Ғұмырын ғылымға арнаған ғалым

Әлімсақтан жеткен толғауы тоқсан әдебиеттің асыл мұрасы - эпикалық мол мұраларымыз кейіннен тасқынды судай ақын-жыраулар поэзиясына ұласты да, ХІХ ғасырдың екінші ширегінде ұлттық рухани олжалы аңсарларын хакім Абай қалаған тың жаңаша сападағы әдебиетке ауысты. Кемел бітімді қазақтың жазба әдебиеті ХХ ғасырдың басынан өткен ғасырдың аяғына дейін көркемдік дамуды басынан кешірді. Осы толықсып-жетілу, кемелдену, көркею үрдісінде төл әдебиеттің алдынан дәуірдің талай алмағайып бұралаң-бұлтарысы, асу бермес өткелі мен шың-құздары, ылдиы мен өрі, еңісі мен биігі кездесті. Уақыттың сонау өліара, қытымыр мінезі, азаттыққа, рухани дербестікке бет алған талай алаш арыстарын солдырып тастады. Ғасыр басында аққан қанда толас болмай, ел азып, жер тозып, ең сорақысы ай мүйізді, көк серкелерімізден, рухани көшбасшыларымыздан айырылған нәубеттен, тығырықтан шығар жол сұрқия идеологиялық қасапхана дәлізінен бір-ақ шықты. Бірақ алаштың өр рухы, жаны сірі екеніне сан мәрте көзіміз жетеді. Тәңірдің алқауымен, ғайыптап тайып, Алланың көзі түзу болсын дегенді медеу еткен қазақ әдебиеті өзінің көркемдік даму бағдарынан жаңыла қойған жоқ. Әдебиеттанудың өсу, жетілу жолында сойқанды жылдардың, желбуаз зымиян ұрандары да, «түрі ұлттық, мазмұны социалистік» гомосоветикустардың утопиясына бөленген әсіресе тапшылдық гөй-гөйлерді айналып өтпеген. Алайда, тәкәппар уақыттың ұлы тегеуріні бәрін де өз орнына қойды, тезіне салды. Оң мен солдың, ақ пен қараның ара жігін айырып бергендей. «Сөз жүзінде бостандық, іс жүзіндегі бодандық» билеген саясаттың қиянпұрыс улы зәрі бір күнгідей болмай үрген көбіктей жоғалып, құрдымға сіңді.
Киіз туырлықты қазақтың санасындағы еркіндік, тәуелсіз діл, адамгершілік ұстындар туған әдебиетіміздің үміт шырағы боп алға ұмсындырған. Тоталитарлық кезеңнің тар шеңберінде қыстыққан, шерменде күй кешіп ширыққан көркем сөзіміздің талайсыз тағдырына сенім болып, үміт соқпағының сүрлеуіне бағытталған алпысыншы жылдардың жылымығы келді. Бұл жылымық алтын күректің желіндей еркіндікті аңсаған өнер бітіміне үлкен леп әкелді.
Әдебиеттің аламан бәйгесіне алпысыншы жылдардың бас кезінде Ахмет Байтұрсыновқа айтқызсақ «Тұқымын адамдықтың шаштым, ектім, көңілін көгертуге құл халықтың» демекші әдебиеттанудың «адамдық диқаншылары», арғымақтарын алыстырған, жүйрік тұлпарларын жарыстырған, ерекше феноменді бір сеңгер баһадүр толқын қосылды. Қаңси бастаған тамырларға қан жүгірді. Әдебиеттің тақырыптық-идеялық өрісі кеңіді. Тар идеялық өрістен адамзаттық құндылықтарға бет бұрды. Кешегі атылған, асылған, айдалаған аға буын абыздардың орнына өртеңге шыққан өскіндей кейінгі толқындар, кейінгі алыптар басты. Бұл – пәрменді де қуатты буындар еді.