Ғажап ғұмыр

Мұқан Төлебаев туралы көп нәрсені еске алуға болады. Бірақ еске алудың да екі түрі бар. Бірі - кәдімгі күнделікті отбасы, ошақ қасындағы әңгіме де, бірі – сол айтайын деп отырған адамның тарихтағы, өнердегі, мәдениеттегі орны, рөлі туралы әңгіме. Мұқанның 80 жылдығы үстінде ол үй жағдайында, жора – жолдас арасында, ортада қандай еді дегенді әңгімелеудің қажеттілігі болмас. Өйткені, ол жәй отбасылық қана әңгіменің адамы емес. Ол – елдің біртуар ұлдарының бірі.
Биыл көптеген мереке-тойлар болмақшы. Төле бидің – 330, Бұқар жыраудың -325, Мағжан мен Сұлтанмахмұттың -100, Құрмағазынның – 170, Қалибек Қуанышбаевтің – 100, Ақан серінің 150 жылдығы. Сол шоқтағы биік тұрған қазақтың ұлы перзенттерінің қатарында Мұқанның да есімі үлкен инабаттылықпен, қамқорлықпен аталады. Мұқан, көзі тірісінде сексен түгіл, елі жылдығын атауды жазбаған. Ол 1960 жылы сәурдің 2-сі күні дүниеден қайтты. Құжаттағы жасы бойынша қырықтын қырқасына жаңадан шыға берген кезінде көз жұмды.
Мұқан жас кетті. Мұқанның халқына бергені де, берері де аз емес еді. Енді міне, онымен қатар жүргенде, тірі жүргенде біріміз аға, біріміз іні болып жүргенде Мұқан кім еді деп ойламаған екенбіз. Бірақ Брусиловский, Жубанов, Хамиди, Төлебаев, Байқадамов, Мусин сияқты ағаларды қазақтың кейінгі өркениетті елдің өнеріне бет бұрған кездегі алғаш қадам басып оған жас ұрпақты баулып, білім алып, алдыңғы қатарлы азаматтары болған деп қарайтынбыз. Бұлардың барлығы қазір қазақ музыка өнерінің классиктеріне айналды.
Мұқан Төлебаев сонау 1934 жылы Бөрлітөбе ауданының орталығы кішігірім бір мекемеде есепші-бухгалтер болып істеп жүрген жерінен сол жылғы Қазақстанның ел арасында көп тараған өнерпаздарының алғашқы слеті болып соған келді. Әуелі әнші болып келді. Әп-әдемі қоңыр-тенор даусы болушы еді. Сол әншілігімен көзге түсіп, құйтағандай бала жігіт Мәскеуге оқуға жіберілді. Ол уақытта осы күнгі Чайковский атындағыМәскеу консерваториясының жанында ұлттық республкалардың үш жылдық студиясы болатын еді. Музыка мектебін, училищесін бітірмеген, музыка өнеріне бала күннен тәрбиеленбеген жастар сол жерде білім алып, кейін консерваторияға түседі. Мұқан соған барып оқуға түсті. Кейін дауысы қарлығатын болып, әншіліктен композиторлық оқуға ауысуға мәжбүр болды. Орыстың Мясковский, Шехтер сынды белгілі композиторларынан дәріс алды, үйренді.
Соғыс басталғанда ол өз бетімен Мәскеу түбіндегі халық қорғаушылардың қатарына кіріп, үлкен шайқасқа қатысып, сол арада өкпесіне аздап суық тиіп, елге қайтып оралды. 42-ші жылдың басында елге келген Мұқан алғашқы кезде Құрманғазы атындағы оркестрде дирижер болып қызмет істеді. 1944 жылы «Абай» операсын жазды, 1946 жылы Қ.Жұмалиевтің либреттосына жазған Төлебаевтың «Біржан - Сара» операсы сахнада жарық көрді. Шынайы опера деңгейіне көтерілген дүниелердің алғашқысы сол «Абай» мен «Біржан – Сара» еді.