Баланың мектепке психологиялық дайындығын айқындау
I .Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
I . Тарау
Баланың мектепке психологиялық дайындығының бағыттары мен көрсеткіштері .
1.1. Баланың мектепке оқуға дайындығының теориялық негіздері
1.2. Оқушыны психологиялық .педагогикалық зерттеудің ұстанымдары мен әдістері .
I .Тарау тұжырымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II Тарау .
Баланың мектепте оқуға психологиялық даярлық .
2.1. Бала дайындығының жалпы мәселелері .
2.2.Баланың мектепке бейімделуі .
2.3. Баланың мектепке даярлығын анықтау.
2.4.Мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнындағы
«Сараптама баға » әдісінің тиімділігі жайлы .
II.Тарау тұжырымы.
III .Тарау .
Коррекциялық. дамытушылық жұмыстар .
3.1. Ес процесінің кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар.
3.2. Зейін кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
3.3. Қиял кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
III Тарау тұжырымы .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
I . Тарау
Баланың мектепке психологиялық дайындығының бағыттары мен көрсеткіштері .
1.1. Баланың мектепке оқуға дайындығының теориялық негіздері
1.2. Оқушыны психологиялық .педагогикалық зерттеудің ұстанымдары мен әдістері .
I .Тарау тұжырымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II Тарау .
Баланың мектепте оқуға психологиялық даярлық .
2.1. Бала дайындығының жалпы мәселелері .
2.2.Баланың мектепке бейімделуі .
2.3. Баланың мектепке даярлығын анықтау.
2.4.Мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнындағы
«Сараптама баға » әдісінің тиімділігі жайлы .
II.Тарау тұжырымы.
III .Тарау .
Коррекциялық. дамытушылық жұмыстар .
3.1. Ес процесінің кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар.
3.2. Зейін кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
3.3. Қиял кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
III Тарау тұжырымы .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Зерттеу жұмысының өзектілігі : Замана талабына сәйкес .Ұлттық мемлекеттің білім беру саласындағы стандарттық талапқа сай ,оқыту бағдарламасының мазмұндылығы , көкейкестілігі жан-жақты білім беру, жаңаша оқыту технологиясын игеруге дайындық баланы белсенділік ұйымдастырушылық ,көщбасшылыққа бейімдеу әлемдік деңгейде қарым-қатынасқа дайындау . Өскелең ұрпаққа заман талабына сай білім беру ата-аналарға жауапты іс жүктелді. Баланы психологиялық дайындау бағдарламасы ұсынылып , оны жүзеге асыру жолдары қарастырылды .
Тақырыпты таңдауда қазіргі кезеңдегі оқу ағарту саласының талаптарына сай мектепте оқыту жүйесінің ерекшелігіне қарай баланы мектепке оқуға психологиялық тұрғыда дайындау біздің қоғамымыздың басты мәселесі екенін ескере отырып оқыту бағдарламасының өзгешеліктері ғылыми жаңалықта, мектеп бағдарламасының күрделенүі қоғамның тарихи даму жағдайлары ескерілді.
Диплом жұмысын орындау барысында қолға алынған мәселелер баланың мектепке оқуға бейімделуі, мектеп туралы дұрыс көзқарас қалыптастыру мектептегі оқу тәрбие жұмысына қызықтырып, мектептегі іс – шаралармен алдын ала таныстыру ашық есік кұні, алғашқы, соңғы қонырау мектеппен қоштасуға мектепке баратын баланы қатыстырып баланы қатыстырып мектептегі іс шара жетістіктерімен таныстыру мектеп пен бала бақша бағдарламасының сабақтастығын ғылыми тұрғыда дәлелдеу осы жұмыстың құндылығы.
Психологиялық дайындық жоспарын алдын ала құрып ата аналар тәрбиешілермен тақырыпқа сай кенес семинарлар өткізіп мектепке жан жақты дайын баланың оқу үлгерімі жоғары болатындығын ескеріп қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтіп, өзін өзі бағалау өзіне - өзі қызмет ету таным процестерін дамыту психикасының даму деңгейін айқындау.
Тақырыпты таңдауда қазіргі кезеңдегі оқу ағарту саласының талаптарына сай мектепте оқыту жүйесінің ерекшелігіне қарай баланы мектепке оқуға психологиялық тұрғыда дайындау біздің қоғамымыздың басты мәселесі екенін ескере отырып оқыту бағдарламасының өзгешеліктері ғылыми жаңалықта, мектеп бағдарламасының күрделенүі қоғамның тарихи даму жағдайлары ескерілді.
Диплом жұмысын орындау барысында қолға алынған мәселелер баланың мектепке оқуға бейімделуі, мектеп туралы дұрыс көзқарас қалыптастыру мектептегі оқу тәрбие жұмысына қызықтырып, мектептегі іс – шаралармен алдын ала таныстыру ашық есік кұні, алғашқы, соңғы қонырау мектеппен қоштасуға мектепке баратын баланы қатыстырып баланы қатыстырып мектептегі іс шара жетістіктерімен таныстыру мектеп пен бала бақша бағдарламасының сабақтастығын ғылыми тұрғыда дәлелдеу осы жұмыстың құндылығы.
Психологиялық дайындық жоспарын алдын ала құрып ата аналар тәрбиешілермен тақырыпқа сай кенес семинарлар өткізіп мектепке жан жақты дайын баланың оқу үлгерімі жоғары болатындығын ескеріп қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтіп, өзін өзі бағалау өзіне - өзі қызмет ету таным процестерін дамыту психикасының даму деңгейін айқындау.
1.Актуальные проблемы воспитания и обучения дошкольников: Сб.
науч. Трудов./ Редкол.: Н.Н.Подяков и. др.- М: АПН ССР, 1985г.
2.Белова Е. Размышления перед школой: (Советы родителям)//
Дошкольное воспитание, - 1994г., - №8, стр. 80-83.
3.Венгер Л. Как дошкольник становится школьником? // Дошкльное
воспитание, - 1995, - №8, стр. 66-74.
4.Говорова Р., Дьяченко О, Цеханская Л. Игры и упражнения для
развития умственных способностей к детей // Дошкольное
воспитания, 1988, №5, стр. 17-25.
5.Готовность детей к школе. Диагностика психического развития
и коррекция его неблагоприятных вариантов: Методические
разработки для школьного психолого. / Под ред. В.В.Слободчикова,
вып.2,- Томск, 1992г.
6.Гуцалюк Л.Б. Занятия по подготовке детей к школе. // Начальная
школа, 1994г., №4, стр. 11-13.
7.Детская картина мира: программа обучения и воспитания детей
6-7 лет// Дошкольное воспитание, 1994г., №6, стр. 27-31.
8.Дьяченко О, Варенцова Н. Основные направления работы по
программе «Развитие» для детей подготовительной к школе группы
(седьмой год жизни) // Дошкольное воспитание, 1994г., №10, стр. 38-
46.
9. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к
обучению в школе. М, Педагогика, 1991г.
10. Кравцова Е., Кравцов Г. Готовность к школе // Дошкольное
воспитание, 1991, №7, стр. 81-84.11. Кравцов Г.Г., Кравцова Е.Е.
11.Шестилетний ребенок. Психологическая готовность к школе.- М,
Знание, 1987г.
12. Кузнецова А., Алиева А., Заушницкая А. Подготовка детей к обучению в школе// Дошкольное воспитание, 1989г., №8, стр. 50-54.
13.Мухина В. Что такое готовность к учению?// Семья и школа.,
1987г., №4, стр. 25-27.
14.Немов Р.С. Психология.- М, Просвещение, 1995г., т.2.
15.Немов Р.С. Психология.-М, Просвещение, 1995г., т.З.
16.Особенности психического развитития детей 6-7 - летнего
возраста / Под ред. Д.Б.Эльконина, А.Л.Венгера. - М, «Педагогика»,
1988г.
17.Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в
образовании- М, «Владос», 1995г.
18.Рыбина Э. Готов ли ребенок к школьному обучению? //
Дошкольное воспитание. 1995г, №8, стр. 25-28.
19. Свеженцова Г.М. Подготовка детей к школе // Начальная школа,
1994г., №5, стр. 67-69.
20.Ульенкова У. Формирование общей способности к учению у
шестилетних детей. //Дошколы-юе воспитание, 1989г, №3, стр. 53-57.
21.Худик В.А. Психологическая диагностика детского развития:
методы исследования - К., Освита, 1992г.
22. Эльконин Д.Б. Детская психология (Развитие ребенка от
рождения до 7 лет) - М: Учпедгиз, 1960г.
науч. Трудов./ Редкол.: Н.Н.Подяков и. др.- М: АПН ССР, 1985г.
2.Белова Е. Размышления перед школой: (Советы родителям)//
Дошкольное воспитание, - 1994г., - №8, стр. 80-83.
3.Венгер Л. Как дошкольник становится школьником? // Дошкльное
воспитание, - 1995, - №8, стр. 66-74.
4.Говорова Р., Дьяченко О, Цеханская Л. Игры и упражнения для
развития умственных способностей к детей // Дошкольное
воспитания, 1988, №5, стр. 17-25.
5.Готовность детей к школе. Диагностика психического развития
и коррекция его неблагоприятных вариантов: Методические
разработки для школьного психолого. / Под ред. В.В.Слободчикова,
вып.2,- Томск, 1992г.
6.Гуцалюк Л.Б. Занятия по подготовке детей к школе. // Начальная
школа, 1994г., №4, стр. 11-13.
7.Детская картина мира: программа обучения и воспитания детей
6-7 лет// Дошкольное воспитание, 1994г., №6, стр. 27-31.
8.Дьяченко О, Варенцова Н. Основные направления работы по
программе «Развитие» для детей подготовительной к школе группы
(седьмой год жизни) // Дошкольное воспитание, 1994г., №10, стр. 38-
46.
9. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к
обучению в школе. М, Педагогика, 1991г.
10. Кравцова Е., Кравцов Г. Готовность к школе // Дошкольное
воспитание, 1991, №7, стр. 81-84.11. Кравцов Г.Г., Кравцова Е.Е.
11.Шестилетний ребенок. Психологическая готовность к школе.- М,
Знание, 1987г.
12. Кузнецова А., Алиева А., Заушницкая А. Подготовка детей к обучению в школе// Дошкольное воспитание, 1989г., №8, стр. 50-54.
13.Мухина В. Что такое готовность к учению?// Семья и школа.,
1987г., №4, стр. 25-27.
14.Немов Р.С. Психология.- М, Просвещение, 1995г., т.2.
15.Немов Р.С. Психология.-М, Просвещение, 1995г., т.З.
16.Особенности психического развитития детей 6-7 - летнего
возраста / Под ред. Д.Б.Эльконина, А.Л.Венгера. - М, «Педагогика»,
1988г.
17.Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в
образовании- М, «Владос», 1995г.
18.Рыбина Э. Готов ли ребенок к школьному обучению? //
Дошкольное воспитание. 1995г, №8, стр. 25-28.
19. Свеженцова Г.М. Подготовка детей к школе // Начальная школа,
1994г., №5, стр. 67-69.
20.Ульенкова У. Формирование общей способности к учению у
шестилетних детей. //Дошколы-юе воспитание, 1989г, №3, стр. 53-57.
21.Худик В.А. Психологическая диагностика детского развития:
методы исследования - К., Освита, 1992г.
22. Эльконин Д.Б. Детская психология (Развитие ребенка от
рождения до 7 лет) - М: Учпедгиз, 1960г.
Тақырыбы : Баланың мектепке психологиялық дайындығын айқындау
МАЗМҰНЫ :
I .Кіріспе ----------------------------------- ------------------------------
----------------
I . Тарау
Баланың мектепке психологиялық дайындығының бағыттары мен көрсеткіштері
.
1. Баланың мектепке оқуға дайындығының теориялық негіздері
2. Оқушыны психологиялық -педагогикалық зерттеудің ұстанымдары мен
әдістері .
I .Тарау тұжырымы ----------------------------------- -----------------------
--
II Тарау .
Баланың мектепте оқуға психологиялық даярлық .
2.1. Бала дайындығының жалпы мәселелері .
2.2.Баланың мектепке бейімделуі .
2.3. Баланың мектепке даярлығын анықтау.
2.4.Мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнындағы
Сараптама баға әдісінің тиімділігі жайлы .
II-Тарау тұжырымы.
III -Тарау .
Коррекциялық- дамытушылық жұмыстар .
3.1. Ес процесінің кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар.
3.2. Зейін кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
3.3. Қиял кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
III Тарау тұжырымы .
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
-----
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------------
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі : Замана талабына сәйкес .Ұлттық
мемлекеттің білім беру саласындағы стандарттық талапқа сай ,оқыту
бағдарламасының мазмұндылығы , көкейкестілігі жан-жақты білім беру, жаңаша
оқыту технологиясын игеруге дайындық баланы белсенділік ұйымдастырушылық
,көщбасшылыққа бейімдеу әлемдік деңгейде қарым-қатынасқа дайындау .
Өскелең ұрпаққа заман талабына сай білім беру ата-аналарға жауапты іс
жүктелді. Баланы психологиялық дайындау бағдарламасы ұсынылып , оны
жүзеге асыру жолдары қарастырылды .
Тақырыпты таңдауда қазіргі кезеңдегі оқу ағарту саласының талаптарына сай
мектепте оқыту жүйесінің ерекшелігіне қарай баланы мектепке оқуға
психологиялық тұрғыда дайындау біздің қоғамымыздың басты мәселесі екенін
ескере отырып оқыту бағдарламасының өзгешеліктері ғылыми жаңалықта, мектеп
бағдарламасының күрделенүі қоғамның тарихи даму жағдайлары ескерілді.
Диплом жұмысын орындау барысында қолға алынған мәселелер баланың мектепке
оқуға бейімделуі, мектеп туралы дұрыс көзқарас қалыптастыру мектептегі оқу
тәрбие жұмысына қызықтырып, мектептегі іс – шаралармен алдын ала таныстыру
ашық есік кұні, алғашқы, соңғы қонырау мектеппен қоштасуға мектепке
баратын баланы қатыстырып баланы қатыстырып мектептегі іс шара
жетістіктерімен таныстыру мектеп пен бала бақша бағдарламасының
сабақтастығын ғылыми тұрғыда дәлелдеу осы жұмыстың құндылығы.
Психологиялық дайындық жоспарын алдын ала құрып ата аналар тәрбиешілермен
тақырыпқа сай кенес семинарлар өткізіп мектепке жан жақты дайын баланың
оқу үлгерімі жоғары болатындығын ескеріп қоршаған орта туралы түсінігін
кеңейтіп, өзін өзі бағалау өзіне - өзі қызмет ету таным процестерін дамыту
психикасының даму деңгейін айқындау. Фонемалық есту түйсігін тексеру таным
процестерінің дайындығы, ақыл –ой белсендегі, өзінің даму деңгейін
қадағалау, сөздік қоры қысқа мерзімді еске сақтау, ойлауы мінез құлқы
зерттеледі.
Ал осы психологиялық – педагогикалық анықтау жұмысының қажеттілігі 12
жылдық білім беруге көшу жағдайында экспериментке байланысты туындап отыр.
Зерттеу мақсаты:
Мектепке дейінгілердің мектепте оқуға психлолгиялық дайындығын анықтау.
Зерттеу міндеттері :
1.Баланың мектепке психологиялық дайындығының теориялық негіздерін
талдау ,
2.Бала дайындығын сәйкесті әдістемелер арқылы анықтау,
3. Бала дайындығын жетілдіретін түзету жұмыстарын жүргізу
Зерттеу обьектісі: Мектепке дейінгі балалар
Зерттеу пәні: Мектепке дейінгілердің психологиялық дайындығы .
Зерттеу әдістері:
Зерттеу мақсатына жету үшін баланың жеке даму деңгейі мен оқуға
психологиялық дайындайтын айқындығын мынадай әдістемелер
-Керн-Йерасектің төрт субтестен тұратын баланың мектепте дайындығын
бағдарлау тестісі:
-Ой өрісінің даму деңгейін анықтайтын тест
-Оқу әрекетінің алғашқы деңгейін анықтауға арналған тест графикалық
бақылау жұмысы.
-Логикалық ойлауын анықтауға арналған семинар жиынтығы
-Қол бұлшық еттерінің даму деңгейін анықтау ,дамыту жаттығулары.
-Мінез-құлықты анықтау.
-Жоғарғы жүйке әрекетінің ерекшелігін анықтау.
Зерттеу болжамы:
Баланың мектепке психологиялық дайындығын тексеру арқылы дайындық
кемшіліктерін анықтап, түзету жұмыстары арқылы қажетті деңгейге жеткізуге
болады.
Зерттеу базасы: №168 орта мектеп.
I . Тарау Баланың мектепке психологиялық дайындығының бағыттары мен
көрсеткіштері .
1.1.Баланың мектепке оқуға дайындығының теориялық негіздері
Жас ерекшелігі мәселелері барлық балалар психологиясының ортақ
мүддесі сонымен қатар барлық тәжірибелердің кілті. Бұл мәселе сәбидің даму
ерекшеліктерімен тікелей және тығыз байланысты. Даму диогностикасы деп
әдетте бақылаушы сәбидің шынайы даму деңгейінің зерттеу тәсілдерінің
жүйесін айтады. Дамудың шынайы деңгейі сәбидің дәл, қаз - қалпындағы
жағдайымен анықталады. Сәбидің құжаттарындағы жасы оның шынайы даму
деңгейінің критериі еместігі бізге мәлім. Сол себепті сәби дамуының шынайы
деңгейін анықтау әрқашан арнаулы зерттеуді қажет етеді.
Дамудың шынайы деңгейін анықтау - баланы оқыту мен
тәрбиелеудегі барлық сұрақтардың шешілуінін, маңызды және
қажетті мақсат - міндеттерінің бірі. Бала жастағы
симптоматологияны оқып үйрену арқылы біз баланьң дәл қазіргі даму
процесінін, қай кезенде өтіп жатқанын біле аламыз.
Қандай да бір жастағы немесе топтағы симптомдарды зерттеу және оларды дәл
сандарын өлшеу диагнозды белгілей алмайды. Гезеллдің айтуынша өлшем мен
диагноздың арасында үлкен айырмашылық бар. Табылған симптомның мәні мен
мағынасы ашылған жағдайда ғана диагнозға келе алады.
Даму диагностикасының алдына қойған міндеті, бала
дамуының салдарын, сонымен қатар әр жастағы
барлық
ерекшеліктерді, кезеңдер мен сатыларды, барлық қалыпты және аномальды
дамудың барлық структурасы мен динамикасын терең және кең зерттегенде барып
анықталуы мүмкін. Осылайша шынайы даму деңгейін өзінше анықтау және сәбидің
құжаттағы жасы мен стандартты жасының айырмашылығы немесе олардың ара
қатынасы, даму диагностикасына апаратын алғашқы қадам болып табылады.
Шындығына келсек, шынайы даму деңгейін анықтау
барлық даму картиналарын түгел, тауыспай, оның азғана бөлігін қамтиды.
Шынайы даму деңгейін анықтау кезіндегі барлық симптомдардан біз тек жалпы
даму картинасының белгілі бөлігін ғана анықтай аламыз. Мысалы, біз салмақ,
бой және басқа да физикалық дамудың көрсеткіштерін анықтаймыз. Бұл дамудың
соңғы жетістігінің нәтижесі, қорытындысы. Бұл симптомдар қандай жағдайда
болғанын көрсетеді. Дамудың өткен жағдайын білу - оның қазіргі және
келешектегі жағдайын бағдарлауға мүмкіндік туғызады, бірақта бұл
жеткіліксіз. Бағдарлап айтқанда біз дамудың тек қана жемісін аныктаймыз.
Бірақ, дамудың негізгі зандылықтары дегеніміз - тұлғаның жекелеген
жақтарыньщ әрқилылығы. Қазіргі жағдайда дамудың бір процесі жемісін беріп,
өз циклін аяқтаса, екіншісі бір процесі әлі пісіп - жетілу сатысында тұр.
Дамудың нағыз диагнозы тек дамудың аяқталған циклін ғана емес, пісіп -
жетілу процесіндегі түрін де қамтуы тиіс. Бұл дегеніміз өнім алу кезіндегі
бағбан сияқты, ол егер ағаштың жағдайына қарамай піскен жемісті санап,
соған масаттанса онда дұрыс болмаған болар еді. Психолог жетілушіні толық
анықтамай, жетілгеннің қатарына қоса салатын болса онда ол ешқашан нағыз
шынайылыққа қол жеткізбейді.
Пісіп - жетілу процесінің периодында тұрған, бірақ күні бүгінге дейін
жетілмегенді анықтау даму диагнотикасының екінші міндетін құрайды. Бүл
міндет жақын арадағы даму зонасыньщ табылуымен шешіледі.
Бұл дегеніміз, бүгінгі әлдекімнің басқаруымен, қадағалауымен жұмыс істейтін
бала, ертеңгі күні ол міндетті өздігінен орындайды. Бұл тағы да баланың
бірлескен еңбек үстіндегі мүмкіндігінің қандай екенін біле отырып біз оның
интеллектуалдық функциясының пісіп жетілуінің қай деңгейде өтіп жатқанын
біле аламыз. Осылайша баланың өз еңбектену мүмкіндігін зерттеу арқылы біз
кешегі күннен дамуды байқаймыз.
Баланың бірлескен еңбек мүкіндігінен оның ертеңгі күнге дамығанын көреміз.
Бүл диагностикалық принциптің теориялық мәні ақыл - ойдың даму процесін
анықтайтын генетикалық, ішкі каузхальды - динамикалық байланыстарға
бойлауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылып кеткендей, әлеуметтік орта - адамның ерекше тұлғалық
қасиетінің пайда болу көзі.
Баланың ішкі жеке тұлғалық қасиеті өзге адамдармен әріптестік кезінде
сипатталады. Біз жақын арадағы даму зонасын анықтау үшін әріптестік
принципін қолданғанда барлық ақыл -ойын дәл жетілуін анықтауға тікелей
мүмкіндік аламыз.
Дамудың өзекті деңгейін және жақын арадағы даму зонасын
анықтау нормативті жас диагностикасын құрайды. Оның міндеті -
көрсетілген дамуды жастағы ереже, немесе стандарттың көмегін
айқындау. Сыртқы белгілердің орнауына сүйенетін симптоматикалық
диагностикаға қарағанда дамудың ішкі жағдайын анықтауға
талпынатын диагностиканы медицина ғылымында клиникалық
диагностика деп атайды. Дамудың барлық ғылыми
диагностикасының жалпы принципі симптоматикалық
диагностикадан өту болып табылады. Даму диагностикасы -объективті
ережелердің көмегімен зерттеудің салыстырмалы формасы.
Егер біз даму симптомдарын анықтаумен шектелсек онда біз ешқашан таза
эмпирикалық констатирлеудің аясынан шыға алмаймыз, тек бүл симптомдарды
анықтаймыз. Бірақ біз баланың даму құбылысын ешқашан түсіндіріп бере
алмаймыз, болашақтағы даму жолын да көрсете алмаймыз. Осындай мәні төмен
даму диагнозын медицинаның кейбір диагноздарымен салыстыра аламыз. Мысалы:
сырқат дәрігерге өзінің жөтелетінін айтып шағымданады, дәрігер диагноз
қояды: ауру - жөтел. Бұндай шын мәніндегі бос диагноз сырқат тағдырына
ешқандай тәжірибелік кеңес бере алмайды. Нағыз диагноз түсінік, болжаммен
қатар ғылыми дәйектелген тәжірибелік белгілемелерді беру керек.
Психологиядағы симптоматикалық диагнозда дәл осылай. Егер кеңеске баланы
ақыл ойының нашар дамуы, нашар ойлап, нашар есте сақтауы шағымымен әкелсе,
психолог зерттеуден кейін диагноз қояды: ақыл - ой дамуының төменгі
коэфициенті - ақыл ой кемістігі, бүл жөтел деп диагноз қойған дәрігер
секілді ешқандай көмек беріп, ештеңеніде жақсарта алмайды.
диагностикалық әдістемелердің типтеріне тәуелді өзгереді. Иә, интеллектінің
жеке тестерін дұрыс пайдалану үшін және тұлғалық тестердің көпшілігінде
интенсивті оқытудын, ұзақ кезеңі талап етіледі, сол сәтте тестілеу сияқты
оқу және кәсіби жұмыстардың табысына жету үшін аз ғана арнайы психологиялық
дайындық керек. Тағы бір айта кететін жайт, оқу тестілеуіне қатысатын
студенттер басқа адамдардың диагностикалық зерттеулер жүргізетініне дайын
болмай шығады.
Ешқандай асырып айтусыз, бала дамуымен байланысты барлық тәжірибелік
жағдаяттар даму диагностикасын қажет етеді. Даму диагностикасын әртүрлі
психологиялық міндеттерді шешуге пайдалану нақты білім мен ізденістерді
талап етеді.
1.1 Баланың мектепте оқуға дайындығының теориялық негіздері
Психологиялық тестерді дұрыс пайдалану үшін қазіргі кезде зерттеуші мен
әдіскер жиі қадағаланады:
а) әдістеме негізі;
б) олардың бағалары;
в) нәтижелердің кейіннен пайдалануы. Диагностика әдістемелерінің
пайдаланылуы мен сұрақтардьң таралуы біздің елімізде
әдеп стандарттарының үлкен бөлігін немесе кәсіби этиканың
кодекстерін басқа елдерде, әсіресе, Америкада тәжірибеден
өткендегі сияқты
құру керек. Кәсіби этика кодексінде психолог - диагност
адамзат пен құқық қорғау және жекелеген индивидтердің
амандығын ғылымның дамуы арасындағы қатынастары сияқты болуы
мүмкін құндылық тартыстарына ерекше көңіл бөлуі
керек. Батыс психологиясында нақты шешімі танылған
психодиягностика аймағымен байланысты негізгі этикалық мәселелерді
қарастырайық.
Диагностикалық әдістемелерді тек квалификациялы сарапшы пайдалануына
деген талап индивидтіның бұрыс пайдаланымдарынан қорғаудағы бірінші қадамы
болып саналады. Әрине қажетті мамандықта талап ететін Жақсы дайындығы бар
психолог - диагност өзінің жеке мақсатына сай келетін, соның көмегімен
диагноз қоюға болатын әдістемелерді таңдауы тиіс. Сонымен қатар онда
таңдалып алынған әдістемеге қатысты ғылыми әдебиеттерді білуі және
техникалық параметрлерді бағалау қабілеті болуы керек.
Диагностілеудің нәтижелері көбінесе оның өту шарттарынан сезіледі.
Сондықтан психодиагност қорытындыға келеді немесе оны тек диагностикалық
бағалауларды қарастырып болғаннан кейін ғана кепілдеме бере алады. Ең
бастысы ол алынған бағалауларға қатысты бұрыс қорытындылар шығарудан
сақтайтын, адам туралы ғылымнан хабардар болуы керек.
Мінез - құлық туралы дұрыс емес пайымдаулар және зерттеудің мақсаты, сол
сияқты диагностикалық нәтижелердің бұрыс иртерпретациялары көптеген кең
тараған қателіктер мен психологиялық диагностикаға айтылған сыни
ескертулердің негізінде жатады.
Бұдан басқа психологиялық білімдердің ұлғайғыш
қиындықтары психологияда маманданудың күшеюіне әкеледі. Бұл процесте
шетелдік мамандар психологиялық тест бойынша барлық назарларын тесттің
техникалық жетілдіруіне аударуда және педагогика, балалар психологиясы,
генетика психология сияқты ғылым салаларымен байланыс орнатуды көздейді.
Алайда тест бағаларын психика аумағына қатысты білімдерді саралай отырып
қою керек.
Мамандалған психолог - диагност деп кімді атаймыз? Зерттеу аймағының
әрқилығына байланысты дайындыққа мамандандыруда бір де бір психолог бірдей
жан - жақты мамандана алмайды. Осы дәлелді мойындай отырып, практикалық
психологияның негізін талдай келе психологтар психолог өз әдістерін жетік
білуі және өз кызметін ешкімге ұсынбауы, сол сияқты кәсіби стандартқа сай
келмейтін техниканы пайдаланбауы тиіс деп есептеді. Бұдан басқа Батыста
ғылыми жүйеде және мекемелерде жұмыс істеуші психологтардың айырмасы
барлығын дәлелдеген.
Тәуелсіз психолог - тәжірибеші маманданған кәсіби әріптесінің ой -пікірі
мен бағалауына тәуелді бола бермейді, керісінше, мекемеде қызмет етуші
психолог Америка психологтар ассоцациясының отырысында кәсіби квалификация
талаптарына сай жауап беруі тиіс. Бұл психологтар білімін сарапқа салуда
әділ шешім болып табылады.
Пайдалы батыстық тәжірибе кәсіби норманы көтеру жәые маманданған
психологтардың тұрғындарды психологиялық зерттеудегі сапаның жоғарылауы
сияқты нәрселерден тұрады. Үздік психологтарға лицензия мен куәлік
беріледі.
1.2 ОҚУШЫНЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ ҰСТАНЫМДАРЫ МЕН
ӘДІСТЕРІ
Диагностика әдістемелерінің пайдалану және таралу құқы
арнайы маман тұлғаның еншісінде болуы керек. Бірақ бүгінгі танда
оң болуы да мүмкін. Американдық психологтар әдістеменің таралуы
тапсырыспен болуы керек және оньң дұрыс пайдалануын өз
жауапкершілігіне алған психолог - мұғалімнің қолымен бекітілуі тиіс
деп есептейді. Батыстық этикалық кодекстерде психологтарға
диагностикалық әдістемелердіңнтаралуына шектеу ұсынады. Бұл
шектеу екі мақсатты есепке алады: әдістеме мазмұнының
қисынсыздығы мен оны дұрыс пайдаланбау. Бұл әдіске қол жеткізу
кәсіби қызығушылығы басым, оны дұрыс пайдалануға кепілдік
беретін адамдарға шектелу керек. пайдалануға бейім тұлғаларға
беріледі. Басқа кәсіби міндеттер психологиялық әдістемелердің
авторларымен және өндеушілерімен , сол сияқты баспалармен
бірлесе сатылуымен байланыста болуы тиіс. Объективті
негіздерсіз жасалған қандай да бір арыздар бұрыс болып есептеледі.
Әдістемелерді жалпыға бірдей күні бұрын беруге
болмайды. Егер ол басында зерттеу мақсатында таралса да, таралымның
шектелуін ескеру керек. Диагностикалық әдістердің авторы мен
баспаның міндеті жиі тексеру және ескерудің
тоқтату үшін қайта стандарттау болып
табылады.
Әдістеменің ескеру жылдамдығы өту әртүрлі және оның
мазмұнына тәуелді. Әдістемені және оның негізгі бөліктерін
газет, журнал немесе сипаттау мақсатында танымал брошюра
беттеріне жариялуға болмайды. Белгілі американдық тестолог
А.Анастази осындай жағдайда өзіндік бағалау
әдістеменің
пайдасыздғын мойындау сияқты ірі қателіктерге әкеледі.
Бұдан басқа Батыстағы кең тараған бірақ кәсіби талаптарға сай емес
қайраткерліктің түрі сырттай пошта бойынша тестілеу. Пошта арқылы салынған
тест бланкілерінің көмегімен индивидтің орындаған қандай да бір тест
жауабынан қабілетті немесе түлғаны дүрыс бағалау мүмкін емес. Осындай амал
тест шарттарының, орындалуын қамтамасыз етпейді. Демек, бүндай жағдайда
тест нәтижелері пайдасыз болуы мүмкін.
Тұлғалық тестілердің пайдалануымен байланысты туындаған сүрақтардың
ерекшеліктері түлғаның қүпиялығына қатысты. Кейбір тестілер шын мәнінде
эмощюналды жэне мотивациялы ерекшеліктерді ашқанмен, субъектіге тест
барысында осындай сипаттарды жарыққа шығара алатыны айтылмайды.
Зерттеудің тиімділігі үшін зерттелушіні арнайы әдіспен тексерген дүрыс.
Егер зерттеу қоғамның немесе қандай да бір мекеменің қызығушылығымен өтсе,
зертелушіні оның бағасының қалай пайдаланатыны жөнінен толық хабардар болуы
керек. Сонымен қатар оған дүрыс қойылған баға зерттелушінің езіне тиімді
екенін ескерткен де жөн. Клиникадан немесе кеңеспен алыңған диагностикалық
нәтижелер, егер клиент өз келісімін бермесе, ол мекеменің мүддесіне
қабылданбайды.
Зерттеудің мақсаты қандай да болмасын түлға қүпиясының сақталуы
А.Анастазидің пікірінше екі маңызды түсініктерді қалыптастырады; ремванттық
және хабарландрылған келісім. Индивид жеткізген ақпарат диагнотілеу
мақсатына сәйкес келуі тиіс. Қүпияны сақтау мәселесі сияқты конфиденциалдық
шетелдік психодиагносттарды толғандырады. Оңың көп жағы бар.
Кәзіргі уақытта индивидтердің өз зерттеулерінің нәтижелеріне қол жеткізу
құқы бар. Окушыларға бағытталған құпиялық зерттеулердің әдепті сұрақтарының
бірі оқушылардың тестілеу нәтижелерін ата аналарына айту, бірақ
зерттеушілер алдын ала болжағанды дұрыс көреді. Бұдан басқа кейбір
жағдайларда мектепте оқушының үлгермеуі немесе эмоционалды сипаттың
қиындауы жағдайды қиындатуы мүмкін. Осындай жағдайда кеңесші байланыс,
психолог пен ата ананың қарым қатынасы алынған нәтижелердің мәнін
анықтаудың алғы шарты. Егер зерттеу мекемеде өтсе, индивид аддын ала оның
мақсаты туралы хабар алып, оның нәтижелерінің қалай пайдаланылатынын
көреміз.
Адамдардан диагностикалық нәтижелер сұрағанда
әртүрлі жағдайлар туындап жатады, мысалы, болашақ жүмыс беруші немесе
колледж индивидтен мектепке жүргізілген тестілердің көрсеткіштерін
көрсетуді талап етеді. Бүндай жағдайда керсеткіштерді алу жөнінде
индивидтің келісімін алу керек. Бүл клиникадағы немесе кеңес беруші
орындардағы зерттеулерге, сол сияқты зерттеу мақсатындағы тестілеулерге де
қатысты. Енді, мекемелердегі диагностикалық көрсеткіштердің сақталуына
қатысты мәселелерге тоқталайық. Бір жағынан алып қарасақ, үзақ уақыт бойы
сақталған және алынған индивид туралы көрсеткіштер зерттеу мақсатында
пайдалы болып қоймай индивидті дұрыс түсініп, кеңес беру үшін қолайлы. Егер
көрсеткіштер индивидтің мүддесіне үзақ уақыт пайдалнуға алынса немесе
олардың дүрыс пайдаланылмауын тоқтату жөніндегі ғылыми мақсат үшін алынған
болса, оған қол жеткізу де төтенше қатаң бақылауда болуы керек.
Психологтар пайдалануға жарамды зерттеу формалаындағы зерттеу нәтижилерін
қалай хабарлауды жиі ойлайды. Ақпаратты қалай қабылдаса солай жеткізуге
болмайды. Оларды кәсіби психологтардың көмегімен астарлап, түсіндіре
жеткізген жөн. Мысалы, ата аналарға балаларының тест бағаларын айту үшін
мектепке жиналыс ұйымдастыру мақсат етіледі. Онда
мектеп психологы алынған нәтижелердің қорытындысымен таныстырады.
Содан кейін ата аналарға балалары туралы мәлімет беріледі
және ата аналардан нақты түсінік беру талап етіледі. Тест
көрсеткіштері қандай түрде хабарланбасын соның көмегімен
орындалу деңгейін суреттеуге қол жеткізіледі. Нәтижелерді
хабарлауда мұғалім администраторы немесе басқа да тұлғалар
байқампаздықты қатты ескергені дұрыс. Кез
келген
диагностикалық әдістердің нәтижелерін хабарлауда сол адамның қабілеті,
ерекшеліктері жөнінде мінезделген ақпарат беруді есте ұстау керек. Бұл оның
оқу деңгейіне ғана қатысты емес, сол сияқты психология мен тесталогиядан
алған біліміне және ақпаратқа деген эмоционалды реакциясына да
қатысты.
Соңғы, маңызды мәселе зерттеу нәтижелерін индивидтің жас
ерекшелігіне қарамай тікелей өзіне хабарлау.
Мұндай жағдайда да бұрыс интерпретацияға қарсы
қауіпсіздік шаралары қарастырылады. Алайда мұнда ақпаратқа индивидуалды,
эмоционалды реакция ерекше маңызды, егер индивид өзінің жетістіктері мен
кемшіліктерін зерттеумен шұғылданып жүрсе.
Индивидке оның диагностикалық нәтижелеерін
хабарлағанда психолог жекеше кеңеске қолайлы мүмкіндік жасау керек. Мысалы
колледж студенті мектептік тесттерді нашар орындағанын біліп, қатты
мазасызданып, ойлануы мүмкін. Түлғаық дамудың бүзылуы егер сырқат индивидке
түлғалық тест бойынша оның бағасын хабарлау кезінде үдеуі мүмкін. Осындай
зиянды әрекеттер бағаның дүрыс бүрыстығына қатыссыз. Зерттеу мүқият өткен
жағдайда да олардың білімі оларды мүмкіндіксіз талқыласа ары қарай
индивид үшін зиянды болуы мүмкін.
Шетелдік психодиагносттардын. әдептілік стандартта көтерген негізгі
мәселесі осындай. Олардың шешу мүмкіндітері кәсіби этика нормаларын қүруға
бағытталған алғашқы қадамды жасаушы отандық психологиялық диагностика үшін
пайдалы болуы мүмкін.
Психолог жеке адам қүндылығын оқып үйренуге бар білімін сарп етуі керек. Ол
адамдарды түсінуді өзіне міндет етіп алады. Міндетке ала отырып, оның
көмегіне зәру адамдардың амандығын тілейді. Өзінен диагностикалық зерттеу
мүмкіндігін сүрай отырып біліктілік негізін өз жауапкершілігіне
алады.
Психолог -диагносттың әдеп кодексін қүраушы негізгі
қағидалар.
Зерттелуші индвидтің амандығы
Негізінде әділеттілік жатқан жауаптылық
3. Қоғамдық моралдық талаптарына сәйкес моралдық
және
қүқықтық стандарттар
4. Көпшілік бүқаралық ашық арыздарға сауатты болу
5. Индивид туралы ақпаратты сақтауға кепілдік
беретін қүпиялық. Зерттеушілермен қарым-қатынаста болу
Зерттеудегі қауіпсіздік шаралары
Әдістерді басудағы шектеулік және мүмкіндік, шарттар
Диагностикалық нәтижесін қорытындылау.
Тест көрсеткіші- бізге клиникадан пациенттің өзін қалай сезінетінін,
колледждегі студенттің қалай оқитыны және жүмысқа келген талапкердің өз
міндетін қалай орындайтынын анықтап беретін көмекші қүрал.
Сынақ жүргізудегі маңызды шарт алдын-ала дайындық болып табылады. Тестілеу
кезінде түсініксіз жағдайлар орын алмауы керек. Сондықтан болуы мүмкін
кездейсоқ нәрселердің туындауын алдын-алып, арнаулы шараларды қабылдаймыз.
Тек осылайша тестілеуді бірауыздан жүргізуге болады.
Тестілеуге алдын-ала дайындық әртүрлі жүргізілді. Жекелеген тестілеудің
көпшілігінде ауызша қүрылымды есте сақтау маңызды. Жекелеген тестілеу
кезінде тиісті материалдар қолайсыздық туындатып жатады. Ондайда тестілеуге
қажетті барлық материалдар тексерушінің көз алдында болып, ол тест
тапсырушыны алавдатпауы керек. Жалпылай тестілеу алдында барлық тесттік
бланктер, жауап парақтары, арнаулы қаламдар
мен басқа да материалдар алдын- ала мұқият тексеріліп, саналып, ретке
келтіріліп қойылады.
Нақты тестпен жан-жақты танысу- өте маңызды нәрсе.Жекелеген тестілеу үшін
әсіресе тестке қатысты материлдарлы алдын-ала оку қарастырылады. Бұл тестке
және тест алушыға байланысты, ол бір немесе бірнеше тәжірибелік сабақтарды
немесе бір жылдық оқуды қамтуы мүмкін.
Жалпылама тест жүргізу кезінде осындай материалдарды оқытушы әр адамның өз
қызметін жақсы көрсетуі үшін қолданады. Әдетте экспериментаторлар жүмыстың
орындалу уақыты мен топқа басшылық етеді.
Кураторлар тес материаддарын береді және жинап алады,
зерттелушіні қадағалайды, нүсқаудың аясындағы сүрақтарға жауап беріп,
өтірікке жол бермейді.
Тестілеудің шарттары Тек қана нүсқаманы, уақытты, тестілеудің
материалдарды мен басқа да аспектілерін ғана қарастырмай, айналадағы
заттарға да көңіл бөлуі керек. Белгілі бір уақытты тест өткізілетін жерді
дайындауға бөлу керек. Ол аса бір адам көңілін аудармайтын,
шусыз жер болу керек. Ол үшін тест өткізілетін жерді жарықпен,
желдеткішпен, қолайлы орындықтармен және зерттеушінің жүмыс
үстелімен қамтамасыз ету керек. Тестілеудің бүзылуына әсер ететін
жағдайларға белгілі бір шаралар қолданылуы керек. Тестілеу өткізіліп жатқан
кабинет есігінде арнаулы белгі болу керек. Ол сырттан келіп,
мазалаушылардың әрекетіне жол бермейді. Үлкен топтарға тестілеу жүргізгенде
есікті жауып, немесе кешіккендерді кіргізбейтін көмекшілерді
түрғызуға болады. Бұл тестілік көрсеткіштерге әсер етуі мүмкін.
Тестілік жағдайдың шегін бақылау маңызды. Тіпті тестің орындалуына әсер
ететін, тестілеу жағдайында орын алатын кейбір аспектілердің өзі ерекше
байқалады. Мысалы, орта мектеп оқушыларын жаппай тестілеуден өткізгенде
партаның өзі тест нәтижесіне әсер еткен. Өйткені парталар біркелкі емес,
яғни соңғы қатардағыларға қарағанда биіктеу отырған.
Сонымен қатар тест көрсеткіштеріне ықпал ететін пайдаланылған жауап парағы
да өзіндік дәлелін бере алады. 5 сынып оқушыларын тестілеуден өткізу
кезеңінде кез келген жекелеген жауап парақтары тест көрсеткіштерін
айтарлықтай төмендетуі мүмкін. Осындай даму деңгейіндегі балалар үшін бұл
қалыпты болуы мүмкін, яғни олар жай ғана тест дәптерлеріне өзіндік
жауаптарын белгілейді.
Көптеген тестілеу шарттарында қабілет те тесттің
орындалуына өз әсерін тигізетіп жатады. Қорытындыға келу
үшін үш түрлі талаптың орындалуын көңіл бөлу керек.
Біріншіден, стандарттау процедурасына ену керек.
Тесті
қүрастырушы мен шығарушы тесті пайдалану жөніндегі басшылыққа тест
процедурасының толық, нақты, түсінікті хатталуын өз жауапкершілігіне алады.
Екіншіден, тестілеудің кез-келген стандартсыз шарттарын тіркеу маңызды.
Үшіншіден, тест нәтижелерінің интерпратациясы кезінде тест шарттарын ескеру
керек. Жекелеген тестілеу әдістемесін түлғаны жеке зерттеуде тәжірибелі
экспериментатордың өзі кейде тест жүргізудің стандартты процедурасынан
қалыс қалып жатады. Осындай іс-әрекеттен кейін ол тест нормаларына сәйкес
зерттелушінің жауабын интерпратациялау қүқығын жоғалтады. Бүндай жағдайда
тест тапсырмалары тек сапалы зерттеулер үшін пайдаланылады және
зерттелушінің жауаптарын кез-келген басқа бейформальді қадағалаулар
сияқты қараған абзал.
Түсінік. Психотерапияда Түсіністік термині
экспериментатордың тестілеу кезінде зерттелушінің қызығушылығын тудыру,
олармен қарым - қатынас орнату және оның стандартты тест нүсқауларын
орындауын қамтамасыз ету талабын білдіреді. Тест кезінде қабілет өте
маңызды қызмет атқарады. Соның көмегімен күнделікті өмір мен қарапайым
мінез қүлыққа қатысты сұрақтарға дәл және нақты жауап беріледі, кейбір
жобаланған тесттерде ассоцация туралы толық есеп беруді талап етеді. Қандай
жағдайда болмасын экспериментатор зерттелушінің ой санасына қозғау салуды
көздейді.
Сараптаушы дайындыгы зерттелушімен өзара түсіністік
негізінде сипатталады. Байланыс орнату кезінде шарттардың
біркелкілігі өте маңызды. Егер балаға тест тапсырмаларын дұрыс
шешкені үшін тиісті сый беретін болсақ, оның орындағанын басқа
балалардың нәтижесімен салыстыруға болмайды, және
тапсырманы шешуде асыра мақтауға жол бермеген жөн. Нақты
тестегі мотивацияның стандартты шарттарынан кез - келген
ауыткуларды белшілеп отыру маңызды. Жалпылай тестілеуге
қарағанда жекелеген тестілеу кезіндегі түсіністік толығырақ болуы
мүмкін. Бірақ, мүндай жағдайда зерттелушінің оң мотивациясының
күшін әлсірету маңызды қадам болып саналады. Байланысты
орнату кезіндегі өзгеше тәсілдер тесттің мінез - құлқына
байланысты өзгеріп отырады және олар зерттелушінің жас және
басқа да ерекшеліктеріне қатысты. Мектепке
дейінгілерді
тестілеуден өткізу кезінде осындай жағдайлар ескеріледі.
Сарапшының мінез - құлқындағы достық, жұмсақтық және
көңілділік мәнері баланы жұбатады. Қорқақ, ұялшақ, жасқаншақ
балаға ортасымен тіл табысу үшін үлкен уақыт керек. Сондықтан
сарапшы салған беттен табандылық танытуы әртүрлі жәые балаға
қызықты етіп тандаған жөн. Тестілеу балаға
оның
таңырқаушылығын тудыратын ойын іспетті көрінуі керек. Ерекше мотивация
мәселесімен эмоцияналды - қызба адамдармен, сотталғандармен және жасөспірім
қылмыскерлермен жүмыстарын жасағанда жиі үштастыруға болады. Егер тестілеу
ресми орында өткізілсе, бүл адамдар күдіктену, сенімсіздік, қорқыныш сияқты
қалыпсыз шарттары осылайша ой еібегіне де өзіндік қолтаңбасын қалдырады.
Тәжірибелі сараптаушы бүндай жағдайда зерттелушімен байланысты мұқият
орната отырып, тесттің орындалу кезінде туындаған қиындықтарды дереу
ескеріп, орынды шешім қабылдай алады.
ІІ.тарау. БАЛАНЫҢ МЕКТЕПКЕ ОҚУҒА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ДАЯРЛЫҚ.
2.1 Бала дайындығының жалпы мәселелері .
Жалпы дайындыққа денесінің психикасының дайындығы ақыл -ой адамгершілік
эстетикалық тәрбиені қалыптастыру жатады. Ал арнаулы дайындыққа мектепте
жүргізілетін пәндерді (ана тілі, математика, тіл дамыту, бейнелеу өнері)
игеру қабілетіне арнаулы дайындығы бар жағын анықтайды.
6 жастағы балаларды оқыту мен дайындау маңызды пеихологиялық заңдылықтармен
және балалардың дамуымен тығыз байланысты. Осы жастағы баланың
психологиялық дамуының маңызды ерекшелігі болып есептелетін психологиялық
дайындық пнтеллектуалдық даму дәрежесі деген мағынаны білдіреді. Бұлардың
негізгі ерекшелігі өте сезімталдығы. Яғни біріншіден мінез - құлық
ережелері мен адамгершілік нормаларын меңгеру. Екіншіден баланы жүйелі
түрде оқытудың мақсатымен тәсілін игеруге дайындығының болуы осы кезеңде
баланы үйрету оқыту деген жағдай пайда болады. Бүл кезеңде сезімталдық
сауат ашу процесінде өте анық байқалады. Егер мүғалім осы кезенді өткізіп
алса, яғни сауат ашуды кешіктірсе, кейін оны меңгеру үлкен қііындыққа
соғады. Осыларды қорыта келгенде мақсатқа бағытталған педагогикалық ықпал
осы кезенде баланың психикалық дамудың негізгі факторы болып
есептеледі.
6 жасқа келгенде қимыл қозғалысы жақсы қалыптасқан болады өте тез әрі жеңіл
жүгіреді, жүру мен жүгіру сәйкестенеді де адымы біркелкі болады.
Сонымен қатар нерв жүйесінің жетілуі жағынан болашақ окушының көру
органының, дауысының дене бітімін дұрыс қалыптасуы еркін сапаларының
шыдамдылық ептілік күштілік шапшавдықты талап етеді. Бүрын осы сапаларды
педагогтар бір мезгілде дамытуды дүрыс санаған.
Бірақ кейінгі зерттеулер төзімділікті маңызды сапа деп тапты. Өйткені ол
жүмысқа деген қабілеттілікпен байланысты. Қандайда болмасын
істе әсіресе оку программасын игеруде қажет сапа.екіншіден
баланың мектепке психологиялық жағынан дайын болуы
маңызды орын алады.
Психологиялық дайындықтың мазмұны өзгеріп дамып, толықтырылып отырады.
Психологиялық дайындықтың негізгі компоненттері .
1.Интеллектуалдық дайындық
2.Жеке басының дайындығы
3.Еркінің дайындығы
1. Ұзақ уақыттар бойы баланың ақыл- ойының
дайындығы жайлы тек ата- аналарда, педагогтарда егер баланың сөздік қоры
мол болса болды , дамыған дайын бала деп есептеп келеді, шындығында баланың
дайындығы жай есептелмейді.
Қазір балалар информацияны жан- жақты алады, жаңа сөздер үйренеді сөздік
қоры молаяды. Бірақта бұл бала ойлауының қарқыны осыған байланысты дамиды
деген емес, әрине ой өрісінің кендігі, өлі және тірі табиғат жайлы адамдар
мен еңбегі қоғамдық өмірі туралы нақты білімінің
болуы 6 жастағы балалардың келешекте мектепте меңгеруге тиісті білімінің
негізі. Бірақ сөздік қоры баланың мектепте интеллектілік дайындығының дара
көрсеткіші деп қорыту қателік болады. Мақсатқа бағытталып
құрылған оқу программасы және оларды меңгеру
6 жасар баладан талдауды салыстыруды өз бетінен қорытынды
жасауды, таным процесінің жүйелі түрде дамуын талап
етеді .
6 жастағыларға логикалық ойлау қолайлы болғанымен
оларға тән емес, оларға әлі де болса бейнелік ойлау тән.
Осылардың негізінде бала заттармен құбылыстардың арасындағы
байланысты қоршаған орта туралы зандылықты түсінуге мүмкіндік
алады.
Алайда барлық класта интеллектуальдық дайындығы баяу балалар да бар. Оның
себебі баланың қызығушылығының білуге құмарлығының шектеулігі.
Бұл ең соңында баланы үлгермеушілік қатарына әкеледі.
Бір қабілетсіз бала өзіне мынадай ойынды ойлап тапқан.
Есепті шығарған кезде цифрлар - солдаттар, ал мен қолбасшымын
шешімі қалай яғни мен оны алуым керек.
Егер маған қиыншылық кезінде, қайтадан талқандаған армиямды жинап шабуылдың
жаңа жасырын жасап, қайта атысқа шығамын. Ал жаттайтын тақпақ аэроплан,
әрбір жатталған сөз ІООм биіктік. Егер мен тақпақты қатесіз жаттасам менің
3 км биіктікті алғаным. Осындай балалар ерекше зейін қойғанды
талап етеді.
Ал баланы мектепке психологиялық дайындау тек 6-7 жаста ғана емес сәбилік
кезеңнен басталуы керек. Бұл педагогтар мен психологтар көңіл
аударатын негізгі мәселе.
Психологиялық дайындық алдымен интеллектуалдық даму
дәрежесі деген мағынаны түсіндіреді. Мектепке дейінгі
кезеңнің аяғына таман балаларда қоршаған орта адамдардың
өмірі туралы, табиғат туралы белгілі бір мөлшерде білім
болады. Әрине бұл балаға жас ерекшелігіне сай
бақша
программасы көлемінде беріледі.
Бұл кезде бала үлкендерге көмектесіп көрген әрекетін өз
бетімен орындап, кішілерге қамқорлық жасай алатын қабілетке
жетеді өзін-өзі біліп, достарының әрекетіне баға
беріп,
коллектив болып еңбек етіп, көпшіліктің мүддесін ойлау ерте қалыптасады.
Ойынның мазмұны да күрделіленеді.
Мектепке дейінгі кезендегі бала психикасының жетіліп
дамуды оны окуға даярлығын байқатады.
Біріншіден бала заттармен іс жүзінде өзі әрекет ете алатындай болуы керек
және күнделікті өмірдегі өзіне жақын жағдайлар мен әрекеттерді ғана
меңгеріп қоймай қоғам өмірі мен белгілі бір табиғат ерекшелігін
түсінуі керек.
Екікшіден баланың ойлануы мен сөйлеуі бір дәрежеде дамыған, сөйлемді
граматикалық, фонетикалық жағынан дұрыс қарастырып, үлкендермен сыпайы
қарым- қатынас жасай алатындай қабілет керек.
Үшіншіден бала мектепке дайын болу үшін
ерік
сапаларының мағынасында дамуының маңызы зор. Оған
тапсырылған жұмыстың тиянақты орындалуының мәні бар, сол
арқылы бала тезімділікке қиындықты жеке білуге
жинақылыққа үйренеді. Өйткені оқу әрекеті еркін ықылас қоюды, мақсатты
түрде есте сақтауды өз мінез қүлқын бақылай білуді тәжірибелілікті,
тәртіптілік, жауапкершілікті, дербестік, үйымдастырушылықты талап
етеді.
Төртіншіден мектепте білім алуға ерекше қүмаршылықпен оку әрекетіне
дайын болып келуі керек.
Баланың мектепте жақсы оқып үлгілі болуы семья мен бақшадағы тәрбиенің
жуйелігіне байланысты.
Баланың психологиялық дайындығы мынадай
көрсеткіштермен айқындалады.
а) 6 жасқа келген балада арнайы білім қоры жинақталып, білім көлемін 1 - ші
класстың балалары оқитын материалдарының көлеміне жеткізу керек.
ә) Балның сөздік қорын молайтып, оның бойына оку қарапайым еңбек
дағдыларын қалыптастыру керек.
б) Мектеп окушыларының мінез қүлық ережелеріне баланы жаттықтыру
тәрбиешінің негізгі жүмысытың бірі.
Бірінші класқа барған күннен бастап баланың шоқтық жаңа кезеңі басталады,
біртіндеп жаңа ортаға үйреніп, айналасындарға назар аударады.
Мектептегі оку процесі баланың жеке басының
ерекшелітеріне, мінез, қабілет, темперамент сияқты психикалық қасиетінің
қалыптасуында елеулі роль атқарады.
Мектепке баруға дайындалып жүрген баланың ойлауы, ес,
зейін, қиял тілі, жетіліп білім алуға қүмарлығы артады және
баланы мектепке психологиялық жағынан дайындау ісінің
қажетті шарты семьяда балалар бақшасында баланы өз
бетімен еңбек етуге, тапсырылған жүмысты тиянақты
орындауда тәрбиелеу. Мыс бақшадағы қарапайым еңбек
түрлеріне баулу, табигат бұрышын күту, гүлге қарау,
баланың эстетикалық толғамын арттырады.
Мектепке алғаш баратын бала барлық әрекеті өз бетімен орындау керектігін
түсінеді және тек семья мен мектеп алдындағы борышын түсініп қоймай, қоғам
алдындағы борышын түсінеді.
Себебі осы кезде психикасы дамып білімге
деген
құмарлығы артады.
6-7 жасқа келгенде балада осындай ерекшеліктердің байқалуы
оның мектепке дайындығының белгісі деп есептеледі.
Мектепке оқуға баратын балаға мынадай талаптар
қойылады.
Бала оқушы болуға қалыптасып оқуға талпыну үшін мектеп
туралы дұрыс ұғымы болу керек.
Мектеп ережелері мен қойылатын талапты дұрыс түсінуі
керек.
3. Тапсырманы дүрыс орындауға байланысты
үлкендердің
бағалауын дұрыс түсінуі керек.
Өз жұмысын өзі бағалай алатын дәрежеге жету керек.
Оқу әрекетін кейбір дағдыны меңгеру, қолының жазуға
дағдылануы, әріп емлелерін жазу, санауға үйрену, сөзді
буынға
байланыстырып сөйлеуі.
4-5 мың сөздік қорынан болуы керек.
Болашақ оқушыға тек мұғалім мен мектеп жайлы сөз жүзінде айтып қоймай
олармен оқу орнына экскурсия жасайтын бүлдіршіндер назарын оқушылар
әрекетіне, өз - ара қарым - қатынасына аударған жай. Бала мектепке бармас
бұрында мектеп, оқыту, тәрбие білім алу туралы дұрыс түсінігінің болуыньң
мәні зор. Мысалы. кей бала Мектепте оқығым келмейді онда жаман оқысаң 2-
лік қояды, үйдегі үлкендер ұрысады немесе мектепте оку қиын,ойнауға уақыт
болмайды, барғым келеді бірақ қорқам дейді. Оған негізгі себеп үлкендердің
баланы аддын ала мектеппен ондағы тәртіп ережелері, мұғаліммен қорытуы
сондай - ақ, сен екі сөздің басын қосып сөйлей алмайсың
қалай оқисың. Мектепке барған соң пікірде болуына ықпал етеді. Сондықтан
ата - ана тәрбиеші дұрыс бағыт беріп көркем әдебиет оқып, кітап бұрышын
ұйымдастырып , мектеп, окушылар өмірі жайлы диофильм, кино, көрсетіп,
өзінен үлкен балалардың октябрят, пионер қатарына қосылғанына көңіл
бөлдіріп отыру керек. Жетістітерін әңгіме етудің пайдасы мол.
т.б.Бұл болашақ оқушының мектеп туралы дұрыс түсінігін қалыптастырады.
Мектепте өтетін алғашқы қоңырау, әліппемен қоштасу,
мектеп шеберханасы көрсетіліп талдау жасалса
бала
мектептен көргенін ойын әрекеті арқылы қайталайды соның нәтижесінде мектеп
мұғалім оқушы туралы дұрыс түсінігі қалыптасады.
Баланың психикалық жағынан дамуында қарым-қатынас
жасау күшті роль атқарады. Мектепке дейінгі
кезеңде
қарым-қатынас сипаты да өзгереді. Қоршаған ортаны танып
біледі, үлкендерді тыңдайды, адамгершілік тәрбиесін меңгереді,
сөздік қоры жинақталады. Қоршаған орта туралы өмір
тәжірибесі молаяды. Осының бәрі құрбы - қүрдастарымен
қарым - қатынасында жүзеге асады.
6 жасқа қарағанда өз - ара жауапкершілік, бір-біріне көмек, ортақ мүдде
біргуі бәрі үшін, бәрі біреу үшін деген қағиданың белгілерін байқатады.
Қарым-қатынасын нығаюына байланысты творчестволық ой-өрісі кеңейеді. Оның
кейбіреуі дербес шешім табады.
Өзара қарым-қатынас кезінде коллектив туралы ерекше сезімге бөленеді,
коллектив мәнін терең ұғады.
Күнделікті ойын еңбек баланы өз-ара достастырады.
Жауапкершілік сезімін дамытады. Бала тек ойнап қана
қоймай әр уақыт бір-бірінің ішкі жан дүниесін түсінеді, әр
кез бір біріне көмектесуге әзірліктерін көрсетеді.
Қарым-қатынас пен бірлескен іс әрекет балалардың дүрыс іс-
қылыққа жаттығуын қамтамасыз етеді. Мінез құлық
нормаларын біліп қана қоймай іс жүзінде пайдалана біледі
және ақыл ойы дамып ерік сапаларының
қалыптасуына
көмектеседі. Коллективті түрде ойын еңбек әрекетіне қатысқанда бір -
бірімен тілдік қарым - қатынаста болып бір - бірінің білмегенін үйренеді.
Мектепке келген соң класстағы қарым -қатынас балабақшадағыдан өзгеше
болады. Сабақтағы алған баға құрбысының жетістігі жауапкершілік сезімі
саналы бақшамен салыстырғанда өзгеше болады.
Баланың мектепте оқуға ақыл - ойының даярлығы ерекше
назар аударатын мәселе. Ол үшін даярлық тобындағы
балалармен сурет салу, жапсыру, құрастыру математика, тіл
дамыту сабақтарын өткізу олардың ойлау қабілетін
қалыптастырады. Осы мақсатта балаға әңгіме, ертегі оқып беру,
жұмбақ, жаңылтпаш, тақпақ айтқызу, дидактикалық, сюжетті
рольдік ойындар ойнатып, серуен кезінде табиғатқа бақылау
жасатудың маңызы зор. К.Д.Ушинский баланы логикалық ойлауға
үйрету үшін ең алдымен жан - жақты бақылауға үйрету керектігін
ескертетіні белгілі. Кепшілігінде 6 жастағы балалар әртүрлі заттар
мен құбылыстарды бейнелер мен сурет көрнекіліктерді дұрыс
бақылай алмайды. Олар нәрсенің кездейсоқ көзге түсетін
белгілеріне ғана үстірт белгілеріне ғана көңіл
аударады.
Бақылатып көрсетуді жүйелі түрде ұйымдастыруда, тәрбиешінің шеберлігіне
байланысты.
Ақыл - ой саласы жағынан баланың мектепке даярлығының бірнеше жағы бар.
1- ші сыныпқа баратын бала айналасындағы дүние жөнінде заттар мен олардың
қасиеті адамдардың еңбегі қоғам өмірінің басқа жағдайы ненің жақсы ненің
жаман екені жөнінде мінез -құлықтың моральдық нормаларынан да білім
қоры болуы керек.
Әр саламен жүйелі танысу, ғылыми ұғым жүйесін меңгеру керек. Баланың танып
білуге құмарлығын қарасақ, егер баланы мектепте алатын білімнің мазмұны
тартпаса, сабақта танысатын жаңалықтар оны қызықтырмаса,
таным процесі еліктірмесе
окушының құқықтары мен міндеттері жөніндегі жалпы түсінігі жеткіліксіз
болады.
Егер мектепке дейінгі кезеңде танымдық ынталарды тәрбиелеуге жеткілікті
назар аудармаса мектепке түскен кезде бірден пайда бола алмайды.
Сан туралы ұғым және кейбір бастапқы математикалық ұғымдарды игеруде
баланың мектепте оқуына көмегін тигізеді.
Оқытудың өзі тұтас және буындық негізде жасалған болса ғана оқи білу
дағдысы баланың мектепте окуға даярлығынын, деңгейін жоғарылатады. Мектепке
дейінгі кезенде балалардың көбінде кездесетін әріп бойынша оқу мұғалімнің
жұмысын қиындатады. Өйткені баланы қайтадан оқытуға тура келеді. Мынандай
бір жағдай болған балаға алдымен барлық әріпті жеке -жеке үйреткен мынау а,
б, в, г, д сонан соң осы әріптерді айтылуы бойынша үйретеді а, бэ, вэ, гэ,
дэ. Алдымен бір әріпті сонан соң екінші әріпті айтылуы бойынша қосып оқу
үйретіледі, соңынан баланың қалай оқып жүргеніне мән бермейді. Соның
нәтижесінде балада қате оқу дағдысы қалыптасады да 1 - ші сыныпқа келгенде
аға - деген сөзді айтылуы бойынша оқиды а -ғы, әже - деген сөзді ә - жы
- е осындай қателікті түзету мүғалімге көп қиындық келтіреді. Сондықтан
оқыту буындық тұтас негізде үйретілуі керек. Осы кезде математикалық ұғымды
да тұрмыс жағдайымен, ойынмен байланыстырса тез шешеді. Мысалы, бірге бірді
қосса неше дегенге жауап бере алмайтын балалар бар. Ал баланың түсінігіне
лайық күнделікті мәселе әкең бір алма анаң бір алма берді, сонда неше алмаң
болды десе бала әрине екі алма болды деп жауап береді.
Баланың ақыл - ой енжарлығын жеңу үшін жүйелі байыпты жұмыс істеу қажет.
Кейін мектепке барғанда бәрін үйретеді сонда біліп аласың, сен әлі жассың
деп баланың білімге деген ынтасын, танымдық қасиетін жоюға болмайды.
Көп білсең тез қартаясың дегенде балаға әсер етеді. Үлкендерде баланы
оқытуға үйреткенде қазіргі талапқа сай үйрету әдістемесіне көңіл бөлу
керек.
Барлық 1- сынып бағдарламасын үйден меңгеріп келген баланы мектеп
бағдарламасы қызықтырмайды күш жұмсамай салғырттық пайда болады. Ол IV- V
сыныпқа келгенде баланың білімі артта қалғаны байқалады.
Баланың мектепте окуға дайындығының маңызды компаненті
адамгершілігімен еркінің дайындығы. Өйткені оқу әрекеті еркін
ықылас қоюды, мақсат қоюды, өзінің мінез - құлқын бақылай білуді
тәртіптілік, жауапкершілкті талап етеді. Адамгершілік сапаларымен
еркінің дайындығы жаңа мектептегі коллективке үйреніп,
қоғамдық жұмысқа белсене араласуына мүмкіндік
береді.
Ықыластылық, ізгі ниеттілік өзара көмек. Моральдық сапаларын қамтиды.
Балалар өзіндік құқықтары мен міндеті бар оқушының жаңа әлеуметтік
жағдайына дайын болуға тиіс және мұғалімнің қойған талап тілектерін орындау
өз міндетіміз деп есептеу керек те, дұрыс түсіну керек.
Психолог П.П.Блонский айтқандай неғүрлым баланьң
санасындағы білім қоры көп болса, соғүрлым терең ойланып ой қорытындысын
талдап шығара алады.
Баланың мектепке дайындығы тек өзінен үлкен балалардың оқығанына еліктеп,
мектеп формасын сатып алудан емес өзінің ең негізгі әрекеті мен ықылас
ниетінен көрінуі керек. Мен әкем сияқты болу үшін оқып жазғым келеді немесе
ініме ертегі, әңгіме оқып беру үшін үйренемін. Мектепте көптеген есептер
шығарамын деген сияқты. Талпыныс, ынталану баланың жаңа даму кезеңіне
байланысты.
Егер бала әлеуметтік жағынан дайын болмаса интеллектуалдық даму, білуге
деген ептілік дағдысы мектепке барған соң дамуы қиын болады. Бала танымға
талпынады онысы әр сәт дәлелденіп отырады. Алайда баланы окуға амалсыз
мәжбүр ететін оқытудың ықтиярсыз өктемдік жағдайларында баланың танымдық
талабы жойылып кетеді.
Оқу бала өмірінің мәні болу үшін окушының ыкыласы мен оқытудың мақсаты
сәйкес келуі керек. Яғни ересек адамдар беретін тәлім - тәрбиені олар
өз еркімен қалап алатындай болуы
керек. Осындай жағдайда мұғаліммен ынталанып, ынтымақтасып оның көмегін
ықыласпен қабылдайды. Өзін оқыту тәрбиелеу процесіне белсенді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ :
I .Кіріспе ----------------------------------- ------------------------------
----------------
I . Тарау
Баланың мектепке психологиялық дайындығының бағыттары мен көрсеткіштері
.
1. Баланың мектепке оқуға дайындығының теориялық негіздері
2. Оқушыны психологиялық -педагогикалық зерттеудің ұстанымдары мен
әдістері .
I .Тарау тұжырымы ----------------------------------- -----------------------
--
II Тарау .
Баланың мектепте оқуға психологиялық даярлық .
2.1. Бала дайындығының жалпы мәселелері .
2.2.Баланың мектепке бейімделуі .
2.3. Баланың мектепке даярлығын анықтау.
2.4.Мектепке психологиялық даярлықты анықтау мазмұнындағы
Сараптама баға әдісінің тиімділігі жайлы .
II-Тарау тұжырымы.
III -Тарау .
Коррекциялық- дамытушылық жұмыстар .
3.1. Ес процесінің кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар.
3.2. Зейін кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
3.3. Қиял кемшіліктерін түзетіп дамытуға арналған жаттығулар .
III Тарау тұжырымы .
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
-----
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------------
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі : Замана талабына сәйкес .Ұлттық
мемлекеттің білім беру саласындағы стандарттық талапқа сай ,оқыту
бағдарламасының мазмұндылығы , көкейкестілігі жан-жақты білім беру, жаңаша
оқыту технологиясын игеруге дайындық баланы белсенділік ұйымдастырушылық
,көщбасшылыққа бейімдеу әлемдік деңгейде қарым-қатынасқа дайындау .
Өскелең ұрпаққа заман талабына сай білім беру ата-аналарға жауапты іс
жүктелді. Баланы психологиялық дайындау бағдарламасы ұсынылып , оны
жүзеге асыру жолдары қарастырылды .
Тақырыпты таңдауда қазіргі кезеңдегі оқу ағарту саласының талаптарына сай
мектепте оқыту жүйесінің ерекшелігіне қарай баланы мектепке оқуға
психологиялық тұрғыда дайындау біздің қоғамымыздың басты мәселесі екенін
ескере отырып оқыту бағдарламасының өзгешеліктері ғылыми жаңалықта, мектеп
бағдарламасының күрделенүі қоғамның тарихи даму жағдайлары ескерілді.
Диплом жұмысын орындау барысында қолға алынған мәселелер баланың мектепке
оқуға бейімделуі, мектеп туралы дұрыс көзқарас қалыптастыру мектептегі оқу
тәрбие жұмысына қызықтырып, мектептегі іс – шаралармен алдын ала таныстыру
ашық есік кұні, алғашқы, соңғы қонырау мектеппен қоштасуға мектепке
баратын баланы қатыстырып баланы қатыстырып мектептегі іс шара
жетістіктерімен таныстыру мектеп пен бала бақша бағдарламасының
сабақтастығын ғылыми тұрғыда дәлелдеу осы жұмыстың құндылығы.
Психологиялық дайындық жоспарын алдын ала құрып ата аналар тәрбиешілермен
тақырыпқа сай кенес семинарлар өткізіп мектепке жан жақты дайын баланың
оқу үлгерімі жоғары болатындығын ескеріп қоршаған орта туралы түсінігін
кеңейтіп, өзін өзі бағалау өзіне - өзі қызмет ету таным процестерін дамыту
психикасының даму деңгейін айқындау. Фонемалық есту түйсігін тексеру таным
процестерінің дайындығы, ақыл –ой белсендегі, өзінің даму деңгейін
қадағалау, сөздік қоры қысқа мерзімді еске сақтау, ойлауы мінез құлқы
зерттеледі.
Ал осы психологиялық – педагогикалық анықтау жұмысының қажеттілігі 12
жылдық білім беруге көшу жағдайында экспериментке байланысты туындап отыр.
Зерттеу мақсаты:
Мектепке дейінгілердің мектепте оқуға психлолгиялық дайындығын анықтау.
Зерттеу міндеттері :
1.Баланың мектепке психологиялық дайындығының теориялық негіздерін
талдау ,
2.Бала дайындығын сәйкесті әдістемелер арқылы анықтау,
3. Бала дайындығын жетілдіретін түзету жұмыстарын жүргізу
Зерттеу обьектісі: Мектепке дейінгі балалар
Зерттеу пәні: Мектепке дейінгілердің психологиялық дайындығы .
Зерттеу әдістері:
Зерттеу мақсатына жету үшін баланың жеке даму деңгейі мен оқуға
психологиялық дайындайтын айқындығын мынадай әдістемелер
-Керн-Йерасектің төрт субтестен тұратын баланың мектепте дайындығын
бағдарлау тестісі:
-Ой өрісінің даму деңгейін анықтайтын тест
-Оқу әрекетінің алғашқы деңгейін анықтауға арналған тест графикалық
бақылау жұмысы.
-Логикалық ойлауын анықтауға арналған семинар жиынтығы
-Қол бұлшық еттерінің даму деңгейін анықтау ,дамыту жаттығулары.
-Мінез-құлықты анықтау.
-Жоғарғы жүйке әрекетінің ерекшелігін анықтау.
Зерттеу болжамы:
Баланың мектепке психологиялық дайындығын тексеру арқылы дайындық
кемшіліктерін анықтап, түзету жұмыстары арқылы қажетті деңгейге жеткізуге
болады.
Зерттеу базасы: №168 орта мектеп.
I . Тарау Баланың мектепке психологиялық дайындығының бағыттары мен
көрсеткіштері .
1.1.Баланың мектепке оқуға дайындығының теориялық негіздері
Жас ерекшелігі мәселелері барлық балалар психологиясының ортақ
мүддесі сонымен қатар барлық тәжірибелердің кілті. Бұл мәселе сәбидің даму
ерекшеліктерімен тікелей және тығыз байланысты. Даму диогностикасы деп
әдетте бақылаушы сәбидің шынайы даму деңгейінің зерттеу тәсілдерінің
жүйесін айтады. Дамудың шынайы деңгейі сәбидің дәл, қаз - қалпындағы
жағдайымен анықталады. Сәбидің құжаттарындағы жасы оның шынайы даму
деңгейінің критериі еместігі бізге мәлім. Сол себепті сәби дамуының шынайы
деңгейін анықтау әрқашан арнаулы зерттеуді қажет етеді.
Дамудың шынайы деңгейін анықтау - баланы оқыту мен
тәрбиелеудегі барлық сұрақтардың шешілуінін, маңызды және
қажетті мақсат - міндеттерінің бірі. Бала жастағы
симптоматологияны оқып үйрену арқылы біз баланьң дәл қазіргі даму
процесінін, қай кезенде өтіп жатқанын біле аламыз.
Қандай да бір жастағы немесе топтағы симптомдарды зерттеу және оларды дәл
сандарын өлшеу диагнозды белгілей алмайды. Гезеллдің айтуынша өлшем мен
диагноздың арасында үлкен айырмашылық бар. Табылған симптомның мәні мен
мағынасы ашылған жағдайда ғана диагнозға келе алады.
Даму диагностикасының алдына қойған міндеті, бала
дамуының салдарын, сонымен қатар әр жастағы
барлық
ерекшеліктерді, кезеңдер мен сатыларды, барлық қалыпты және аномальды
дамудың барлық структурасы мен динамикасын терең және кең зерттегенде барып
анықталуы мүмкін. Осылайша шынайы даму деңгейін өзінше анықтау және сәбидің
құжаттағы жасы мен стандартты жасының айырмашылығы немесе олардың ара
қатынасы, даму диагностикасына апаратын алғашқы қадам болып табылады.
Шындығына келсек, шынайы даму деңгейін анықтау
барлық даму картиналарын түгел, тауыспай, оның азғана бөлігін қамтиды.
Шынайы даму деңгейін анықтау кезіндегі барлық симптомдардан біз тек жалпы
даму картинасының белгілі бөлігін ғана анықтай аламыз. Мысалы, біз салмақ,
бой және басқа да физикалық дамудың көрсеткіштерін анықтаймыз. Бұл дамудың
соңғы жетістігінің нәтижесі, қорытындысы. Бұл симптомдар қандай жағдайда
болғанын көрсетеді. Дамудың өткен жағдайын білу - оның қазіргі және
келешектегі жағдайын бағдарлауға мүмкіндік туғызады, бірақта бұл
жеткіліксіз. Бағдарлап айтқанда біз дамудың тек қана жемісін аныктаймыз.
Бірақ, дамудың негізгі зандылықтары дегеніміз - тұлғаның жекелеген
жақтарыньщ әрқилылығы. Қазіргі жағдайда дамудың бір процесі жемісін беріп,
өз циклін аяқтаса, екіншісі бір процесі әлі пісіп - жетілу сатысында тұр.
Дамудың нағыз диагнозы тек дамудың аяқталған циклін ғана емес, пісіп -
жетілу процесіндегі түрін де қамтуы тиіс. Бұл дегеніміз өнім алу кезіндегі
бағбан сияқты, ол егер ағаштың жағдайына қарамай піскен жемісті санап,
соған масаттанса онда дұрыс болмаған болар еді. Психолог жетілушіні толық
анықтамай, жетілгеннің қатарына қоса салатын болса онда ол ешқашан нағыз
шынайылыққа қол жеткізбейді.
Пісіп - жетілу процесінің периодында тұрған, бірақ күні бүгінге дейін
жетілмегенді анықтау даму диагнотикасының екінші міндетін құрайды. Бүл
міндет жақын арадағы даму зонасыньщ табылуымен шешіледі.
Бұл дегеніміз, бүгінгі әлдекімнің басқаруымен, қадағалауымен жұмыс істейтін
бала, ертеңгі күні ол міндетті өздігінен орындайды. Бұл тағы да баланың
бірлескен еңбек үстіндегі мүмкіндігінің қандай екенін біле отырып біз оның
интеллектуалдық функциясының пісіп жетілуінің қай деңгейде өтіп жатқанын
біле аламыз. Осылайша баланың өз еңбектену мүмкіндігін зерттеу арқылы біз
кешегі күннен дамуды байқаймыз.
Баланың бірлескен еңбек мүкіндігінен оның ертеңгі күнге дамығанын көреміз.
Бүл диагностикалық принциптің теориялық мәні ақыл - ойдың даму процесін
анықтайтын генетикалық, ішкі каузхальды - динамикалық байланыстарға
бойлауға мүмкіндік береді.
Жоғарыда айтылып кеткендей, әлеуметтік орта - адамның ерекше тұлғалық
қасиетінің пайда болу көзі.
Баланың ішкі жеке тұлғалық қасиеті өзге адамдармен әріптестік кезінде
сипатталады. Біз жақын арадағы даму зонасын анықтау үшін әріптестік
принципін қолданғанда барлық ақыл -ойын дәл жетілуін анықтауға тікелей
мүмкіндік аламыз.
Дамудың өзекті деңгейін және жақын арадағы даму зонасын
анықтау нормативті жас диагностикасын құрайды. Оның міндеті -
көрсетілген дамуды жастағы ереже, немесе стандарттың көмегін
айқындау. Сыртқы белгілердің орнауына сүйенетін симптоматикалық
диагностикаға қарағанда дамудың ішкі жағдайын анықтауға
талпынатын диагностиканы медицина ғылымында клиникалық
диагностика деп атайды. Дамудың барлық ғылыми
диагностикасының жалпы принципі симптоматикалық
диагностикадан өту болып табылады. Даму диагностикасы -объективті
ережелердің көмегімен зерттеудің салыстырмалы формасы.
Егер біз даму симптомдарын анықтаумен шектелсек онда біз ешқашан таза
эмпирикалық констатирлеудің аясынан шыға алмаймыз, тек бүл симптомдарды
анықтаймыз. Бірақ біз баланың даму құбылысын ешқашан түсіндіріп бере
алмаймыз, болашақтағы даму жолын да көрсете алмаймыз. Осындай мәні төмен
даму диагнозын медицинаның кейбір диагноздарымен салыстыра аламыз. Мысалы:
сырқат дәрігерге өзінің жөтелетінін айтып шағымданады, дәрігер диагноз
қояды: ауру - жөтел. Бұндай шын мәніндегі бос диагноз сырқат тағдырына
ешқандай тәжірибелік кеңес бере алмайды. Нағыз диагноз түсінік, болжаммен
қатар ғылыми дәйектелген тәжірибелік белгілемелерді беру керек.
Психологиядағы симптоматикалық диагнозда дәл осылай. Егер кеңеске баланы
ақыл ойының нашар дамуы, нашар ойлап, нашар есте сақтауы шағымымен әкелсе,
психолог зерттеуден кейін диагноз қояды: ақыл - ой дамуының төменгі
коэфициенті - ақыл ой кемістігі, бүл жөтел деп диагноз қойған дәрігер
секілді ешқандай көмек беріп, ештеңеніде жақсарта алмайды.
диагностикалық әдістемелердің типтеріне тәуелді өзгереді. Иә, интеллектінің
жеке тестерін дұрыс пайдалану үшін және тұлғалық тестердің көпшілігінде
интенсивті оқытудын, ұзақ кезеңі талап етіледі, сол сәтте тестілеу сияқты
оқу және кәсіби жұмыстардың табысына жету үшін аз ғана арнайы психологиялық
дайындық керек. Тағы бір айта кететін жайт, оқу тестілеуіне қатысатын
студенттер басқа адамдардың диагностикалық зерттеулер жүргізетініне дайын
болмай шығады.
Ешқандай асырып айтусыз, бала дамуымен байланысты барлық тәжірибелік
жағдаяттар даму диагностикасын қажет етеді. Даму диагностикасын әртүрлі
психологиялық міндеттерді шешуге пайдалану нақты білім мен ізденістерді
талап етеді.
1.1 Баланың мектепте оқуға дайындығының теориялық негіздері
Психологиялық тестерді дұрыс пайдалану үшін қазіргі кезде зерттеуші мен
әдіскер жиі қадағаланады:
а) әдістеме негізі;
б) олардың бағалары;
в) нәтижелердің кейіннен пайдалануы. Диагностика әдістемелерінің
пайдаланылуы мен сұрақтардьң таралуы біздің елімізде
әдеп стандарттарының үлкен бөлігін немесе кәсіби этиканың
кодекстерін басқа елдерде, әсіресе, Америкада тәжірибеден
өткендегі сияқты
құру керек. Кәсіби этика кодексінде психолог - диагност
адамзат пен құқық қорғау және жекелеген индивидтердің
амандығын ғылымның дамуы арасындағы қатынастары сияқты болуы
мүмкін құндылық тартыстарына ерекше көңіл бөлуі
керек. Батыс психологиясында нақты шешімі танылған
психодиягностика аймағымен байланысты негізгі этикалық мәселелерді
қарастырайық.
Диагностикалық әдістемелерді тек квалификациялы сарапшы пайдалануына
деген талап индивидтіның бұрыс пайдаланымдарынан қорғаудағы бірінші қадамы
болып саналады. Әрине қажетті мамандықта талап ететін Жақсы дайындығы бар
психолог - диагност өзінің жеке мақсатына сай келетін, соның көмегімен
диагноз қоюға болатын әдістемелерді таңдауы тиіс. Сонымен қатар онда
таңдалып алынған әдістемеге қатысты ғылыми әдебиеттерді білуі және
техникалық параметрлерді бағалау қабілеті болуы керек.
Диагностілеудің нәтижелері көбінесе оның өту шарттарынан сезіледі.
Сондықтан психодиагност қорытындыға келеді немесе оны тек диагностикалық
бағалауларды қарастырып болғаннан кейін ғана кепілдеме бере алады. Ең
бастысы ол алынған бағалауларға қатысты бұрыс қорытындылар шығарудан
сақтайтын, адам туралы ғылымнан хабардар болуы керек.
Мінез - құлық туралы дұрыс емес пайымдаулар және зерттеудің мақсаты, сол
сияқты диагностикалық нәтижелердің бұрыс иртерпретациялары көптеген кең
тараған қателіктер мен психологиялық диагностикаға айтылған сыни
ескертулердің негізінде жатады.
Бұдан басқа психологиялық білімдердің ұлғайғыш
қиындықтары психологияда маманданудың күшеюіне әкеледі. Бұл процесте
шетелдік мамандар психологиялық тест бойынша барлық назарларын тесттің
техникалық жетілдіруіне аударуда және педагогика, балалар психологиясы,
генетика психология сияқты ғылым салаларымен байланыс орнатуды көздейді.
Алайда тест бағаларын психика аумағына қатысты білімдерді саралай отырып
қою керек.
Мамандалған психолог - диагност деп кімді атаймыз? Зерттеу аймағының
әрқилығына байланысты дайындыққа мамандандыруда бір де бір психолог бірдей
жан - жақты мамандана алмайды. Осы дәлелді мойындай отырып, практикалық
психологияның негізін талдай келе психологтар психолог өз әдістерін жетік
білуі және өз кызметін ешкімге ұсынбауы, сол сияқты кәсіби стандартқа сай
келмейтін техниканы пайдаланбауы тиіс деп есептеді. Бұдан басқа Батыста
ғылыми жүйеде және мекемелерде жұмыс істеуші психологтардың айырмасы
барлығын дәлелдеген.
Тәуелсіз психолог - тәжірибеші маманданған кәсіби әріптесінің ой -пікірі
мен бағалауына тәуелді бола бермейді, керісінше, мекемеде қызмет етуші
психолог Америка психологтар ассоцациясының отырысында кәсіби квалификация
талаптарына сай жауап беруі тиіс. Бұл психологтар білімін сарапқа салуда
әділ шешім болып табылады.
Пайдалы батыстық тәжірибе кәсіби норманы көтеру жәые маманданған
психологтардың тұрғындарды психологиялық зерттеудегі сапаның жоғарылауы
сияқты нәрселерден тұрады. Үздік психологтарға лицензия мен куәлік
беріледі.
1.2 ОҚУШЫНЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ ҰСТАНЫМДАРЫ МЕН
ӘДІСТЕРІ
Диагностика әдістемелерінің пайдалану және таралу құқы
арнайы маман тұлғаның еншісінде болуы керек. Бірақ бүгінгі танда
оң болуы да мүмкін. Американдық психологтар әдістеменің таралуы
тапсырыспен болуы керек және оньң дұрыс пайдалануын өз
жауапкершілігіне алған психолог - мұғалімнің қолымен бекітілуі тиіс
деп есептейді. Батыстық этикалық кодекстерде психологтарға
диагностикалық әдістемелердіңнтаралуына шектеу ұсынады. Бұл
шектеу екі мақсатты есепке алады: әдістеме мазмұнының
қисынсыздығы мен оны дұрыс пайдаланбау. Бұл әдіске қол жеткізу
кәсіби қызығушылығы басым, оны дұрыс пайдалануға кепілдік
беретін адамдарға шектелу керек. пайдалануға бейім тұлғаларға
беріледі. Басқа кәсіби міндеттер психологиялық әдістемелердің
авторларымен және өндеушілерімен , сол сияқты баспалармен
бірлесе сатылуымен байланыста болуы тиіс. Объективті
негіздерсіз жасалған қандай да бір арыздар бұрыс болып есептеледі.
Әдістемелерді жалпыға бірдей күні бұрын беруге
болмайды. Егер ол басында зерттеу мақсатында таралса да, таралымның
шектелуін ескеру керек. Диагностикалық әдістердің авторы мен
баспаның міндеті жиі тексеру және ескерудің
тоқтату үшін қайта стандарттау болып
табылады.
Әдістеменің ескеру жылдамдығы өту әртүрлі және оның
мазмұнына тәуелді. Әдістемені және оның негізгі бөліктерін
газет, журнал немесе сипаттау мақсатында танымал брошюра
беттеріне жариялуға болмайды. Белгілі американдық тестолог
А.Анастази осындай жағдайда өзіндік бағалау
әдістеменің
пайдасыздғын мойындау сияқты ірі қателіктерге әкеледі.
Бұдан басқа Батыстағы кең тараған бірақ кәсіби талаптарға сай емес
қайраткерліктің түрі сырттай пошта бойынша тестілеу. Пошта арқылы салынған
тест бланкілерінің көмегімен индивидтің орындаған қандай да бір тест
жауабынан қабілетті немесе түлғаны дүрыс бағалау мүмкін емес. Осындай амал
тест шарттарының, орындалуын қамтамасыз етпейді. Демек, бүндай жағдайда
тест нәтижелері пайдасыз болуы мүмкін.
Тұлғалық тестілердің пайдалануымен байланысты туындаған сүрақтардың
ерекшеліктері түлғаның қүпиялығына қатысты. Кейбір тестілер шын мәнінде
эмощюналды жэне мотивациялы ерекшеліктерді ашқанмен, субъектіге тест
барысында осындай сипаттарды жарыққа шығара алатыны айтылмайды.
Зерттеудің тиімділігі үшін зерттелушіні арнайы әдіспен тексерген дүрыс.
Егер зерттеу қоғамның немесе қандай да бір мекеменің қызығушылығымен өтсе,
зертелушіні оның бағасының қалай пайдаланатыны жөнінен толық хабардар болуы
керек. Сонымен қатар оған дүрыс қойылған баға зерттелушінің езіне тиімді
екенін ескерткен де жөн. Клиникадан немесе кеңеспен алыңған диагностикалық
нәтижелер, егер клиент өз келісімін бермесе, ол мекеменің мүддесіне
қабылданбайды.
Зерттеудің мақсаты қандай да болмасын түлға қүпиясының сақталуы
А.Анастазидің пікірінше екі маңызды түсініктерді қалыптастырады; ремванттық
және хабарландрылған келісім. Индивид жеткізген ақпарат диагнотілеу
мақсатына сәйкес келуі тиіс. Қүпияны сақтау мәселесі сияқты конфиденциалдық
шетелдік психодиагносттарды толғандырады. Оңың көп жағы бар.
Кәзіргі уақытта индивидтердің өз зерттеулерінің нәтижелеріне қол жеткізу
құқы бар. Окушыларға бағытталған құпиялық зерттеулердің әдепті сұрақтарының
бірі оқушылардың тестілеу нәтижелерін ата аналарына айту, бірақ
зерттеушілер алдын ала болжағанды дұрыс көреді. Бұдан басқа кейбір
жағдайларда мектепте оқушының үлгермеуі немесе эмоционалды сипаттың
қиындауы жағдайды қиындатуы мүмкін. Осындай жағдайда кеңесші байланыс,
психолог пен ата ананың қарым қатынасы алынған нәтижелердің мәнін
анықтаудың алғы шарты. Егер зерттеу мекемеде өтсе, индивид аддын ала оның
мақсаты туралы хабар алып, оның нәтижелерінің қалай пайдаланылатынын
көреміз.
Адамдардан диагностикалық нәтижелер сұрағанда
әртүрлі жағдайлар туындап жатады, мысалы, болашақ жүмыс беруші немесе
колледж индивидтен мектепке жүргізілген тестілердің көрсеткіштерін
көрсетуді талап етеді. Бүндай жағдайда керсеткіштерді алу жөнінде
индивидтің келісімін алу керек. Бүл клиникадағы немесе кеңес беруші
орындардағы зерттеулерге, сол сияқты зерттеу мақсатындағы тестілеулерге де
қатысты. Енді, мекемелердегі диагностикалық көрсеткіштердің сақталуына
қатысты мәселелерге тоқталайық. Бір жағынан алып қарасақ, үзақ уақыт бойы
сақталған және алынған индивид туралы көрсеткіштер зерттеу мақсатында
пайдалы болып қоймай индивидті дұрыс түсініп, кеңес беру үшін қолайлы. Егер
көрсеткіштер индивидтің мүддесіне үзақ уақыт пайдалнуға алынса немесе
олардың дүрыс пайдаланылмауын тоқтату жөніндегі ғылыми мақсат үшін алынған
болса, оған қол жеткізу де төтенше қатаң бақылауда болуы керек.
Психологтар пайдалануға жарамды зерттеу формалаындағы зерттеу нәтижилерін
қалай хабарлауды жиі ойлайды. Ақпаратты қалай қабылдаса солай жеткізуге
болмайды. Оларды кәсіби психологтардың көмегімен астарлап, түсіндіре
жеткізген жөн. Мысалы, ата аналарға балаларының тест бағаларын айту үшін
мектепке жиналыс ұйымдастыру мақсат етіледі. Онда
мектеп психологы алынған нәтижелердің қорытындысымен таныстырады.
Содан кейін ата аналарға балалары туралы мәлімет беріледі
және ата аналардан нақты түсінік беру талап етіледі. Тест
көрсеткіштері қандай түрде хабарланбасын соның көмегімен
орындалу деңгейін суреттеуге қол жеткізіледі. Нәтижелерді
хабарлауда мұғалім администраторы немесе басқа да тұлғалар
байқампаздықты қатты ескергені дұрыс. Кез
келген
диагностикалық әдістердің нәтижелерін хабарлауда сол адамның қабілеті,
ерекшеліктері жөнінде мінезделген ақпарат беруді есте ұстау керек. Бұл оның
оқу деңгейіне ғана қатысты емес, сол сияқты психология мен тесталогиядан
алған біліміне және ақпаратқа деген эмоционалды реакциясына да
қатысты.
Соңғы, маңызды мәселе зерттеу нәтижелерін индивидтің жас
ерекшелігіне қарамай тікелей өзіне хабарлау.
Мұндай жағдайда да бұрыс интерпретацияға қарсы
қауіпсіздік шаралары қарастырылады. Алайда мұнда ақпаратқа индивидуалды,
эмоционалды реакция ерекше маңызды, егер индивид өзінің жетістіктері мен
кемшіліктерін зерттеумен шұғылданып жүрсе.
Индивидке оның диагностикалық нәтижелеерін
хабарлағанда психолог жекеше кеңеске қолайлы мүмкіндік жасау керек. Мысалы
колледж студенті мектептік тесттерді нашар орындағанын біліп, қатты
мазасызданып, ойлануы мүмкін. Түлғаық дамудың бүзылуы егер сырқат индивидке
түлғалық тест бойынша оның бағасын хабарлау кезінде үдеуі мүмкін. Осындай
зиянды әрекеттер бағаның дүрыс бүрыстығына қатыссыз. Зерттеу мүқият өткен
жағдайда да олардың білімі оларды мүмкіндіксіз талқыласа ары қарай
индивид үшін зиянды болуы мүмкін.
Шетелдік психодиагносттардын. әдептілік стандартта көтерген негізгі
мәселесі осындай. Олардың шешу мүмкіндітері кәсіби этика нормаларын қүруға
бағытталған алғашқы қадамды жасаушы отандық психологиялық диагностика үшін
пайдалы болуы мүмкін.
Психолог жеке адам қүндылығын оқып үйренуге бар білімін сарп етуі керек. Ол
адамдарды түсінуді өзіне міндет етіп алады. Міндетке ала отырып, оның
көмегіне зәру адамдардың амандығын тілейді. Өзінен диагностикалық зерттеу
мүмкіндігін сүрай отырып біліктілік негізін өз жауапкершілігіне
алады.
Психолог -диагносттың әдеп кодексін қүраушы негізгі
қағидалар.
Зерттелуші индвидтің амандығы
Негізінде әділеттілік жатқан жауаптылық
3. Қоғамдық моралдық талаптарына сәйкес моралдық
және
қүқықтық стандарттар
4. Көпшілік бүқаралық ашық арыздарға сауатты болу
5. Индивид туралы ақпаратты сақтауға кепілдік
беретін қүпиялық. Зерттеушілермен қарым-қатынаста болу
Зерттеудегі қауіпсіздік шаралары
Әдістерді басудағы шектеулік және мүмкіндік, шарттар
Диагностикалық нәтижесін қорытындылау.
Тест көрсеткіші- бізге клиникадан пациенттің өзін қалай сезінетінін,
колледждегі студенттің қалай оқитыны және жүмысқа келген талапкердің өз
міндетін қалай орындайтынын анықтап беретін көмекші қүрал.
Сынақ жүргізудегі маңызды шарт алдын-ала дайындық болып табылады. Тестілеу
кезінде түсініксіз жағдайлар орын алмауы керек. Сондықтан болуы мүмкін
кездейсоқ нәрселердің туындауын алдын-алып, арнаулы шараларды қабылдаймыз.
Тек осылайша тестілеуді бірауыздан жүргізуге болады.
Тестілеуге алдын-ала дайындық әртүрлі жүргізілді. Жекелеген тестілеудің
көпшілігінде ауызша қүрылымды есте сақтау маңызды. Жекелеген тестілеу
кезінде тиісті материалдар қолайсыздық туындатып жатады. Ондайда тестілеуге
қажетті барлық материалдар тексерушінің көз алдында болып, ол тест
тапсырушыны алавдатпауы керек. Жалпылай тестілеу алдында барлық тесттік
бланктер, жауап парақтары, арнаулы қаламдар
мен басқа да материалдар алдын- ала мұқият тексеріліп, саналып, ретке
келтіріліп қойылады.
Нақты тестпен жан-жақты танысу- өте маңызды нәрсе.Жекелеген тестілеу үшін
әсіресе тестке қатысты материлдарлы алдын-ала оку қарастырылады. Бұл тестке
және тест алушыға байланысты, ол бір немесе бірнеше тәжірибелік сабақтарды
немесе бір жылдық оқуды қамтуы мүмкін.
Жалпылама тест жүргізу кезінде осындай материалдарды оқытушы әр адамның өз
қызметін жақсы көрсетуі үшін қолданады. Әдетте экспериментаторлар жүмыстың
орындалу уақыты мен топқа басшылық етеді.
Кураторлар тес материаддарын береді және жинап алады,
зерттелушіні қадағалайды, нүсқаудың аясындағы сүрақтарға жауап беріп,
өтірікке жол бермейді.
Тестілеудің шарттары Тек қана нүсқаманы, уақытты, тестілеудің
материалдарды мен басқа да аспектілерін ғана қарастырмай, айналадағы
заттарға да көңіл бөлуі керек. Белгілі бір уақытты тест өткізілетін жерді
дайындауға бөлу керек. Ол аса бір адам көңілін аудармайтын,
шусыз жер болу керек. Ол үшін тест өткізілетін жерді жарықпен,
желдеткішпен, қолайлы орындықтармен және зерттеушінің жүмыс
үстелімен қамтамасыз ету керек. Тестілеудің бүзылуына әсер ететін
жағдайларға белгілі бір шаралар қолданылуы керек. Тестілеу өткізіліп жатқан
кабинет есігінде арнаулы белгі болу керек. Ол сырттан келіп,
мазалаушылардың әрекетіне жол бермейді. Үлкен топтарға тестілеу жүргізгенде
есікті жауып, немесе кешіккендерді кіргізбейтін көмекшілерді
түрғызуға болады. Бұл тестілік көрсеткіштерге әсер етуі мүмкін.
Тестілік жағдайдың шегін бақылау маңызды. Тіпті тестің орындалуына әсер
ететін, тестілеу жағдайында орын алатын кейбір аспектілердің өзі ерекше
байқалады. Мысалы, орта мектеп оқушыларын жаппай тестілеуден өткізгенде
партаның өзі тест нәтижесіне әсер еткен. Өйткені парталар біркелкі емес,
яғни соңғы қатардағыларға қарағанда биіктеу отырған.
Сонымен қатар тест көрсеткіштеріне ықпал ететін пайдаланылған жауап парағы
да өзіндік дәлелін бере алады. 5 сынып оқушыларын тестілеуден өткізу
кезеңінде кез келген жекелеген жауап парақтары тест көрсеткіштерін
айтарлықтай төмендетуі мүмкін. Осындай даму деңгейіндегі балалар үшін бұл
қалыпты болуы мүмкін, яғни олар жай ғана тест дәптерлеріне өзіндік
жауаптарын белгілейді.
Көптеген тестілеу шарттарында қабілет те тесттің
орындалуына өз әсерін тигізетіп жатады. Қорытындыға келу
үшін үш түрлі талаптың орындалуын көңіл бөлу керек.
Біріншіден, стандарттау процедурасына ену керек.
Тесті
қүрастырушы мен шығарушы тесті пайдалану жөніндегі басшылыққа тест
процедурасының толық, нақты, түсінікті хатталуын өз жауапкершілігіне алады.
Екіншіден, тестілеудің кез-келген стандартсыз шарттарын тіркеу маңызды.
Үшіншіден, тест нәтижелерінің интерпратациясы кезінде тест шарттарын ескеру
керек. Жекелеген тестілеу әдістемесін түлғаны жеке зерттеуде тәжірибелі
экспериментатордың өзі кейде тест жүргізудің стандартты процедурасынан
қалыс қалып жатады. Осындай іс-әрекеттен кейін ол тест нормаларына сәйкес
зерттелушінің жауабын интерпратациялау қүқығын жоғалтады. Бүндай жағдайда
тест тапсырмалары тек сапалы зерттеулер үшін пайдаланылады және
зерттелушінің жауаптарын кез-келген басқа бейформальді қадағалаулар
сияқты қараған абзал.
Түсінік. Психотерапияда Түсіністік термині
экспериментатордың тестілеу кезінде зерттелушінің қызығушылығын тудыру,
олармен қарым - қатынас орнату және оның стандартты тест нүсқауларын
орындауын қамтамасыз ету талабын білдіреді. Тест кезінде қабілет өте
маңызды қызмет атқарады. Соның көмегімен күнделікті өмір мен қарапайым
мінез қүлыққа қатысты сұрақтарға дәл және нақты жауап беріледі, кейбір
жобаланған тесттерде ассоцация туралы толық есеп беруді талап етеді. Қандай
жағдайда болмасын экспериментатор зерттелушінің ой санасына қозғау салуды
көздейді.
Сараптаушы дайындыгы зерттелушімен өзара түсіністік
негізінде сипатталады. Байланыс орнату кезінде шарттардың
біркелкілігі өте маңызды. Егер балаға тест тапсырмаларын дұрыс
шешкені үшін тиісті сый беретін болсақ, оның орындағанын басқа
балалардың нәтижесімен салыстыруға болмайды, және
тапсырманы шешуде асыра мақтауға жол бермеген жөн. Нақты
тестегі мотивацияның стандартты шарттарынан кез - келген
ауыткуларды белшілеп отыру маңызды. Жалпылай тестілеуге
қарағанда жекелеген тестілеу кезіндегі түсіністік толығырақ болуы
мүмкін. Бірақ, мүндай жағдайда зерттелушінің оң мотивациясының
күшін әлсірету маңызды қадам болып саналады. Байланысты
орнату кезіндегі өзгеше тәсілдер тесттің мінез - құлқына
байланысты өзгеріп отырады және олар зерттелушінің жас және
басқа да ерекшеліктеріне қатысты. Мектепке
дейінгілерді
тестілеуден өткізу кезінде осындай жағдайлар ескеріледі.
Сарапшының мінез - құлқындағы достық, жұмсақтық және
көңілділік мәнері баланы жұбатады. Қорқақ, ұялшақ, жасқаншақ
балаға ортасымен тіл табысу үшін үлкен уақыт керек. Сондықтан
сарапшы салған беттен табандылық танытуы әртүрлі жәые балаға
қызықты етіп тандаған жөн. Тестілеу балаға
оның
таңырқаушылығын тудыратын ойын іспетті көрінуі керек. Ерекше мотивация
мәселесімен эмоцияналды - қызба адамдармен, сотталғандармен және жасөспірім
қылмыскерлермен жүмыстарын жасағанда жиі үштастыруға болады. Егер тестілеу
ресми орында өткізілсе, бүл адамдар күдіктену, сенімсіздік, қорқыныш сияқты
қалыпсыз шарттары осылайша ой еібегіне де өзіндік қолтаңбасын қалдырады.
Тәжірибелі сараптаушы бүндай жағдайда зерттелушімен байланысты мұқият
орната отырып, тесттің орындалу кезінде туындаған қиындықтарды дереу
ескеріп, орынды шешім қабылдай алады.
ІІ.тарау. БАЛАНЫҢ МЕКТЕПКЕ ОҚУҒА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ДАЯРЛЫҚ.
2.1 Бала дайындығының жалпы мәселелері .
Жалпы дайындыққа денесінің психикасының дайындығы ақыл -ой адамгершілік
эстетикалық тәрбиені қалыптастыру жатады. Ал арнаулы дайындыққа мектепте
жүргізілетін пәндерді (ана тілі, математика, тіл дамыту, бейнелеу өнері)
игеру қабілетіне арнаулы дайындығы бар жағын анықтайды.
6 жастағы балаларды оқыту мен дайындау маңызды пеихологиялық заңдылықтармен
және балалардың дамуымен тығыз байланысты. Осы жастағы баланың
психологиялық дамуының маңызды ерекшелігі болып есептелетін психологиялық
дайындық пнтеллектуалдық даму дәрежесі деген мағынаны білдіреді. Бұлардың
негізгі ерекшелігі өте сезімталдығы. Яғни біріншіден мінез - құлық
ережелері мен адамгершілік нормаларын меңгеру. Екіншіден баланы жүйелі
түрде оқытудың мақсатымен тәсілін игеруге дайындығының болуы осы кезеңде
баланы үйрету оқыту деген жағдай пайда болады. Бүл кезеңде сезімталдық
сауат ашу процесінде өте анық байқалады. Егер мүғалім осы кезенді өткізіп
алса, яғни сауат ашуды кешіктірсе, кейін оны меңгеру үлкен қііындыққа
соғады. Осыларды қорыта келгенде мақсатқа бағытталған педагогикалық ықпал
осы кезенде баланың психикалық дамудың негізгі факторы болып
есептеледі.
6 жасқа келгенде қимыл қозғалысы жақсы қалыптасқан болады өте тез әрі жеңіл
жүгіреді, жүру мен жүгіру сәйкестенеді де адымы біркелкі болады.
Сонымен қатар нерв жүйесінің жетілуі жағынан болашақ окушының көру
органының, дауысының дене бітімін дұрыс қалыптасуы еркін сапаларының
шыдамдылық ептілік күштілік шапшавдықты талап етеді. Бүрын осы сапаларды
педагогтар бір мезгілде дамытуды дүрыс санаған.
Бірақ кейінгі зерттеулер төзімділікті маңызды сапа деп тапты. Өйткені ол
жүмысқа деген қабілеттілікпен байланысты. Қандайда болмасын
істе әсіресе оку программасын игеруде қажет сапа.екіншіден
баланың мектепке психологиялық жағынан дайын болуы
маңызды орын алады.
Психологиялық дайындықтың мазмұны өзгеріп дамып, толықтырылып отырады.
Психологиялық дайындықтың негізгі компоненттері .
1.Интеллектуалдық дайындық
2.Жеке басының дайындығы
3.Еркінің дайындығы
1. Ұзақ уақыттар бойы баланың ақыл- ойының
дайындығы жайлы тек ата- аналарда, педагогтарда егер баланың сөздік қоры
мол болса болды , дамыған дайын бала деп есептеп келеді, шындығында баланың
дайындығы жай есептелмейді.
Қазір балалар информацияны жан- жақты алады, жаңа сөздер үйренеді сөздік
қоры молаяды. Бірақта бұл бала ойлауының қарқыны осыған байланысты дамиды
деген емес, әрине ой өрісінің кендігі, өлі және тірі табиғат жайлы адамдар
мен еңбегі қоғамдық өмірі туралы нақты білімінің
болуы 6 жастағы балалардың келешекте мектепте меңгеруге тиісті білімінің
негізі. Бірақ сөздік қоры баланың мектепте интеллектілік дайындығының дара
көрсеткіші деп қорыту қателік болады. Мақсатқа бағытталып
құрылған оқу программасы және оларды меңгеру
6 жасар баладан талдауды салыстыруды өз бетінен қорытынды
жасауды, таным процесінің жүйелі түрде дамуын талап
етеді .
6 жастағыларға логикалық ойлау қолайлы болғанымен
оларға тән емес, оларға әлі де болса бейнелік ойлау тән.
Осылардың негізінде бала заттармен құбылыстардың арасындағы
байланысты қоршаған орта туралы зандылықты түсінуге мүмкіндік
алады.
Алайда барлық класта интеллектуальдық дайындығы баяу балалар да бар. Оның
себебі баланың қызығушылығының білуге құмарлығының шектеулігі.
Бұл ең соңында баланы үлгермеушілік қатарына әкеледі.
Бір қабілетсіз бала өзіне мынадай ойынды ойлап тапқан.
Есепті шығарған кезде цифрлар - солдаттар, ал мен қолбасшымын
шешімі қалай яғни мен оны алуым керек.
Егер маған қиыншылық кезінде, қайтадан талқандаған армиямды жинап шабуылдың
жаңа жасырын жасап, қайта атысқа шығамын. Ал жаттайтын тақпақ аэроплан,
әрбір жатталған сөз ІООм биіктік. Егер мен тақпақты қатесіз жаттасам менің
3 км биіктікті алғаным. Осындай балалар ерекше зейін қойғанды
талап етеді.
Ал баланы мектепке психологиялық дайындау тек 6-7 жаста ғана емес сәбилік
кезеңнен басталуы керек. Бұл педагогтар мен психологтар көңіл
аударатын негізгі мәселе.
Психологиялық дайындық алдымен интеллектуалдық даму
дәрежесі деген мағынаны түсіндіреді. Мектепке дейінгі
кезеңнің аяғына таман балаларда қоршаған орта адамдардың
өмірі туралы, табиғат туралы белгілі бір мөлшерде білім
болады. Әрине бұл балаға жас ерекшелігіне сай
бақша
программасы көлемінде беріледі.
Бұл кезде бала үлкендерге көмектесіп көрген әрекетін өз
бетімен орындап, кішілерге қамқорлық жасай алатын қабілетке
жетеді өзін-өзі біліп, достарының әрекетіне баға
беріп,
коллектив болып еңбек етіп, көпшіліктің мүддесін ойлау ерте қалыптасады.
Ойынның мазмұны да күрделіленеді.
Мектепке дейінгі кезендегі бала психикасының жетіліп
дамуды оны окуға даярлығын байқатады.
Біріншіден бала заттармен іс жүзінде өзі әрекет ете алатындай болуы керек
және күнделікті өмірдегі өзіне жақын жағдайлар мен әрекеттерді ғана
меңгеріп қоймай қоғам өмірі мен белгілі бір табиғат ерекшелігін
түсінуі керек.
Екікшіден баланың ойлануы мен сөйлеуі бір дәрежеде дамыған, сөйлемді
граматикалық, фонетикалық жағынан дұрыс қарастырып, үлкендермен сыпайы
қарым- қатынас жасай алатындай қабілет керек.
Үшіншіден бала мектепке дайын болу үшін
ерік
сапаларының мағынасында дамуының маңызы зор. Оған
тапсырылған жұмыстың тиянақты орындалуының мәні бар, сол
арқылы бала тезімділікке қиындықты жеке білуге
жинақылыққа үйренеді. Өйткені оқу әрекеті еркін ықылас қоюды, мақсатты
түрде есте сақтауды өз мінез қүлқын бақылай білуді тәжірибелілікті,
тәртіптілік, жауапкершілікті, дербестік, үйымдастырушылықты талап
етеді.
Төртіншіден мектепте білім алуға ерекше қүмаршылықпен оку әрекетіне
дайын болып келуі керек.
Баланың мектепте жақсы оқып үлгілі болуы семья мен бақшадағы тәрбиенің
жуйелігіне байланысты.
Баланың психологиялық дайындығы мынадай
көрсеткіштермен айқындалады.
а) 6 жасқа келген балада арнайы білім қоры жинақталып, білім көлемін 1 - ші
класстың балалары оқитын материалдарының көлеміне жеткізу керек.
ә) Балның сөздік қорын молайтып, оның бойына оку қарапайым еңбек
дағдыларын қалыптастыру керек.
б) Мектеп окушыларының мінез қүлық ережелеріне баланы жаттықтыру
тәрбиешінің негізгі жүмысытың бірі.
Бірінші класқа барған күннен бастап баланың шоқтық жаңа кезеңі басталады,
біртіндеп жаңа ортаға үйреніп, айналасындарға назар аударады.
Мектептегі оку процесі баланың жеке басының
ерекшелітеріне, мінез, қабілет, темперамент сияқты психикалық қасиетінің
қалыптасуында елеулі роль атқарады.
Мектепке баруға дайындалып жүрген баланың ойлауы, ес,
зейін, қиял тілі, жетіліп білім алуға қүмарлығы артады және
баланы мектепке психологиялық жағынан дайындау ісінің
қажетті шарты семьяда балалар бақшасында баланы өз
бетімен еңбек етуге, тапсырылған жүмысты тиянақты
орындауда тәрбиелеу. Мыс бақшадағы қарапайым еңбек
түрлеріне баулу, табигат бұрышын күту, гүлге қарау,
баланың эстетикалық толғамын арттырады.
Мектепке алғаш баратын бала барлық әрекеті өз бетімен орындау керектігін
түсінеді және тек семья мен мектеп алдындағы борышын түсініп қоймай, қоғам
алдындағы борышын түсінеді.
Себебі осы кезде психикасы дамып білімге
деген
құмарлығы артады.
6-7 жасқа келгенде балада осындай ерекшеліктердің байқалуы
оның мектепке дайындығының белгісі деп есептеледі.
Мектепке оқуға баратын балаға мынадай талаптар
қойылады.
Бала оқушы болуға қалыптасып оқуға талпыну үшін мектеп
туралы дұрыс ұғымы болу керек.
Мектеп ережелері мен қойылатын талапты дұрыс түсінуі
керек.
3. Тапсырманы дүрыс орындауға байланысты
үлкендердің
бағалауын дұрыс түсінуі керек.
Өз жұмысын өзі бағалай алатын дәрежеге жету керек.
Оқу әрекетін кейбір дағдыны меңгеру, қолының жазуға
дағдылануы, әріп емлелерін жазу, санауға үйрену, сөзді
буынға
байланыстырып сөйлеуі.
4-5 мың сөздік қорынан болуы керек.
Болашақ оқушыға тек мұғалім мен мектеп жайлы сөз жүзінде айтып қоймай
олармен оқу орнына экскурсия жасайтын бүлдіршіндер назарын оқушылар
әрекетіне, өз - ара қарым - қатынасына аударған жай. Бала мектепке бармас
бұрында мектеп, оқыту, тәрбие білім алу туралы дұрыс түсінігінің болуыньң
мәні зор. Мысалы. кей бала Мектепте оқығым келмейді онда жаман оқысаң 2-
лік қояды, үйдегі үлкендер ұрысады немесе мектепте оку қиын,ойнауға уақыт
болмайды, барғым келеді бірақ қорқам дейді. Оған негізгі себеп үлкендердің
баланы аддын ала мектеппен ондағы тәртіп ережелері, мұғаліммен қорытуы
сондай - ақ, сен екі сөздің басын қосып сөйлей алмайсың
қалай оқисың. Мектепке барған соң пікірде болуына ықпал етеді. Сондықтан
ата - ана тәрбиеші дұрыс бағыт беріп көркем әдебиет оқып, кітап бұрышын
ұйымдастырып , мектеп, окушылар өмірі жайлы диофильм, кино, көрсетіп,
өзінен үлкен балалардың октябрят, пионер қатарына қосылғанына көңіл
бөлдіріп отыру керек. Жетістітерін әңгіме етудің пайдасы мол.
т.б.Бұл болашақ оқушының мектеп туралы дұрыс түсінігін қалыптастырады.
Мектепте өтетін алғашқы қоңырау, әліппемен қоштасу,
мектеп шеберханасы көрсетіліп талдау жасалса
бала
мектептен көргенін ойын әрекеті арқылы қайталайды соның нәтижесінде мектеп
мұғалім оқушы туралы дұрыс түсінігі қалыптасады.
Баланың психикалық жағынан дамуында қарым-қатынас
жасау күшті роль атқарады. Мектепке дейінгі
кезеңде
қарым-қатынас сипаты да өзгереді. Қоршаған ортаны танып
біледі, үлкендерді тыңдайды, адамгершілік тәрбиесін меңгереді,
сөздік қоры жинақталады. Қоршаған орта туралы өмір
тәжірибесі молаяды. Осының бәрі құрбы - қүрдастарымен
қарым - қатынасында жүзеге асады.
6 жасқа қарағанда өз - ара жауапкершілік, бір-біріне көмек, ортақ мүдде
біргуі бәрі үшін, бәрі біреу үшін деген қағиданың белгілерін байқатады.
Қарым-қатынасын нығаюына байланысты творчестволық ой-өрісі кеңейеді. Оның
кейбіреуі дербес шешім табады.
Өзара қарым-қатынас кезінде коллектив туралы ерекше сезімге бөленеді,
коллектив мәнін терең ұғады.
Күнделікті ойын еңбек баланы өз-ара достастырады.
Жауапкершілік сезімін дамытады. Бала тек ойнап қана
қоймай әр уақыт бір-бірінің ішкі жан дүниесін түсінеді, әр
кез бір біріне көмектесуге әзірліктерін көрсетеді.
Қарым-қатынас пен бірлескен іс әрекет балалардың дүрыс іс-
қылыққа жаттығуын қамтамасыз етеді. Мінез құлық
нормаларын біліп қана қоймай іс жүзінде пайдалана біледі
және ақыл ойы дамып ерік сапаларының
қалыптасуына
көмектеседі. Коллективті түрде ойын еңбек әрекетіне қатысқанда бір -
бірімен тілдік қарым - қатынаста болып бір - бірінің білмегенін үйренеді.
Мектепке келген соң класстағы қарым -қатынас балабақшадағыдан өзгеше
болады. Сабақтағы алған баға құрбысының жетістігі жауапкершілік сезімі
саналы бақшамен салыстырғанда өзгеше болады.
Баланың мектепте оқуға ақыл - ойының даярлығы ерекше
назар аударатын мәселе. Ол үшін даярлық тобындағы
балалармен сурет салу, жапсыру, құрастыру математика, тіл
дамыту сабақтарын өткізу олардың ойлау қабілетін
қалыптастырады. Осы мақсатта балаға әңгіме, ертегі оқып беру,
жұмбақ, жаңылтпаш, тақпақ айтқызу, дидактикалық, сюжетті
рольдік ойындар ойнатып, серуен кезінде табиғатқа бақылау
жасатудың маңызы зор. К.Д.Ушинский баланы логикалық ойлауға
үйрету үшін ең алдымен жан - жақты бақылауға үйрету керектігін
ескертетіні белгілі. Кепшілігінде 6 жастағы балалар әртүрлі заттар
мен құбылыстарды бейнелер мен сурет көрнекіліктерді дұрыс
бақылай алмайды. Олар нәрсенің кездейсоқ көзге түсетін
белгілеріне ғана үстірт белгілеріне ғана көңіл
аударады.
Бақылатып көрсетуді жүйелі түрде ұйымдастыруда, тәрбиешінің шеберлігіне
байланысты.
Ақыл - ой саласы жағынан баланың мектепке даярлығының бірнеше жағы бар.
1- ші сыныпқа баратын бала айналасындағы дүние жөнінде заттар мен олардың
қасиеті адамдардың еңбегі қоғам өмірінің басқа жағдайы ненің жақсы ненің
жаман екені жөнінде мінез -құлықтың моральдық нормаларынан да білім
қоры болуы керек.
Әр саламен жүйелі танысу, ғылыми ұғым жүйесін меңгеру керек. Баланың танып
білуге құмарлығын қарасақ, егер баланы мектепте алатын білімнің мазмұны
тартпаса, сабақта танысатын жаңалықтар оны қызықтырмаса,
таным процесі еліктірмесе
окушының құқықтары мен міндеттері жөніндегі жалпы түсінігі жеткіліксіз
болады.
Егер мектепке дейінгі кезеңде танымдық ынталарды тәрбиелеуге жеткілікті
назар аудармаса мектепке түскен кезде бірден пайда бола алмайды.
Сан туралы ұғым және кейбір бастапқы математикалық ұғымдарды игеруде
баланың мектепте оқуына көмегін тигізеді.
Оқытудың өзі тұтас және буындық негізде жасалған болса ғана оқи білу
дағдысы баланың мектепте окуға даярлығынын, деңгейін жоғарылатады. Мектепке
дейінгі кезенде балалардың көбінде кездесетін әріп бойынша оқу мұғалімнің
жұмысын қиындатады. Өйткені баланы қайтадан оқытуға тура келеді. Мынандай
бір жағдай болған балаға алдымен барлық әріпті жеке -жеке үйреткен мынау а,
б, в, г, д сонан соң осы әріптерді айтылуы бойынша үйретеді а, бэ, вэ, гэ,
дэ. Алдымен бір әріпті сонан соң екінші әріпті айтылуы бойынша қосып оқу
үйретіледі, соңынан баланың қалай оқып жүргеніне мән бермейді. Соның
нәтижесінде балада қате оқу дағдысы қалыптасады да 1 - ші сыныпқа келгенде
аға - деген сөзді айтылуы бойынша оқиды а -ғы, әже - деген сөзді ә - жы
- е осындай қателікті түзету мүғалімге көп қиындық келтіреді. Сондықтан
оқыту буындық тұтас негізде үйретілуі керек. Осы кезде математикалық ұғымды
да тұрмыс жағдайымен, ойынмен байланыстырса тез шешеді. Мысалы, бірге бірді
қосса неше дегенге жауап бере алмайтын балалар бар. Ал баланың түсінігіне
лайық күнделікті мәселе әкең бір алма анаң бір алма берді, сонда неше алмаң
болды десе бала әрине екі алма болды деп жауап береді.
Баланың ақыл - ой енжарлығын жеңу үшін жүйелі байыпты жұмыс істеу қажет.
Кейін мектепке барғанда бәрін үйретеді сонда біліп аласың, сен әлі жассың
деп баланың білімге деген ынтасын, танымдық қасиетін жоюға болмайды.
Көп білсең тез қартаясың дегенде балаға әсер етеді. Үлкендерде баланы
оқытуға үйреткенде қазіргі талапқа сай үйрету әдістемесіне көңіл бөлу
керек.
Барлық 1- сынып бағдарламасын үйден меңгеріп келген баланы мектеп
бағдарламасы қызықтырмайды күш жұмсамай салғырттық пайда болады. Ол IV- V
сыныпқа келгенде баланың білімі артта қалғаны байқалады.
Баланың мектепте окуға дайындығының маңызды компаненті
адамгершілігімен еркінің дайындығы. Өйткені оқу әрекеті еркін
ықылас қоюды, мақсат қоюды, өзінің мінез - құлқын бақылай білуді
тәртіптілік, жауапкершілкті талап етеді. Адамгершілік сапаларымен
еркінің дайындығы жаңа мектептегі коллективке үйреніп,
қоғамдық жұмысқа белсене араласуына мүмкіндік
береді.
Ықыластылық, ізгі ниеттілік өзара көмек. Моральдық сапаларын қамтиды.
Балалар өзіндік құқықтары мен міндеті бар оқушының жаңа әлеуметтік
жағдайына дайын болуға тиіс және мұғалімнің қойған талап тілектерін орындау
өз міндетіміз деп есептеу керек те, дұрыс түсіну керек.
Психолог П.П.Блонский айтқандай неғүрлым баланьң
санасындағы білім қоры көп болса, соғүрлым терең ойланып ой қорытындысын
талдап шығара алады.
Баланың мектепке дайындығы тек өзінен үлкен балалардың оқығанына еліктеп,
мектеп формасын сатып алудан емес өзінің ең негізгі әрекеті мен ықылас
ниетінен көрінуі керек. Мен әкем сияқты болу үшін оқып жазғым келеді немесе
ініме ертегі, әңгіме оқып беру үшін үйренемін. Мектепте көптеген есептер
шығарамын деген сияқты. Талпыныс, ынталану баланың жаңа даму кезеңіне
байланысты.
Егер бала әлеуметтік жағынан дайын болмаса интеллектуалдық даму, білуге
деген ептілік дағдысы мектепке барған соң дамуы қиын болады. Бала танымға
талпынады онысы әр сәт дәлелденіп отырады. Алайда баланы окуға амалсыз
мәжбүр ететін оқытудың ықтиярсыз өктемдік жағдайларында баланың танымдық
талабы жойылып кетеді.
Оқу бала өмірінің мәні болу үшін окушының ыкыласы мен оқытудың мақсаты
сәйкес келуі керек. Яғни ересек адамдар беретін тәлім - тәрбиені олар
өз еркімен қалап алатындай болуы
керек. Осындай жағдайда мұғаліммен ынталанып, ынтымақтасып оның көмегін
ықыласпен қабылдайды. Өзін оқыту тәрбиелеу процесіне белсенді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz