Тіл және қоғам

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе Тіл және қоғам
1. Негізгі бөлім
2. Жазу таңбаларының даму жолы. Жазудың шығуы жэне оның дамуы.
3. 40.қа дейінгі таңба санының өзі жеткілікті болады. Әріп жазуындағы
4. Түрік халықтарының таңбасы . руникалық
жазу
5. Араб әліпбиіне негізделген А.Байтұрсыновтың төте жазуы

Тіл - қоғамдық құбылыс. Сондықтан оның тарихы мен дамуы қоғамның тарихы мен дамуына байланысты болады. Яғни, қоғамсыз тіл болмайды, тілсіз қоғам болмайды.
Адам баласы қоғамы пайда болғаннан бері тіл қоғамға қатынас құралы ретінде қызмет етіп, оның дамуымен бірге дамып келеді. Қоғам жэне оның дамуы тілдің дамуына эсер етпей тұра алмайды.
Тілдің қоғамдық мәні жайында алғашқы болжам ежелгі заман ойшылдарынан басталса да, Т.Қордабаев пен Ғ.Қалиев еңбегінде « тіл мен қоғам байланысын арнаулы проблема етіп көтеру XIX ғасырдан ғана басталады » (1-40 бет.) деп көрсетеді. Содан бері ұзақ уақыт ішінде тілдің табиғаты мен мэні, тіл тарихы мәселелерімен айналысқан ғалымдар тілдің дамуы және қоғаммен қарым-қатынасы жайында да өз көзқарастарын білдірді. Мысалы, Н.Я.Марр тілдің дамуы туралы мәселеде «сатылық даму теориясын » ұсынды. Тілді қондырмалық құбылыстардың қатарына жатқызған Н.Я.Марр тіл дамуының әр түрлі сатысы бар жэне ол сатылардың эрқайсысы белгілі бір қоғамдық формацияға сай келеді деп есептеді. Н.Я.Маррдың бұл теориясын қате көзқарас деген К.Аханов: «Ол тілдің ескі сападан жаңа сапаға көшуі кенет қопарылыстар арқылы болады дейтін мүлдем қате көзқараста болды.Н.Я.Марр лингвистикалық заңдарды социологиялық заңдармен ауыстырған болатын. Өз сөзімен айтқанда, ол «семантикада ғана емес, морфологияда да салмақты тілдік құбылыстардың элеуметтік-экономикалық факторларға байланысты екендігіне аудара отырып, тіл дамуының ішкі заңдарының маңызын төмендетуді» көздеді»(2-449 бет.) деген.
Тілді биологиялық қүбылыстың қатарына жатқызған неміс лингвисі Август Шлейхер, тілдің дамуының өсімдік пен хайуанаттардың өсіп дамуынан айырмашылығы жоқ деп есептейді. К.Аханов неміс лингвисінің көзқарасы жайында былай дейді: « Шлейхердің пікірінше, тіл организм сияқты туады, өседі, қартаяды, ақырында өледі. Сонымен, ол тіл мен тірі организм арасына тепе-теңдік белгісін қояды. Тіл - биологиялық қүбылыс емес, қоғамдық құбылыс. Осындай болғандықтан бұл екеуінің даму жолдары жэне сипаты мен мазмұны мүлдем басқаша болады. Қоғамдық құбылыс ретіндегі тірі организмнің туып және жетіліп өсуінің өзіне тән заңдылықтары бар. Демек, бұл екеуінің бірдей деп есептеудің ешбір негізі жоқ» (2-450 бет).
Тіл мен қоғам арасында болатын қарым-қатынас - өте күрделі, көп қабатты, кең салалы проблема. Бұл проблеманың қарауына Т.Қордабаев пен Ғ.Қалиев еңбегінде басты тараулар қатарына мыналарды жатқызады: тілдің табиғаты мен әлеуметтік мәні, оның шығу, даму тарихының адам қоғамы тарихымен бірлігі, тілдің адамдардың этникалық бірліктерімен, қоғамдық формациямен байланыстылығы, тіл қызметінің салалары, олардың әлеуметтік сыры, қоғамның тілге, тілдің қоғамға тигізетін әсерлері, тілдщ қоғам мәдениетімен, ғылыми-техникалық прогреспен қарым -қатынасы, олардың тілдегі көріністері, тілдер араларында болатын қарым-қатынастар, халықаралық қарым-қатынастағы тілдік бөгет, одан құтылудың жолдары, т.б. Тіл мен қоғамның байланысы өте тығыз екендігі сөзсіз. Жазудың қоғамдағы роліне тіл негіз болады. Тілдің даму нәтижесінде жазу пайда болған. Тіл қоғамға қалай қызмет етсе, жазу да солай қызмет етеді.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе Тіл және қоғам
Тіл - қоғамдық құбылыс. Сондықтан оның тарихы мен дамуы қоғамның
тарихы мен дамуына байланысты болады. Яғни, қоғамсыз тіл болмайды, тілсіз
қоғам болмайды.
Адам баласы қоғамы пайда болғаннан бері тіл қоғамға қатынас құралы
ретінде қызмет етіп, оның дамуымен бірге дамып келеді. Қоғам жэне оның
дамуы тілдің дамуына эсер етпей тұра алмайды.
Тілдің қоғамдық мәні жайында алғашқы болжам ежелгі заман ойшылдарынан
басталса да, Т.Қордабаев пен Ғ.Қалиев еңбегінде тіл мен қоғам байланысын
арнаулы проблема етіп көтеру XIX ғасырдан ғана басталады (1-40 бет.) деп
көрсетеді. Содан бері ұзақ уақыт ішінде тілдің табиғаты мен мэні, тіл
тарихы мәселелерімен айналысқан ғалымдар тілдің дамуы және қоғаммен қарым-
қатынасы жайында да өз көзқарастарын білдірді. Мысалы, Н.Я.Марр тілдің
дамуы туралы мәселеде сатылық даму теориясын ұсынды. Тілді қондырмалық
құбылыстардың қатарына жатқызған Н.Я.Марр тіл дамуының әр түрлі сатысы бар
жэне ол сатылардың эрқайсысы белгілі бір қоғамдық формацияға сай келеді деп
есептеді. Н.Я.Маррдың бұл теориясын қате көзқарас деген К.Аханов: Ол
тілдің ескі сападан жаңа сапаға көшуі кенет қопарылыстар арқылы болады
дейтін мүлдем қате көзқараста болды.Н.Я.Марр лингвистикалық заңдарды
социологиялық заңдармен ауыстырған болатын. Өз сөзімен айтқанда, ол
семантикада ғана емес, морфологияда да салмақты тілдік құбылыстардың
элеуметтік-экономикалық факторларға байланысты екендігіне аудара отырып,
тіл дамуының ішкі заңдарының маңызын төмендетуді көздеді(2-449 бет.)
деген.
Тілді биологиялық қүбылыстың қатарына жатқызған неміс лингвисі Август
Шлейхер, тілдің дамуының өсімдік пен хайуанаттардың өсіп дамуынан
айырмашылығы жоқ деп есептейді. К.Аханов неміс лингвисінің көзқарасы
жайында былай дейді: Шлейхердің пікірінше, тіл организм сияқты туады,
өседі, қартаяды, ақырында өледі. Сонымен, ол тіл мен тірі организм арасына
тепе-теңдік белгісін қояды. Тіл - биологиялық қүбылыс емес, қоғамдық
құбылыс. Осындай болғандықтан бұл екеуінің даму жолдары жэне сипаты мен
мазмұны мүлдем басқаша болады. Қоғамдық құбылыс ретіндегі тірі организмнің
туып және жетіліп өсуінің өзіне тән заңдылықтары бар. Демек, бұл екеуінің
бірдей деп есептеудің ешбір негізі жоқ (2-450 бет).
Тіл мен қоғам арасында болатын қарым-қатынас - өте күрделі, көп
қабатты, кең салалы проблема. Бұл проблеманың қарауына Т.Қордабаев пен
Ғ.Қалиев еңбегінде басты тараулар қатарына мыналарды жатқызады: тілдің
табиғаты мен әлеуметтік мәні, оның шығу, даму тарихының адам қоғамы
тарихымен бірлігі, тілдің адамдардың этникалық бірліктерімен, қоғамдық
формациямен байланыстылығы, тіл қызметінің салалары, олардың әлеуметтік
сыры, қоғамның тілге, тілдің қоғамға тигізетін әсерлері, тілдщ қоғам
мәдениетімен, ғылыми-техникалық прогреспен қарым -қатынасы, олардың тілдегі
көріністері, тілдер араларында болатын қарым-қатынастар, халықаралық қарым-
қатынастағы тілдік бөгет, одан құтылудың жолдары, т.б. Тіл мен қоғамның
байланысы өте тығыз екендігі сөзсіз. Жазудың қоғамдағы роліне тіл негіз
болады. Тілдің даму нәтижесінде жазу пайда болған. Тіл қоғамға қалай қызмет
етсе, жазу да солай қызмет етеді.
Негізгі бөлім
Жазу таңбаларының даму жолы. Жазудың шығуы жэне оның дамуы.
Жазудың тарихы бойынша эріп пен таңбалау тілдегі сөздер дамығаннан
кейін пайда болған. Жазу өте ерте заманда жасалып, мыңдаған жылдар бойы
өзгеріп дамып келді. Жазудың мыңдаған жыл бойына дамып жетілуімен бірге,
оның принцптері де өзгеріп отырды.
Жазудың жүйесі таңбалардың жиынтығынан құралады. Ол таңбалар бүтіндей
сөзді, не буынды немесе дыбысты белгілейді. Әрбір жазбаша таңбаның
графикалық формасы белгілі мағынасы болады. Жазу жүйесіндегі таңбалардың не
бүтіндей хабарды, не жеке сөзді, не буынды, не дыбысты белгілеуіне қарай,
жазу мынадай түрлерге бөлініп қарастырылады: 1)пиктографиялық жазу, 2)
идеографиялық жазу,3) буын жазуы, 4) әріптік немесе дыбыстық жазу.
1. Пиктографиялық жазу. Бұл - жазудың ең алғашқы
түрі.
Пиктографиялық жазу - суретке негізделген жазу. Сондықтан оны кейде
сурет жазуы деп те атайды. Пиктографиялық жазудың таңбалары
(суреттері) пиктограммалар деп аталады. Пиктографиялық жазудың
ескерткіштері эр түрлі суреттердің жиынтығынан құралған. дрбір сурет
өздігінен бүтіндей хабарды білдіре алады. Ол хабар графикалық жағынан
жеке сөздерге бөлшектенбейді. Осыған орай пиктограмма тілдік
формаларды емес, оның мазмүнын бейнелейді. Осылай болғандықтан
пиктограммалардың мағынасын әр түрлі тілдерде сөйлейтін адамдар
түсіне алатын болған.
Алғашында өнер мен жазу бір - бірінен ажырамай, синкретикалық қалыпта
болды. Суретті - синкретикалық жазу шығу тегі жағынан ең алғашқы көне
өнерге, сурет өнеріне барып тіреледі. Пиктографиялық жазудың тұңғыш рет
шыққан мерзімі ең алғашқы сурет өнерінде әр түрлі суреттерді бейнелеу
қызметінен бірдеме жайында хабарлау қызметіне ауысу кезінен басталады.
Демек, пиктографиялық жазу ең алғашқы суретті жазудың таңбалары
пиктограммаларға айналу кезінен басталды. Мұның өзі өте көне дэуірге
барып тіреледі. Зерттеушілер суретті -синкретикалық жазу ең алғаш рет
неолит дэуірінде пайда болды деп есептейді.
Пикторафиялық жазуды аң аулайтын жэне балық аулайтын халықтар жиі
қолданатын болған. Пиктографиялық жазу басқа тілдерге қарағанда
полисинкретикалық тілдерге бір табан жанасымды болды. Бұл жазудың кең
мазмүнды ойды түгелімен жазып жеткізуге мүмкіндігі болмады.
Пиктографиялық жазуға таңба ретінде адамның, қайықтың, малдың, тоғайдың
т.б. суреттері қолданылған.
2. Идеографиялық немесе логографиялық жазу. Пиктографиялық
жазудың біртіндеп даму барысында идеографиялық жазу пайда болды.
Идеографиялық жазудың таңбалары идеограммалар деп аталады.
Пиктографиядан идеографияға көшу өте баяу болды және пиктограммадан пайда
болған идеограммалардың алғашында айырмашылығы да болмады. Идеографиялық
жазудың даму барысында идеограммалар пиктограммалардан біртіндеп алшақтап,
ақырында олар белгіленетін заттың сыртқы формасына дәлме-дәл негізделуден
қалып, шартты таңбалар ретінде қолданыла бастаған. Идеографияның
пиктографиядан ең басты айырмашылығы таңбалардың формасында емес, олардың
мағынасында. Идеографиялық таңба не жеке сөзді немесе оның атауыш бөлшегін
белгілейді.
Идеографиялық жазудың үлгілерін өте ертедегі қытай жазуы мен шумер
жазуынан көруге болады . Қытай жазуының идеографиялық жүйесі осыдан төрт
мың жыл бұрын жасалған болатын. Қытайдың жазу жүйесі әрбір таңбаның
дыбыстық тілдегі белгілі бір сөзге сәйкес келіп, соған телуіне негізделген.
Қытай жазуындағы таңбалар біртіндеп өзгеріп, жетіліп, белгілейтін заттар
мен құбылыстардың шартты таңбаларына айналған.
Идеографиялық жазудағы графикалық таңбалар цифрлар тәрізді. Олар сөздің
дыбысталуын емес, мағынасын білдіреді. Сондықтан қытай тілінде омонимдер әр
түрлі иероглифтермен белгіленеді, бірақ олардың дыбысталуы мен
морфологиялық құрылысы біркелкі болады. Жазудың идеографиялық принципін
қазіргі тілдегі сандардың таңбаларынан да көруге болады. Мысалы, цифрды
алатын болсақ ол әр тілде әр түрлі дыбысталғанымен санның таңбасы ретінде
қолданылады. Осы ерекшелік идеограммалар мен идеографиялық жазуға да тән
нәрсе.
Пиктографиялық жазуға қарағанда, идеографиялық жазудағы идеограммалар
өзінің мағыналары арқылы тілді дәлірек бейнелейді. Идеографиялық жазу
сөйлеудің мазмүнын білдірумен бірге, оның бөлшектері - сөздерді, сөздердің
синтаксистік орын тәртібін, кейбір жағдайда сөйлеудің фонетикалық жағынан
да ажыратып бере алады.
К.Аханов еңбегінде: Лингвистикалық әдебиеттерде пиктографияны
синкретикалық жазу немесе суретті - синкретикалық жазу деп, ал идеографияны
логографиялық жазу, осыған орай идеограмманы логограмма деп атаудың
қажеттілігі айтылып жүр деп, логограммаларды сөздерді белгілейтін таңбалар
ретінде екі түрге бөліп, олардың кейбіреулері сөздердің мағынасымен тікелей
байланысты болса, қайсыбіреулері сөздердің фонетикалық жағымен тікелей
байланыстылығын көрсетеді. К.Аханов бұл логограммалардың бір-бірінен
айырмашылығын былай: бұлардың біріншілері бірнеше сионимдарді белгілеу
үшін қолданылса, екінші түрі бірнеше омонимдерді белгілеу үшін қолданыла
береді, деп логограммалардың бір-бірімен тіркесіп қолданылатындығын
айтады.
Логографиялық жазудың жетіле түскен түрі —— морфема -логографиялық жазу.
Бұл жазудың таңбалары бүтіндей сөзді емес, күрделі сөздің құрамына енетін
жеке морфемаларды белгілейді. Осыған орай морфемаларды белгілейтін таңбалар
морфемограммалар деп аталады.
Қазіргі қытай иероглификасы морфема - логографиялық жазу болып саналады.
Қазіргі қытай тіліндегі көп буынды сөздердің көпшілігі алғашқы бір буынды
сөздердің бірігуінен жасалған. Ондай бір буынды сөздер көп буынды сөздердің
түбір морфемаларына айналып кеткен. Осыған орай алғашында бір буынды
сөздерді белгілеген иероглифтер кейіннен көп буынды сөздердің құрамына
енген түбір морфемаларды белгілейтін болған.
Логографиялық жазудағы таңбалар дамудың барысында бейнелеу
сипатынан біртіндеп алшақтайды да, олардың графикалық формасы
қарапайым түрге келе бастайды.
Логогрфиялық жазудың бірнеше кемшіліктерін К.Аханов-көрсееді. Олар
мыналар: логограммалардың көптігі, логографиялық жазудың өте-мөте
күрделілігі жэне логограммар арқылы грамматикалық формаларды білдірудің
қиындығы.
Буын жазуы. Жазудың даму барысында буын жазуы пайда болады. Жазудың буын
жүйесінде таңба буынды белгілейді. Жазудың буын жүйесі шығу тегі мен
таңбалардың фонетикалық мағынасы жағынан бірнеше түрге бөлінеді.
Таңбалардың фонетикалық мағынасы жағынан буын жазуын негізгі үш түрге бөліп
қарауға болады.
Мұның бірінші түріне ассиро-вавилон, элам, урарт, сына жазулары, майя
жазулы, лигатуралы дыбыстық корей жазуы жатады.
Буын жазуның екінші түріне крит-микен буын жазуы, кипр, эфиопия және
жапон буын жазулары жатады. Жазудың бүл жүйесінде таңбалар тек дара
дауыстыларды және дауыссыздардың тіркесі мен белгілі бір дауыстың
қосындысын белгілейді.
Буын жазуының үшінші түріне үнді жазуының эртүрлі жүйелері енеді. Жазудың
бүл жүйесінде негізгі таңбалар (лигатуралы еместері) жеке-дара дауыстыларды
жэне дауыссыз бен дауыстының қосындысын белгілейді.
Жазудың буын жүйесін шығу тегі жағынан К.Аханов 3 топқа бөледі.
1. Логографиялық жазудың даму барысында жасалған крит, майя, кипр
буын жазулары.
2. Эфиопия, үнді буын жазулары.
3. Жапон буын жазуы мен лигатуралы дыбыстық жазу жүйесі.
Логографиялық жазуға қарағанда буын жазуы оқыту ісі үшін де,
қолдану үшін де қолайлырақ. Жазудың буын жүесіндегі таңбалардың саны да
ықшамырақ. Логографиялық-фонетикалық жазу жүйесінде мыңдаған таңбалар
болса, жазудың буын жүйешде таңбалардың саны отыз бес немесе қырықтан
бастап екі жүзге дейін жетеді. Буын жазуы тілді, эсіресе, оның фонетикалық
жағын дэлме-дэл беруге икемді. Буын жазуы сөздің грамматикалық формаларын
да бере алады.
Буын таңбаларының ең алғашында қалыптасуы бір буынды сөздерді оелплеитш
идеографиялық логограммалардың негізінде пайда болғанын айтады және
мұндай логограммалар о баста омонимдес сөздерді таңбалап, фонетикалық
логограммаларға айналған да, кейінде көп буынды сөздердің олармен ұқсас
дыбысталатын бөлшегін белгілейтін болған, Осылайша жиі
қолданыла келіп, ол таңбалар дербес сөздердің таңбасы емес, буынның таңбасы
ретінде ұғыныла бастаған."-дейді.
Ертедегі буын таңбалары біздің заманымызға дейінгі үш мың жылдықтың бас
кезінде шумер жазуында бір буынды сөздерді таңбалаған логограммалардан
пайда болған.
Шумер жазуындағы идеографиялық логограммалар мен фонетикалық
логограммалар кісі аттарын, әсіресе, шет елдік кісі аттарын немесе жаулап
алынған қалалардың аттарын таңбалауға икемсіз болды. Мұның үстіне шумер
тілінің құрылысы да буын таңбаларын қажет етті. &зінің грамматикалық
құрылысы жағынан шумер тілі агглютенативті принцип бойынша жалғанған. Ондай
аффикстерді логограммалар арқылы таңбалау қиын болып, олар буын
таңбаларымен белгіленген. Шумер жазуының буын жазуына көшуіне тағы бір
мынадай қолайлы жағдай болды: шумер тілінде бір буынды сөздер көп болған
да, оларі) жеке-дара дауыстыдан, 2) дауыссыз бен дауыстыдан, 3) дауысты мен
дауыссыздан, 4) дауыссыз бен дауысты және дауыссыздан қүралған. Осындай бір
буынды сөздерді белгілеген логограммалардың буын таңбаларына айналуы оңай
болған.
Шумер буын жазуын ассириялықтар мен вавилондықтар қабылдайды. Бүл жазу
әламиттер мен хеттерге және урарттарға да тарайды. Крит буын жазуы да
алғашқы логограммалардың буын таңбаларына айналуынан жасалған. Ал кипр
жазуы осы аталған крит жазуынан пайда болған. Кипр жазуының бізге белгілі
55 таңбасы бар. Оның ішінде бесеуі жеке-дара дауыстыны таңбалайды да,
қалған елуі дауыссыз бен дауыстының тіркесін таңбалайды.
Тарихи жағынан мұнан кейін пайда болған буын жүйелі екінші бір жазу -
үнділік брахми, кхарошти жазуларымен осылардың негізінде жасалған басқа
жазулар және әфиопия жазуы. Бұл жазулар логографияның негізінде емес,
консонантты - дыбыстық жазудың вокалдануының негізінде жасалған. Брахми
жазуы Индияның қазіргі мемлекеттік жазуы -деванаггар^и жазуына дейін күллі
Индияға кең тараған жазу болды.ррахми алфавитінде жеке-дара дауыстыны
белгілейтін 4 таңба, буынды белгілейтін 31 таңба және анусвара деп аталатын
арнаулы таңба болған.
Буын жүйелі жазудың жоғарыда аталған екі түрінен кейініректе пайда болған
үшінші бір түрі - жапонның кано деп аталатын буын жүйелі жазуы мен корейдің
кунмун деп аталатын лигатуралы-дыбыстық жазуы. Жапон жазуында сөздің түбірі
қытай иероглифтерімен беріледі де, аффикстер мен көптеген көмекші сөздер
буын таңбаларымен белгіленеді. Әріп (дыбыс) жазуы. Әріп жазуы буын жүйелі
жазудан кейін пайда болды. Таза күйінде консонантты-дыбыстық жазу II мың
жылдықтың екінші жартысында пайда болған .
Әріп жазуының пайда болуының дүниежүзілік мәдениеттің дамуы үшін үлкен
маңызы болды. Жазу жүйелерінің ішінде әріп жазуы - ең қолайлы жазу. Әр
түрлі тілдерде буын саны мен сөздің санынан дыбыстың саны әлдеқайда аз.
Осыған орай дыбыстарды таңбалау үшін, әдетте, 20-дан,
40-қа дейінгі таңба санының өзі жеткілікті болады. Әріп жазуындағы
таңбалардың мұндай шағын мөлшері жазуды меңгеруді, сауаттылыққа үйретуді
жеңілдетеді. Әріп жазуы - сөздерді ғана емес, сонымен бірге олардың
дыбыстық жағы мен грамматикалық формарларын да дәлме -дәл белгілеу үшін өте
қолайлы жазу.
Ертедегі әріп жазуы консонантты - дыбыстық жазу болды. Ондағы таңбалар
тек дауыссыз дыбыстарды ғана белгілейтін болған. Жазудың бұл жүйесі
дауыстыларға қарағанда дауыссыздардың қызметі мен мәні басым тілдерде пайда
болып, қалыптасқан. Мысалы, семит тілдерінде сөздің түбірі дауыссыз
дыбыстардың тіркесінен қүралады, оларға дауыстылар қабаттасқанда, ол
дауыстылар түрлене отырып туынды сөздің әр түрлі грамматикалық формаларын
білдіреді.
Кононантты-дыбыстық таңбалар алғаш рет египет жазуында пайда болады.
Ежелгі египет тілінің семит тілімен бірсыпыра ортақ жақтары болған. Мысалы,
египет тілінде дауыстылардан дауыссыздардың мәні басым. Бұл тілде сөздің
түбірі дауыссыздардан құралады. Египет жазуы таза дыбыстық жазу болмаған.
Бұл жазу қоспа жазу түрінде болды да, онда идеографиялық логограммалар мен
фонетикалық логограммалар, екі немесе үш консонантты таңбалар мен
конссонантты-дыбыстық таңбалар қабаттаса қолданылған.
Зерттеушілер ең алғашқы таза дыбыстық жазу мен финики жазуын атайды. Жазу
тарихының мамандарының пікірі бойынша, финики жазуының ескерткіштері біздің
заманымызға дейінгі Х-ХІ ғасырларда пайда болған.
Финики жазуында 22 таңба бар. Олардың әрқайсысы жеке дыбысты таңбалаған.
Финики жазуындағы таңбалардың барлығы да дауыссыздар мен жартылай
дауыстыларды белгілегенде дауыстылар жазуда түсіріліп, ешбір әріппен
таңбаланбаған. Финики алфавитіндегі әрбір әріптің өзінің аты бар және
әріптің дыбыстық аты әрқашан әріп атының бірінші дыбысына сәйкес келеді.
Финики әріптерінің аты әріптің дыбыстық мағынасымен ғана емес, сонымен
бірге оның графикалық формасымен де байланысты болған.
Ертедегі консонантты - дыбыстық жазудың қатарына финики жазуымен бірге
протохонаан, протосинай, угарит жазулары енеді. Финики жазуымен қатар,
Аравия жарты аралында оңтүстік семит жазу жүйелері болған. Батыс семит әріп
жазуларының ішінен үшеуі (угарит, протохйнаан, протосинай жазулары) жойылып
кеткен. Ал финики алфавиті кейінгі әріпті-дыбыстық жазу жүйелерінің
жасалуына негіз болған.
Логографиялық жазу мен буын жүйелі жазуға қарағанда, әріп жазуы бір елден
екінші елге ауысуға икемді болды. Әріп жазуының өте-мөте қарапайымдылығы,
әртүрлі тілдерге жанасымдылығы, халықтардың арасындағы сауда қатынасы мен
мәдени қатынастың және т.б. қатынастардың дамуы - осының бәрі әріп жазуының
дүние жүзіне кең
таралуына мүмкіндік берген қолайлы жағдайлар болып саналады. Кейбір
халықтар басқалардан әріп жазуын қабылдай отырып, оның алфавиттік құрамын
өз тілдерінің дыбыстық жүйесіне икемдеп өзгерткен.
Әріп жазуының таралуы біздің заманымызға дейінгі I мың жылдықтың алғашқы
ғасырларынан басталады. Әріп жазуы негізгі екі түрлі бағытта таралды.
Шығыста финики жазуының негізінде пайда болған арамей жазуынан Азия
халықтарының әріц жазу жүйелері жасалып таралады. Шығыстағы әріп жазуы
жүйелернің көпшілігінде белгілі дәрежеде финикийлік консонантты принцип
сақталса, батыста грек жазуынан бастап, барлық жазулар воколданған -
дыбыстық жолмен дамыды.
Алғашында арамей жазуының финики жазуынан айырмашылығы болмаған. Кейіннен
арамейліктер жазуға кейбір өзгерістер енгізеді, жеке әріптердің таңбаларын
оңайлатады. Арамей жазуын ежелгі семит халықтары - еврейлер, ассириялықтар,
вавилондықтар және басқалар қабылдай бастайды. Арамей жазуы персиялық сына
жазуымен қатар Персияның мемлекеттік жазу жүйелерінің біріне айналады.
Арамей тілі мен жазуы біздің заманымыздың ІІІ-IV ғасырларында
арамейліктердің оңтүстіктен қоныс аударған арабтармен ассимиляциялануының
нәтижесінде жойылып кетеді.
Арамей жазуынан тараған жазулардың төрт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.