Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер

1. Коммерциялық банктер, олардың жіктелуі.

2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді ашу және жабу тәртібі.

3. Коммерциялық банктердің ұйымдастырылу құрлымы.

4. Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары.

5. Коммерциялық банктердің активтік операциялары.

Банкі ісінің пайда болуы Италиядағы орта ғасырлық айырбастаушылар қызметінен басталады. «Банк» сөзі итальяннша «banco» сөзінен шыға отырып, «айырбас үстелі» деген ұғымды білдіреді. Банктердің алғашқы клиентері ақша-сауда капиталының өкілдері болған. Алғашқы банктер тек қана саудаға қызмет еткендіктен, олардың клиентері саудагер болып табылды№ сондықтан да, бұл банктерді «коммерциялық банктер» деп атап кеткен.
Қазіргі коммерциялық банктер бұл тікелей кәсіпорындарға, ұйымдарға, сондай-ақ халыққа ететін банктерді білдіреді.
«ҚР банктер және банктік қызмет туралы» ҚР Президентінің заң күші бар жарлығының 1-ші бабына сәйкес «банк – бұл осы жарғыға сай банктік қызметті жүзеге асыруға құқылы, коммерциялық ұйым болып табылатын, заңды тұлға».
1. Банктер мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі.
• Меншік сипатына қарай:
• Мемлекеттік;
• Акционерлік (ақша және жабдық типтегі);
• Жеке;
• Пай қосу арқылы (жауапкершілігі шектеулі серіктестік);
• Аралас;
• Кооперативтік.
2. Операцияларының түрлеріне қарай:
• әмбебап, яғни экономиканың барлық салаларына бірдей және кең көлемді банктік қызмет көрсететін банктер;
• маманданған, яғни бір гана салаға қызмет көрсететін банктер;
3. Аумақтық белісіне қарай:
• Халықаралық;
• Ұлттық;
• Аймақтық;
4. Салалық белгісіне қарай:
• өнеркәсіптік банктер;
• сауда банктері;
• ауылшаруашылық;
• құрылыс банктері;
• басқа да.
5. Филиалдар санына қарай:
• Филиалсыз;
• Көп филиалды.
Егер банк акционерлік қоғам формасында құрылатын болса, онда оның жарғылық капиталы ашық түрде жазылып таратылатын акциялардың номиналдық құнының сомасында, кейде құрылтайшылардың арасында жарғылық капитплдағы үлесіне байланысты барлық акциялар тартылады. Қазақстан Ресубликасында банктер мәлімдеуші акцияны шығарып сатуға құқысыз, яғни жабық акционерлік қоғам формасында құрылады.
Акционерлік банктердің шығаратын акциялары екі түрге бөлінеді: жай және артықшылығы бар. Жай акция – оның иелеріне сол қоғамды басқару ісіне араласуына, оның пайдасына қарай дивидент алып отыруға құқық береді. Ал артықшылығы бар акция – оның иесіне қоғамды басқаруға қатысуына құқық бермегенмен, уақытылы, ягни қоғамның пайдасына байланыссыз тұрақты пайызын алуға, қоғам банкроттыққа ұшыраған жағдайларда жәй акция иесінен бұрын қоғамға қосқан өз үлессін алуға құқық береді.

«Ақша айналысы және несие». С.Б. Мақыш.

«Ақша, несие, банктер». Сейіткасымов. Саниев.

«Коммерциялық банктердің операциялары». С.Б. Мақыш

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Коммерциялық банктер, олардың жіктелуі.

2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді
ашу және жабу тәртібі.

3. Коммерциялық банктердің ұйымдастырылу құрлымы.

4. Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары.

5. Коммерциялық банктердің активтік операциялары.

1. Коммерциялық банктер, олардың жіктелуі.
Банкі ісінің пайда болуы Италиядағы орта ғасырлық айырбастаушылар
қызметінен басталады. Банк сөзі итальяннша banco сөзінен шыға отырып,
айырбас үстелі деген ұғымды білдіреді. Банктердің алғашқы клиентері ақша-
сауда капиталының өкілдері болған. Алғашқы банктер тек қана саудаға қызмет
еткендіктен, олардың клиентері саудагер болып табылды№ сондықтан да, бұл
банктерді коммерциялық банктер деп атап кеткен.
Қазіргі коммерциялық банктер бұл тікелей кәсіпорындарға, ұйымдарға,
сондай-ақ халыққа ететін банктерді білдіреді.
ҚР банктер және банктік қызмет туралы ҚР Президентінің заң күші бар
жарлығының 1-ші бабына сәйкес банк – бұл осы жарғыға сай банктік қызметті
жүзеге асыруға құқылы, коммерциялық ұйым болып табылатын, заңды тұлға.
1. Банктер мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі.
• Меншік сипатына қарай:
• Мемлекеттік;
• Акционерлік (ақша және жабдық типтегі);
• Жеке;
• Пай қосу арқылы (жауапкершілігі шектеулі серіктестік);
• Аралас;
• Кооперативтік.
2. Операцияларының түрлеріне қарай:
• әмбебап, яғни экономиканың барлық салаларына бірдей және кең көлемді
банктік қызмет көрсететін банктер;
• маманданған, яғни бір гана салаға қызмет көрсететін банктер;
3. Аумақтық белісіне қарай:
• Халықаралық;
• Ұлттық;
• Аймақтық;
4. Салалық белгісіне қарай:
• өнеркәсіптік банктер;
• сауда банктері;
• ауылшаруашылық;
• құрылыс банктері;
• басқа да.
5. Филиалдар санына қарай:
• Филиалсыз;
• Көп филиалды.
Егер банк акционерлік қоғам формасында құрылатын болса, онда оның
жарғылық капиталы ашық түрде жазылып таратылатын акциялардың номиналдық
құнының сомасында, кейде құрылтайшылардың арасында жарғылық капитплдағы
үлесіне байланысты барлық акциялар тартылады. Қазақстан Ресубликасында
банктер мәлімдеуші акцияны шығарып сатуға құқысыз, яғни жабық акционерлік
қоғам формасында құрылады.
Акционерлік банктердің шығаратын акциялары екі түрге бөлінеді: жай
және артықшылығы бар. Жай акция – оның иелеріне сол қоғамды басқару
ісіне араласуына, оның пайдасына қарай дивидент алып отыруға құқық
береді. Ал артықшылығы бар акция – оның иесіне қоғамды басқаруға
қатысуына құқық бермегенмен, уақытылы, ягни қоғамның пайдасына
байланыссыз тұрақты пайызын алуға, қоғам банкроттыққа ұшыраған
жағдайларда жәй акция иесінен бұрын қоғамға қосқан өз үлессін алуға құқық
береді.
Ал мемлекеттік банктер мемлекеттік кәсіпорын формасында құрылады.
Ашық типтегі акционерлік қоғамға банктердің (жабық типтегі акционерлік
қоғам формасындағы) өтуі үшін. Ұлттық банктен банктік опреацияларды
жүзеге асыруға қағазын алғаннан кейін бір жыл бойына Ұлттық банк
тарапынан бекітілген пруденциялдық нормативтерді және басқа да
міндеттемелерді орындауы қажет.
Егер де банк жауапкершілік шектеулі қоғам түрінде құрылған болса,
онда оның жарғылық қорының әр құрылтайшыға тиетін үлесі құрылтайшылық
құжатта анықталады және бұл банктің қатынасушылары немесе құрылтайшылары
өздеріне тиісті үлес шегінде ғана оның міндеттемелеріне береді.
Банктің ұйымдастырылуы және құқықтық формасынан байланыссыз, оның
жарғылық капиталы оның қатынасушылары, жеке және заңды тұлғалар есебінен
құрылады. Және олардың міндеттемелерінің қамтамасыз ету құралы болып
табылады. Жарғылық капитал, оның қатынасушыларының меншікті қаражаты
есебінен ғана құрылуы мүмкін. Банктік несиелер есебінен жарғылық
капиталды құруға тиім салынады. Банктің жарғылық капиталы тек ақшалай
қаражаттар есебінен де құрылуы мүмкін.
Тіркеуге алынатын уақытта жаңадан құрылған банктің жарғылық
капиталы, құрылтайшылық құжатта хабарланған, оның акционерлерінің 50%
төленуі тиіс, ал тіркеуге алған кезінен бастап бір жыл ішінде оның
жарияланған сомасы толық төленуге тиісті. Жарғылық капиталдың сомасы
заңдылықтармен шектелмейді.
Коммерциялық банктер қызметін жүзеге асыру барысында филиалдарын,
өкілеттіктерін, сондай-ақ еншілес банктерін аша алады.
Банктің филиалы – филиал туралы ережеде немесе лецензияда
көрсетілетін банктік операцияларды жүзеге асыруға құқылы және өзінің
дербес бухгалтерлік балансы бар заңды тұлға болып табылмайтын банктік
мекеме.
Банктің өкілеттегі – банктік операцияларды жүзеге асырмайтын, яғни
банктік тапсырмасымен және оның атынан әрекет ететін банктің орналасқан
жерінен тыс орналасқан, заңды тұлға болып табылмайтын банктің құрылымдық
бөлімшесі.
Еншілес банк – жарғылық капиталдың елу пайыздаң астамы бас банкке
тиселі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, заңды тұлға.

2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді ашу және
тарату тәртібі.
Қазіргі коммерциялық банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді.
Олар банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғаларға
кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптасты, яғни қазақстандық банктік жүйенің небары 10 жылдық тарихы
бар. ҚР коммерциялық банктері өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
қабылданған ҚР Ұлтық банкі және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған
ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы ҚР президентінің заң күші бар
жарлықтарын басшылыққа алады.
1999 жыфлдың 1 қантарындағы мәлімет бойынша еліміздегі екінші
деңгейдегі банктер саны – 71 құраған. Бұл 1994 жылмен салыстырғанда
екінші деңгейдегі банктердің өте көп мөлшерде қысқарғандаған сипаттайды.
Олардың қысқаруын банктердің интенсивтік жағынан өсуімен байланыстыруға
болады. ҚР екінші деңгейдегі банктері ҚР Ұлттық банктің берген
лицензиясы негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық
банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Дамыған шет елдерден
айырмашылығы Қазақстандағы берілетін лицензия әмбебап болып табылады.
ҚР-ғы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық ипотекалық қызметтерді жүзеге
асырылады және т.б. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығында да
тікеоей қатысуға толық құқылы.
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа ҚР
Ұлттық банктен валюталық операцияларды жүзеге асыруға бас лицензия алады.

Бас валюталық лицензия оларға өз қызметін жүзеге асыруы үшін
қажетті саналатын банктер қатарымен корреспонденттік қатынастар орнатуға,
сондай*ақ дамыған шет елдерде өз филиалдары мен өкілеттігін ашуға құқық
береді.
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы
металдармен операцияларды жүзеге асыру үшін ҚР Ұлтық банкі лиццензия
береді.
Екінші деңгейдегі банктер өз қызметтерін бастауы үшін ҚР Ұлттық
банкінен рұқсат алуда төмендегідей құжаттарды табыс етеді:
• Рұқсат алу үшін беретін өтініші;
• Банктің жарғысы (түп нұсқа);
• Құрылтайшылық шарт (түп нұсқа);
• Құрылтайшылар жиналысы туралы хаттама;
• Үлес қосушылар немесе банк акционерінің тізімі;
• Құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
• Экономикалық негіздеме;
• Банктің 2-3 жылға арналған бизнес жоспары;
• Банк басшысының кәсіби жарамдылығы туралы анықтама қағаз;
• Банктің бас бухгалтері туралы анықтама;
• Жарияланған жарғылық қорға төленген соманы растайтын құжаты – төлем
тапсырмасы.
Қазақстандық тәжірибеде басқа дамыған шетелдік тәжірибелер сияқты
жарғылық капиталдан айырмашылығы болады. Қазақстандағы банктік заңдарға
сәйкес банкті тіркеуге алу үшін жарияланған қордың 50 %-дан кем емес бөлігі
акция, облигация, ақшалай қаражат, бағалы металдар немесе басқа да
материалды бағалылықтар мен ------- тиіс.
Екінші деңгейдегі банктер өз қызметтерін банк құрылтайшыларының
шешімімен, сондай-ақ ҚР заңдарына көзделген жағдайларды тоқтата алады.
Банкті ашуға берген рұқсаты келесідей негіздерге байланысты қайтарылып
алынуы мүмкін:
• Құрылтайшылық шарт пен банк жарғысының жұмыс жасап отырған заңдарға
сәйкес келмеуі;
• Банк жетекшілерінің кәсіби жарамсыздығы;
• Банк қызметіне байланысты жалған мәліметтердің болуы;
• Рұқсат берген күннен бастап өз қызметін 6 айдан астам уақытқа дейін
кешіктіруі;
• Пруденциалдық нормативтердің жүйелі түрде бұзуы;
• Банк заңдылықтарында, сол сияқты жарғысында көрсетілмеген операцияларды
жүзеге асыруы;
• Тіркеуге алған уақытқа дейін жарияланған жарғылық қордың төменгі сомасын
төлемеуі;
• Құрылтайшылардың қаржылық жағдайларының тұрақсыздығы.
Банктің ашылуына берілген лицензияның қайтарылуы, банктің таратылу
туралы шешімді білдіреді.
3. Коммерциялық банктердің ұйымдастырылу құрылымы.
Коммерциялық банктердің ұйымдастырылу құрылымы банкті басқару
құрылымына және оның функциондық бөлімшелері мен әр түрлі қызметтерінің
құрылымына бөлінеді.
Басқару орган пайда алу мақсатында коммерциялық банктің қызметіне
тиімді жетекшілік етуді қамтамасыз етеді. Банктің құрылтайшылары басқару
органына тікелей қатысады.
Акционерлік коммерциялық банктің ең жоғарғы органы – акционерлердің
жалпы жиналысы болып табылады. Акционерлердің жалпы жиналысы жылына бір рет
шақырылады. Бұл жиналыста мынадай міндеттер шешіледі:
• Банктің жарғысына өзгерістер енгізу;
• Банктің жарғылық капиталын өзгерту;
• Банктің Кеңесін сайлау;
• Банктің жылдық есеп қисабын бекіту;
• Банктің құрлымдық немесе еншілес бөлімшелерін құру және тарату.
Екінші басқару органы – банктің қадағалау кеңесі болып табылады.
Банктің бақылау кеңесі – банк қызметіне бақылау жасау органы ретінде,
келесідей міндеттерді шешеді: нормативтік актілерді бекітеді; Басқарма
немесе Басқарма төрағасының шешімі бойынша жасалған мәмлелерді бекітеді.
Келесі басқару органы – бұл басқарма (банк кеңесі) – атқарушы немесе
өкілетті орган, яғни ол банктің иелерінен, оның акционерлерінен құралады
және олардың иүдделерін қорғайды. Басқарманың міндеттеріне мыналар жағады:
• Банктің стратегиялық мақсатын анықтау;
• Банктің саясаттарын жасау;
• Жетекшілік қызметке кадрлар таңдау;
• Комитеттерді құру;
• Ссудалық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау.
Басқарма төрағасы – бұл банктің бірінші жетекшісі болып табылады және
ол банк қызметіне жетекшілікті жүзеге асырады. Банк төрағасына келесідей
міндеттер жүктеледі:
• Банктің қызметіне қатысты барлық ұрақтар бойынша бұйрықтар шығару және
нұсқаулар беру;
• Барлық мемлекеттік және басқа да органдарда басқа банктерде, оның
ішінде шетелдік банктерде банк қызметіне қатысты барлық сұрақтар
бойынша өкілеттілікті жүйеге асыру;
• Банктің мүлкіне және қаражаттарына ие болу;
• Банктің штаттық жұмысшыларының саны мен құрылымын бекіту;
• Енбек келесім шарты бойынша банктің лауазымды тұлғаларымен келісімдер
(контрактілер) жасасу.
Ревизиялық комиссия – банк қызметіне бақылау жасаушы орган болып
табылады.
Несиелік комитет – бұл несиенің байланысты қорытынды жасаушы орган.
4. Коммиерциялық банктердің пассивтік операциялары.
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады.
Сондықтан да, пассивтік операциялардың коммерциялық банктер қызметіндегі
рөлі жоғары. Қаншалықты банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде
құралатындықтан да, оған анықтама беру керек. Қаржы және несие
сөздігінде: пассивтік операциялар – бұл несиелік және активтік
операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің ресурстарын қалыптастыру
операциялары - делінген.
Соңғы оқулықтарға сүйенсек банктің пассивтік операциялары –
нәтижесінде пассивтік шоттағы немесе активті-пассивтік шоттағы
қаражаттардың өсуін, яғни пассивтің активтен арту формасын сипаттайтын
операциялар білдіреді.
Бұл анықтамалар бірін бірі толықтырады десе болады, себебі
біріншісі пассивтік операцияның толық түсінігін бере алмайды.
Жалпы пассивтік операциялардың мынадай формалары болады:
• Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
• Банк пайдасы есебінен капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
• Басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
• Депозиттік операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге
тартуға мүмкіндік береді. Алғашқы пассивтік операциялардың екі формасы
негізінде, несиелік ресурстардың бірінші ірі тобы, яғни меншікті ресурстар
құралады. Келесі бір екі формасы көмегімен екінші ірі топ, яғни заемдық
немесе тартылған ресурстар қалыптасады.
Банктің меншікті қаражаттары банктің экономикалық дербестігін және
қызмет ету тұрақтылығын қамтамасыз ететін әр түрлі қорлар мен бөлінбеген
пайда жиынтығы.
Банктің меншікті қаражатына жататындар:
• Банктің акционерлік капиталы;
• Банктің резертік қоры;
• Басқа да қорлары;
• Сақтандыру резервтері;
• Бөлінбеген пайдасы.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде түрлі болып келеді.
Акционерлік капитал мынадай түрге бөлінеді:
• Меншікті акционерлік капитал, яғни оған, жай және артықшылығы бар
акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және
бөлінбеген пайда жатады;
• Банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әр түрлі шығындарды жабуға,
дивиденттер төлеуге, қайтарылмаған қарыздың орнын жабуға арналып
құрылған түрлі резервтер кіреді;
• Банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді вексельдері,
облигациялары).
Меншікті қаражаттар құрамында банктік меншікті капиталын бөліп қарауға
болады. Меншікті капиталға: жарғылық капитал; құрылтайшылық пайда; өткен
жылдардағы бөлінбеген пайда кіреді.
Банктік меншікті капиталы басты үш қызмет атқарады.
• Қорғаныс.
• Реттегіш.
• Оперативтік.
Қорғаныс қызметі банктің зиян шегу немесе борыштық тұрақсыздыққа
ұшырау жағдайына салым иелері мен кредиторлардың мүддесін қорғауды;
құрылған резервтер есебінен банктің төлем қабілеттігін сақтауды; банк
қызметінің зиянға байланыссыз жалғаса беруін білдіреді. Қорғаныс қызметі
меншікті капиталдың негізгі қызметі болып саналады.
Оперативтік қызметі – банк қызметінің қаржылық негізін қамтамасыз
етуге бағытталады. Бұл қызметі екінші дәрежелі қызмет ретінде, өйткені
активтік операцияларды жүргізу үшін негізгі ресурстар ретінде банктің
қаражаттарын тартуда маңызды. Банктің меншікті капиталының бұл қызметі
активтік операциялардың өсуінің негізін, яғни банктің міндеттеріне сай
келетін банктік операциялардың көлемі мен сипатын қолдай отырып, қамтамасыз
етеді.
Реттегіш қызметі – қоғам банктердің жетістіктермен қызмет етуіне
мүдделілік танытуда, сол сияқты коммерциялық банктер мен басқа да несиелік
мекемелердің қызметтеріне орталық банк тарапынан заңдар және ережелер
бойынша бақылау жасап отыруына байланысты сипатталады. Бұл ереже негізінен
жарғылық капиталдың ең төменгі мөлшерін сақтау, банк қызметі үшін рұқсат
қағаз алу, бірақ та қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшерін
бұзбауға бағытталады.
Демек, банктің меншікті капиталы оның жұмысының тиімділігі және
банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде бірнеші дәрижелік мәнге ие болады.
Акционерлік капитал ол банктің қызметінің бастапқы кезеңінде, яғни банктің
әр жұмысын бастау барысында бірнші кезектегі шығындар жұмсалу үшін қажет.
Меншікті қаражаттардың негізгі элементі – бұл банктің жарғылық
капиталы болып табылады. Жарғылық капиталы – бұл банкті ұйымдастырудағы
бастапқы нүктесі болып табылады. Банктің ұйымдастырылу формасына байланысты
жарғылық капиталды құру әр түрлі болады. Банктердің тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін жарғылық капиталдың ең төменгі мөлшері белгіленеді.
ҚР-сында жаңадан құрылатын банктер үшін, Ұлттық банктің пруденциялдық
нормативіне сәйкес келесідей ең төменгі жарғылық капитал мөлшері
бекітіледі:
• Жаңа банктерді тіркегені үшін 500 мың АҚШ доллары;
• Шетел валютасындағы банктік операцияларды жүзеге асыруға рұқсат
қағазын алу үшін – 1,5 млн. АҚШ доллары;
• Халықың ақшалай қаражатын тартуға рұқсат қағаз алу үшін – 1,5 млн. АҚШ
доллары.
Жарғылық капиталды ұлғайту қөздеріне төмендегідер жаады:
• Жаңадан акция шығару немесе айналыстағы акцияның номеналдық құнын
өсіру арқылы;
• Жаңадан жарғылық капиталға үлес қосушылар есебінен;
• Пайдадан аударымдар есебінен.
Резервтік қор – бұл активтік операциялардан туындайтын зияндардың
орнын жабу үшін тағайындалады және пайда жеткіліксіз болған жағдайларда,
банктің акйия және облигациялары бойынша дивиденд төлеу барысында қызмет
етеді. Резервтік қор пайдаға салық салынғанға дейінгі сомадан, яғни банктің
жарғылық капиталының төленген сомасының 25%-дан 100%-ға дейінгі сомасы
мөлшерінде құрылады.
Резервтік қор жарғылық капиталдың төленген сомасының 100%-не жеткен
уақытта, ондағы сома жарғылық капиталға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.