Жапонияның сыртқы саясатындағы территориялық (РФ, ҚХР, Оңтүстік Кореямен) мәселелердің орны мен маңызы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I. ТАРАУ. XIX.XX ғғ. ЖАПОНИЯ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ ЖӘНЕ ШЕКАРА МӘСЕЛЕСІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ

1.1 XIX ғ. Екінші жартысындағы Жапониядағы модернизация үдерісі
және оның сыртқы саясатының негізгі бағыттары. ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Жапонияның XX.ғ. басы мен 30.50 жж шекарасының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

1.3 Соғыстан кейінгі Жапония дипломатиясының қайта
қалыптастыруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

II. ТАРАУ. ЖАПОНИЯНЫҢ РФ, ОҢТҮСТІК КОРЕЯ, ҚХР.мен ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ

2.1 Жапония мен Ресей Федерациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

2.2 Жапония мен Қытай Халық Республикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35

2.3 Жапония мен Оңтүстік Корея ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Жапонияның Ресей Федерациясы, Қытай Халық Республикасы және Оңтүстік Корея арасындағы шекаралық мәселе аталған мемлекеттер арасындағы қатынастарда айрықша маңызға ие. Себебі Жапонияның Ресей, ҚХР және Оңтүстік Кореямен шекарасын анықтаудың тарихы бірнеше ғасырлардың қойнауына кетеді. Қазіргі кезде Жапонияның аталған елдермен шекаралық мәселесі оның көршілес елдермен ынтымақтастық, әріптестік байланыстарын дамытуда маңызды рөл атқарады.
Жартылай отар ел болған Жапония өзінің территориялық тұтастығы мен тәуелсіздігін сақтап қалу жолындағы күрес кезінде көрші мемлекеттермен шекарасын анықтап белгілеп алу ісін пәрменді түрде жүргізе алмады. Мэйдзи төңкерісінен кейін өзінің мемлекеттік іргесін нығайтқан Жапония үшін мемлекеттік шекарасын анықтап алуға кірісті. Жапонияның көршілес елдермен атап айтқанда, Ресей, Қытай және Кореямен мемлекеттік шекарасын анықтау шаралары әсіресе Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін белсенді түрде жүзеге асырыла бастады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігін айқындай түсетін жайттың бірі ол Жапонияның аталған мемлекеттерге қатысты сыртқы саяси мүдделерінің жүзеге асырылуы барысында территориялық мәселелердің орын алуына және бұл мәселенің шиеленісе түсуі болып табылады. Осы күнге дейін Жапонияның шекара мәселесінің оң шешімін табуы Қиыр Шығыстағы қауіпсіздік пен тұрақтылыққа әсер ететін факторларының біріне саналады. Сондықтан ең алдымен Жапонияның XIX-ғасырдың екінші жартысынан бастап, Қытай, Ресей және Оңтүстік Кореяға қатысты Қиыр Шығыстағы саясатының өзекті мәселелерін нақтылай түсу және бұл мәселенің XXI ғасырдың басында реттеу шараларын талдап көрсету аталмыш зерттеу тақырыбының өзектілігін арттыра түседі. Сонымен қатар әлемдік экономика мен саясат орталықтарының біріне саналатын Жапонияның сыртқы саяси доктриналарын зерттеп зерделеу және оған баға беру, осы мақсаттағы жапон дипломатиясының қызметінің іс-шараларын талдау аталған жұмыстың өзектілігін тереңдете түседі.
Жапонияның Ресей Федерациясымен арадағы Итуруп, Шикотан, Хабомаи, Кунашир сондай-ақ, Оңтүстік Куриль, Сэнкаку, Лианкур аралдарына қатысты Қытай және Оңтүстік Кореямен даулы мәселелерді шешу жапон сыртқы саясатындағы кезек күттірмейтін және шешімі күрделі мәселе болып отыр. Бұл мәселе бойынша осы кезде қызу пікірталастар орын алуда және ол бірте-бірте идеологиялық сипат алып келеді. Жапонияда бұл тенденция күн санап күшейіп, жапон ұлтшылдығының негізіне айналу қаупі бар. Жапонияға, әсіресе Қытай мен Кореяға қатысты, аралдар не үшін керектігі түсінікті. Бір жағынан бұл өзінің экономикалық қуаты мен саяси салмағын таныту әрекеті болса, екінші жағынан экономикалық пайда әкеледі. Себебі бұл территорияларды Жапония иемденген жағдайда, энергоқұндылықтар мен балық шаруашылығына бай өз су айдынын кеңейтеді. Сондықтан аталған екі мақсаттың жүзеге асырылуы Жапония үшін өте маңызды.

1. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи. Яньдиу цзиляо хойбянь. Гонконг - Токио: Личжи чубань-ше - Катанамидзу сёбо, 2000. - 502 с.
2. Э.Я. Файнберг «Русско-японские отношения в 1697 - 1875 годы» М., 1960, с. 13-18
3. Публ.: Гримм Э. Д., Сборник договоров и др. документов по истории международных отношений на Дальнем Востоке (1842—1925), М., 1927. (симоносеки)
4. Мидорима Сакаэ. Сэнкаку рэтто. - P.92, Кииэба Кадзутака. Сэнкаку сёто но энкаку то сёдзоку мондай - С.78, Такахаси Сёгоро. Сэнкаку рэтто ното. - Токио: Сэйнэн сюппанся, 1979. - С.50.
5. Уэдзи Тацунори. Сэнкаку рэтто то Такэсима. Тюгоку, Канкоку то но рёдо мондай. - Хигасимураяма: Кёику-ся, 1978. - С.43-44.
6. Я. Н. Бутковский. Остров Сахалин. — «Исторический вестник», 1882, т. X.
7. Тегеран – Ялта – Потсдам. Сборник документовСоставители: Ш.П. Санакоев, Б.Л. Цыбулевский.2-е изданиеМ.: Издательство «Международные отношения», 1970. – 416 с.
8. Международные отношения и внешняя политика СССР. Сборник документов. 1871- 1957 / Сост. Л. А. Харламова. Отв. ред. Е. М. Иванова. М.,1957.
9. Мирный договор с Японией, подписанный в Сан-Франциско // История войны на Тихом океане. Т. 5. М.: Издательство иностранной литературы, 1957. С. 337-359.
10. М. И. Венюков. Воспоминания о заселении Амура в 1857—1858 гг. — «Русская старина», 1879, I и II.
11. Русские Курилы. История и современность. Сборник документов по истории формирования русско-японской и советско-японской границы / Сост. В. К. Зиланов, А. А. Кошкин, И. А. Латышев, А. Ю. Плотников, И. А. Сенченко. М.: Сампо, 1995. 179 с.
12. История Японии. Тт. 1-2. М.: Институт востоковедения РАН, 1998.
13. Мидорима Сакаэ. Сэнкаку рэтто. - Изд. 5-е. - Наха: Хиругися, 1988. - 153 с.
14. Кошкин А. А Японский фронт маршала Сталина. Факты. Документы. Опубликовано издательством Olma Media Group, 2004
15. Ключников Ю. В., Сабанин А. Международная политика новейшего времени в договорах, нотах и декларациях. Ч. 1. С. 168—169. (про симодский трактат)
16. Кузнецов Ю.Д., Навлицкая Г.Б., Сырицын И.М. История Японии, М., 1988, с. 265-270
17. «Советский Сахалин» 142 от 04.08.01
18. Кистанов В. Внешняя политика Японии на рубеже веков // Знакомьтесь Япония. – 17.10.1998
19. Меморандум Танака Гиити // Хрестоматия по новейшей истории, М., 1960, с. 732
20. Перевод с английского по: Japan Treaties. Treaty of Peace with Japan. San Francisco, 8th September, 1951. - London: His Majesty’s Stationary. - P. 2-24. - на основе перевода в Сборнике документов и материалов по Японии (1951-1954 гг.). - М.: ДПО МИД СССР, 1954. - С. 89-104.
21. Zweig, D. China’s global hunt for energy / D. Zweig, J. Bi [Electronic resource] // China’s hunt for resources. Mode of access: 22. Антикоминтерновский пакт // Хрестоматия по новейшей истории, том 1, М., 1960, с. 250-253
23. Оговорка сената США приведена согласно: Международное право в избранных документах. Том III - М.: Междунар. отношения, 1957. - С. 317, 333.
24. Носов М. Япония и внешний мир: вступая в мировое сообщество. // Знакомьтесь – Япония, - 09.6.1997.
25. Zweig, D. China’s global hunt for energy / D. Zweig, J. Bi [Electronic resource] // China’s hunt for resources. Mode of access: 26. Сиполс В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны М., 1989, с. 129
27. Мэгуми Тадахиса. Сэнкаку сёто - Уоцуридзима. - Токио: Сэнкаку сёто боэй кёкай, 1997. -132 с.
28. Эдо Юсукэ. Сэнкаку сёто - до суру Нихон. - Токио: Цунэхиса сюппан кабусики гайся, 1996. - 136 с.
29. История Японии. Тт. 1-2. М.: Институт востоковедения РАН, 1998
30. Кошкин А. А Японский фронт маршала Сталина. Факты. Документы. Опубликовано издательством Olma Media Group, 2004
31. Нисимура Синго. Дарэка сококу о омовадзару. - Токио: Крэстся, 1997. - 534 с.
32. Мирный договор с Японией, подписанный в Сан-Франциско // История войны на Тихом океане. Т. 5. М.: Издательство иностранной литературы, 1957. С. 337-359.
33. Сборник действующих договоров, соглашений и конвенций, заключенных СССР с иностранными государствами. Вып. 32. М., 1978. 397 c.
34. Японо-китайские отношения (1972-1982). Сборник документов и материалов / Отв. ред. Б. В. Поспелов, Г. Д. Спекторов. М.: Институт Дальнего Востока АН СССР, 1985. 200 с.
35. Кистанов В. Внешняя политика Японии на рубеже веков // Знакомьтесь –Япония. – 17.10.1998
36. Фусанаби Ё. Депрессивная дипломатия Токио // Знакомьтесь – Япония, –04. 26.2000.
37. Кунадзе Г. Острова без мостов. Заметки о внешней политике Японии//Новое время. №2956 - 21. 07. 2002.
38. forenergy.pdf+China’s+Global+Hunt+for+Energy&hl=en&ct=clnk&cd=3>. Date of access: 19.05.2007.
39. Носов М. Япония и внешний мир: вступая в мировое сообщество. // Знакомьтесь – Япония, - 09.6.1997.
40. История Японии. Тт. 1-2. М.: Институт востоковедения РАН, 1998
41. Кузнецов Ю.Д., Навлицкая Г.Б., Сырицын И.М. История Японии, М., 1988, с. 259-260
42. Тегеран – Ялта – Потсдам. Сборник документов Составители: Ш.П. Санакоев, Б.Л. Цыбулевский.2-е изданиеМ.: Издательство «Международные отношения», 1970. – 416 с.
43. История Японии. Тт. 1-2. М.: Институт востоковедения РАН, 1998.
44. Тегеран – Ялта – Потсдам. Сборник документов Составители: Ш.П. Санакоев, Б.Л. Цыбулевский.2-е изданиеМ.: Издательство «Международные отношения», 1970. – 416 с.
44. Кошкин А. А Японский фронт маршала Сталина. Факты. Документы. Опубликовано издательством Olma Media Group, 2004
45. Международные отношения и внешняя политика СССР. Сборник документов. 1871- 1957 / Сост. Л. А. Харламова. Отв. ред. Е. М. Иванова. М., 1957.
46. Мирный договор с Японией, подписанный в Сан-Франциско // История войны на Тихом океане. Т. 5. М.: Издательство иностранной литературы, 1957. С. 337-359.
47. Россия и проблема Курильских островов. Тактика отстаивания или стратегия сдачи. Нарочницкая Н. http://pravoslavie.ru/analit/041116105310
48. Еремин В. «Россия — Япония. Территориальная проблема: поиск решения.» М. 1992
49. Diplomatic Bluebook 1997. Japan's Foreign Policy in a World of Deepening Interdependence. Tokyo, 1998.
50. Путин, Коидзуми и "План действий" // www.dni.ru 10.1.2003
51. Курилы тоже русская земля. Максименко М. http://pravoslavie.ru/analit/sobytia/
52. “Japan times” № 2230
53. Япония сегодня (политика) //www.japantoday.ru
54. Перевод с английского по: Japan Treaties. Treaty of Peace with Japan. San Francisco, 8th September, 1951. - London: His Majesty’s Stationary. - P. 2-2 - на основе перевода в Сборнике документов и материалов по Японии (1951-1954 гг.). - М.: ДПО МИД СССР, 1954. - С. 89-104.
55. Мэгуми Тадахиса. Сэнкаку сёто - Уоцуридзима. - Токио: Сэнкаку сёто боэй кёкай, 1997. -141 с.
56. Такахаси Сёгоро. Сэнкаку рэтто ното. - Токио: Сэйнэн сюппанся, 1979. - 132 с.
57. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи. Яньдиу цзиляо хой-бянь. Гонконг - Токио: Личжи чубаньше - Катанамидзу сёбо, 2000. - №1.2. - С.6-7.
58. Перевод с английского по: Japan Treaties. Treaty of Peace with Japan. San Francisco, 8th September, 1951. - London: His Majesty’s Stationary. - P. 2-2 - на основе перевода в Сборнике документов и материалов по Японии (1951-1954 гг.). - М.: ДПО МИД СССР, 1954. - С. 89-104.
59. Уэдзи Тацунори. Сэнкаку рэтто то Такэсима. Тюгоку, Канкоку то но рёдо мондай. - Хигасимураяма: Кёику-ся, 1978. - С.43-44
60. Японо-китайские отношения (1972-1982). Сборник документов и материалов / Отв. ред. Б. В. Поспелов, Г. Д. Спекторов. М.: Институт Дальнего Востока АН СССР, 1985. 200 с.
61. Kleine-Ahlbrandt, S. China’s new dictatorship diplomacy / S. Kleine-Ahlbrandt, A. Small [Electronic resource] // New York Times. Mode of access: . Date of access: 15.04.2007.
62. Михеев, В. Китай и Япония на фоне глобальных тенденций // Мировая экономика и междунар. отношения. 2007. № 4. С. 50—60.
63. Уэдзи Тацунори. Сэнкаку рэтто то Такэсима. Тюгоку, Канкоку то но рёдо мондай. - Хигасимураяма: Кёику-ся, 1978. - С.43-44.
64. Перевод с английского по: Japan Treaties. Treaty of Peace with Japan. San Francisco, 8th September, 1951. - London: His Majesty’s Stationary. - P. 2-2 - на основе перевода в Сборнике документов и материалов по Японии (1951-1954 гг.). - М.: ДПО МИД СССР, 1954.
65. Уэдзи Тацунори. Сэнкаку рэтто то Такэсима. Тюгоку, Канкоку то но рёдо мондай. - Хигасимураяма: Кёикуся, 1978. – 172
66. Кунадзе Г. Острова без мостов. Заметки о внешней политике Японии// Новое время. №2956 - 21. 07. 2002
67. Туудлепп А. Японский внешнеполитический потенциал: цели, достижения, задачи. // Знакомьтесь – Япония. – 10.12.2001.
68. Япония сегодня (политика) //www.japantoday.ru
69. Япония сегодня //www.japantoday.ru

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Кітаптар мен монографиялар:

1. Меморандум Танака Гиити // Хрестоматия по новейшей истории, М., 1960, с. 732
2. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи. Яньдиу цзиляо хойбянь. Гонконг - Токио: Личжи чубань-ше - Катанамидзу сёбо, 2000. - 502 с.
3. Мидорима Сакаэ. Сэнкаку рэтто. - P.92, Кииэба Кадзутака. Сэнкаку сёто но энкаку то сёдзоку мондай - С.78, Такахаси Сёгоро. Сэнкаку рэтто ното. - Токио: Сэйнэн сюппанся, 1979. - С.50.
4. Уэдзи Тацунори. Сэнкаку рэтто то Такэсима. Тюгоку, Канкоку то но рёдо мондай. - Хигасимураяма: Кёику-ся, 1978. - С.43-44.
5. Бондаренко О. «Неизвестные Курилы» М. 1992.
6. Кошкин А. А Японский фронт маршала Сталина. Факты. Документы. Опубликовано издательством Olma Media Group, 2004
7. Еремин В. «Россия — Япония. Территориальная проблема: поиск решения.» М. 1992.
8. Э.Я. Файнберг «Русско-японские отношения в 1697 - 1875 годы» М., 1960, с. 13-18
9. Я. Н. Бутковский. Остров Сахалин. — «Исторический вестник», 1882, т. X.
10. М. И. Венюков. Воспоминания о заселении Амура в 1857—1858 гг. — «Русская старина», 1879, I и II.
11. Сиполс В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны М., 1989, с. 129
12. Антикоминтерновский пакт // Хрестоматия по новейшей истории, том 1, М., 1960, с. 250-253
13. Кузнецов Ю.Д., Навлицкая Г.Б., Сырицын И.М. История Японии, М., 1988, с. 259-260
14. Марков А.П. «Россия — Япония. В поисках согласия.» М. 1996.
15. История Японии. - Т.2. - С.618-619.
16. История Японии. Тт. 1-2. М.: Институт востоковедения РАН, 1998.
17. Мидорима Сакаэ. Сэнкаку рэтто. - Изд. 5-е. - Наха: Хиругися, 1988. - 153 с.
18. Мэгуми Тадахиса. Сэнкаку сёто - Уоцуридзима. - Токио: Сэнкаку сёто боэй кёкай, 1997. -141 с.
19. Нисимура Синго. Дарэка сококу о омовадзару. - Токио: Крэстся, 1997. - 123 с.
20. Оокума Рёити. Сэнкаку сёто но рэкиси то рёюкэн. - Токио: Дзию минсю-то кохо иинкай сюппанкёку, 1972. - 37 с.
21. Сэрита Кэнтаро. Сима но рёю то кэйдзай суйики но кёкай какутэй. . - То-кио: Юсиндо, 1999. - 264 с.
22. Такахаси Сёгоро. Сэнкаку рэтто ното. - Токио: Сэйнэн сюппанся, 1979. - 132 с.
23. Уэдзи Тацунори. Сэнкаку рэтто то Такэсима. Тюгоку, Канкоку то но рёдо мондай. - Хигасимураяма: Кёикуся, 1978. - 172 с.
24. Эдо Юсукэ. Сэнкаку сёто - до суру Нихон. - Токио: Цунэхиса сюппан кабусики гайся, 1996. - 136 с.
25. Вербицкий С.И. Японо-американский военно-политический союз – М.: Наука, 1972
26. Diplomatic Bluebook 1997. Japan's Foreign Policy in a World of Deepening Interdependence. Tokyo, 1998.

Мерзімді басылымдар:

1. “Japan times” № 2230
2. «Советский Сахалин» 142 от 04.08.01
3. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи. Яньдиу цзиляо хой-бянь. Гонконг - Токио: Личжи чубаньше - Катанамидзу сёбо, 2000. - №1.2. - С.6-7.
4. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи.- №1.4. - С.8.
5. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи.- №1.8. - С.10.
6. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи.- №3.2. - С.164.
7. Мидорима Сакаэ. Сэнкаку рэтто. - С.99-100.
8. Урано Окинака, Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити. Дяоюдай чуньдао (Сэнкаку сёто) веньтхи.- №3.6. - С.170-171.
9. Семин А. Японо-китайские отношения подвергаются испытанию // Проблемы Дальнего Востока. - 1996. - №3. - С. 20.
10. Семин А. Японо-китайские отношения подвергаются испытанию // Про-блемы Дальнего Востока. - 1996. - №3. - С. 16-21.
11. Носов М. Япония и внешний мир: вступая в мировое сообщество. // Знакомьтесь – Япония, - 09.6.1997.
12. Туудлепп А. Японский внешнеполитический потенциал: цели, достижения, задачи. // Знакомьтесь – Япония. – 10.12.2001.
13. Фусанаби Ё. Депрессивная дипломатия Токио // Знакомьтесь – Япония, –26.04.2000.
14. Кистанов В. Внешняя политика Японии на рубеже веков // Знакомьтесь –Япония. – 17.10.1998
15. Судзуки М. Процесс углубления взаимопонимания создает базу для новых японо-российских отношений // Проблемы Дальнего Востока,– 12.01.2001.
16. Кунадзе Г. Острова без мостов. Заметки о внешней политике Японии// Новое время. №2956 - 21. 07. 2002.
17. Михеев, В. Китай и Япония на фоне глобальных тенденций // Мировая экономика и междунар. отношения. 2007. № 4. С. 50—60.
18. Боровой, В. Региональная политика во внешнеполитической стратегии КНР после окончания «холодной войны» // Журн. междунар. права и междунар. отношений. 2008. № 2. С. 55—60.

Интернет-сілтемелер:

1. Россия и проблема Курильских островов. Тактика отстаивания или стратегия сдачи. Нарочницкая Н. http://pravoslavie.ru/analit/041116105310
2. Kleine-Ahlbrandt, S. China’s new dictatorship diplomacy / S. Kleine-Ahlbrandt, A. Small [Electronic resource] // New York Times. Mode of access: . Date of access: 15.04.2007.
3. Zweig, D. China’s global hunt for energy / D. Zweig, J. Bi [Electronic resource] // China’s hunt for resources. Mode of access: 4. forenergy.pdf+China’s+Global+Hunt+for+Energy&hl=en&ct=clnk&cd=3>. Date of access: 19.05.2007.
5. http://vladnews.ru/2275/Ekskluziv_V/Ostrova_pretknovenija2.http://world.lib.ru/k/kim_o_i/tyh66rtf.shtml
6. Курилы тоже русская земля. Максименко М. http://pravoslavie.ru/analit/sobytia/
7. Япония сегодня (политика) //www.japantoday.ru
8. Японии надоел Курильский вопрос // www.dni.ru 03.01.2003
9. Путин, Коидзуми и "План действий" // www.dni.ru 10.1.2003

Дипломатиялық құжаттар:

1. Ключников Ю. В., Сабанин А. Международная политика новейшего времени в договорах, нотах и декларациях. Ч. 1. С. 168—169. (про симодский трактат)
2. Перевод с английского по: Japan Treaties. Treaty of Peace with Japan. San Francisco, 8th September, 1951. - London: His Majesty’s Stationary. - P. 2-24. - на основе перевода в Сборнике документов и материалов по Японии (1951-1954 гг.). - М.: ДПО МИД СССР, 1954. - С. 89-104.
3. Оговорка сената США приведена согласно: Международное право в избранных документах. Том III - М.: Междунар. отношения, 1957. - С. 317, 333.
4. Публ.: Гримм Э. Д., Сборник договоров и др. документов по истории международных отношений на Дальнем Востоке (1842—1925), М., 1927. (симоносеки)
5. Тегеран – Ялта – Потсдам. Сборник документовСоставители: Ш.П. Санакоев, Б.Л. Цыбулевский.2-е изданиеМ.: Издательство «Международные отношения», 1970. – 416 с.
6. Международные отношения и внешняя политика СССР. Сборник документов. 1871- 1957 / Сост. Л. А. Харламова. Отв. ред. Е. М. Иванова. М., 1957.
7. Мирный договор с Японией, подписанный в Сан-Франциско // История войны на Тихом океане. Т. 5. М.: Издательство иностранной литературы, 1957. С. 337-359.
8. Русские Курилы. История и современность. Сборник документов по истории формирования русско-японской и советско-японской границы / Сост. В. К. Зиланов, А. А. Кошкин, И. А. Латышев, А. Ю. Плотников, И. А. Сенченко. М.: Сампо, 1995. 179 с.
9. Сборник действующих договоров, соглашений и конвенций, заключенных СССР с иностранными государствами. Вып. 32. М., 1978. 397 c.
10. Японо-китайские отношения (1972-1982). Сборник документов и материалов / Отв. ред. Б. В. Поспелов, Г. Д. Спекторов. М.: Институт Дальнего Востока АН СССР, 1985. 200 с.
11. Боэй хакусе. 1970-1992. (Белая книга по обороне.) Токио: Окурасе инсацукеку, 1971- 1993.
12. Сборник договоров России с другими государствами. 1856-1917. М., Гос.изд-во полит.литературы, 1952.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛЬ ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Халықаралық қатынастар факультеті

Аймақтану және әлемдік экономика кафедрасы

Бітіру жұмысы

Жапонияның сыртқы саясатындағы территориялық
(РФ, ҚХР, Оңтүстік Кореямен) мәселелердің орны мен маңызы

Орындаған 4 курс студенті ________________________Унгарова Ж.А
(қолы, күні)

Ғылыми жетекші ________________________Мырзабеков М.
С.
(қолы, күні) т.ғ.к
доцент

Норма бақылаушы ________________________Бюжеева Б.З
(қолы, күні) т.ғ.к
доцент

Кафедра меңгерушісінің
Рұқсатымен қорғауға жіберілді _______________________Черных И. А.
(қолы, күні) т.ғ.к
доцент

Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I. ТАРАУ. XIX-XX ғғ. ЖАПОНИЯ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ ЖӘНЕ ШЕКАРА МӘСЕЛЕСІНІҢ
ПАЙДА БОЛУЫ

1. XIX ғ. Екінші жартысындағы Жапониядағы модернизация үдерісі
және оның сыртқы саясатының негізгі бағыттары.
... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Жапонияның XX-ғ. басы мен 30-50 жж шекарасының

қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..11

3. Соғыстан кейінгі Жапония дипломатиясының қайта

қалыптастыруы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..22

II. ТАРАУ. ЖАПОНИЯНЫҢ РФ, ОҢТҮСТІК КОРЕЯ, ҚХР-мен ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ
МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ

1. Жапония мен Ресей
Федерациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...26

2. Жапония мен Қытай Халық
Республикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35

3. Жапония мен Оңтүстік
Корея ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 39

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...48

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Жапонияның Ресей Федерациясы, Қытай Халық
Республикасы және Оңтүстік Корея арасындағы шекаралық мәселе аталған
мемлекеттер арасындағы қатынастарда айрықша маңызға ие. Себебі Жапонияның
Ресей, ҚХР және Оңтүстік Кореямен шекарасын анықтаудың тарихы бірнеше
ғасырлардың қойнауына кетеді. Қазіргі кезде Жапонияның аталған елдермен
шекаралық мәселесі оның көршілес елдермен ынтымақтастық, әріптестік
байланыстарын дамытуда маңызды рөл атқарады.
Жартылай отар ел болған Жапония өзінің территориялық тұтастығы мен
тәуелсіздігін сақтап қалу жолындағы күрес кезінде көрші мемлекеттермен
шекарасын анықтап белгілеп алу ісін пәрменді түрде жүргізе алмады. Мэйдзи
төңкерісінен кейін өзінің мемлекеттік іргесін нығайтқан Жапония үшін
мемлекеттік шекарасын анықтап алуға кірісті. Жапонияның көршілес елдермен
атап айтқанда, Ресей, Қытай және Кореямен мемлекеттік шекарасын анықтау
шаралары әсіресе Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін белсенді түрде жүзеге
асырыла бастады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігін айқындай түсетін жайттың бірі ол
Жапонияның аталған мемлекеттерге қатысты сыртқы саяси мүдделерінің жүзеге
асырылуы барысында территориялық мәселелердің орын алуына және бұл
мәселенің шиеленісе түсуі болып табылады. Осы күнге дейін Жапонияның шекара
мәселесінің оң шешімін табуы Қиыр Шығыстағы қауіпсіздік пен тұрақтылыққа
әсер ететін факторларының біріне саналады. Сондықтан ең алдымен Жапонияның
XIX-ғасырдың екінші жартысынан бастап, Қытай, Ресей және Оңтүстік Кореяға
қатысты Қиыр Шығыстағы саясатының өзекті мәселелерін нақтылай түсу және бұл
мәселенің XXI ғасырдың басында реттеу шараларын талдап көрсету аталмыш
зерттеу тақырыбының өзектілігін арттыра түседі. Сонымен қатар әлемдік
экономика мен саясат орталықтарының біріне саналатын Жапонияның сыртқы
саяси доктриналарын зерттеп зерделеу және оған баға беру, осы мақсаттағы
жапон дипломатиясының қызметінің іс-шараларын талдау аталған жұмыстың
өзектілігін тереңдете түседі.
Жапонияның Ресей Федерациясымен арадағы Итуруп, Шикотан, Хабомаи,
Кунашир сондай-ақ, Оңтүстік Куриль, Сэнкаку, Лианкур аралдарына қатысты
Қытай және Оңтүстік Кореямен даулы мәселелерді шешу жапон сыртқы
саясатындағы кезек күттірмейтін және шешімі күрделі мәселе болып отыр. Бұл
мәселе бойынша осы кезде қызу пікірталастар орын алуда және ол бірте-бірте
идеологиялық сипат алып келеді. Жапонияда бұл тенденция күн санап күшейіп,
жапон ұлтшылдығының негізіне айналу қаупі бар. Жапонияға, әсіресе Қытай мен
Кореяға қатысты, аралдар не үшін керектігі түсінікті. Бір жағынан бұл
өзінің экономикалық қуаты мен саяси салмағын таныту әрекеті болса, екінші
жағынан экономикалық пайда әкеледі. Себебі бұл территорияларды Жапония
иемденген жағдайда, энергоқұндылықтар мен балық шаруашылығына бай өз су
айдынын кеңейтеді. Сондықтан аталған екі мақсаттың жүзеге асырылуы Жапония
үшін өте маңызды.
Жапонияның Ресей, Қытай және Оңтүстік Кореямен арадағы шекаралық
мәселесі және осы мәселені шешілуін айқындай түсетін жапон сыртқы саяси
доктринасы мен концепциясы мен аталған зерттеу тақырыбының пәні болып
табылады. XIX-XXI ғғ. аралығындағы Жапония мелекетінің сыртқы саясатының
бағыттары және оның Ресей Федерациясы, ҚХР және Оңтүстік Кореямен шекара
мәселесінің реттеу ұмтылыстары диплом жұмысының нысанын құрайды.
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысының алдына қойған
мақсаты мен міндетін жүзеге асыруға негіз болған деректерді сипаты мен
маңызына қарай екі топқа бөлуге болады.
Деректердің бірінші тобын XIX-XX ғғ. Жапонияның халықаралық құқықтың
субъектісі ретінде қол қойған дипломатиялық құжаттары құрайды [8,9,15,20].

Бітіру жұмысын жазу барысында Жапонияның сыртқы саясатының бағыттарын
анықтап, оларға баға беруде себін тигізген әр түрлі кезеңді қамтитын жапон
сыртқы саясатының бағыттарынан мағлұмат берген материалдар жинағы зерттеу
жұмысының деректік негізінің екінші тобын құрайды [7,11,33,44].
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Аталған зерттеу тақырыбы бойынша көптеген
еңбектер бар. Бұл зерттеулер ресей, қытай, корей және жапон ғалымдарының
ғаламдарынан туған. Солардың арасында кеңестік зерттеуші Э.Я. Файнбергтің
1960 жылы жарық көрген Русско-японские отношения в 1697 - 1875 годы атты
монографиясын ерекше атауға болады [2]. Автор өз зерттеуінде орыс және
жапон мұрағаттарының материалдарын кеңінен пайдаланған. Автор өз
монографиясында қарастырып отырған кезеңдегі орыс-жапон қатынастарының
бейбітшілік сипатта даму себептерін ашып көрсетеді. XIX ғасырдың екінші
жартысынан бастап, Ресей мен Жапония арасындағы шекаралық мәселені қатаң
хронологиялық шектер арқылы зерттеген ғалымдардың қатарында Я. Бутковский,
М. Венюков сияқты орыс зерттеушілерін атауға болады [6,10]. Бұл авторларды
біріктіретін жайт – олардың шекара мәселесі бойынша орыс-жапон
келіссөздерінің күрделілігіне және оның себептеріне зерттеу жүргізуінде
болып табылады. Зерттеу барысында территориялық мәселелер және Жапонияның
сыртқы саясаты бойынша В. К. Зиланов, А. А. Кошкин, И. А. Латышев, А. Ю.
Плотников, И. А. Сенченко. Бондаренко О. Еремин В. және т.б авторлардың
жұмыстары кеңінен пайдаланылды [11].
Аталмыш тақырыпқа өз зерттеулерін арнаған және осы мәселеге қатысты құнды
материалдар мен деректер келтіріп, өз болжамдарын жасаған шет елдік Сэрита
Кэнтаро, Мэгуми Тадахиса, Мидорима Сакаэ, Нисимура Синго, Урано Окинака,
Лиу Сучао, Уэсака Хэнкити, және т.б сияқты авторларды атап көрсетуіміз
керек [2-4].
Тақырыптың хронологиялық шеңбері ретінде Жапонияның XIX ғ. екінші
жартысынан бастап белсенді дипломатиялық әрекеттерді жүзеге асырған және XX
ғ. бас кезі мен XX ғ. екінші жартысындағы сыртқы саяси акциялары және XXI
ғ. бас кезіндегі территориялық мәселелерді реттеу шараларын қамтитын кезең
белгіленді.
Жапонияның сыртқы саясатындағы Ресей Федерациясымен, Қытай Халық
Республикасымен және Оңтүстік Кореямен территориялық мәселелердің орны мен
маңызын зерттеу тақырыбының мақсаты болып табылады. Аталған мақсатқа қол
жеткізу үшін бірқатар міндеттер қойылады:
- Жапонияның РФ, ҚХР, Оңтүстік Коремен территориялық шиеліністерінің
пайда болу себептерін зерттеу;
- Территориялық шиеліністердің негізгі принциптері мен бейбіт реттеу
жолдарын қарастыру;
- территрияларға қатысты талаптарды теорияларды зерттеу;
- Ресей, Корея, Қытай, Жапония мемлекеттерінің шиелініс аралдарға
қатысты мүдделерін зерттеу;
- Шиелініс территорияларды заңды тұрғыда реттейтін жолдарды анықтау.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы оның материалдары Жапония сыртқы
саясатындағы, шекаралық мәселелерді жүйелі түрде және жаңа әлемдік тәртіп
жағдайындағы Жапонияның орны мен маңызын зерттеуге қызығушылық танытқан
мамандар үшін пайдалы болып табылады.
Бітіру жұмысын жазу барысында алынған қорытындылар мен нәтижелерді
сараптай келе, келесідей тұжырымдар жасауға болады:
- Жапонияның РФ, ҚХР, Оңтүстік Кореямен территориялық шиеліністерінің
пайда болу себептерінің астарында халықаралық қатынастар жүйесінде
орын алған тең құқылы емес, әділетсіз ұстанымдар жатыр;
- Жапонияның көршілес елдермен шекаралық мәселелерді анықтауының
негізінде мемлекеттік егемендікті құрметтеу, территориялық мәселелерді
бейбіт ұстанымдар негізінде реттеуге бағытталған;
- территорияларға қатысты даулы мәселелерді реттеу қазіргі кездегі
халықаралық қатынастар талаптарды теорияларды зерттеу;
- Ресей, Корея, Қытай, Жапония мемлекеттері арасындағы шиелініс
аралдарға қатысты мүдделерін мен ұстанымдарын зерттеу;
- Шиелініс территорияларды заңды тұрғыда реттейтін жолдарды анықтау.

Бітіру жұмысының әдістемелік негізі: Жұмыста тарихи оқиғаларға және
сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері
колданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және
жүйелеу әдістері де зерттеу жұмыстарына арқау болды. Зерттеу жұмысының
теориялық негізінде шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары, тарихи
оқиғалары, мемлекетаралық құжаттар, талдау, жүйелеу әдістері колданылды.
Жапонияның Ресей, Қытай және оңтүстік Корея мемлекеттерімен шекаралық
мәселелерді салыстырмалы және жүйелеу әдістерде зерттеуге мүмкіндік береді.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімі екі
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I. Тарау. XIX-XX ғғ. Жапония сыртқы саясаты және шекара мәселесінің
пайда болуы

1. . XIX ғ. Екінші жартысындағы Жапониядағы модернизация үдерісі және
оның сыртқы саясатының негізгі бағыттары

Феодалдық қарым-қатынастарының терең дағдарысы және класс аралық
тартыстың күшеюі Токугава режимінің беделін әлсіретті. XIX ғасырдың екінші
жартысының басында бұқара халықтың антифеодалдық толқуларымен қатар,
сегунатқа қарсы феодалық оппозиция да жандандырылды.
Бұл оппозицияның мақсаты сегунатты феодалды биліктің басқа түріне
ауыстыру. Оның идеологтары “заңды” императорлық билікті қалыптастыру ұранын
тастады. Токугава режимі кезіндегі саяси дағдарыс сипаттарының бірі
мемлекеттің “жабық” саясаты болды.
1843 ж. Сегунат шетелдіктермен қарым-қатынас жаңа нұсқауын шығарды.
Онда бастапқы мемлекетке кіруге тыйм салынды бірақ кейбір Жапония
портарында шетел кемелерге көмір және сумен қорлану рұқсат берілді.
Батыстың капиталистік державалары Жапонияның өзін-өзі жекелеу саясатын
жойып жіберуге талпынды. Қиыр Шығыстағы Англия, Франция, АҚШ отаршылдық
агрессиясының күшеюімен байланысты олардың назары Жапон аралдарына
бағытталды.
Әсіресе Жапонияға, Қытайда және Қиыр Шығыстың басқа аймақтарында
отаршылдық агрессияның базасы ретінде АҚШ қызығушылық білдірді. 1845 ж
американдық конгресс президенті Жапониямен сауда қарым-қатынасты орнатуға
уәкіл етті. Конгресс резолюциясында АҚШ-тың Қытай жағалауындағы
базаларының керектігі анық көрсетілді.
Дипломатиялық қарым-қатынастарды орнатуда жеңіліс тапқан америка
үкіметі күш қолдануға мәжбүр болды. 1853 ж маусым айында сегун астанасы Эдо
(қазіргі Токио) қарамағында орналасқан Урага бухтасына Перри коммондор
әскери эскадасы келді.
Ол Жапон басшылығына АҚШ президентінің хатын ұсынды, онда Жапонияны
американдық саудасы үшін ашу келісімін қабылдауды талап етті. Жауапты
келесі жылдың көктемінде алуға қайтып келеді.
1854 ж ақпан айында Перри тоғыз әскери кемемен жауапты алу үшін келді.
Ашық келіс-сөздер кезінде, ол соғыстың өршу мүмкіндігі туралы ескертті.
Сегун үкіметі бағынып, америка шартын қабылдады. 31 наурыз айында
Канагавада, алғашқы жапон-американдық келісім шарт қабылданды. Бұл шарт
бойынша американ саудасы үшін Симода мен Хакодате порттары ашылды. Симода
портында америка уәкілеті орналастырылды. Кейін осындай келісімді Жапония
Англия, Франция, Голландиямен орнатты.
1855 ж 7 ақпан айында алғашқы дипломатиялық, сауда, шекаралық қарым-
қатынастар туралы орыс-жапон Симод келісім шартына вице-адмирал Е.В.
Путятин мен Тосиакира Кавадзи арасында қол қойылды. 9 баптан тұрды.
Келісімнің негізгі мақсаты: “Жапония мен Ресей арасында ұдайы бейбіт
пен адалдық достастық” орнату. Жапония мен Ресей арасындағы шекара Итуруп
пен Уруп аралдары арқылы өтті. Итуруп аралы Жапония территориясына, ал Уруп
аралы және солтүстікке қарай Курил аралдары Ресей шекарасына кірді. Ал
Крафто (Сахалин) аралы Ресей мен Жапония арасында ортақ қалды. Орыс
кемелері үшін Симода, Хакодатэ, Нагасаки порттары ашылды. Сахалинді ортақ
иемдену Ресей үшін тиімді болды [15].
Ресей Сахалинді белсенді түрде отарлай бастады. Кейін Жапония арал
территориясын қоныстандыра бастады, осыдан Жапонияның тұрақсыз
территориялық талаптары өршіп, орыс жапон қарым қатынасын шиеленістірді
[6].
Жапонияның АҚШ және басқа державалармен қол қойған алғашқы келісім
шарттары, батыс державаларды қанағаттандырған жоқ. 1858 жылы қауіп дүмді
сөз арқылы АҚШ жаңа теңсіз құқық келісімге қол қойдыртты.
Онда қосымша порттар ашылуы, экс-территориялықтықты, Жапонияға келетін
американдық сауда үшін минималды салық орнату және т.б туралы айтылды.
Кейін Жапония осындай келісім шарттарға Англия, Голландия, Франция, Ресей
арасында қол қойды.
1858 ж қойылғын теңсіз құқық келісім шартар, Жапонияны шет
отаршыларының зорлап “ашқан” мемлекеті болды.
Жапонияға жаппай шетел капиталистерінің басып кіруі, мемлекет ішінде
халықтың әл ауқатын нашарлатып, феодализм дағадрысын күшейтті. Төмен кеден
салықтары, мемлекетке шетел фабрикалық тауарлардың әкелуіне мүмкіндік берді
және жапон кәсіптерінінің беделін түсіріп, көптеген шаруа мен самурай
отбасыларын қайыршыландырды.
60-жж бастап Жапонияда саяси дағдарыстың шиеленісуі одан әрі байқалды.
Мемлекеттің әр түрлі аймақтарында шетелдіктерге қарсы халық қозғалыстары
басталды.
Барлық Жапония бойынша шаруашылық көтерілістері және халық толқулары
өршіді.
1863 жылы Киото қаласында сегун императормен кездесуге келді. Онда
император, шетелдерді мемлекеттен қуып жіберу туралы жарлығын бекітті. 1863
жылы сегун үкіметі, шетел өкілдеріне жапон порттарын жабу туралы нотасын
берді. “Варварлады қудалау” қаулысын орындаған Симоносеки (Тесю княздігінің
астанасы) жағалау әскері, шетел кемелерін атқылады.
Сол жылдары азаматтық соғыс болып жатқан АҚШ мемлекетті, Жапонияда
белсенді саясатынан уақытша бас тартты. Англия Жапония саясатында басты
рөлді ойнады, Наполеон III кезіндегі Франция да мемлекетте өз әсерін
күшейтуге талпынды.
60-жж екінші жартысында жапон феодализмінің терең дағдарысы және
Токугава режимінің саяси дағдарысы революциялық жағдайға өршіді. Басты
революциялық күш шаруалардың қолында болды.
1852 - 1859 жж. Жапонияда 40 шаруа көтерілістері, 1860 - 1867 жж. 86
көтерілістері болды. Шаруа көтерілістері халық толқуларымен
толықтандырылды.
Қалыптасқан жапон буржуазиясы да феодалдық жүйесін жоюға талпынды.
Қалаларда пайда болған самурай тегі интеллигенция буржуазия идеологиясын
уағыздады.
1862 - 1864 жж. кейін антифеодалдық қозғалыстар одан әрі күшейді. 1867
жылы императорлық таққа он бес жасар Муцухито отырды. 1869 жылдың жазында
сегунат өзінің тіршілігін тоқтатты. Феодалды самурай “республикасы”
жарияланды [12].
Муцухито императорының патшалық ету кезеңі Мэйдзи – “ағартушылық
басқару” болып аталды. 1868 жыыл 3 қаңтар айында құрылған бірінші
императорлық үкіметті принц Арисугава басқарды.
Бірақ басқару ролін оңтүстік самурай княздіктері алды. 6 сәуір айында
1868 жылы император мәлімдеме жасады.
Онда:
1. кең жиналыс жасалады және онда барлық үкімет мәселелері көпшілік
пікіріне сәйкес шешіледі;
2. барлық адамдар, сонымен қатар әміршілер, меңгерушілер, ұлттың
гулденуіне өз үлесін қосу керек;
3. барлық әскер мен азамат лауазымдарына және қарапайым халыққа өз
талаптарын жүзеге асыру мен өз қызметтерін дамытуға мүмкіндік беріледі;
4. әділеттілік пен бейтараптық сақталынады;
5. білім әлеммен алмасады, және осыдан империяның негізі бекітіледі.
Бұл реформалар бірқалыпты болды. Ең алдымен мемлкеттің бытыраңқылығы
жойылды, яғни оның жеке княздіктерге бөлінді. Самурайлық жасақтар жүйелі
әскерге өзгертілді.
Цехтік регламенттер мен ішкі салықтар жойылды, тауарды еркін
тасымалдауы мен сауданың еркіндігі жарияланды. Ескі заңдар қайта қаралды,
мемлекетте бірыңғай заңдар енгізілді.
1872 – 1873 жж шаруашылық қозғалыс аграрлы реформаны енгізуге
мәжбүрледі. Княздердің феодалдық жеке меншігі өз күшін жойды және жерді
сауда саттығы ресми түрде рұқсат берілді.
Аграрлы реформа жапон ауылдарында капиталистік қарым-қатынастардың
өркенденуіне жол ашты.
XIX ғ 70-90 жж бара-бара монополизмге дейінгі қоғамнан, монополитік
капитализмге ұласты, ал XX ғ басында әлем империализм заманына енді.
Алып капиталистік державалардың арасында әлемді территориялық бөлінісуі
аяқталды. Империализмнің отаршылдық жүйесі құрылды. Азия және Африка
жартыотар немесе отар елдері болды.
Тек Жапония 1868 жылы сегун жүйесінің биліктен құлауынан кейін
тәуелсіздік мемлекет ретінде дамыды. Ол тез арада өндірістік капиталистік
және отаршылдық агрессия жолына түскен мемлекет болды [13].
Сол жылдары Жапония министрі Сайго Такамори болды. Ол Кореяны лайқты
табыс ретінде санады. Сонымен қатар ол үкіметтен “азаматтықтарды”
ығыстырып, өзінің әскери феодалды диктатураның жақтаушыларын алмастыруды
мақсат етті.
Бірақ Жоғарғы Үкімет Кеңесінің басшысы Ивакура Томоми оған жол бермеді,
оның ойынша Кореяға қатысты басқыншылық әрекет Қытаймен ашық қақтығысқа
әкеледі.
Кореямен және Қытаймен Жапонияға тайталастан құтылса да, әскери машина
өз жүрісін күшейтті және оны тоқтату мүмкін болған жоқ. Нәтижесінде Рюкю
корольдігін күштеп қосты. Ол бірнеше жылдан кейін Окинава префектурасы
болды. Сонымен қатар Тайвань жерін жаулап алуға талпынды, бірақ ол
сәтсіздікке ұшырады.
Жапония Ресеймен де қарым-қатынастарын шешті. Әсіресе Сахалинді бөлісу
мақсатымен территориялық мәселелер қарастырылды. Мәселе бейбіт жолмен
шешілді. Америка өз жағынан Сахалинді Жапонияға беруге кеңес берді6 бірақ
Ресей бұл кеңестен және америка делдалдылығынан бас тартты.
Жапон үкіметі Ресейге басқа ұсыныс берді: Ресейдің жапон-корей соғысы
кезінде бейтараптық саясатын ұстанып жапон әскерлеріне Ресейдің солтүстік
территориясы арқылы Кореяға басып кіру үшін рұқсат берсе, Сахалинді жерін
толығымен Ресейге береді. Бірақ ресей үкіметі бұл ұсынысқа назар аудармады.
1875 жылы Санкт-Петербургтік келісім шартына қол қойылды [14].
Жапонияның берген келесі ұсынысында: Жапония толығымен Сахалинге
қатысты талаптарынан бас тартып, өз иелігіне барлық Курил аралдарын алады.
Бұл уақытта ресей дипломаттарының Балкандағы әскери қақтығыстың өршуіне
көңілі бөлінді, сондықтан бұл ұсыныс сөзсіз қабылданды.
Жапония Ресеймен территориялық мәселені бейбіт жолмен шешсе, Кореяға
жапондықтар шабуыл жасап, нәтижесінде 1876 жылы “бейбіт және сауда” жапон-
корей келісіміне қол қойылды.
Мемлекеттегі модернизация өркендеп, Жапония әлем көшбасшыларының
қатарына ене бастады.
1889 жылы 11 ақпан айында конституция жарияланды. Конституция жарты
феодал алпауыттары мен күрделі жапон буржуазиясы арасында келісімді,
сонымен қатар конституция монархиялық жүйені қамтыды.
1894-1895 жж. Қытай мен Жапония арасындағы Кореяға қатысты қақтығыс
жапон-қытай соғысына әкелді. 1894 жылы Жапония Қытайға шабуыл жасап, оның
әскерін талқандап, Ляодун жартыаралының территориясын беруді талап етті.
1895 жылы наурыз айында жапон әскері Ляодун жартыаралын, Вэйхайвэй,
Инкоу территорияларын басып алды. Бірақ Ресей Ляодун территориясын өз
жоспарына алды және дипломатиялық қысым арқылы Жапония өз талаптарынан бас
тартуға мәжбүр болды. Жапония Ресейдің Таяу Шығыстағы басты қарсыласы
ретінде көріп, жасырын соғысқа дайындалуды бастады..
1895 жылы 17 сәуір айында Симоносэкиде Жапония мен Қытай өкілдері
Симоносэкский келісім шартын қабылдады. Шарт бойынша Қытай Жапонияға
Тайвань аралын, Пэнхуледао және Ляодун жарты аралын берді, 200 млн лян
контрибуциясын төледі, сауда үшін бірнеше порттарын ашты және т.б.
Жапонияның Қытайға қатысты шарттары, Ресей, Германия және Франция арасында
“үштік интервенцияға” әкелді [16].
23 сәуір айында 1895 Ресей, Германия және Франция жапон үкіметінен
Ляодун жартыаралына қатысты басқындықтан бас тартуды талап етті. Бұл
Жапонияның Порт-Артурда өз бақылауын орнатуға мүмкіндік берген болатын. Сол
кезде Николай II батыс одақтарының жақтауымен Порт-Артурға қатысты өз
ұстанымдары болды.
XX ғ басында Жапония әлем бөлінісіне дайындалды.

1.2. Жапонияның XX-ғ. басы мен 30-50 жж шекарасының қалыптасуы.

1901 жылдың көктемінде Англия мен Жапония арасында одақ туралы келіс-
сөздер жүргізілді, ал 1902 жылы 30 қаңтар айында англо-жапон одақ келісім
шартына қол қойылды.
Бұл Англия мен Жапония арасында 5 жыл мерзіміне созылатын алғашқы шарт
болды. Шарт бойынша егер бір одақтас белгілі бір державамен соғыс ашса және
қарсыластық мемлекеттке басқа мемлекеттер қосылса, екінші одақтас
бейтараптық сақтап, әскери көмек көрсету керектігі ескертіледі.
Бұл шарт Англияның Қытайдағы, Жапонияның Корея мен Қытайдағы “арнайы
қызығушылығына”, және егер олардың қызығушылықтарына бұл мемлекеттер ішінде
немесе сыртынан қауіп төнсе, одақтастардың араласуына құқық берді. Келісім
шарт антиорыс бағыттын ұстанды және Жапония үшін орыс-жапон соғысына
дайындық болды.
Жапония XX ғасыр басына қарай Қиыр Шығыста ерекше белсенділігін
білдірді және Шығыс Азияны жаулап алуға талпынды. Ең алдымен өтім нарығы
және шикізат қайнары ретінде Корея мен Манчжурияны жаулап алуды көздеді.
Келешек мақсаттарында Жапония бұл территорияларды Кытай мен Ресейге қарсы
агрессия плацдармасы ретінде қарастырды.
XX-ғасырдың бас кезінде Маньчжурия мен Корея үшін Ресеймен қарым-
қатынас шиеленісіп, 1904-1905 жылдары орыс-жапон соғысы болып өтті. АҚШ пен
Ұлыбританияның қолдауына сүйенген Жапония жеңіске жетіп, Ресей Кореядағы
жапон үстемдігін мойындады және Қиыр Шығыстағы Порт-Артур, Дальний
порттарынан, Оңтүстік Сахалин аралдарынан бас тартуға мәжбүр болды [17].
1910 жылы Жапония Кореяны толық жаулап алды. Бірінші Дүние Жүзілік
соғыс жылдарында (1914-1918 жж.) Еуропалық мемлекеттердің өзара соғысып
жатқанын пайдаланып, Германияның Қытайдағы иеліктерін (Шаньдун
провинциясын, Маршалл, Мариан, Каролин аралдарын) басып алды.
Қытай XX ғасырдың басында Жапонияға Маньчжурия территориясын беруге
мәжбүр болды, бірақ оған Ресей араласып Қытайды құтқарды. Бұған қарамастан,
Қытай Жапонияға өтемін төлеп, Тайваньды беруге мәжбүр болды. Бірінші
Дүниежүзілік соғыс барысында, Жапония Циндао неміс отарын және Шаньдун
провинциясын жаулап алды.
1915 жылы Жапония Қытайға “21 талап” үзілді-кесілді талабын ұсынды.
Ультиматум бес топқа бөлінді.
Бірінші топ Шаньдунға байланысты болды. Онда Қытай Жапония мен Германия
арасындағы Шаньдунға қатысты барлық келісімдерді, сонымен қатар Жапонияға
сол территория бойынша темір жолдар мен порттарды ашуға құқықты мойындауын
талап етті.
Екінші талаптар тобында Оңтүстік Маньчжурия мен Монғолияның ішкі шығыс
талқыланды. Жапония Порт-Артур, Дайрен, Оңтүстік Маньчжурия, Аньдун, Мукден
темір жолдарын 99 жылға дейін жалға беруді талап етті. Сонымен қатар бұл
территорияларда Жапон халқына жерді жалға беруді, өмір сүруді және т.б.
мәселелер бойынша мүмкіндік беруді қарастырды.
Үшінші топ, Ханьепин өндіріс комбинатын жапон-қытай аралас кәсібіне
айналдыруды ұсынды. Онда кен мен темір өңдейтін зауыттарды біріктірді.
Төртінші топ Қытайға қытай жағалауы бойынша айлақ, шығанақ және
аралдарды жалға беруге тыйым салды.
Бесінші топта Қытай орталық үкіметіне қарайтын саяси, қаржы, әскери
мәселелер бойынша жапон кеңесшілерін шақыру, жапон храмдары, ауруханалары
мен мектептері үшін жер меншігі құқығын мойындау, Жапонияның ғылыми
техникалық көмегі арқылы жапон қытай әскери зауыттарын салу, қытай
территориясында темір жолдарды салу үшін құқық беру, Фудзянь провинциясында
порттар мен кендерді, темір жолдарды салу бойынша Жапониядан кеңес алу,
Қытайда жапондықтарға дін уағыздау құқығын беру талаптары қарастырылды.
“21 талап” Қытайдың Жапонияға саяси, экономикалық, әскери бағындыру
программасы болды. Бұл құжат барлық халықаралық құқықтық мөлшерлерді бұзу
болды. Сондықтан Жапония оны жасыруға тырысты.
Бірінші Дүние Жүзілік соғыстан кейін Қытай талапты мойындап, Жапонияға
тәуелді елге айналды. Бұл төртінші мамырдағы козғалысқа әкелді. Бірақ,
жапон империалистік мақсаттары 1920 жылдары нық ұлғайды, әсіресе
Маньчжурияға қатысты. Жапондықтар Маньчжурияның қорларына қызықты [18].
Бірінші Дүние Жүзілік соғыс жылдарында Жапония өзінің Қиыр Шығыстағы
бәсекелестерін (Германия, Ұлыбритания, Ресей) ығыстырды. 1914-1918 жылдары
өнеркәсіп өнімдері 13-тен 65 иенге өсті.
Ресейдегі азамат соғысын пайдаланып, 1918 жылы 5 сәуір айында
Владивостокты басып алып, Қиыр Шығыс пен Сүбүрге баса көктеп енді. Алайда
1922 жылы күзде жапон әскерлері кеңестік Қиыр Шығысты тастап шығуға мәжбүр
болды. 1914-1925 жылдары АҚШ және Ұлыбритания үкіметтерімен қайшылық
күшейіп кетті.
1931 жылы Жапония Маньчжурияны басып алып, жаңа Маньчжоу-Го мемлекетін
құрды. Жапония Қытайды толық жаулап алуға кірісті. Солтүстік Шығыс Қытайды
басып алған жапондықтар орталық аудандарға ұмтылды.
1931 жылы агрессия жолына түсіп, жапондар Солтүстік-Шығыс Қытайды басып
алды (яғни Манчжурияны). Олар онда Маньчжоу-Го атты марионеттік мемлекет
құрды. Қытайға деген агрессивті әрекеттерді жалғастыру жоспарларымен қатар
жапондар Советтік Қиыр Шығысқа және Монғол Халық Республикасына көз
қырларын сала отырды.
Солтүстік-Шығыс Қытайдың басып алынуы Жапония тарапынан Танака
меморандумында құрылған қатаң сыртқы саяси курсты жүзеге асыру
кезеңдерінің бірі ретінді қарастырылды.
Танака Гиити генералының меморандумы 1927 жылы 25 шілдеде императорға
қарастырылуға берілді, нәтижесінде 30-40 ж.ж. АҚШ-пен соғыста жеңіліс
тапқанға дейін Жапонияның сыртқы саясатының негізі болып табылды.
Меморандумдағы негізгі бағыт болып жапон мемлекетінің гүлденуі үшін Ямато
ұрпақтарының әлемдік билік етуі болып табылады.
Меморандумда жапон агрессиясының болашақ бағыттары нақты бейнеленген –
Оңтүстік-Шығыс Азия, нақты айтқанда Маньчжурия, Қытай және “оңтүстік теңіз
мемлекеттері”, яғни бүкіл Үндіқытай және оған жататын аралдар тіпті Батыста
Үндістанға дейін, шығыста Маршалл аралдары, оңтүстікте Австралия және
солтүстікте КСРО-мен шекаралар кірді [19].
Нәтижесінде гитлерлік әскерлердің КСРО-ға басып кіруінен кейін, жапон
басқарушы лагерінің алдына оңтүстікке бағытталған агрессия жайлы сұрақ
туындайды, яғни Оңтүстік-Шығыс Азия немесе “солтүстікке” - КСРО. Германия
алдындағы одақтастық міндеттемелерге қарамастан жапон агрессиясы
“оңтүстікке бағытталған болды”.
Советтік Қиыр Шығыс Оңтүстік –Шығыс Азиямен салыстырғанда аз адамдық
ресурстарға және аз мөлшерде табиғи байлықтарға, атап айтқанда стратегиялық
шикізатқа (мұнай және металлдар) ие болды.
Өзінің меморандумында Танака Гиити дүниежүзілік билікке ие болу үшін
Оңтүстік-Шығыс Азияны оның табиғи және адамзат ресурстарымен бағындыру
керек, бірақ Оңтүстік-Шығыс Азияны бағындыру Қытайды бағындыру керек деп
баяндайды. Бірақ 1937 жылы Қытайда басталған соғыс айтарлықтай нәтиже
бермеді. Жапондар тез арада Қытайды бағындыра алмады және соғыс шеңберінен
шыға алмады. Оңтүстік-Шығыс Азияны бағындырудың тағы да бір жолы бар еді –
теңіз жолы. “Оңтүстік теңіз мемлекеттерін” және теңіз арқылы Қытайдың
оңтүстіктегі провинцияларын бағындыру.
Жапон империализмі Қытайда ағылшын-американдық монополияларының
қызығушылықтарымен соқтығысып, одан әрі Оңтүстік-Шығыс Азияға өтіп, Англия,
АҚШ және т. б. батыс державаларының қызығушылықтарымен тоғысуға мәжбүр еді.
Жапониядағы агрессивті көңіл-күйдің дамуына батыс державалармен тек
Еуропада ғана емес, сонымен қатар Оңтүстік-Шығыс Азияда өткізілетін
“агрессорды бейбіттендіру” саясаты әсер етті. Бұған қарамастан жапон билік
етуші шеңберлері Англия және АҚШ қызығушылықтарымен соқтығыстан қаша
алмайтындықтарын түсінді. “Бейбіттендіру” саясатын және батыс
державаларының жапон агрессиясын КСРО-ға қарсы бағыттау іс-әрекеттерін
болжай отырып, жапон билік ету шеңберлері Танака генералының жоспарларын
жүзеге асыруға дайындала бастайды.
1931 жылдың басы - 1932 жылдың аяғында Маньчжурияның оңтүстігіндегі
Цзиньчжоу ауданында оккупацияланған территорияларды кеңейту және Чан
Кайшидің Маньчжурияны басып алынғандығын қабылдау анықталған бағыттардың
бірі болды. 1932 жылы қаңтарда жапон қарулы күштері Шанхайға шабуылды
бастады. Шанхайдағы интервенция Чапэй жұмысшы ауылында варварлық
бомбардировкамен, бейбіт тұрғындарды қырып-жоюмен, мәдени құндылықтарды
жоюмен және талаумен шығарып салынды. Бірақ жапон әскерлері 19-шы қытай
армиясының қаһармандық қарсыласуына соқтығысты және бір айдан астам табан
тірескен ұрыстан кейін соғыс қимылдарын тоқтату туралы келіс-сөздерді
бастауға мәжбүр болды. 1932 жылы мамыр айында гоминьдан үкіметімен
келісімге қол қойылды [21].
Әскери күштерді үдетуді жалғастыра отырып, жапон империализмі одан әрі
агрессивті бола бастады. Токиода бүкіл Азия-Тынық мұхит аймағында жапон
өктемдігін орнату жоспарлары жүзеге асырылып жатқандығы туралы айқын болды.
Айтарлықтай қарсыласуды кездестірмегендіктен, жапон басқыншылары Солтүстік
Қытайдың жаңа аудандарын (Жэхэ, Хэбэй, Чахар) басып ала бастады.
1935 жылы 9 желтоқсан айыннан бастап мемлекетте халық толқулары өтті.
25 қараша айында 1936 жылы императорлық Жапония және гитлерлік Германия
“антикоминтернолық пактіне” қол қойды. 1937 жылы, келісім шартқа фашистік
Италия да қосылды. "Берлин-Рим-Токио" одақ әсерлесу сала бойынша бөліністі
бастады [22].
1935 жылы қараша айында ГМД бесінші съезінде Янь Сишань мен Фэн Юйсяна
жақтаушыларымен бірігіп жапондықтарға қарсы шығуды шешті. Сол кездегі
үкімет басында болған жапон жақтаушысы Ван Цзинвэй отставкаға кетуге мәжбүр
болып, шетелге кетті. Үкіметтің жаңа басшысы Чан Кайши тағайындалды.
1936 жылы тамызда жапон үкіметі Шығыс Азияда Жапонияның билігін орнату
туралы – “ұлттық саясаттың негізгі қағидалары” жоспарын бекітті. Ең алдымен
жапон милитаристері өз билігін Қытайда орнатуды көздеді. Жапония Кореяда
(бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін Жапониямен басып алынған) және Манчжоу-
Года өзінің әскери дайындықтарын едәуір күшейтуді белгіледі.
Таптар тартысының шиеленісуі жапон империализмінің ішкі қайшылықтарын
күшейте отырып, оны соғыс авантюраларына итермеледі. Соғыс тәртібінің
жағдайы, соғыс кезеңінің заңдары Жапон билік етуші топтарына керек болды,
сондықтан да олар мемлекеттің демократиялық күштерін тек бұйдалауға ғана
емес, одан әрі еш бөгетсіз өздерінің басқыншылығын іске асыруға, соғыс
қаржыларын бөлуді арттыруға армияның және әскери-теңіз флотының құрылысының
көлемі мен қарқынын кеңейтуге рұқсат берді.
1936 жылы жазда үкімет басындағы өкілдердің жасырын жиналысында
“отарлық кеңейтудің” басқыншылық курсының перспективті жоспары талқыға
салынды, ол Жапонияға Шығыс Азиядағы өз ұстанымдарын қамтамасыз етуге
мүмкіндік берді. Сыртқы және ішкі саясаттың негізгі қағидалары
тұжырымдалған және жасалған болды, оның негізгі мақсаты Қытайды
антикеңестік плацдармға және прожапондық мемлекетке айналдыру, сонымен
қатар Шығыс Азияда Жапонияның билігін орнату мен оның әрі қарай оңтүстікке
ықпалының таралуы болды. Қытайды жоспарлап басып алу және Оңтүстік Шығыс
Азияға ары қарай жылжу Англия мен АҚШ-тың өткір әсер етуіне және жапон
экспансиясына қарсы күштерді жұмылдырмауы мүмкін емес болды. Жапония
стратегиялық одақтастарға, ең алдымен КСРО, АҚШ, Англияға қарсы бағытталған
күштерді біріктіру үшін мұқтаж болды. Қытаймен соғысқа дайындалып және
Кеңес Одағымен қарым-қатынастарды шиеленістіре Хирота үкіметі фашистік
Германиямен одақтасуға бет бұрды. 1936 жылдың аяғында қараша айында Кеңес
Одағына және Қытайдағы ұлт-азаттық көтеріліске қарсы бағытталған
антикоментерновтік пактқа қол қойылды.
Фашистік рейх Жапониямен қарым-қатынастарын нығайтуға ерекше мән берді,
ол батыс державаларына да, КСРО-ға да қарсы соғыста маңызды одақтас бола
алды. 1935 жылы Германияның бастамасымен жапон-герман келіссөздері
басталды. Жапония Қиыр Шығыста және Азияның басқа да аудандарында кең
экспансияға ниеттенді, сонымен қатар одақтастарды табуда қызығушылық
танытты. Жапонияның КСРО-дағы әскери атташесі Касахара әскери министрлікке
жасаған хабарламаларында “батыс көршілерін және басқа да мемлекеттерді КСРО-
ға қарсы соғысқа қызықтырудың” қажеттілігін атап айтты. КСРО-ға қарсы
өшпенділік Германияда да, Жапонияда да бірдей болды. 1936 жылы 12 қаңтарда
Германиядағы кеңес өкілі Германия мен Жапония “келісіммен не келісімсіз
КСРО-ға қарсы тартыста ынтымақтықпен әрекет ететініні туралы және бізге
қатысты Жапония мен Германия айналмалы кепілдікпен байланысқаны” туралы
хабарлады [24].
Германия және Жапония билеушілері ашық әскери одақтың қорытындысымен
батыс державаларының наразылығын тудырудан қауіптенді. Герман-жапон сөз
байласуының шынайы мақсатын жасыру үшін гитлерліктер “антикоментерлік пакт”
деп атауды ұсынды. Германия мен Жапонияның құпия саяси полициялары
коммунистік идеялардың таралуына қарсы бір-бірімен тығыз ынтымақтастық
орналастырды. Енді бұл туралы ашық жарияланған болды.
Германия мен Жапонияның арасындағы осы пактпен бірге “егер де КСРО
жағынан пакттің мүшелерінің біріне қауіп туған жағдайда олар олардың ортақ
мүдделерін қорғауға қажетті шараларды дереу талқылау қажет” құпия келісімге
қол қойылды. 1936 жылы 2 желтоқсан айында екі жақты итало-жапондық келісім
бекітілді. Үш агрессивті державалардың блогы пайда болды. 1937 жылы 6
қараша айында Италия антикоментерновтік пактқа қосылды.
Блок мүшелері өз бағыттарын коминтернмен күрес деп жариялады. Бірақ
іс-жүзінде герман-жапон-итальян блогы тек КСРО-ға ғана емес, сонымен қатар
Англия, Франция және АҚШ-қа бағытталған болды. Коммунизмге қарсы күрес
үндеуінің астында пакт мүшелері өз монополияларының пайдасына әлемді
өзгерту үшін дүниежүзілік соғысқа дайындық жүргізді.
Келісімнің үш бөлімінде пакт мүшелері коммунистік “интернационалдың”
(коминтерн) бүлдіру әрекетін мойындады және коммунистік бүлдіру
әрекеттеріне қарсы қорғаныс ісінде ынтымақтасуға өз ниеттерін білдірді.
Антикоминтерлық пактінің үш бабына және толықтырма протоколына құпия
қосымша салынды. Ол бойынша жақтар ортақ қызығушылықтарына қауіпті
мойындады.
Егер жақтардың біреуі Кеңес Одағы жағына қауіпке төнсе, пакт
қатысушылары саяси келісім шарттарды қабылдамауға келісті.
Антикоминтерн пакті жапон және неміс тілдерінде бекітілді, екі
нұсқаның бірдей күші бар болды. Келісім бес жылға бекітілді.¹
Келісімнің антикеңестік сипаты батыс державаларына Жапонияның КСРО-ға
қарсы агрессиясын бағыттайды деген сенім берді.
7 шілде айында 1937 жылы Солтүстік Қытайға жапон әскерлері басып
кіреді. Содан әскери әрекеттер барлық Қытай территориясына таралды. Жапон
қаражатының 70-80% әскери шығындарына кетті. Бұл 1937-1941 жылдары ауыр
экономикалық халге әкелді.
Әскери – стратегиялық шикізатта қажеттілік, алтын қорының төмендеуі
арқылы импорттың арттыру мен экспортты тауарларды төмен, құнсыз бағаларды
жапон үкіметі саясатына еріксіз көндірді [25].
Ауыр, әсіресе әскери кәсіптің белсенді өркендеуі, ішкі нарық жұмыс
істейтін салаларға зиян келтіріп, экономиканың өзгеруіне әкелді.
Сонымен қатар Қытаймен соғыс жүргізіп, Коноэ кабинеті мемлекеттегі
антимилитаристік, антиәскери толқуларға қарсы күресін күшейтті.
Ресми бұл “ұлттық рух мобилизациясы бойынша қозғалыс” деп аталды.
Антифашистік позицияларға қарсы болған барлық демократиялық ұйымдар,
талқандалды.
15 желтоқсан айында 1937 жылы полиция коммунистерді, профсоюз
қайраткерлерін, зиялы өкілдерді түрмеге қамады. 1938 жылы наурыз айында
түрмеге қамалған адамдардың саны 10 мыңнан асты.
Қытайға жапон империалистерінің басып кіруі батыс державалар ағынан
ешқандай қарсылық әрекет білінген жоқ. Бірақ жапон агрессиясы олардың Қиыр
Шығыстағы қызығушылықтарын қауіп астына қойды.
АҚШ пен Англия жапон агрессиясын Кеңес Одағына бағыттауға, Қытай арқылы
Жапониямен келісуге үміттеніп, “араласпау” позициясын ұстанды.
1937 жылы қараша айында Брюссель конференциясында КСРО-ның Қытайға
ұжымдық көмек көрсету мен Қытайдың Жапонияға қарсы экономикалық санкция
қолдану ұсынысы мемлекет қатысушыларымен, ең алдымен АҚШ пен Англиямен
қабылданбады.
1938 жылы мамыр-маусым айларында жапон дипломатиясы Маньчжоу-Гомен
шекаралас кеңес Теңізмаңы территориялық шиелініс бойынша насихаттық
науханын жүргізді.
Шілде айының аяғында, үкімет жоспарын орындап, жапон әскерлері КСРО
территориясына Хасан өзен аймағына басып кірді. Бірақ тамыз айында кеңес
әскерлері жауды талқандап, өз территориясын тазартты.
Жапон әскерлерінің Қытайдағы ең белсенді іс-қимылдар кезеңінде
Чемберлен үкіметі басып алынған Қытай территориясында Англия иелігінде
болған, Жапония мемлекетіне кедендерді тапсырды.
Қытайдағы жапон әскери іс-қимылдарының өркендеуінен күрделі зиян шыдап,
Англия агрессордың белгілі қаржылығын жүзеге асырды, сонымен қатар Жапония
мемлекетіне Солтүстік Қытайдан көмірді шетке шығаруға үнемі жәрдем,
Жапониянадан Қытайға әскери жүктерді жөнелтуге сауда флотын берді [26].
Жапония американ монополийлерінің позицияларына үлкен мән берді.
Американ монополийлары Жапон мемлекеті үшін үнемі жәрдем көрсетіп, саясатын
жақтады. Жалпы Жапонияға американ экспорты ішіндегі стратегиялық (металл
сынықтары, мұнай, бензин, және т.б.) жартыдан көп болды (1939 ж. – 71%).
Американдық банктер күрделі жапон монополияларына кредиттер берді (1938 ж.
ғана бірнеше компанияларға 125 млн. долл. жуық кредит берілді).
Ынталандыру саясаты, АҚШ пен Англия жағынан нақты қолдауы жапон
әскерінің оңтүстік Қытай аудандарына басып кіруін қолдады.
1938 жылы жапон әскерлері Кантон мен Ханькоуды жаулап алды.
3 қараша айында 1938 жылы Коноэ үкіметі “Шығыс Азияда жаңа тәртіпті”
орнату туралы декларацияда ресми жариялады.
1939 жылы мамыр айында жапон әскерлерінің Халкин-Гол өзенінің бойында
кеңес және монғол бөліктеріне шабуыл, сол ауданда ұзақ және белсенді әскери
қимылдарына әкелді. Бірақ 21-28 тамыз айында 1939 жылы жапон әскерлері
талқандалды.
Сол кезеңдегі кеңес-жапон қарым қатынастары үшін, 1939 жылы шілде
айының ортасында болған дипломатиялық жанжал әсер болды, онда жапон елшісі
сыртқы істер халық комиссарына, Солтүстік Сахалиндегі концессия туралы
мәселе талабын жіберді.
Келесі күні 17 шілде айында елші нота алды, онда хат қарастырылымсыз
қайтарылып, ультиматум болып түсінілді [1].
1938 жылдың аяғынан бастап, Жапонияның Англия мен АҚШ қарым-қатынасы
қиындай түсті. Әрине, оған әсер еткен “агрессорды тышындандыру” саясаты.
Оны ұлы державалар тобы Кеңес Одағына қарсы агрессорларды бағыттауға
талпынды.
Мюнхен келісім шарты, 1938 жылы 29 қыркүйек айында Чемберлен мен
Даладье Гитлермен келісім шартқа қол қойды. Онда Гитлерге Чехославакия
беріліп, европалық және қиыр шығыс агрессорларын ашты.
Англия, Франция, АҚШ қызығушылықтарына қауіп төндірмеу үшін, жапон
агрессорлары Мюнхенге дейін Оңтүстік бағытта қозғалуға қауіптенді.
Бірақ мемлекеттердің араласпау жолына түскенін түсініп, жапондықтар
1938 жылдың қазан айында өз әсерін Кантонға бағыттап, Линтин, Протас, Хопао
аралдарын басып алды. Бұл аралдар Қиыр Шығыстағы британ қорғаны Гонконг
айналасында орналасқан [27].
АҚШ үкіметінің американ құқықтарын және Қытайда қызығушылықтарын бұзуы
бойынша әлсіз наразылықтарына, Токио еш жауап берген жоқ.
Хиранума үкіметінің билікке келгеннен кейін, 1939 жылдың ақпан айының
бірінші жартысында, жапон әскерлері Хайнань аралында түсірілді. Жапон
әскерлерінің басып кіруіне Англия, Франция, АҚШ талай рет қарсылық
білдірді.
1939 жылы наурыз айының аяғында жапондықтар Оңтүстік-қытай теңізінің
орталығында орналасқан Спратли аралдарында пайда болды. Бұл Сингапур,
Голланд Үндістанына, Филиппинге қауіп төндірді.
Хайнань мен Спратли аралдарын басып алу жауабына американ флоты
Атлантикалық мұхиттан Тынық мұхитқа аударылды.
АҚШ Англия жағында болуына қарамастан, Жапония екі державаға екі
мүмкіндік арасынан таңдауды ұсынды: Қытайды жапония меншігі ретінде
мойындау немесе соғыс ашу.
1939 жылы 23 тамыз айында, кеңес-герман шабуыл жасамау пактісіне қол
қойылды. Жапония Германиямен тез арада бірігіп КСРО қарсы соғыс ашуға
талпынды.
1940 жылы шілде айында билік басына Коноэ үкіметі келді. Коноэ үкіметі
мемлекет ішінде милитаризациясына және мемлекет сыртында арессия жолына
түсті. 1940 жылдың шілде-тамыз айларында Сэйюкай мен Минсэйто буржуазилық
партияларының “өздігінен таралды”.
Олардың орнына “Таққа көмек көрсету ұйымдастығы” атты монархиялық ұйым
құрылды. Mұндай ұйымның құрылуы Коноэ үкіметі жар салған “жаңа саяси
құрылымның” ұйымдық рәсімдеуі болды.
Оған қосымша “жаңа экономикалық құрылым” жарияланды, ол жапон
экономикасын үкіметтік-монополистік капитализмнің қызығу мүддесіне
бағындырды. Тынық мұхиттағы жаңа империалистік соғысқа дайындық жүргізілді.
Соғыс болжамдауымен 1940 жылы құрылған жаппай соғыс Институты айналысты.
1942 жылы онда Жапония басшылығымен “Ұлы шығыс-азиялық өзара гүлдену
саласын” құру жобасы жетілдірілді. Бұл Қытайда, Үндіқытайда, Бирма,
Филиппинде және Оңтүстік-шығыс Азия мамлекеттерінде монопольді саяси және
экономикалық өктемдікке дауласу болды.
Нақты әскери диктатураны орнату бағытын жалғастырып, Коноэ үкіметі 27
қыркүйек айында 1940 жылы Токио Германия мен Италия мемлекеттерімен Үштік
Пакт қабылдады. Пактіде “Жапония басшылығы ұлы шығыс-азия кеңістігінде жаңа
тәртіп құру барысында” туралы баяндалды.
Сонымен қатар, Жапония Германия мен Италия мемлекеттерінің Еуропада
сондай құқықтарын мойындады. Бұл құжат ресми түрде үш агрессорлардың әлем
билігіне белгіленген талаптарын қамтыды.
АҚШ-тың Жапония мемлекетіне жапон әскери күштерін мадақтау саясаты және
үнемі көмегі, Сотүстікте агрессияны жүзеге асыруға итермеледі.
1940 жылдың аяғында Коноэ кабинеті “екі мемлекет арасындағы қарым
қатынасты реттеу” бойынша келіссөздерді бастауға шешім қабылдады. Жапония
бұл келісім шарттарда Солтүстік Қытай мен ішкі Монғолияда коммунизммен
күресу мақсаты ретінде, өз әскерін ұстауын “заңдастыруға” қол жеткізуге
тырысты.
Тоғыз ай бойы келіс сөздер барысында жапон әскербасылығы АҚШ пен Англия
әскери базалырына қарсы күрделі дайындықтарын дамытты.
Кеңес-герман келісім шартын бекітуге жапон үкіметін Кеңес Одағы алдында
бұлтарысқа қажеттілікке қойды.
Жапония бұрынғы кезден бастап Ұлы Шығыс Азияда билік құру арманын
жетілдіру үшін, кең масштабты әскери әрекеттерге дайын болды. 1937 жылы
Жапония Қытайға басқыншылық саясатын бастады.
1937 жылы шілде айында Мукден оқиғасынан кейін Қытайға толық басып кіру
басталды. Олар Солтүстік, Оңтүстік Қытайдың едәуір бөлігін және Оңтүстік
Қытайдағы теңіз порттарын басып алды.
Сол жылы қараша айында Шанхай, желтоқсан айында Нанкин мен Ханчжоу
басып алынды. 1938 жылы қазан айының аяғында жапон әскерлері Гуанчжоу мен
Уханьды жаулап алды. Қытайдың неғұрлым дамыған және аса бай батыс бөлігін
басып алуды аяқтады.
Осыдан қытай жапон соғысының бірінші этапы аяқталды. Жапон үкіметі Чан
Кайшиге кіріптарлық шарттары бойынша бейбіт келісім шартын қабылдауға
ұсынды, онда; Маньчжоу-гоның тәуелсіздігін мойындауды, мемлекетті “жапон
экономикалық қызмет” саласына қатыстыру және антикоминтерн пактісіне қосылу
туралы айтылды.
Қытайға сол кезде қайтып келген Ван Цзинвэй, Гоминьданда қайта келіп,
жапон шарттарымен келісуді ұсынды. Бірақ чан Кайши бұл шешімнен бас тартты.
Ван Цзинвэй Чунцинадан кетіп, наурыз айында 1940 жылы құрылған жапондықтар
құрған қуыршақ Нанкин үкіметін басшылық етті.
1939 жылы қытай жапон соғысының екінші кезеңі басталды, жапондықтар
ақпан айында Хайнань аралын басып алды. Ал мамыр айында Квантун
әскерлерінің бөлімдері Халхын-Гол ауданында Монғол Халық Республика
мемлекетінің шекарасын басып өтті [28].
КСРО – ның шекарасында да бірнеше жанжалдар орын алды. Осы күнге дейін
КСРО — Жапония арақатынасында ашылмаған сырлар аз емес. Кеңес басшылары өз
халқын алдап ұстаған, анау жау — мынау жау, деп үрей туғызып отырған.
1938 жылы Хасан көлі маңында болған қақтығысты самурайлар ұйымдастырды
деген лакап таратқан. Кейінгі кезде жарық көрген кұпия құжаттар оған күмән
келтіруде.
Көп ұзамай Мәскеу мен Токионың арасындагы қарым – қатынас басқаша сипат
ала бастады. Көптеген мәселелер бойынша Токио мен Мәскеу орта тіл табысып,
1941 жылы 13 сәуірде бес жылға шабуыл жасаспау туралы пактіге қол қойды.
Әрине, екі елдің арасындағы қарым – қатынастағы өзгерістер КСРО
гитлерлік Германия мен Еуропа елдерінің аумағын бөлу туралы келісімге
барғаннан кейін ғана мүмкін болғаны сөзсіз. Ол кезде КСРО мен Германия
достасып, Европа елдерін өзара бөлісуге кіріскен. Жапония болса, Азиянық
Шығысында ойран салып жатты.
1940 жылы Франция мен Голландия Германиядан жеңіліп қалғанда, Жапон
үкіметі Үндіқьітай (Вьетнам, Лаос, Камбоджа) мен Индонезия аралын, Малайзия
мен Сингапурды өзіне қаратуға кірісті.
1940 жылы 27 қыркүйекте Жапония, Германия, Италия "үштік пакт" деп
аталған соғыс одағын құрды. Дүниежүзілік соғыс басталар алдында төрт
мемлекет — Жапония, КСРО, Германия, Италия бір жақта болып шықты.
Дүние жүзін жойқын соғысқа итермелегендердің бірі жапон милитаристері
тоқтаусыз шабуылдап, Оңтүстік – Шығыс Азия мен Қиыр Шығыс халықтарын қан
қақсатты.
Бірнеше Қытай калалары, соның ішінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.