Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі және жетілдіру мәселелері

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес факультеті

«Қаржы» кафедрасы

Диплом жұмысы

Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі және жетілдіру мәселелері

Орындаушы Умышев М. М.

Ғылыми жетекші Мустафина А. К.

(қолы, күні)

Норма бақылаушы Садыханова Д. А

(қолы, күні)

Кафедра меңгерушісі

Қорғауға жіберілді Арзаева М. Ж.

(қолы, күні)

Алматы- 2010

Реферат

Мемлекет қызметінің барлық бағыттарының қаржыландыру көзі және оның қаржылық қажеттілігін қанағаттандыратын экономикалық құралы салықтар болып табылады.

Экономиканың нарықтық шаруашылық түрін жүргізуге байланысты, табыстың көп қырлы аспектілерінің мағынасы арта бастады. Корпорациялардың акционерлік, жеке немесе басқа жекеменшік формаларына ие болғанынан кейін, өздерінің қаржылық тәуелсіздігі мен дербестігін алды. Бұл корпорацияның табыстарын қандай мақсатта және қанша мөлшерде қолдануға байланысты құқық алды.

Пайда (табыс) экономикалық категория ретінде - кәсіпорынның шаруашылық іскерлігінің нәтижесіндегі түсімдерінен, осы қызметті жүзеге асыруға кеткен шығындардың айырмасы ретінде қарастырылады.

Жоғарыда айтылған екі категорияны біріктіретін болсақ, салықтардың бір түрін алуға болады. Мемлекет өз кезегінде салық саясатын, оған байланысты функциялар арқылы жүзеге асыра алады.

«Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі мен оны жетілдіру жолдары атты» дипломдық жұмыстың өзектілігі - салықтар заң жүзінде белгілеген, белгілі бір көлемде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар. Ал корпоративтік табыс салығы бюджет кірісінің қайнар көзі болып табылады.

Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты - корпоративтік табыс салығының теориялық негіздерін, қаржылық және құқықтық аспекті бағытында зерттеу; оның әлемдік тәжірибедегі есептелу механизмімен, әр елдің салық жүйесіндегі орынына талдау жасау, қазіргі нарықтық экономикаға сай корпоративтік табыс салығының жетілдіру жолдарын іздестіру.

“Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі мен оны жетілдіру жолдары атты атты” дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспе, үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде корпоративтік табыс салығының теориялық негіздері, пайда болуы мен дамуы, құқытық реттелуі мен шетел тәжірибесі қарастырылған.

Екінші бөлімде корпоративтік табыс салығының бюджеттегі орыны, соның ішінде Алматы қаласы бойынша Әуезов ауданының салық басқармасындағы салықтық түсімдерге талдау жасалынған.

Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративтік табыс салығының қазіргі кездегі мәселелері, оның нарықтық экономиканы дамытудағы орыны сипатталған.

Бұл дипломдық жұмысты жазуда қазақстандық ғалымдардың, корпоративтік табыс салығына қатысты басылымдары қолданылды.

Сонымен қатар ресейлік басылымдар мен интернет сайттарынан алған мәліметтер өз көрінісін тапты.

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес факультеті

Қаржы кафедрасы

Қаржы мамандығы

Диплом жұмысын орындауға арналған

ТАПСЫРМА

Умышев Мейржан студентіне

Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі және жетілдіру жолдары тақырыбы

« 23» 12 . 2009 ж № 4-2841 бұйрығымен бекітілді

Дайын жұмысты тапсыру мерзімі « 24» 04. 2010 ж.

Жұмыстың бастапқы мәліметтері Отандық және шет елдік ғалым экономистердің оқу құралдары мен оқулықтары, Салық Кодексі

Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың қысқаша мазмұны:

а) Корпоративтік табыс салығының теориялық негіздері

б Корпоративтік табыс салығының алыну механизмі мен бюджеттегі орны

в) Корпоративтік табыс салығының қызмет етуінің жетілдіру жолдары

Диплом жұмысын дайындау

ГРАФИГІ

Реттік №

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі

Ескертулер

Реттік №: 1.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Әдебиеттерді таңдау, оларды зерттеу мен өңдеу. Негізгі көздер бойынша библиография жасау

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 27. 01. 2010

Ескертулер:

Реттік №: 2.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Диплом жұмысының жоспарын жасау және оны жетекшімен қарастыру

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 01. 02. 2010

Ескертулер: Eкінші тарау бойынша маңызды мәселелерді белгілеу

Реттік №: 3.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Бірінші бөлімді жазу және оны тексеруге ұсыну

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 15. 02. 2010

Ескертулер: Графиктері мен сызбалары қосымшаға кірістіру.

Реттік №: 4.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Практикалық материалдарды және т. б. жинақтау, жүйелеу және талдау.

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 20. 02. 2010

Ескертулер: статистикалық мәліметтеріне талдау жасау

Реттік №: 5.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Қорытынды мен ұсыныстарды ғылыми жетекшімен келісу.

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 05. 03. 2010

Ескертулер: Графиктері талдаулармен толықтыру

Реттік №: 6.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Ескертуге сәйкес диплом жұмысын қайта өңдеу (толықтыру) . Аяқталған жұмысты кафедраға ұсыну.

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 25. 03. 2010

Ескертулер: Методикалық нұсқауларға сай жұмысты өңдеу

Реттік №: 7.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Рецензия мен пікірлермен танысу.

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 29. 03. 2010

Ескертулер: Рецензенттің сын пікірімен танысу

Реттік №: 8.

Бөлімдер атауы, қарастырылатын сұрақтар тізімі: Рецензия мен пікірлерді ескере отырып, қорғауға дайындықты анықтау.

Ғылыми жетекшіге тапсыру мерзімі: 30. 03. 2010

Ескертулер: Презентацияны даярлау

Тапсырманың берілген күні 27. 01. 2010 ж .

Кафедра меңгерушісі Арзаева М. Ж.

(қолы)

Жұмыс жетекшісі Мустафина А. К.

(қолы)

Тапсырманы орындауға алған студент Умышев М. М.

(қолы)

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . . 6

КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 8Корпоративтік табыс салығының мәні мен табиғаты . . . 8Корпоративтік табыс салығының дамуы . . . 14Корпоративтік табыс салығын салудағы жекелеген шет мемлекеттердің іс-тәжірибесі . . . 19
КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ АЛЫНУ МЕХАНИЗМІ МЕН БЮДЖЕТТЕГІ ОРНЫН ТАЛДАУ . . . 33

2. 1 Корпоративтік табыс салығының есептелу және алыну механизмін талдау . . . 33

2. 2 Корпоративтік табыс салығының Алматы қаласы Әуезов ауданының бюджетті толтырудағы орнын талдау . . . 51

III. КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ . . . 59

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 68

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 70

КІРІСПЕ

Мемлекет қызметінің барлық бағыттарының қаржыландыру көзі және оның қаржылық қажеттілігін қанағаттандыратын экономикалық құралы салықтар болып табылады. Салықтар экономикалық категория ретінде мемлекет тарпынан біржақты ережелермен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір көлемде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар.

«Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі және жетілдіру мәселелері атты» дипломдық жұмыстың өзектілігі - салықтар заң жүзінде белгілеген, белгілі бір көлемде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай қаражаттар. Ал корпоративтік табыс салығы бюджет кірісінің қайнар көзі болып табылады.

“ Корпоративтік табыс салығы: алыну механизмі және жетілдіру мәселелері атты” дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспе, үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Сонымен қатар ресейлік басылымдар мен интернет сайттарынан алған мәліметтер өз көрінісін тапты.

1 КОРПОРАТИВТІК ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Корпоративтік табыс салығының мәні мен табиғаты

Нарықтық қатынастар жағдайында салық жүйесі мемлекет экономикасын реттеудегі негізгі қаржы-несиелік механизмі болып табылады. Салық жүйесінің сауатты жұмысы ұлттық шаруашылықтың тиімді қызмет етуіне жол береді.

Салықтар мемлекет пен кәсіпорындардың мүдделерін байланыстырушы, экономиканы басқару және қамтамасыз ету құралы ретінде пайдаланылады. Салық көмегімен меншіктің барлық формасындағы кәсіпорындардың мемлекеттік және жергілікті билік органдарымен, банктермен және жоғары тұрған органдардың өзара қатынасы анықталады, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызмет реттеледі, ал оның есесінен шетел инвестициялары тартылады, сәйкесінше кәсіпорындардың табысы құрылады. Мемелекет салық көмегімен қоғамдық қызметтерді жүзеге асыруға қажет ресурстарды өзінің қолына алады; әлеуметтік қамтамасыз ету шығындары қаржыландырылады.

Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, -деп жазылған. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді [15] .

Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекет қажеттіліктерін қанағаттандыруға бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді. [16] .

Табыс экономикалық категория ретінде - кәсіпорынның шаруашылық

іскерлігінің нәтижесіндегі түсімдерінен, осы қызметті жүзеге асыруға кеткен шығындардың айырмасы ретінде қарастырылады. Жоғарыда айтылған екі категорияны біріктіретін болсақ, салықтардың бір түрін алуға болады, яғни корпорацияның табысына салынатын салық.

Табысқа салынатын салық салықтық реттеудің негізгі құралдарының бірі, ол өндірістің өсуін ынталандыра алады, сонымен қатар дұрыс емес ойластырылған заңнамада тежей алады.

Салықтарда салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты қалыптасқан: пайда (алынған игіліктер) қағидаты және "қайыр көрсету" (төлем қабілеттілігі) қағидаты.

Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.

Салықты ұтымды ұйымдастырудын классикалық қағидаттарын бұрын А. Смит ұсынған. Олар мынаған саяды:

1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты) ;

2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты) ;

3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты) ;

4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты) [16] .

Қазақстанның салық заңнамасына сәйкес, елімізде салық және бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.

Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және бақылау сияқты негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы өзінің категориясының ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.

Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. [8]

Қазақстан Республикасының салық жүйесінде корпоративтік табыс салығы ең негізгі орын алады.

Бұл салық түріне байланысты сұрақтар мемлекет назарында, себебі ол бюджеттің кіріс баптарының негізгі түріне жатады. Корпоративтік табыс салығы бюджет қоржынын толтырудың қайнар көзі болып табылады. Соңғы кездерде осы салық түрін тиімді қолдану туралы сұрақтар туындап жатыр.

Қазақстан Республикасының бюджетіндегі корпоративтік табыс салығының динамикасын 1. 1-кестеден көруге болады. Бұл кестеден корпоративтік табыс салығының соңғы үш жылдың қорытындысы бойынша. яғни нақты 2007 жылы 758300 млн. теңге, 2008 жылы 920911млн. теңге, 2009 жылы 643668 млн. теңге. Корпоративтік табыс салығы бойынша 2009 жылы 659, 8 млрд. теңге жоспарда бюджетке 643, 7 млрд. теңге түсті немесе 97, 6%. Жоспардың орындалмауы негізгі қуат тасымалдаушылар мен металдардың бағасы төмендеуіне байланысты, сондай-ақ бірқатар кәсіпорындарда аванстық төлемдердің қайта есептелуіне байланысты болған. 2008 жылғы фактімен салыстырғанда салықтық режимнің азаюы есебінен түсімдер 277, 2 млрд. теңгеге төмендеді.

Кесте 1.

Мемлекеттік бюджеттің атқарылуы *

Атауы: Атауы

2007ж.: 2007ж.

2008ж.: 2008ж.

2009ж.: 2009ж.

Атауы: млн. тг

2007ж.: үлесі, %

2008ж.: млн. тг

2009ж.:

үлесі,

млн. тг

үлесі,

Атауы: Салық. . түсім, оның ішінде

2007ж.: 2356040

2008ж.: 100

2009ж.: 2819509

100

2228682

100

Атауы: копроративтік табыс салығы

2007ж.: 758300

2008ж.: 32, 18

2009ж.: 920912

32, 66

643668

28, 88

Атауы: жеке табыс салығы

2007ж.: 221025

2008ж.: 9, 38

2009ж.: 267356

9, 48

268725

12, 05

Атауы: әлеуметтік салық

2007ж.: 295732

2008ж.: 12, 57

2009ж.: 251222

8, 91

232839

10, 46

Атауы: Мүлікке салынатын салық

2007ж.: 61132

2008ж.: 2, 59

2009ж.: 77837

2, 76

91851

4, 12

Атауы: Жер салығы

2007ж.: 10030

2008ж.: 0, 42

2009ж.: 10780

0, 38

13022

0, 58

Атауы: Көлік құралдарына салық

2007ж.: 11339

2008ж.: 0, 49

2009ж.: 14270

0, 62

17521

0, 78

Атауы: Бірыңғай жер салығы

2007ж.: 428

2008ж.: 0, 01

2009ж.: 445

0, 01

578

0, 02

Атауы: Қосылған құн салығы

2007ж.: 629278

2008ж.: 26, 74

2009ж.: 640983

22, 72

515933

23, 14

Атауы: Акциздер

2007ж.: 58753

2008ж.: 2, 49

2009ж.: 56528

2, 01

57393

2, 59

Атауы: Басқа да салықтық түсімдер

2007ж.: 309109

2008ж.: 13, 12

2009ж.: 579177

20, 54

387149

17, 37

Атауы: * Дерек көзі: Қаржы министірлігінің ресми сайты [44] .

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.

Бақылау функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы аныкталады; ол ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді. [8] .

Дамыған елдерде корпорацияның пайдасына салынатын немесе табысына салынатын салық түріне көп назар аударылады. Табыстың салық салу жүйесі бірегей типте есептеледі, яғни кәсіпорынның табысы орталық үкіметпен, сондай-ақ жергілікті билік органдарымен салық салынуға қамтылады. Салық салу объектісі табыс және пропорционалды немесе аздаған мөлшерде прогрессивті есептелінген салық мөлшерлемесі болып табылады. Салық салынуға жататын таза пайда жалпы жиынтық табысқа теңеседі және одан белгіленген шегерімдер мен салық жеңілдікте1рін азайтқандағы шамасымен есептелінеді.

Экономиканың жағдайы әр қашанда нарықтағы кәсіпкерлердің белсенділігіне тығыз байланысты. Сондықтан да мемлекет, әлеуметтік-экономикалық жүйенің тиімді қызметін қамтамасыз ететіндей салық механизмін ойластырып, жүзеге асыруы қажет. Ондай тиімділік кәсіпорындардың табыстарының салық саясатына қатысты оңтайлы сипатта болуы қажет. Салық ставкаларының жоғарғы мөлшерге дейін өсуі кәсіпкерлік белсенділігін төмендетуіне алып келуі мүмкін.

Батыс теориясы мен салық салу тәжірибесі бойынша 50% жоғары салық салынатын салық ставкасы жеке кәсіпкерлердің өндірістік іскерлікке құлшынысын төмендетеді деп айтады. Фискалды және реттеуші сипаттағы салықтың оптималды мөлшеріне, табыстың үштен бір бөлігінен аспайтын көлемі жатқызылады. Пайдаға салынатын салық жүйесіндегі макроэкономикалық қадам салық жеңілдіктері, яғни жекелеген секторлар мен шаруашылық салаларын ынталандырушы факторы болып табылады.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде алуан түрлі және өзгермелі салық жеңілдіктері қалыптасқан. Олардың ішіне жекелеген секторларды немесе кәсіпкерлік түрлерін салық төлеуден босату, сондай-ақ салықтан жартылай босату және салық кезеңін ұзарту жатады.

Қазіргі таңда кез-келген азаматқа экономиканың тек нарық заңдарына байланысты қызмет жасайтындығы мәлім. Нарықтық қатынастар жағдайында экономикалық іскерліктің ортасы - экономиканың негізгі звеносы кәсіпорындарға бағытталады. Дәл осы деңгейде қоғамға қажет өнімдер өндіріліп, әр түрлі қызметтер көрсетіледі. Кәсіпорындарда ең көп мөлшердегі білікті мамандар шоғырландырылған. Бұл жерде ресурстарды тиімді қолдану туралы, жоғары өнімді техникаларды т. б. құралдарды пайдалануға байланысты сұрақтар шешіледі.

Оның бәрі терең экономикалық білімді қажет етеді. Себебі нарықтық экономикада тек нарық сұраныстарын сапалы және тұрақты бағалай алатын кәсіпкерлер ғана қызмет көрсете алады. Әрбір кәсіпорын өзі шешім қабылдайды және өзінің кейінгі дамуына байланысты шараларды жүзеге асырады.

Нарықтық экономика кәсіпорынның басқару жүйесіне қажетті нақты талаптарды анықтайды. Экономика конъюктурасының өзгеруіне байланысты кәсіпорын жылдам шешім қабылдай отырып, өзінің қаржылық жағдайын тұрақтандыруға тырысуы қажет.

Бұл жұмыста корпоративтік табыс салығының табиғаты мен құрылымын зерттеу үшін корпорацияның салық салынуға жататын табысының құрылу ерекшелігін қарастырған жөн. Себебі салық салынатын табыс корпорацияның табыстары мен шығыстарының айырмасы ретінде есептелінетіні белгілі. Сондықтан, ең алдымен кәсіпорынның пайдасы (табысы) деген не, ол қалай құрылады?- деген сұрақтарға жауап берген абзал.

Пайда (табыс) бұл - жалпы табысты алумен байланысты, кәсіпорынның негізгі қаржылық ресурстарының көзі. Ол маңызды экономикалық категория және кез-келген коммерциялық ұйымдардың іскерлігінің негізігі мақсаты болып табылады. Экономикалық категория ретінде материалдық өндіріс сферасында құрылған пайда таза табысты бейнелейді және келесідей функцияларды атқарады:

1) Пайда (табыс) бұл кәсіпорынның іскерлігінің нәтижесінде пайда болған экономикалық әсерді сипаттайды. Кәсіпорынның іскерлігімен байланысты алған пайдасы, оның табыстарының барлық шығыстарынан артық екенін білдіреді.

2) Пайда (табыс) ынталандырушы қызметті атқарады. Себебі ол бір мезгілде тек қаржылық қорытынды ғана болмай, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық ресурсының негізгі элементі болып табылады. Сондықтан кәсіпорын максималды деңгейде пайда табуға тырысады, нәтижесінде өндірістік қызметін кеңейтуге мүмкіндік алады.

3) Пайда (табыс) бұл әр түрлі деңгей бюджеттерінің ресурстарының құрылу көздерінің негізі болып табылады.

Нарықта корпорациялар өзін-өзі реттейтін тауар өндіруші қызметінде көрініс табады. Олар өнімге бағаны белгілеп, тұтынушыға сатады. Одан түскен түсімді кәсіпорынның пайдасы деп қарастырған дұрыс емес. Кәсіпорынның қаржылық нәтижесін анықтау үшін өзіндік құн формасындағы өндіру мен сатуға кеткен шығындарды түсіммен салыстырған жөн.

Материалдық шығыстарды қоспағандағы, өнімді( тауар мен қызметті) өткізуден түскен түсім, соның ішінде пайда мен еңбекақы төлемдерін қоса алғанда корпорацияның жалпы табысын құрайды.

Табыс әрқашан оң нәтижелі болмайды. Сонымен қатар теріс нәтижелі болуы мүмкін, ондай жағдайда оны зиянды (залал) деп айтуға болады. Залал нәтижесінде корпорацияның өзінің экономикалық саясатын қайта қарауға және оң нәтижеге жету үшін түзетулер мен өзгертулер енгізуге мәжбүр болады. Ондай шараларды қолданбаса кәсіпорын рентабельді емес болып танылады, кейіннен тіпті банкротқа ұшырауы мүмкін.

Қазақстан Республикасында кәсіпорындар шегетін залал ұғымы келесідей сипатқа ие. Корпоративтік табыс салығы бойынша түзетiлген жиынтық жылдық табыстан шегерiмдердiң асып түсуі кәсіпкерлiк қызметтен шегетін залал деп танылады. Мысалы соның ішінде, бағалы қағаздарды өткiзуден шегетiн залалдарға мыналар жатады: борыштық бағалы қағаздарды қоспағанда, бағалы қағаздар бойынша -өткiзу құны мен иемденіп алу құны арасындағы терiс айырма; борыштық бағалы қағаздар бойынша - өткiзген күнгi дисконт амортизациясы мен (немесе) сыйлықақы есептегендегi өткiзу құны мен иемденiп алу құны арасындағы терiс айырма. Сондықтан Салық кодексінің сәйкес бабында залалдарды ауыстыру шарттары қолданылады.

Арнайы қаржы компаниясының Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын қызметінен шеккен залалы бөлінген активтермен қамтамасыз етілген облигациялардың айналым мерзімі ішінде ауыстырылады.

Түсім

Өзіндік құн (-)

Өтізуден түскен табыс

Басқа да өткізуден түскен табыс

Өткізуден тыс табыстар(залалдар)

Баланстық пайда

Пайданы түзету(-)

Салық салынатын табысы

Салық салынуға жатпайтын табысы

Корпоративтік табыс салығы(-)