасы;
● қауіпсіздік объектісі.
Қауіпке қатынас сипаты бойынша қауіпсіздіктің екі түрін бөлуге болады.
Бірінші түрі қауіптің, белгілі бір қатерлер мен катаклизмдер мүмкіндігінің
өзінің болжаулық болмауына негізделеді. Екінші түрі қауіптерден шынайы
қорғалу мен оларға сенімді қарсылық көрсету мүмкіндігін көздейді [5, 85
б.].
Қауіптердің орналасқан жеріне тәуелді қауіпсіздікті ішкі және сыртқы
деп бөлуге болады. Осындай бөлудің негізінде елдердің арасындағы аймақтық
шекаралар болады. Денгенмен қазіргі қоғамдық өмірдің барлық тараптарының
глобализациясы мен интернационализациясы жағдайларында ішкі және сыртқы
қауіпсізідк арасындағы шек шынайы өмірде болғанымен және ғылыми
әдебиеттерде жиі қодланылатын болса да біршама тұрақсыз. Себебі көптеген
қауіптер - халықаралық лаңкестік, есірткі бизнесі мен табиғи апаттарды
көбіне белгілі бір ортақ қауіп көзіне байластыру қиын.
Қауіпсіздікті сыртқы және ішкі деп бөлу ыңғайын жақтаушылардың
абсолюттік көпшілігі кейбір нюанстардағы айырмаларын есептемегенде, ішкі
қауіпсіздікті белгілі бір мемлекеттің басқаруында немесе оның аумағында
болатын үрдістерден, ұйымдар, тұлғалар мен объектілерден шығатын
қауіптерден қорғалу деп түсіндіреді. Сыртқы қауіпсіздікті олар белгілі бір
мемлекеттің ұлттық мүдделерінің, оның ұлттық құндылықтарының және өмір сүру
салтының сырттан төнетін қауіптерден қорғалуы ретінде қарастырады. Сонымен
бірге, аталған авторлардың кейбіреулері ішкі және сыртқы қауіпсіздікті
ұжымдық, халықаралық және т.с.с. қауіпсіздік түрлерімен қатар қарастырады.
Және бұл мүмкін болатындығы анық, бірақ біз, төменіректе
___________________________________ _________________________________
5. Кузнецова О.И. Создание структур внутренней безопасности после 11
сентября США - Канада: экономика-политика-культура. – 2002. – №5
көретініміздей, қауіпсіздік түрлерін түсінуге қатысты біршама басқа
пікірді ұстанамыз.
Топтаудың негіздемесі ретінде қауіпсіздік нысандарын қолдана отырып,
әлеуметтік талдау, сондай-ақ жалпы қауіпсіздік теориясы тұрғысынан неғұрлым
маңыздылары ретінде тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің қауіпсіздігін ерекше
бөліп көрсету қажет.
Тұлғаның қауіпсіздігі адамның өз жеке мүдделерінің және
қажеттіліктерінің деңгейінде қауіп факторларынан қорғану жағдайын, өмірінің
қорғалуын, денсаулықтың, оның ар-намысының, конституциялық құқықтары мен
бостандықтарының сақталуын, ар-ождан бостандығы мен саяси ұстанымдар
бостандығын толық көлемде қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қазіргі жағдайларда адам қауіпсіздігі мәселесі біршама күрделі
болып табылуда. Бұл тек ауыспалы экономикаға ие елдерге ғана қатысты емес,
біршама тұрақты Еуропа мен АҚШ-қа, дамушы елдерге де тән келеді. Адам
тұлғасына қарсы қылмыстық озбырлықтар мен қылмыстардың артуы тұрақты
тенденцияға ие болуда, ол келесідей белгілермен сипатталады:
● ұйымдасқан қылмыстың кең тарауымен, тапсырыс бойынша адам өлтірулер
мен зорлаумен, қорқытумен және осындай басқа да әрекеттермен қатар жүретін
үрейлендірудің тарауымен;
● қару-жарақтың алуан түрлерін, жарылғыш құрылғыларды, радиоактивті және
түрлі уландырушы заттарды қолданатын халықаралық лаңкестіктің кең етек
жаюымен;
● нақты адамдарға және халық топтарына қарсы этносаралық негізде
қылмыстардың жасалуымен.
Қоғам қауіпсіздігі қоғамдық институттардың қалыпты қызмет атқару
жағдайын, түрлі әлеуметтік-саяси доктриналардың, ілімдердің,
концепциялардың еркін айналысын, әлеуметтік, кәсіби, ұлттық, діни және
басқа мүдделердің негізінде азаматтардың белгілі бір құрылымдарға бірігу
еркіндігін білдіреді.
Сонымен қатар, қоғамның қауіпсіздігі демократиялық қоғамдық
институттардың, нормалардың, халықтың барлық топтарының конституциялық
құқықтары мен бостандықтарын іс жүзінде жүзеге асыру және қоғамды ыдыратуға
бағытталған қызметке, тіпті егер ол мемлекеттің тарапынан тарайтын болса
да, қарсылық көрсету мүмкіндігін беретін қоғамдық сананың дамыған
нысандарының болуын талап етеді.
Мемлекеттің қауіпсіздігін әкімшілік және күш құрылымдарын тірек ететін
заңнамалыық, атқарушылық және сот құрамдаушыларынан тұратын билік
аппаратының қалыпты, үздіксіз және тиімді қызметінің қалпы ретінде
қарастыру қажет.
Қауіпсіздіктің жалпы стратегиясын жүзеге асыру мемлекеттің негізгі
қызметтерінің бірі болып табылады. Қауіпсіздік стратегиясы түсінігі
жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсаттарын көздейтін ұзақ мерзімдік
бағдарларды жоспарлау, әзірлеу және ұйымдастыру мәселелерін қамтиды.
Осылайша, біз ішкі қауіпсізідік түсінігінің өзіндік ерекшелікке ие
болмайтын қауіп-қатерлер мен тәуекелдердің, әлеуеттік шығындардың,
апаттардың және басқа да өмірдің түрлі салаларындағы және өлшемдеріндегі
оның сапасына зиян келтірудің басқа түрлерінің кең спектрін жатқызу қажет
деген қорытындыға келеміз.
Біз қауіпсіздікті тұрақтылық, қорғалу және болжай алу мүмкіндігінің
үйлесімі ретінде түсінеміз. Бұл қасиеттер мемлекеттің, жалпы қоғамның
тіршілік етуінің сипаттамасы ретінде – ұлттық қауіпсіздік, ішкі қауіпсіздік
- әрбір жеке тұлға үшін тұрақтылық, қорғалу мен өмірдің болжану мүмкіндігі.
Қандай да қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізінде барлығы үшін ортақ
мінез-құлық ережелерін орнату жатады, олар белгілі дәрежеде жеке
азаматтардың, топтардың, мемлекеттердің және т.б. құқықтары мен
бостандықтарын шектейді.
1.2 ЕО елдерінің қауіпсіздік үлгісі және ішкі қауіпсіздік жүйесін
қалыптастырудың ғылыми негіздері
Батыс Еуропаның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қабілетті
бірлестік ретінде жарты ғасыр бұрын құрылған Еуропалық Одақ екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін, өзінің әлеуметтік өзегінің және әлеуметтік
стартегия саласындағы мұқият ойластырылған стартегиясының арқасында ішкі
тұрақтылық пен интеграцияның, оның ішінде әлеуметтік интеграцияның
тереңдеуіне қол жеткізе алды [6, 18 б.].
Глобалды үрдістердің ықпалымен кеңейе түскен қауіпсіздік түсінігі оның
түрлі аспектілерінің, оның ішінде экономикалық және әлеуметтік
аспектілерінің арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізуді қарастырады. Және
бірінші кезекте адамның негізгі демократиялық және әлеуметтік құқықтарын
қорғаудың, барлық басқа нәрселердің негізінде жататын оның жеке
қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мәселелері шешуді талап етеді.
Қолайлы әлеуметтік кеңістікті қалыптастыру, әлеуметтік интеграция,
қоғамның әлеуметтік құрылымы мен халықты әлеуметтік қорғау механизмдерін
жетілдіру тұрақтылық жағдайларында халықаралық мәселелерді шешу, көпжақты
ынтымақтастықты жүзеге асыру мүмкіндігін береді, қауіпсіздік аймақтарын
құру мен кеңейтуге септігін тигізеді және, ақырында Еуропадағы жалпыға
ортақ және барлығын қамтитын қауіпсіздік моделін жүзеге асыруға әкеледі.
ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі құрылымының дамуы
жаңаны құрудың және қалыптастқанды қиратудың күрделі, қарама-қайшылықты
және көпқырлы үрдісі болып табылады. Оның пайда болуының себептері –
қоғамның, мемлекеттің, жеке адамдардың қажеттіліктері, олардың алдында
белгілі бір міндеттер пайда болады. Жеке адам белгілі мақсаттарды саналы
түрде қоя алады, яғни жаңа құрылымды саналы түрде құрады. Осылайша жаңа
құрылым
___________________________________ _________________________________
6. Green paper: Promoting a European framework for Corporate Social
Responsibility. – Brussels, 2001.
объективті немесе субъективті қажеттіліктердің нәтижесінде пайда болуы
мүмкін.
Ішкі қауіпсіздік жүйесі үш өзара байланысты жүйешелерден тұрады:
тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің тіршілік етуін қамтамасыз ету жүйешесі,
яғни мемлекеттің, қоғамның, адамның барлық ресурстары мен құндылықтарының
жиынтығы, ол жеткілікті шамадағы қорғаныс кезінде олардың тиімді
пайдаланылуы мен дамуын қамтамсыз етеді; адамды, қоғамды, мемлекетті
қорғауды қамтамасыз ету жүйешесі, яғни ұлттық ресурстар мен құндылықтарды,
сондай-ақ тұлғалардың, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді ішкі және
сыртқы қауіптерден қорғауды қамтамасыз ететін барлық заңды күштер мен
құралдардың жиынтығы; қауіпсіздікті басқару жүйешесі, яғни ішкі қауіпсіздік
жүйесін стратегиялық және жедел басқаруды қамтамасыз ететін мемлекеттік
органдар мен қоғамдық құрылымдардың жиынтығы.
Ішкі қауіпсіздіктің мемлекеттік жүйесі тұлғаны, қоғамды, мемлекетті
мемлекеттің басқаруында және оның аумағында орналасқан үрдістерден,
ұйымдардан, тұлғалардан, объектілерден шығатын қауіптерден қорғауды
қамтамасыз ететін, сондай-ақ қолда бар мүмкіндіктер шектерінде тұлғаның,
қоғамның, мемлекеттің дамуы үшін қажетті шарттарды қамтамасыз ету
қызметтерін атқаратын мемлекеттік органдардың жиынтығы болып табылады.
Мемлекеттік ішкі қауіпсіздікті сақтау жүйесінің аса маңызды ерекшелігі –
мемлекет тіпті тең дәрежеде болса да азаматтың, қоғамның және өзінің жеке
қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерімен айналысуға міндетті болады.
Кейбір қауіпсіздік модельдері осы принципке құрылған, бірақ шындығында
мемлекеттік органдар, ең алдымен, өз мемлекетінің қауіпсіздігін қамтамасыз
етумен айналысуда, себебі бұл мемлекеттілік механизмінің өзінде
негізделген.
Ішкі қауіпсіздіктің қоғамдық жүйесін елдің жалпы азаматтық қауіпсіздігі
жүйесі негізінің демократиялық тірегі рөлін атқаратын түрлі деңгейдегі
қоғамдық құрылымдар ретінде қарастыру қажет.
Бұл рөл аталған құрылымдардың әлеуметтік қауіп көздерінің пайда болуы
мен түрлі қатерлердің пісіп-жетілуі туралы ескерту қызметін; дағдарыстық
жағдайлар, дау-жанжалдар мен катаклизмдердің алдын ерте алу; қоғамдық
пікірді қалыптастыру мен оған ықпал ету; азаматтардың құқықтары мен
мүдделерін, азаматтық қоғам мүдделерін қорғау; азаматтарды қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша, азаматтық бейбітшілік пен келісімге
қол жеткізу бойынша тәжірибелік әрекетке тарту, әлеуметтік аномалиялар мен
моральдық ақаулармен, жемқорлықпен, қызметтік жауапсыздықпен және
шенеуніктердің құзыретсіздігімен күресу; азаматтық өзіндік сананы дамыту
қызметтерін атқару қабілеттілігімен анықталады [7, 210 б.].
Осы жоғарыда айтылғанның барлығы әлеуметтік объектінің қауіпсіздік
моделін анықтаудың жеке тәсілдерін пайдаланудың келесідей кезектілігін
белгілеу мүмкіндігін берді:
1. Бастапқы ақпаратты талдау және бағалау. Бұл кезеңде зерттеуші
әлеуметтік объектінің құрылымы туралы мәліметтерді алады және өңдейді.
Нәтижесінде объект тұтас, салыстырмалы шамада дербес жүйе ретінде және
неғұрлым кең, анықтаушы жүйесі ретінде қарастырылады. Осындай тұтас жүйенің
ішкі құрылымы элементтерден тұрады, олардың арасында тура және кері
байланыстар мен өзара әректтесу болады.
2. Айтарлықтай өзгерістері зерттелетін әлеуметтік жүйенің қызмет
атқаруын бұзатын параметрлерді анықтау. Бұл шарада құндылықтық бағдардан
шыға келе, берілген әлеуметтік объектінің қауіпсіз қызмет атқаруының
негізінде жататын қасиеттер бөліп көрсетіледі. Сонымен бірге, кез келген
әлеуметтік объектіге сәйкес тұтастық, салыстырмалы дербестік және беріктік
секілді өмірілк маңызға ие қасиеттердің болуы оларды модельді құрудың осы
кезеңі үшін негізгі, бастапқы қасиеттер ретінде қарастыру мүмкіндігін
береді.
___________________________________ _________________________________________
____________________
7. Шашурина Г.В. Система обеспечения внутренней безопасности России на
современном этапе: дис. ... канд. соц. наук. – М.: Академия управления МВД
РФ, 2002.
3. Әлеуметтік объектінің қауіпсіздік шарттарын анықтау. Бұл үрдісте
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің деңгейі мен тиімділігін бағалау мүмкіндігін
беретін зерттеу арсеналы әзірленеді.
Осылайша алынған шарттар қауіпсіздіктің тиімділігін анықтау, әлеуметтік
объектіні басқару стартегиясы мен тактикасын (кең мағынада) қалыптастыруға
арналған сараптамалық құрал ретінде қарастырылуы мүмкін.
Әрбір нақты әлеуметтік объектіге оның өзіндік ерекшелігін сипаттайтын
жеке қауіпсіздік шараларының жүйесі сәйкес болуы тиіс екендігі анық.
Әлеуметтік объектінің жалпы, негізгі қасиеттерінің болуы (тұтастық,
салыстырмалы дербестік, тұрақтылық) оның қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
тиімділігіне баға берудің әмбебап жүйесін құру мүмкіндігін береді. Бұл
жағдайда келесідей принципиалды ережелерді ескеру қажет [8, 203 б.].
Біріншіден, әлеуметтік жүйенің қауіпсіздігі белгілі бір мақсаттық,
бағдарламалық бағдарлардың болуымен сипатталады, олар оның тіршілік етуі
мен шапшаң даму мүдделеріне жауап беруі тиіс. Осы секілді келешек
концепциялары қоғамдық даму мақсаттарына және оларға қол жектізудің шынайы
құралдарына қол жеткізудің құралдарына сәйкес келуі тиіс. Жүйенің көптеген
мүмкін болатын мақсаттардың арасынан бөлінген алға қойылған мақсаттарға
сәйкестік дәрежесі қаншалықты жоғары болатын болса, ол соншалықты тиімді
болады.
Екіншіден, әлеуметтік жүйенің автономдылығы ең алдымен оның өз-өзін басқару
мен өз-өзін ұйымдастыру қабілеттілігімен анықталады. Бірінші жағдайда оның
берілген уақыт ішінде басқарушы жүйенің ықпалымен бір қалыптан екінші
талап етілетін қалыпқа ауысу қабілеттілігі алынады. Осындай анықтамадан
шыға келе, егер әлеуметтік жүйенің қалпының, құрылымы немесе қызметтерінің
өзгерістері басқарушы ықпал басқарушы жүйешеден емес, сыртқы ортадан
шығатын, әсіресе, олар тудыратын өзгерістер әлеуметтік жүйенің шапшаң
дамуының мақсаттарына қайшы келетін
___________________________________ _________________________________________
____________________
8. Мурадян И. Противоречия политики атлантизма и проблемы региональной
безопасности. – Ереван: Антарес, 2001.
жағдайларда орын алатын болса, бұл оның қауіпсіздігінің әлсіреуін білдіреді
деген тұжырым жасауға болады. Сонымен бірге, оның қауіпсіз жағдайларының
көпшілігі бір жағынан басқару жүйешесінің тарапынан оның барлық
элементтерінің немесе бөліктерінің тоталдық бақылануы мен толық
басқарылымдылығы қалпымен шектеледі, ал екінші жағынан, басқару жүйесінің
әлеуметтік жүйенің элементтерінің немесе бөлшектерінің басым көпшілігіне
басқару ықпалының жойылу қалпымен шектеледі. Бірінші жағдайда ол тұрып қалу
мен шапшаң даму қабілетін жоғалтады, екіншісінде –хаос, жойылу немесе
сыртқы ортаның басқарушы ықпалына бағыну орын алады.
Үшіншіден, әлеуметтік жүйенің тұрақтылығы сыртқы және ішкі аспектілерге
ие болады. Сол себепті оның тұрақтылығының дәрежесін анықтаған кезде оның
ішкі құрылымының, сондай-ақ әлеуметтік жүйенің сыртқы ортамен
қатынастарының сипатының тұрақтылығы туралы айту қажет. Осы өзара
қатынастардың қарқынды өзгерістері әлеуметтік жүйеге сыртқы ықпалдың
айтарлықтай ауытқуларының дәлелі бола алады. Мұндай өзгерістер
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мүдделеріне қатысты болмауы мүмкін еместігі
анық, себебі сыртқы ортамен қатынастардағы тұрақсыздық ішкі құрылымның
тұрақсыздығымен тығыз байланысты [9, 10-19 бб.].
4. Қауіпсіздік моделін құрудың қорытынды кезеңі болып әлеуметтік
объектінің негізгі параметрлері сыртқы және ішкі факторлардың ықпалымен
динамикалық тепе-теңдікте болатын объектінің сапалық қалпын қаматамсыз
ететін нақты механизмдердің тиімді жүйесінің сипаттамасы табылады. Бұл
жерде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құрылымын (механизмін)
қалыптастырудың ерекшеліктерін қарастыру қажет. Бұл жерде бір жағынан
әлеуметтік жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша әрекет туралы,
екінші жағынан – осы салада мамандандырылған органдардың құрылымы туралы
сөз қозғалады.
9. Бек У. Политическая динамика в глобальном обществе риска Мировая
экономика и международные отношения. – 2002. - №5.
Әлеуметтік жүйе бөліктерінің әрқайсысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету
нақты белгіленген мақсаттарды, арнайы ұйымдастыру құрылымын, қауіпсіздікті
қамтамсыз ету құралдары мен әдістерін талап етеді. Сондықтан ішкі
қауіпсіздікті қамтамасыз етудің бүкіл жүйешесінің тиімді құрылымы
қауіпсіздік органдарының ұйымдастырушылық құрылымының нақты әлеуметтік
объектінің жүйешелеріне, демек базалық модельдердің ұсынылатын
тізімдемесіне сәйкестік принципіне негізделуі тиіс деп тұжырымдауға болады.
Әлеуметтік объектінің тұрақты дамуы үшін ішкі қауіпсіздік жүйешесінің
маңыздылығы оның қызмет етуінің арқасында саяси, экономикалық, әлеуметтік-
мәдени және басқа қоғам жүйешелері өзінің негізгі міндетерін орындау үшін
қажетті материалдық және интеллектуалдық ресурстарды босата алатындығында.
Әлеуметтік объект, қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесін қалыптастырады
және нығайта отырып, күштер мен құралдарды үнемдейді, әлеуметтік объектінің
өзі үшін, сондай-ақ оның элементтері үшін шапшаң даму жағдайларын жасайды.
Бұл ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесінің қызмет ақаруы тек оны
әлеуметтік бақылау мен мәжбүрлеу құралдарымен сақтауға ғана емес, сондай-ақ
әлеуметтік объектінің шапшаң дамуына бағытталатындығын білдіреді [10, 94-
107 бб.].
Біз үшін дамудағы ауыспалы кезеңнің, оның тұрақтылығының азайған
жағдайларында әлеуметтік объектінің ішкі қауіпсіздігінің әлеуметтік
басқару сапасына және ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесінің
тиімділігіне тәуелділігі күшейе түсетіндігі маңызды болып табылады.
Ауыспалы кезеңнің ерекшеліктері арнайы, бифуркациялық ішкі қауіпсіздік
моделінде көрініс табуы тиіс, ол әлеуметтік объектінің тұрақсыз даму
қалпында болу уақытындағы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үрдісін сипаттайтын
еді. Сонымен бірге ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйешесі әлеуметтік
объектінің тұрақтылығын сақтау барлық мүмкін болатын шараларды қамтуы тиіс.
Олар таусылған жағдайда, ол тұтастай объект үшін және оның элементтері үшін
10. Толипов Ф.Ф. Испытание геополитики терроризмом и антитерроризмом США
- Канада: экономика, политика, культура. – 2002. – №3.
белгілі бір тиімді ымыра, яғни әлеуметтік жүйені ұйымдастырудың мүмкін
болатын алуан түрлерінен әлеуметтік жүйенің тұрақты даму мақсаттарына
сәйкес келетін айрықша ұйымдастыруды іріктеу арқылы қолайлы қалыпқа
ауысуды қамтамасыз етуі тиіс. Сонымен бірге, қайта құру сатысында,
құрылымдық-функционалды байланыстардың трансформациялану немесе ыдырау
жағдайларында ескі әлеуметтік жүйеде тұлғаның – кез келген әлеуметтік
жүйенің негізгі элементінің, ескі жүйенің мәдени-тарихи мұрасының иелерінің
қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басымдылығы арта түседі. Ал жалпы алғанда
оның трансформациялану жағдайларында ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету
парадигмасы да, модельдің өзінің мазмұны да әрі қарайғы дамудың жолын
таңдауға, қабылданған мақсаттар мен қоғамдық-саяси дамудың бағдарламаларына
тікелей тәуелді болатындығын атап өту қажет.
Осылайша Орталық Азия елдері үшін Еуропалық Одақ елдерінің интеграциясы
барысында берілген тұрақтылық, қорғалу мен болжау мүмкіндігімен сипаттайтын
әлеуметтік объектілерді модельдеудің негізінде әзірленген ұлттық, ал одан
кейін олардың негізінде интеграциялық ішкі қауіпсіздік жүйесін құрудың
ғылыми-әдістемелік тәжірибесі тиімді қолданылуы мүмкін.
II ТАРАУ. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ
ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
2.1 Шенген ережелері және ЕО-тың кеңеюі
Шенген ережелері (Schengen acquіs) Шенген келісімінен (1985),
Конвенциядан (1990), елдердің Шенген тобына кіруі туралы келісімдерден,
сонымен қатар 1999 жылдың 1 мамырынан кейін қабылданған Шенгенге қатысы бар
барлық құжаттардан тұрады. Осы күнге дейін қабылданған Шенген ережелері
2000 жылдың қыркүйегінде ЕО-тың “Ресми журналында” жарияланды.
Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Германия Федеративті Республикасы
және Француз Республикасы үкіметтері арасындағы ортақ шекаралардағы
бақылауды біртіндеп жою туралы келісімге 1985 жылдың 14 маусымында Шенген
елді мекенінде (Люксембург) қол қойылды. Оның мақсаты Еуропалық қоғамдастық
елдерінің бірінің визасын екінші елдің территориясында өзара мойындау, ішкі
шекаралардағы бақылауды біртіндеп жою, Келісімге қатысушы елдердің, сонымен
қатар ЕО-тың басқа мемлекеттерінің және үшінші елдердің барлық азаматтары
үшін еркін қозғалыс тәртібін орнату болатын.
1990 жылы сол елдер Шенген келісімін қолдану туралы еркін қозғалысты
жүзеге асыру шарттарын анықтайтын Конвенцияға қол қойды. Ол Екінші Шенген
келісімі деген биресми атқа ие болды. Конвенцияға біртіндеп Италия, Испания
және Португалия қосылды, соңынан Греция да енді. Ұлыбритания мен Ирландия
келісімге қатысудан бас тартты, себебі олар миграциялық ағынды реттеу
мүмкіндігінен айырылып қалу қаупіне байланысты визалық және шекаралық
бақылау тәртібін сақтап қалуды қалады. Шенген аумағында үш ай мерзім ішінде
еркін жүріп-тұру құқығына үшінші елдер азаматтары да ие болды, бірақ
олардың кәсіби іс-әрекет жасауына тыйым салынды. Шенген келісімінде ЕО-қа
мүше-мемлекеттердің саяси баспана беру жөніндегі өтініштерді талқылаудағы
жауапкершіліктері де бекітілген.
Шенген елдерінің ішкі шекараларындағы бақылаудың жойылуы олардың
сыртқы шекараларын нығайтуды талап етті. Осы мақсатпен Страсбургте қатысушы-
елдердің миграциялық және полициялық ведомстволары арасында ақпарат
алмасуды жолға қою үшін Шенген компьютерлік ақпарат жүйесі (SIS) құрылды
[11, 104 -109 бб.]. Бұл жүйеге іздеудегі қылмыскерлер, хабар-ошарсыз
жоғалған адамдар, т.б. туралы мәліметтер түседі.
Шенген келісімі бірнеше рет кейінгі қалдырылып, 1995 жылдың 26
наурызында күшіне енді. Алғашқы болып шекаралық бақылауды жеті ел жойды
(Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Франция, Германия, Италия, Португалия),
содан соң бірнеше жыл ішінде Шенген аумағына ЕО мемлекеттерінің Ұлыбритания
мен Ирландиядан басқасының барлығы кірді. Соңғы болып 2001 жылдың
наурызында скандинавиялық елдер қосылды. Шенген келісімін қабылдауды оған
қол қойған мемлекеттердің кейінге қалдыруы олардың миграциялық және визалық
саясаты саласындағы заңдарын үйлестірумен, полиция күштерінің өзара
қызметін ұйымдастырумен, Шенген ақпарат жүйесін жолға қоюмен түсіндірілді.
Шенген келісімінің бастапқы мақсаты - Қоғамдастықтың ішкі
шекараларындағы бақылауды біртіндеп жоюға қол жеткізілді, демек, қазіргі
таңда басты назар сыртқы шекараларды нығайтуға, шекаралық бақылаудың,
визалық тәртіптің ортақ стандартын құруға, Шенген ақпарат жүйесінің ішінде
және одан тыс ақпарат алмасуға, полициялық ынтымақтастық құруға ауып отыр.
1999 жылдың мамырына дейін шенген тобын Шенген елдерінің
министрлерінен немесе мемлекеттік хатшыларынан тұратын Атқарушы комитет
басқарды. Амстердам келісімі күшіне енген күні комитет қысқартылып, оның
құзыреті ЕО Кеңесін берілді (Ұлыбритания мен Ирландиясыз). Атқарушы
комитеттің шешімдерін даярлайтын Шенген орталық тобын “36-шы бап комитеті”
(“үшінші тірекке” қатысты істер бойынша) және
___________________________________ _________________________________________
_______________________________11. Шенгенское соглашение. Современная
Европа. – 2003. – №1. Январь –2003.
СКИФА комитеті (SKIFA – “бірінші тірек” істері бойынша) ауыстырды.
Кандидат-елдердің шенген тобына қосылу даярлығы деңгейін бағалауға жауап
беретін Арнайы комитет өз қызметін ЕО Кеңесі құрамындағы арнайы жұмыс
тобына (Shengen Evaluation working group) өткізді [12, 204 б.].
Шенген ережелері 1999 жылдың 1 мамырында күшіне енген Амстердам
келісіміне қосымша Қарар арқылы acquіs communautaіre-нің бір бөлігіне
айналды. ЕО Кеңесіне шенген ережелерін екіге бөлу тапсырылды: виза саясаты
мен шекаралық бақылау мәселелеріне қатысты біреуі бірінші тірекке жатады,
полициялық ынтымақтастық және Шенген ақпарат жүйесі туралы ережелері бар
екіншісі - үшінші тірекке. Арнайы шара (Ventilation decision) көмегімен
әрбір бөлім үшін заңи негіз даярланды. 1999 жылдың мамырына қарай Кеңес
ойға алынған операцияны жүзеге асырды. Дегенмен, Шенген ақпарат жүйесінің
жұмысына қатысты acquіs бөлігіне байланысты қиыншылықтар пайда болды.
Негізінен, жүйеге байланысты мәселелер “үшінші тірек” шеңберінде реттеледі,
бірақ жүйенің одан әрі дамуы екі құқықтық негізге ие болады деген шешім
қабылданды - Келісімнің “бірінші” және “үшінші” тіректерге жатқызылуы
мүмкін сәйкес баптары.
Қарарда шенген тобына жатпайтын Ұлыбритания мен Ирландияның ерекше
ұстанымдары туралы да айтылады. Дегенмен, бұл мемлекеттердің шенген заңының
барлық баптарына емес, жекелеген баптарына қосылуға рұқсат етілген. Сонымен
қатар олар өз шекараларында бақылау жасау құқықтарын сақтап қалды. Жеке
Қарар Данияның ерекше ұстанымын анықтайды.
Скандинавиялық елдердің шенген ережелеріне қосылуы туралы мәселе де
өте икемді шешілді. Еуропалық Одаққа кірмейтін Норвегия мен Исландияға
шенген тобының саясатын талқылауға ғана қатысуға рұқсат етілді. Ал шешімдер
қабылдауға олар қатыса алмайтын болды. Олар 2001 жылдың мамырынан бастап
Финляндия және Швециямен бірге өздерінің солтүстіктегі
___________________________________ _________________________________ 12.
Киютин В.Г, Кыдыров Т.Т. Шенгенская система Регионал. центр по вопросам
миграции и убежища. – Бишкек: РКЦ Журналист ИД Слово Кыргызстана, 2001
г.
көршілері - ЕО мүшелерімен арадағы шекараларында бақылаудың жоқтығына
байланысты “шенген кеңістігіне” жіберілді. Бірақ осы үшін Норвегия мен
Исландия шенген тобы қызметінің барлық “орнын толтыру” бағыттарына
қатысуға міндеттеме алды.
Еуропалық Одаққа кіруге кандидат-елдерге келер болсақ, олар шенген
ережелерін Амстердам келісіміне интеграциялау туралы Қарардың 8-бабы арқылы
ережелерді толығымен қабылдауға міндеттеме алды. Еуропалық Одақтың болашақ
мүшелеріне, Ұлыбритания мен скандинавиялық елдерге жасалғандай, епті әдіс
жасау мүмкіндігі берілмеді.
Қалай болғанда да, олар Шенген ережелерін Амстердам келісіміне
біріктіру туралы Қарар арқылы ЕО институттарының құзыретіне кіргеннен бері
Одақтың сыртқы шекараларын қорғаудың ортақ қағидаларын құру үрдісі қарқынды
түрде жүргізіле бастады. Бірқатар мемлекеттер мәселені түбегейлі шешу
бастамасымен шықты. Олардың жетеуі 2001 жылдың қазан айында Еуропалық
шекараны қорғауды (European border guard) құру принциптерін талқылау үшін
жиналды. Германия мен Италия мұндай идеяны бұрын да ұсынған болатын, бірақ
ол қарсылыққа кездесті, себебі Еуропалық Одақтың басқа елдері оны ұлттық
егемендікке қол сұғу деп есептеді. Сөйтіп, скандинавиялық “үштік” бұл
жаңалық бойынша айрықша ынталылық танытпады. Дегенмен, 2001 жылдың екінші
жартысында - Бельгия өкілдік еткен кезеңде - “мүдделілер коалициясы”
мәселені шешуге жақын келді [13, 235 б.].
Шекараны бірлесе қорғауды құрудың минимум бағдарламасы - біріге оқыту
және техникалық құрал-жабдықтарды пайдалану, сонымен бірге табысты
практикалық тәжірибені бірлесе қолдану. Дегенмен, басқа да ұсыныстар бар,
мысалы, шынайы біріккен шекаралық отрядтар құру. Еуропалық Одақтың кеңеюі
күн тәртібіне кандидат-елдермен біріккен шекара қорғауды құру мәселесін
шығарады, бұл ЕО тарапынан қаржылық көмек көрсетілетінін және
___________________________________ _________________________________
13. Конвенция о применении Шенгенского соглашения о постепенной отмене
контроля на общих границах Сборник международных правовых документов ... –
М., 2000.
стандарттар мен шекараларды қорғау тәжірибелерінің жаңа шығыс шекараларына
таралатынын білдіреді. Яғни, мысалы, Польшаның Белоруссиямен шекарасын
интернационалды шекаралық команда - поляктар, немістер, голландықтар мен
француздар қорғайды.
Еуропалық шекаралық корпус - бұл әзірше тек идея ғана. Оны іске асыру
біртіндеп жүреді. Еуропалық шекара корпусын құру туралы шешім ортақ
еуропалық рыноктың жұмыс істеу логикасы тұрғысынан алғанда дәйекті болып
көрінеді. Еуропалық Одақ ішінде шекаралық бақылау болмағандықтан, сыртқы
шекараларды күзетудің маңыздылығы арта түседі: шекараны бір рет кесіп өту
25 елге енуге мүмкіндік береді. Осы кезде өзара сенім мәселесі туындайды -
ұлттық мемлекеттер өз шекарасын басқа елдің азаматтарының қорғауына келісе
ме? Бұған келісім беру ұлттық егемендіктен бас тарту болып санала ма?
Келісуге тиіс. Керісінше жағдайда, өздерінің ұлттық шекараларын
бақыламайтын ортада қалған ЕО мемлекеттері шекарада орналасқан
мемлекеттерге толығымен сенім білдіруге тура келеді. Ал шекаралық
мемлекеттер ортақ шекараны қорғауға толық жауапкершілік алады.
Өте бір маңызды сәтті тағы да атап өткен жөн: халықаралық шекара
корпусын құру ЕО перифериясындағы мемлекеттерге салынатын қаржылық
ауыртпалықты едәуір жеңілдеткен болар еді. Егер бір мемлекеттер Еуропалық
Одақтың барлық территориясына енуді, яғни басқа мемлекеттерге де енуді
бақылайтын болса, онда сол басқа мемлекеттер бақылауға қандай да бір жолмен
- құрал-жабдықпен, персоналмен және қаржымен қатысуы тиіс. Қаржылық
ауыртпалықты орталық және шекаралық мемлекеттер арасында бөлу де Комиссия
жоспарына енгізілген. Егер интеграцияның басқа салаларындағы тәжірибеге
назар аударар болсақ, ЕО мүше-мемлекеттері қаржы шығынын жұмсауға аса
ынталы емес екенін көреміз, мысалы, кандидат-елдермен ортақ ауыл шаруашылық
және аймақтық саясатқа. Дегенмен, ішкі істер және құқық саласындағы
ынтымақтастық кеңею жақындаған сайын сөз жарыстарында да, айтыстарда да,
сонымен қатар нақты саясатта да маңызды орын алып келеді. Бірақ ЕО
кеңейгеннен кейін оның жақын көршісіне айналатын мемлекеттермен мұндай
ынтымақтастық жасау мүмкін бе?
ЕО-тың шығыс жақтағы көршілерге қатысты саясатының маңызды факторы
шекаралық бақылауды қатаңдату болып табылады.
Қазіргі уақытта ЕО сыртқы шекараларды басқарудағы ынтымақтастық
бойынша бірқатар бағдарламалар мен шараларды жүзеге асыруда. 2002 жылдың 1
қаңтарынан бастап Action Programme for Administrative Co-operation in the
Fields of External Borders, Visas, Asylum and Immigration (ARGO) сыртқы
шекаралар, визалар, баспана мен иммиграция саласындағы әкімшілік
ынтымақтастық жөніндегі бағдарлама қолданылуда, оның міндеттері:
• ресурстардың бірігуіне және үйлестірілген және біркелкі тәжірибеге қол
жеткізуге ерекше көңіл бөле отырып, ЕО заңнамасын жүзеге асырудағы
Еуропалық Одақ елдерінің ұлттық мекемелерінің ынтымақтастығына
септігін тигізу;
• еркіндік пен қауіпсіздік кеңістігінің шапшаң дамуына зиян келтірмеу
үшін, ұлттық ведомстволардың шешім қабылдау кезінде ЕО заңнамасын
біркелкі қолдануға септігін тигізу;
• ЕО ережелерін жүзеге асыру жөніндегі ұлттық мекемелерінің
әрекеттерінің жалпы тиімділігін арттыру;
• Ұлттық мекемелерге қатысты ЕО деңгейінде шығарылатын тиісті бағалар
Еуропалық Одақтың ережелерінің орындалуына септігін тигізуін
қамтамасыз ету;
• Тиісті ұлттық және халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес
ұйымдармен қарым-қатынастарды нығайту жөніндегі ұлттық ведомстволардың
әрекеттерінің транспаренттілігін көтермелеу.
ARGO бағдарламасын жүзеге асыру бойынша жылдық есепке (2002-2003
жж.) сәйкес Еурокомиссия екі зерттеуді өткізу бастамасын жасады: Еуропалық
Одақтың теңіз шекараларындағы бақылаудың қалпы (CIVIPOL-мен жасалған
келісім-шарттың жалпы сомасы – 300 мың еуро) және визалық ақпараттық жүйе
(Trasys-пен жасалған келісім-шарттың сомасы - 400 мың евро) [14].
ЕО күн тәртібінде – визалар бойынша ақпараттық жүйені құру және дамыту
(VIS). 2004 жылдың 19 ақпанында ЕО елдерінің ішкі істер және әділет
министрлері оның қызметінің негізгі принципері бойынша келісімге қол
жеткізді. Жүйе визаларды қолдан жасаумен күресу, консулдық ынтымақтастықты
жетілдіру, виза сатулардың алдын алу, Дублин IV конвенциясының
қолданылуы, үшінші елдер азаматтарын репатриациялау шараларын жеңілдету
үшін қолданылады. Жүйе не сұрау салынатын, не берілетін, не беруге рұқсат
берілмеген шенгендік және ұлттық визалар бойынша мәліметтерді қамтиды.
Бірте-бірте виза иелерінің сандық фотографиялары, одан кейін биометриялық
мәліметтер де пайда болады.
2004 жылдың қазан айында Еурокомиссияның Заң және ішкі істер мәселесі
жөніндегі Бас директораты басында STERIA-France and HP-Belgium тұратын ИТ
компанияларының мультиұлттық тобымен SIS II және VIS құру бойынша келісім-
шартқа қол қойды. Жалпы бюджеті – шамамен 40 миллион еуро. VIS-ті 2006
жылдың аяғында, ал SIS II-ні 2007 жылдың наурызында іске қосу күтілуде.
2003 жылдың 15 қаңтарынан бастап Еуродак орталық бюросы қызмет
етуде. ЕО Кеңесі мен Еуропарламенттің Еуродак қызметі туралы бірінші
жылдық есебіне сәйкес, 2003 жылдың 15 қаңтарынан 2004 жылдың 15 қаңтарының
аралығында Орталық кеңсе 271.573 мәлімет алды. Олардың 246.902-сі баспана
іздеуші адамдарға қатысты; 7857 – сыртқы шекараларды жасырын өткен
адамдарға; 16814 – ЕО аумағында заңсыз тұратын адамдарға қатысты. Баспана
туралы өтініштердің 17287-сі немесе жалпы санының 7 пайызы кемінде бір рет
басқа ЕО мемлекетінде берілгендігі анықталды [15, 10-14 бб.].
___________________________________ _________________________________________
_______________________________14. Council Directive 2(ЮЗ\ЕС of on
Obligation of Carriers to Communicate Passenger Data. Brussels,27 April
2004.
15. Commission of European Communities, Brussell, 5.5.2004. Annual Report
to the European Parliament on the Activities of the EURODAC Central Unit.
Еуропалық Одаққа мүшелер мен талапкерлер үшін Шенген каталогтарының
сериясы үлкен көмек ретінде жарияланды, мәселен мынандай басылымдар:
Сыртқы шекаралардағы бақылау, депортация және реадмиссия: ұсыныстар мен
үздік тәжірибе; Шенген ақпараттық жүйесі, Сирена: ұсыныстар мен үздік
тәжірибе; Визаларды беру: ұсыныстар мен үздік тәжірибе; Полиция
ынтымақтастығы. Ұсыныстар мен үздік тәжірибе. Бұл жарияланымдардың мақсаты
– шенген ережелерін дұрыс қолдану бойынша ұсыныстар жасау, кеңес беру.
Бұдан басқа, визалық тәртіпті қатаңдату Еуропалық Одақтың “тікелей
көршілес” елдермен қарым-қатынасын едәуір шиеленістіреді. Бұл аймақтағы
көптеген адамдардың өмір сүру деңгейі дамыған көрші елдердің шекаралық
облыстарында сауда жасау мен жұмыс істеуге тәуелді болып отыр. Егер
Еуропалық Одақтың ашықтығы мен қауіпсіздігі арасындағы тепе-теңдікті тек
қана қауіпсіздік пайдасына шешетін болса, онда ол буферлік зонада, яғни
шығыс шекарасында тұрақсыздық дәнін себу тәуекеліне ұшырайды. Нақты
алғанда, ЕО мұндай жолмен сыртқы қауіпсіздікке залал келтіре отырып, ішкі
қауіпсіздіктің сақталуын қамтамасыз етеді. Ішкі және сыртқы қауіпсіздік
элементтерін әр түрлі “тіректерге” бөлу жағдайды одан әрі шиеленістіреді.
Мүлде басқа саясат қажет, дәлірек айтар болсақ, ЕО шекаралас облыстардың
қатаң шекаралық бақылауға тәуелділігін бәсеңдетуді қарастыратын “тікелей
көршілес” елдермен ынтымақтастық мехнизмін құру, сонымен қатар ұжымдық ішкі
қауіпсіздік, трансшекаралық ұйымдасқан қылмыскерлікпен бірлескен күрес
жүйесін құру қажет болып отыр.
2.2 Маастрихт келісім-шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы
жалпы саясаттың құқықтық негізі.
Еуропада біртұтас құқықты және әлеуметтік кеңістікті құрудағы саяси
аспектілерде, біз жұмыстың осы бөлігінде, Еуропалық Одақтың “үшінші
тірегінің” дамуын қарастырамыз.
ХХ – ғасырдың 50-жылдарының басында қорғаныс пен сыртқы саясат
саласында Еуропалық интеграцияны дамыту әрекеттері жасалды, бұл әрекеттер
Францияның Ұлттық ассамблеясы Еуропалық Қорғаныс Қоғамдастығын (“European
Defens Treaty”) құру туралы Шартқа қарсы шыққан кезде жүзеге аспай қалды.
Жаңа әрекет 15 жыл өткен соң жасалды. Мемлекеттен басым элементтерге қандай
да болмасын әдейі алынып тасталып, оның орнына негізгі тірек үкіметаралық
саяси ынтымақтастық негіздерін құруға, негізінен,сыртқы саясат саласына
жасалды. Мүше-мемлекеттер қалыпты түрде ақпарат ауыстыру мен Кеңестер
өткізіп тұруға келісті. Бұл біріңғай бағытта және халықаралық қатынастарда
бірлесіп жасауды қалыптастырады деп көзделді.
Еуропалық Одақ туралы шарттың үшінші “бағаны” (ҮІ тарау, К-К9 бап)
ішкі істер және құқық мәселелері бойынша ынтымақтастықты реттейтін
ережелерге арналған. Жоғарыда атап өтілгендей, “Ортақ сыртқы саясат және
қауіпсіздік саясаты туралы ережелер” деп аталатын М тарауымен бірге аталған
тарау “саясат саласы және ынтымақтастық түрін” құрайды. Бұлар Еуропа
бірлестігімен, ЕОУС-пен және Еуроатоммен біріге отырып, Еуропа одағын
құрайды [16, 15 б.] .
Бұл жаңа тарауды ЕО туралы Шартқа енгізудің себептері бірнешеу. Оның
біріншісі аталған мәселенің Еуропаны құқықтық интеграциялаудың өзге
мәселелеріне қарағанда кешігіп қалуымен байланысты. Өйткені оны ЕО туралы
шартқа қосқанға дейін ол экономикалық интеграция шеңберінде қаралған емес.
Екінші себеп - оның қамтитын мәселелерінің (иммиграция, баспана беру,
ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес, азаматтық және қылмыстық істер бойынша
ынтымақтастық, полицейлік ынтымақтастық) кендігіне, әртүрлілігі мен
маңыздылығына байланысты. Бұл мәселелерді “ұлтсыздандыру” жөнінде әңгіме
болған сайын және оны Ынтымақтастық құзіретіне беру жайлы көтерілгенде мүше-
мемлекеттер ол ұсыныстарға теріс көзқараста болды.
___________________________________ _________________________________
16. 16.Кнеланген В. Внутренняя безопасность как сфера
политики в процессе интеграции. - Опладен, 2001
байланысты емес, сонымен қатар алдымен Ынтымақтастық шеңберінде саяси-
заңдық және техникалық инстутционалдық баламалар жасап алу қажеттігін
түсініп алуға байланысты болды мыс. Еуропа полициясының жедел қызметін құру
және т.б.
Үшінші себеп шешімдер қабылдаудың тиісті механизмдерін қоса алғанда
осы саладағы ынтымақтастықтың институтционалдық мәселелерін шешудің өзара
қолайлы жолдарын табудың қиындықтарымен байланысты. Ішкі істер және құқық
мәселелерін мемлекет егемендігі үшін маңызын ескергенде бұл механизмдер
аталмыш жағдайларда міндетті түрде болатын “мемлекет-Еуропалық Одақ”
дуализмі жағдайында әрекет етуге мәжбүр болмақ. Мұның өзі олардың
тиімділігін әлсіретіп, қызметтеріне бақылау жасау мүмкіндіктерін
төмендетеді.
Адамдардың мүше-мемлекеттердін сыртқы шекарасынан өтуін реттейтін
ережелер және оған тиісті бақылау жасау да ортақ мүддеге орай мәселелер
ретінде қарастырылады. Бұл ережелерде мүше-мемлекеттердің сыртқы шекарасын
кесіп өтуге қажетті реквизиттер мен бақылау жүйелерінің үйлесімдігін
қамтамасыз ету жайлары сөз болады. Конвенцияның тиісті жобалары 1991 жылдың
өзінде даяр болған, алайда кейбір мәселелер (Гибралтар, Конвенцияны қолдану
шаралары бойынша дауыс беру жүйесі, Еуропа сотының құзіреті т.б.) оны
түпкілікті қабылдауды тежеуде. Осындай жағдайда біз қарап отырған жағдайға
ұқсас мәселелерді реттейтін Шенген келісімінің нормалары қолданылуда.
Бұдан әрі қылмыстық істер, кедендік немесе полицейлік ынтымақтастықта
қамтылмаған салалардағы есірткі заттарды пайдаланумен күрес мәселелері
қарастырылады. Еуропалық институттар бұл саясатты белсенді түрде жасауда.
Кеңес 29-30 қарашада қарастырып, 1993 жылдың 10-11 желтоқсанында қабылдаған
есірткіні пайдаланумен күрес жоспары бұл саладағы қызметтің жалпы шеңберін
айқындады.
Қылмыстық, кедендік немесе полицейлік ынтымақтастықта қамтылмаған заң
бұзушылықтармен күрес те ортақ мүдделілік тудырып отырған мәселе. Соңғы
кездерге дейін бұл күрес Кеңес 1995 жылдың 25 шілдесінде қабылдаған
Еуропалық Одақтың қаржылық мүдделерін қорғауға қатысты Конвенцияның
тиімділігін және осы Конвенцияға қосымша хаттаманың тиімділігін қамтамасыз
етумен шектеліп келді. Осыған қоса Италия ұсынған ынтымақтастық пен мүше-
мемлекеттер қызметкерлерінің жемқорлығы туралы конвенция жобасы қаралу
үстінде.
Азаматтық және қылмыстық істер бойынша құқықтық істер ынтымақтастық
соңғы кездері тоқырап қалған еді. Дегенмен, 1995 жылдан бастап бұл саладағы
ынтымақтастық маңызға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz