XV-XVII ғ.ғ. этнопсихологиялық ой-пікірлер (асанқайғы, қ. жалайри, м.х. дулати, шалкиіз, жиембет жырау т.б.)

XV-ХІХ ғасырдың бірінші жартысы қазақ халқының өз алдына хандық құрып, тайпалар бірлестігі мен феодалдық мемлекеттің нығая бастаған кезі еді. Осы кездері қазақтың өзіне тән рухани мәдениетінің өзіндік беті де айқындала бастайды. Ол, әсіресе, халықтың тіліне, жол-жоралғысы, жөн-жосық, салт-дәстүрінен айқын сезіледі. Мәселен, кейбір жазба ескерткіштердің де осы кезде таза қазақ тілінде жазылуы осының жақсы айғағы.
Қазақтың кең өлкесі сол бір кездерде жасақ пен жортуылдың шаңына мықтап булыққан еді. Өзбек, ноғайлы хандықтары ыдырағаннан кейін кең байтақ қазақ даласы қанды майданның орталығына айналды. Халқымыз жүздеген жылдар бойы жоңғарлар шабуылына тойтарыс беріп отырды. Осы кезеңде қазақ мәдениетінің біршама тоқырап, тірнектеп жинаған рухани байлығының біразынан айырылып қалуына да осы айтылған қиян-кескі соғыстар, жойқын шабуылдар мен жорықтар себеп болғаны хақ.
XVIIІ ғасырдың отызыншы жылдарынан басталған патшалық қазақ жерін отарлау саясаты «жұт жеті ағайынды» дегендей «ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» оқиғасына ұласып, өмір бойы бейбітшілік аңсаған дала халқының басына теңдесі жоқ қайғы-қасірет әкелді. Бұл айтылғандар жайсаң психологиямызды қолайсыз әсер етіп, жұртты мықты жан күйзелісіне ұшыратқаны белгілі. Әсіресе, патша отарлары хандық дәуірді жойып, өздері ойлап тапқан «Жаңа низам» атты ел билеу құқын жарыққа шығарып, «бөліп алда билей бер» деп, ойына келген неше түрлі заң-зәкүндерді ойлап тапты. Мәселен, патша әкімшілігі қазақ даласына «Сібір қазақтары туралы» сондай-ақ «Кіші жүзде ел басқарудың дистанциялық системасы» деген жаңазаң жүйелерін шығарды. Қазаққа тиімсіз сауда-саттық күшие түсті. Орыс саудагерлері қазақтың мыңдаған малын отар-отарымен сатып алып, Ресей жәрмеңкелеріне тоғытап жатты.

1. Ж.М.Намазбаева. «Психология».
2. Жарықбаев Қ. «Психология».
3. Тәжібаев Т. «Жалпы психология».
4. Құбығұл Жарықбаев. «Қазақ психологиясының тарихы»