Жаңа техниканы енгізудің экономикалық тиімділігі
Жаңалықтың техникалық деңгейінің көрсеткіштері
Жаңа техника мен технологияны енгізудің салыстырмалы экономикалық тиімділігі
Жаңа техниканы енгізу шығындары
Жаңа техниканы енгізудің экономикалық әсері
ЖАҢА ТЕХНИКАНЫ ЕНГІЗУДІҢ ОТАНДЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Жаңа техника мен технологияны енгізудің салыстырмалы экономикалық тиімділігі
Жаңа техниканы енгізу шығындары
Жаңа техниканы енгізудің экономикалық әсері
ЖАҢА ТЕХНИКАНЫ ЕНГІЗУДІҢ ОТАНДЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нарықтық экономика жағдайында инновациялық қызметтің тиімділігін талдау қиындайды, көпсатылы және көпкезеңді сипатқа ие болады. Жаңа техника мен технологияның тиімділігін талдаудың бірінші сатысында жаңа техника мен технологияның техникалық деңгейі мен тиімділігінің дәстүрлі жалпы және жеке көрсеткіштерін қолданған жөн.
Жаңа техника мен технологиялардың техникалық дәрежесінің көрсеткіштерінің классификациясы.
Жаңалықты сәтті іске асыру үшін сәйкес технологиялық шешім және ұйымдастыру және өндірістік аппараттың сәйкес деңгейін таңдау қажет. Қолданатын техника мен технологияның деңгейін талдау тек олардың жаңашылдығы мен приоритетттілігін зерттеу ғана емес, сонымен қатар бұрыннан қалыптасқан жағдайларға бейімделу қабілеттігі, өндірістік аппараттың қайта қалыптастыру қабілеттігі сияқты маңызды қасиеттерін зерттеуді қажет етеді. Техника, технология және ұйымның икемділік сияқты қасиетіне ерекше көңіл бөлу керек.
Нарықтық кеңістіктің кеңеюімен, көптеп диверсификация жағдайында жаңару темптері және өнім түрлерінің және оларды өндіруде қолданылатын техника мен технологиялар әртүрлілігі артуда. Өндірісте бір уақытта әр түрлі өмір сүру стадиялардағы, әр түрлі моделдер мен технологияларға жататын тауар, техника, технологиялар қолданылады. Осыған байланысты техникалық өзгерулер және бұл өзгерістерге өндірістік аппараттың бейімделу қажеттігі жоғарылайды.
Бұрыннан бар өндірістік жағдайларға жаңа технологиялық шешімдердің «сіңіп кету» әсерін арттырудың арнайы тәсілдеріне қажеттілік артады. « Техника – технология - өнім» жүйесі қондырмалы гетерогендік аталатын арнайы әдістемелер бойынша құрылады, яғни функционалды сипаттар бойынша жаңадан әзірленген технологиялық шешімдердің фрагменттері мен бұрыннан бар өндірістік процестердің сәтті үйлесуі.
Жаңа техника мен технологиялардың техникалық дәрежесінің көрсеткіштерінің классификациясы.
Жаңалықты сәтті іске асыру үшін сәйкес технологиялық шешім және ұйымдастыру және өндірістік аппараттың сәйкес деңгейін таңдау қажет. Қолданатын техника мен технологияның деңгейін талдау тек олардың жаңашылдығы мен приоритетттілігін зерттеу ғана емес, сонымен қатар бұрыннан қалыптасқан жағдайларға бейімделу қабілеттігі, өндірістік аппараттың қайта қалыптастыру қабілеттігі сияқты маңызды қасиеттерін зерттеуді қажет етеді. Техника, технология және ұйымның икемділік сияқты қасиетіне ерекше көңіл бөлу керек.
Нарықтық кеңістіктің кеңеюімен, көптеп диверсификация жағдайында жаңару темптері және өнім түрлерінің және оларды өндіруде қолданылатын техника мен технологиялар әртүрлілігі артуда. Өндірісте бір уақытта әр түрлі өмір сүру стадиялардағы, әр түрлі моделдер мен технологияларға жататын тауар, техника, технологиялар қолданылады. Осыған байланысты техникалық өзгерулер және бұл өзгерістерге өндірістік аппараттың бейімделу қажеттігі жоғарылайды.
Бұрыннан бар өндірістік жағдайларға жаңа технологиялық шешімдердің «сіңіп кету» әсерін арттырудың арнайы тәсілдеріне қажеттілік артады. « Техника – технология - өнім» жүйесі қондырмалы гетерогендік аталатын арнайы әдістемелер бойынша құрылады, яғни функционалды сипаттар бойынша жаңадан әзірленген технологиялық шешімдердің фрагменттері мен бұрыннан бар өндірістік процестердің сәтті үйлесуі.
1. Под ред. Сафронова Н.А. Экономика предприятия.- М., Юристъ, 1999. – 584с.
2. Под ред. проф. Горфинкеля В.Я. Экономика предприятия. – М., Юнити, 1996.- 367 с.
3. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы, Экономика, 2003. – 252 б.
4. Баймбетов Н.А. Оценка экономической эффективности мероприятии по совершствованию техники, технологии и организации горного производства // АльПари.- Алматы, 2005, ¹ 2. – С. 86-88
5. Васильев Ю. П. Новая техника в системе управления производством. – М., Прогресс, 200. – 372 с.
2. Под ред. проф. Горфинкеля В.Я. Экономика предприятия. – М., Юнити, 1996.- 367 с.
3. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы, Экономика, 2003. – 252 б.
4. Баймбетов Н.А. Оценка экономической эффективности мероприятии по совершствованию техники, технологии и организации горного производства // АльПари.- Алматы, 2005, ¹ 2. – С. 86-88
5. Васильев Ю. П. Новая техника в системе управления производством. – М., Прогресс, 200. – 372 с.
ЖАҢА ТЕХНИКАНЫ ЕНГІЗУДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
Жаңалықтың техникалық деңгейінің көрсеткіштері
Нарықтық экономика жағдайында инновациялық қызметтің тиімділігін талдау
қиындайды, көпсатылы және көпкезеңді сипатқа ие болады. Жаңа техника мен
технологияның тиімділігін талдаудың бірінші сатысында жаңа техника мен
технологияның техникалық деңгейі мен тиімділігінің дәстүрлі жалпы және жеке
көрсеткіштерін қолданған жөн. Жаңалықтың техникалық деңгейінің
көрсеткіштерінің сыныптамасы 1-суретте көрсетілген.
Жаңашылдығы өнімділігі сенімділгі
Патенттік тазалығы жылдамдығы
қауіпсіздігі, тұрақтылығы
Стандарттау және параметрлері
мен габариттері өнімділігі, қуаттылығы
уификациялау дәрежесі
басқарымдылығы
технологиялылығы
ҒЗТКЖ шығындары
Оптималды құрылымы өмірлік циклының
Экономикалық тиімділігі ұзақтығы
Сенімділігі, қауіпсіздігі
Ғылымсыйымдылығы үнемділігі
Экономикалық көрсеткіштер:
Конструкторлық еңбекауқымдылығы, дизайн
қолданбалылығы материалауқымдылығы,
қорауқымдылығы, пайдалану шығындары
бұйымның күрделілігі өзіндік құны,
еңбек өнімділігі, құрама бөлшектерінің
модификацияға қабілеттігі үлестік капитал салымдары, барболуы
эргономикалық көрсеткіштері механизациялау,
жөндеу мүмкіндігі
автоматизациялау дәрежесі кепілдік міндеттемелері
эстетикалық көрсеткіштер
қауіпсіздігі
экологиялық көрсеткіштер
Сурет 1- Жаңа техника мен технологиялардың техникалық дәрежесінің
көрсеткіштерінің классификациясы.
Жаңалықты сәтті іске асыру үшін сәйкес технологиялық шешім және
ұйымдастыру және өндірістік аппараттың сәйкес деңгейін таңдау қажет.
Қолданатын техника мен технологияның деңгейін талдау тек олардың
жаңашылдығы мен приоритетттілігін зерттеу ғана емес, сонымен қатар бұрыннан
қалыптасқан жағдайларға бейімделу қабілеттігі, өндірістік аппараттың қайта
қалыптастыру қабілеттігі сияқты маңызды қасиеттерін зерттеуді қажет етеді.
Техника, технология және ұйымның икемділік сияқты қасиетіне ерекше көңіл
бөлу керек.
Нарықтық кеңістіктің кеңеюімен, көптеп диверсификация жағдайында жаңару
темптері және өнім түрлерінің және оларды өндіруде қолданылатын техника мен
технологиялар әртүрлілігі артуда. Өндірісте бір уақытта әр түрлі өмір сүру
стадиялардағы, әр түрлі моделдер мен технологияларға жататын тауар,
техника, технологиялар қолданылады. Осыған байланысты техникалық өзгерулер
және бұл өзгерістерге өндірістік аппараттың бейімделу қажеттігі
жоғарылайды.
Бұрыннан бар өндірістік жағдайларға жаңа технологиялық шешімдердің сіңіп
кету әсерін арттырудың арнайы тәсілдеріне қажеттілік артады.
Техника – технология - өнім жүйесі қондырмалы гетерогендік аталатын
арнайы әдістемелер бойынша құрылады, яғни функционалды сипаттар бойынша
жаңадан әзірленген технологиялық шешімдердің фрагменттері мен бұрыннан бар
өндірістік процестердің сәтті үйлесуі.
Өндірістің техникалық деңгейінің көрсеткіштері
Әдістемелік түрде техникалық-ұйымдастырушылық деңгейді көтерудің
экономикалық тиімділік көрсеткіштері мен деңгейдің өзінің көрсеткіштерін,
яғни техника, технология, ұйым, басқару, ҒЗТКЖ жағдайын айыра білу керек.
Өндірістің техникалық-ұйымдастырушылық деңгейінің маңызды көрсеткіштері 2-
суретте көрсетілген.
Жаңа техника мен технологияны енгізудің салыстырмалы экономикалық
тиімділігі
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің дәстүрлі тәсілдерінің жағдайында жаңа
техника мен технологияны жобалау, әзірлеу және енгізу кезінде бұл іс-
шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау төрт сатыдан тұрады:
Инновациялық іс-шараларды іске асыру үшін қажетті шығындарды анықтау;
Мүмкін болатын қаржыландыру көздерін анықтау;
жаңа техника мен технологияны енгізудңі экономиаклық әсерінің бағасы;
экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы жаңалықты салыстырмалы
бағалау.
Экономикалық тиімділік жыл бойында алынған экономикалық әсер мен берілген
іс-шараларды жүргізуге кеткен шығындар арақатынасымен сипатталады. Жаңа
техника мен технологияның әр түрлі варианттарын салыстырған кезде жалпы
және үлестік капитал салымдарын, өнім бірлігінің өзіндік құны және басқалар
салыстырылады. Алайда жаңалықтар жағдайында ең төмен шығындар тек
жаңалықтың сапасының сәйкес емес деңгейімен ғана емес, сонымен қатар жоғары
үлестік капитал салымдарымен қатар жүруі мүмкін. Техника-экономикалық
көрсеткіштерді қарапайым салыстыру ең жақсы нұсқаны таңдауға мүмкіндік
бермейді. Бұл жағдайда келтірілген шығындарды үнемдеу мәліметтерін
салыстыру негізіндегі нұсқалардың салыстырмалы тиімділігнің ортақ
көрсеткішін анықтау қажет. Техника мен технологияның базалық нұсқасын
таңдау туралы ерекше айтқан жөн. Базаны таңдау салыстыру және варианттарды
салыстырылатын түрге келтіру үшін қажет. Осылайша, өндірістің техникалық
деңгейін және техникалық шешімді қаьылдау кезінде техника түрлерінің
дамуын келесі түрде көрсетуге болады:
ескірген;
базалық,
жаңаландырылған және жақсартылған;
принципиалды жаңа.
Техника мен технологияның базалық нұсқаны таңдау кезінде қолда бар
шешімдердің әр түрлерінің барлық жиынтығы зерттеуге алынады. Содан кейін
ең басты жиынтық сапалық жағынан біртекті топтарға бөлінеді де әр топ
бойынша таңдау жүргізіледі. Кейде бірдей базалық моделді алу үшін ұсақ
технологиялық шешімдерді топтардың іріленуіне дейін агрегаттауға тура
келеді.
Салыстыру базасын таңдау.
Жаңа техника мен технологиялардың бастапқы көрсеткіштерін салыстыру үшін
базаны таңдау экономикалық әсерді анықтау кезінде маңызды роль атқарады,
себебі жаңа техника мен технологиялардың салыстырмалы экономикалық
тиімділігі енгізілетін және базалық варианттардың өлшемдерінің салыстырылуы
негізінде анықталады. Бұл кезде төмендегілерді ескеру қажет:
базаны таңдау жаңа техника мен технологияның өмірлік циклінің сатысына
тәуелді;
жаңа шешімнің базасы мен вариантын таңдау өмірлік циклдың әр түрлі
сатыларында жүргізілуі керек;
жаңа конструкцияның (үлгінің) ҒЗТКЖ сатысындағысын базалықпен
салсытырғандағы экономикалық тиімділік көрсеткіштерін бағалау;
жаңалықты енгізу, өндіру және пайдалану сатыларындағы жаңа шешімдердің
тиімділігіне талдау жүргізу керек.
Жоғарыда көрсетілген принциптер инновацияның жүйелік талдауында маңызға
ие, яғни жаңалықтың салыстырылатын түрге келтірілген көрсеткіштермен
экономикалық тиімділігін бағалауда.
Салыстырылатын түр келесі сипаттар бойынша жүргізіледі: шығарылатын өнім
көлемі, номенклатура құрылымы, өнімнің сапасы, кеткен шығындар, дайындау
мерзімдері, әлеуметтік және экономикалық әсері. Бұдан басқа жаңа шешімдер
варианттарын өндірістік ресурстардың бірдей құрамына келтіру қажет, яғни
жаңалықтарды енгізуге қажетті қосымша құрал жабдықтар, қосымша жұмыс күшін,
қосымша өндірістік аудандар анықтау. Осылардың негізінде жаңа техника мен
технологиялық шешімдерді қабылдауда қосымша капитал салымдарын алдын ала
ескеру қажет.
Ортақ капитал салымдары мен өнімнің өзіндік құнына түзетулерден басқа әр
түрлі шығын баптары өндіріс көлемі мен сату көлемінің өзгеруіне байланысты
өзгеретіндігін ескеру керек. Бұл әсіресе тұрақты және өзгермелі шығындар
динамикасында айқын көрінеді.
Жаңа техниканы енгізу шығындары
Жаңа техниканы енгізу шығындары дегеніміз - капитал салымдарының,
айналмалы құралдардың, тірі еңбектің жиынтығы. Экономикалық әсер келесі
формуламен есептеледі:
Эт= Рт - Зт
мұндағы
Эт - есептік периодта жаңа техника мен технологияны енгізудің
экономикалық әсері;
Рт – есептік кезеңдегі нәтижелердің құндық бағасы, тг.;
Зт – есептік мерзімдегі жаңа техника мен технологияны әзірлеу, енгізу,
игеруге кеткен шығындардың құндық бағасы, тг.;
Жаңалықты енгізудің толық периодындағы әр түрлі уақыттағы шығындары
келесідей есептеледі:
t
PT = ∑ Pt *αt
t=1
мұндағы
PT – есептік кезеңдегі жаңа енгізулердің нәтижелерінің құндық бағасы;
Pt – t-шы жылдағы құндық бағалауы;
αt – шығындарды келтіру коэффициенті.
Варианттар бойынша келесі жылдардың шығындары мен капитал салымдарын
уақыт факторын, яғни шығындарды келтіру коэффициентін ескеру арқылы
жүргізген жөн:
αt = ( 1+E )T
мұндағы
t – шығындарды келтіру коэффициенті;
E- әр түрлі мөлшердегі шығндарды келтірудің қабылданған нормативі;
т – шығындар жылын олар келтірлетін жыл (уақыттың базистік мезетінен)
нәтижелерінен ажырататын уақыт периоды.
Келтіру нормативі – Е қолданылатын методикаға, салаға, кәсіпорынның
шаруашылық қызметінің түріне меншік формаларына байланысты әр түрлі
жолдармен есептеледі. Дәстүрлі тәсілде E = 0.08 ÷ 0.10, ал жобалау
тәсілінде инвестор үшін капиталға келетін табыс нормасына тең дисконт
нормасы ретінде есептеледі.
Есептеудің т уақыт аралығында орын алған шығындар, нәтижелер және
әсерлерді уақыттың базистік моментіне келтірген техникалық мақсатты болып
табылады, ол кезде дисконттау (келтіру) коэфициенті қолданылады:
1
Кд=
(1+E)т
Сонымен қатар бар методикалар бойынша инновацияға келтірілген капитал
салымдарын есептеуге болады. Әдетте өндірістің және жаңа техниканы
қолданудың келтірілген шығындары өзіндік құн мен нормативті пайданың
қосындысы ретінде анықтайды:
Зт=Ст + Ен Куд
мұндағы
Зт - өнім бірлігіне жұмсалған келтірілген шығындар, тг.;
Ст - өзіндік құн;
Ен – тиімділіктің нормативті коэффициенті;
Куд - өнім бірлігіне капитал салымдары, тг.;
Ен Куд – нормативті пайда, тг.
Жаңа техниканы енгізудің экономикалық әсері
Жаңа техника мен технологияның жылдық экономиаклық әсері келесі
формуламен анықталады:
Энт = (Збаз - Знов ) Nнов =[( Сбаз + Ен Кбаз ) – (Снов + Ен Кнов )] Nнов
мұндағы
Энт – жаңа техниканың экономикалық әсері, тг.;
Збаз – техника мен технологияның базалық варианты көмегімен өндірілген
өнім бірлігінің кетірілген шығындары, тг.;
Знов – жаңа техника мен технология көмегімен өндірілген өнімге жұмсалған
келтірілген шығындар, тг.;
Nнов – жаңа техника мен технологияны қолданып өндірген өнім өндірісінің
жылдық көлемі, бірлік;
Сбаз – базалық вариант өнімінің өзіндік құны, тг.;
Снов – жаңа техника негізінде өндірілген өнімнің өзіндік құны, тг.;
Кбаз – базалық вариант өніміне капитал салымдары, тг.;
Кнов - жаңа техника мен технология негізінде өндірілген өнімнің капитал
салымдары, тг.;
Ен – тиімділіктің нормативті тоэффициенті.
Берілген формула халық шаруашылығының барлық салаларында жаңа техниканың
экономикалық әсерін есептеудің негізі болып табылады.
Капитал салымдары құрамындағы жаңа техниканы енгізуден жылдық
экономикалық әсерді есептеуде жаңа техниканы жасау, әзірлеу, енгізу және
пайдаланудың барлық сатыларындағы шығындар қолданылады, дәлірек:
ғылыми зерттеулерге, конструкторлық, тәжірибелік, тәжірибелік - өндірістік
орнатуларға кеткен шығындар (Кнр);
техниканы сатып алу, жеткізу, монтаждау, техникалық дайындық, өндірісті
қалпына келтіру және игеру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жаңалықтың техникалық деңгейінің көрсеткіштері
Нарықтық экономика жағдайында инновациялық қызметтің тиімділігін талдау
қиындайды, көпсатылы және көпкезеңді сипатқа ие болады. Жаңа техника мен
технологияның тиімділігін талдаудың бірінші сатысында жаңа техника мен
технологияның техникалық деңгейі мен тиімділігінің дәстүрлі жалпы және жеке
көрсеткіштерін қолданған жөн. Жаңалықтың техникалық деңгейінің
көрсеткіштерінің сыныптамасы 1-суретте көрсетілген.
Жаңашылдығы өнімділігі сенімділгі
Патенттік тазалығы жылдамдығы
қауіпсіздігі, тұрақтылығы
Стандарттау және параметрлері
мен габариттері өнімділігі, қуаттылығы
уификациялау дәрежесі
басқарымдылығы
технологиялылығы
ҒЗТКЖ шығындары
Оптималды құрылымы өмірлік циклының
Экономикалық тиімділігі ұзақтығы
Сенімділігі, қауіпсіздігі
Ғылымсыйымдылығы үнемділігі
Экономикалық көрсеткіштер:
Конструкторлық еңбекауқымдылығы, дизайн
қолданбалылығы материалауқымдылығы,
қорауқымдылығы, пайдалану шығындары
бұйымның күрделілігі өзіндік құны,
еңбек өнімділігі, құрама бөлшектерінің
модификацияға қабілеттігі үлестік капитал салымдары, барболуы
эргономикалық көрсеткіштері механизациялау,
жөндеу мүмкіндігі
автоматизациялау дәрежесі кепілдік міндеттемелері
эстетикалық көрсеткіштер
қауіпсіздігі
экологиялық көрсеткіштер
Сурет 1- Жаңа техника мен технологиялардың техникалық дәрежесінің
көрсеткіштерінің классификациясы.
Жаңалықты сәтті іске асыру үшін сәйкес технологиялық шешім және
ұйымдастыру және өндірістік аппараттың сәйкес деңгейін таңдау қажет.
Қолданатын техника мен технологияның деңгейін талдау тек олардың
жаңашылдығы мен приоритетттілігін зерттеу ғана емес, сонымен қатар бұрыннан
қалыптасқан жағдайларға бейімделу қабілеттігі, өндірістік аппараттың қайта
қалыптастыру қабілеттігі сияқты маңызды қасиеттерін зерттеуді қажет етеді.
Техника, технология және ұйымның икемділік сияқты қасиетіне ерекше көңіл
бөлу керек.
Нарықтық кеңістіктің кеңеюімен, көптеп диверсификация жағдайында жаңару
темптері және өнім түрлерінің және оларды өндіруде қолданылатын техника мен
технологиялар әртүрлілігі артуда. Өндірісте бір уақытта әр түрлі өмір сүру
стадиялардағы, әр түрлі моделдер мен технологияларға жататын тауар,
техника, технологиялар қолданылады. Осыған байланысты техникалық өзгерулер
және бұл өзгерістерге өндірістік аппараттың бейімделу қажеттігі
жоғарылайды.
Бұрыннан бар өндірістік жағдайларға жаңа технологиялық шешімдердің сіңіп
кету әсерін арттырудың арнайы тәсілдеріне қажеттілік артады.
Техника – технология - өнім жүйесі қондырмалы гетерогендік аталатын
арнайы әдістемелер бойынша құрылады, яғни функционалды сипаттар бойынша
жаңадан әзірленген технологиялық шешімдердің фрагменттері мен бұрыннан бар
өндірістік процестердің сәтті үйлесуі.
Өндірістің техникалық деңгейінің көрсеткіштері
Әдістемелік түрде техникалық-ұйымдастырушылық деңгейді көтерудің
экономикалық тиімділік көрсеткіштері мен деңгейдің өзінің көрсеткіштерін,
яғни техника, технология, ұйым, басқару, ҒЗТКЖ жағдайын айыра білу керек.
Өндірістің техникалық-ұйымдастырушылық деңгейінің маңызды көрсеткіштері 2-
суретте көрсетілген.
Жаңа техника мен технологияны енгізудің салыстырмалы экономикалық
тиімділігі
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің дәстүрлі тәсілдерінің жағдайында жаңа
техника мен технологияны жобалау, әзірлеу және енгізу кезінде бұл іс-
шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау төрт сатыдан тұрады:
Инновациялық іс-шараларды іске асыру үшін қажетті шығындарды анықтау;
Мүмкін болатын қаржыландыру көздерін анықтау;
жаңа техника мен технологияны енгізудңі экономиаклық әсерінің бағасы;
экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы жаңалықты салыстырмалы
бағалау.
Экономикалық тиімділік жыл бойында алынған экономикалық әсер мен берілген
іс-шараларды жүргізуге кеткен шығындар арақатынасымен сипатталады. Жаңа
техника мен технологияның әр түрлі варианттарын салыстырған кезде жалпы
және үлестік капитал салымдарын, өнім бірлігінің өзіндік құны және басқалар
салыстырылады. Алайда жаңалықтар жағдайында ең төмен шығындар тек
жаңалықтың сапасының сәйкес емес деңгейімен ғана емес, сонымен қатар жоғары
үлестік капитал салымдарымен қатар жүруі мүмкін. Техника-экономикалық
көрсеткіштерді қарапайым салыстыру ең жақсы нұсқаны таңдауға мүмкіндік
бермейді. Бұл жағдайда келтірілген шығындарды үнемдеу мәліметтерін
салыстыру негізіндегі нұсқалардың салыстырмалы тиімділігнің ортақ
көрсеткішін анықтау қажет. Техника мен технологияның базалық нұсқасын
таңдау туралы ерекше айтқан жөн. Базаны таңдау салыстыру және варианттарды
салыстырылатын түрге келтіру үшін қажет. Осылайша, өндірістің техникалық
деңгейін және техникалық шешімді қаьылдау кезінде техника түрлерінің
дамуын келесі түрде көрсетуге болады:
ескірген;
базалық,
жаңаландырылған және жақсартылған;
принципиалды жаңа.
Техника мен технологияның базалық нұсқаны таңдау кезінде қолда бар
шешімдердің әр түрлерінің барлық жиынтығы зерттеуге алынады. Содан кейін
ең басты жиынтық сапалық жағынан біртекті топтарға бөлінеді де әр топ
бойынша таңдау жүргізіледі. Кейде бірдей базалық моделді алу үшін ұсақ
технологиялық шешімдерді топтардың іріленуіне дейін агрегаттауға тура
келеді.
Салыстыру базасын таңдау.
Жаңа техника мен технологиялардың бастапқы көрсеткіштерін салыстыру үшін
базаны таңдау экономикалық әсерді анықтау кезінде маңызды роль атқарады,
себебі жаңа техника мен технологиялардың салыстырмалы экономикалық
тиімділігі енгізілетін және базалық варианттардың өлшемдерінің салыстырылуы
негізінде анықталады. Бұл кезде төмендегілерді ескеру қажет:
базаны таңдау жаңа техника мен технологияның өмірлік циклінің сатысына
тәуелді;
жаңа шешімнің базасы мен вариантын таңдау өмірлік циклдың әр түрлі
сатыларында жүргізілуі керек;
жаңа конструкцияның (үлгінің) ҒЗТКЖ сатысындағысын базалықпен
салсытырғандағы экономикалық тиімділік көрсеткіштерін бағалау;
жаңалықты енгізу, өндіру және пайдалану сатыларындағы жаңа шешімдердің
тиімділігіне талдау жүргізу керек.
Жоғарыда көрсетілген принциптер инновацияның жүйелік талдауында маңызға
ие, яғни жаңалықтың салыстырылатын түрге келтірілген көрсеткіштермен
экономикалық тиімділігін бағалауда.
Салыстырылатын түр келесі сипаттар бойынша жүргізіледі: шығарылатын өнім
көлемі, номенклатура құрылымы, өнімнің сапасы, кеткен шығындар, дайындау
мерзімдері, әлеуметтік және экономикалық әсері. Бұдан басқа жаңа шешімдер
варианттарын өндірістік ресурстардың бірдей құрамына келтіру қажет, яғни
жаңалықтарды енгізуге қажетті қосымша құрал жабдықтар, қосымша жұмыс күшін,
қосымша өндірістік аудандар анықтау. Осылардың негізінде жаңа техника мен
технологиялық шешімдерді қабылдауда қосымша капитал салымдарын алдын ала
ескеру қажет.
Ортақ капитал салымдары мен өнімнің өзіндік құнына түзетулерден басқа әр
түрлі шығын баптары өндіріс көлемі мен сату көлемінің өзгеруіне байланысты
өзгеретіндігін ескеру керек. Бұл әсіресе тұрақты және өзгермелі шығындар
динамикасында айқын көрінеді.
Жаңа техниканы енгізу шығындары
Жаңа техниканы енгізу шығындары дегеніміз - капитал салымдарының,
айналмалы құралдардың, тірі еңбектің жиынтығы. Экономикалық әсер келесі
формуламен есептеледі:
Эт= Рт - Зт
мұндағы
Эт - есептік периодта жаңа техника мен технологияны енгізудің
экономикалық әсері;
Рт – есептік кезеңдегі нәтижелердің құндық бағасы, тг.;
Зт – есептік мерзімдегі жаңа техника мен технологияны әзірлеу, енгізу,
игеруге кеткен шығындардың құндық бағасы, тг.;
Жаңалықты енгізудің толық периодындағы әр түрлі уақыттағы шығындары
келесідей есептеледі:
t
PT = ∑ Pt *αt
t=1
мұндағы
PT – есептік кезеңдегі жаңа енгізулердің нәтижелерінің құндық бағасы;
Pt – t-шы жылдағы құндық бағалауы;
αt – шығындарды келтіру коэффициенті.
Варианттар бойынша келесі жылдардың шығындары мен капитал салымдарын
уақыт факторын, яғни шығындарды келтіру коэффициентін ескеру арқылы
жүргізген жөн:
αt = ( 1+E )T
мұндағы
t – шығындарды келтіру коэффициенті;
E- әр түрлі мөлшердегі шығндарды келтірудің қабылданған нормативі;
т – шығындар жылын олар келтірлетін жыл (уақыттың базистік мезетінен)
нәтижелерінен ажырататын уақыт периоды.
Келтіру нормативі – Е қолданылатын методикаға, салаға, кәсіпорынның
шаруашылық қызметінің түріне меншік формаларына байланысты әр түрлі
жолдармен есептеледі. Дәстүрлі тәсілде E = 0.08 ÷ 0.10, ал жобалау
тәсілінде инвестор үшін капиталға келетін табыс нормасына тең дисконт
нормасы ретінде есептеледі.
Есептеудің т уақыт аралығында орын алған шығындар, нәтижелер және
әсерлерді уақыттың базистік моментіне келтірген техникалық мақсатты болып
табылады, ол кезде дисконттау (келтіру) коэфициенті қолданылады:
1
Кд=
(1+E)т
Сонымен қатар бар методикалар бойынша инновацияға келтірілген капитал
салымдарын есептеуге болады. Әдетте өндірістің және жаңа техниканы
қолданудың келтірілген шығындары өзіндік құн мен нормативті пайданың
қосындысы ретінде анықтайды:
Зт=Ст + Ен Куд
мұндағы
Зт - өнім бірлігіне жұмсалған келтірілген шығындар, тг.;
Ст - өзіндік құн;
Ен – тиімділіктің нормативті коэффициенті;
Куд - өнім бірлігіне капитал салымдары, тг.;
Ен Куд – нормативті пайда, тг.
Жаңа техниканы енгізудің экономикалық әсері
Жаңа техника мен технологияның жылдық экономиаклық әсері келесі
формуламен анықталады:
Энт = (Збаз - Знов ) Nнов =[( Сбаз + Ен Кбаз ) – (Снов + Ен Кнов )] Nнов
мұндағы
Энт – жаңа техниканың экономикалық әсері, тг.;
Збаз – техника мен технологияның базалық варианты көмегімен өндірілген
өнім бірлігінің кетірілген шығындары, тг.;
Знов – жаңа техника мен технология көмегімен өндірілген өнімге жұмсалған
келтірілген шығындар, тг.;
Nнов – жаңа техника мен технологияны қолданып өндірген өнім өндірісінің
жылдық көлемі, бірлік;
Сбаз – базалық вариант өнімінің өзіндік құны, тг.;
Снов – жаңа техника негізінде өндірілген өнімнің өзіндік құны, тг.;
Кбаз – базалық вариант өніміне капитал салымдары, тг.;
Кнов - жаңа техника мен технология негізінде өндірілген өнімнің капитал
салымдары, тг.;
Ен – тиімділіктің нормативті тоэффициенті.
Берілген формула халық шаруашылығының барлық салаларында жаңа техниканың
экономикалық әсерін есептеудің негізі болып табылады.
Капитал салымдары құрамындағы жаңа техниканы енгізуден жылдық
экономикалық әсерді есептеуде жаңа техниканы жасау, әзірлеу, енгізу және
пайдаланудың барлық сатыларындағы шығындар қолданылады, дәлірек:
ғылыми зерттеулерге, конструкторлық, тәжірибелік, тәжірибелік - өндірістік
орнатуларға кеткен шығындар (Кнр);
техниканы сатып алу, жеткізу, монтаждау, техникалық дайындық, өндірісті
қалпына келтіру және игеру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz