Экожүйе

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 2 бет
Таңдаулыға:

Дәріс №6 Экожүйе

Кез келген биоценоз биотоппен бірігіп, одан да жоғары деңгейдегі биологиялық жүйе - биогеоценозды түзеді. 1935 жылы А. Тенсли ұсынған «Экожүйе» ұғымына жақын. Экожүйе дегеніміз - зат, энергия және ақпараттар алмасу нәтижесінде біртұтас ретінде тіршілік ететін кез келген өзара әрекеттесуші тірі ағзалар мен қоршаған орта жағдайларынының жиынтығы. Кең қолданылып жүрген құрылымдық жіктелу бойынша ғаламшарды төмендегі экожүйелерге бөледі:

1. Құрлық экожүйелері

2. Тұщы су экожүйелері

3. Теңіз экожүйелері

Трофикалық құрылым тұрғысынан қарастыратын болсақ, экожүйені Ю. Одум бойынша екі ярусқа бөлуге болады: автотрофты және гетеротрофты.

1. Жоғарғы автотрофты ярус - немесе жасыл белдік, бұл өсімдіктерден немесе хлорофилі бар өсімдік бөліктері, бұлар жарық энергиясын фиксациялау нәтижесінде қарапайым бейорганикалық заттардан күрделі органикалық қосылыстардың жинақталуы.

2. Төменгі гетеротрофты ярус немесе топырақ пен жауын-шашыннан, қарашірінділерден, тамырлардан тұратын қоңыр ярус, мұнда ыдырау, трансформация және күрделі қосылыстардың бөлінуі сияқты процестер жүріп жатады.

Биологиялық құрылым тұрғысынан экожүйедегі келесі компоненттерді бөліп көрсетуге болады:

Бейорганикалық заттар. Зат айналымға қатысады. (СО2, Н2О, N2, O2минералды тұздар)
Органикалық заттар. Биотикалық және абиотикалық бөліктерді бір-бірімен байланыстырады. (ақуыздар, көмірсулар, липидтер, гумус заттары және т. б. )
Әуе, су және субстратты орталар. Абиотикалық факторлардан тұрады.
Продуценттер - автотрофты ағзалар, фотосинтез немесе хемосинтез әсерінен бейорганикалық заттардан органикалық заттар жасауға қабілетті ағзалар.
Консументтер (макроконсументтер, микроконсументтер, фаготрофтар) - гетеротрофты ағзалар, продуценттердің немесе басқа консументтердің органикалық заттарын пайдаланады. (жануарлар, гетеротрофты өсімдіктер, кейбір микроорганизмдер) . Консументтер екі топқа бөлінеді. бірінші ретті консументтер (фитофагтар, сапрофагтар) және екінші реттік консументтер (зоофагтар, некрофагтар) және т. б.
Редуценттер (микроконсументтер, деструкторлар, сапроторфтар, осмотрофтар) - органикалық қалдықтармен қоректеніп оларды ыдыраутшылар.

Қоректену әдісіне байланысты барлық ағзалар автотрофтар және гетеротрофтар болып бөлінеді.

Автотрофтар (грек тілінен аударғанда аутос - өзім) - бейорганикалық заттардың органикалық заттарға айналуын жүзеге асырады. (жасыл өсімдіктер мен кейбір микроорганизмдер) .

Гетеротрофтар (грек тілінен аударғанда гетерос - әр түрлі) - дайын органикалық заттармен қоректенетін ағзалар. (жоғары сатыдағы паразит-өсімдіктер, саңырауқұлақтар, кейбір микрорганизмдер, барлық жануарлар мен адам. ) .

Осы қатынастар белгілі бір организмдердің тобын біріктіріп отырады.

Биоценоздағы қоректік тізбектердегі ағзалар бір-біріне заттар мен жасыл өсімдіктер жинаған энергияны беріп отырады. Экожүйедегі ағзалар трофтық (қоректік) байланыстарына қарай продуценттер, консументтер және редуценттер болып үш топқа бөлінеді.

Продуценттер немесе бірінші ретті өндірушілер - автотрофты ағзалар - планетаның бүкіл тірі дүниесін органикалық затпен қамтамассыз ететін жасыл өсімдіктердің жиынтығы.
Консументтер (латын тілінен аударғанда консумо - пайдалану) - гетеротрофты ағзалар, өндірушілер түзген органикалық заттармен қоректенеді.
Редуценттер (латын тілінен аударғанда редусеус - қалпына келтіруші) органикалық затарды ыдыратушы және оларды бейорганикалық заттарға айналдырушы ағзалар. Редуцентерге бктериялар, саңырауқұлақтар, сапрофиттер.

Энергия тасымалдау кезінде қоректік тізбектердегі қатынастар нәтижесінде әрбір бірлестік белгілі бір трофтық құрылымға ие болады. Оларды экологиялық пирамида түрінде кескіндеуге болады. Бұл құбылысты зертттеген Ч. Элтон (1927ж) экологиялық пирамиданың үш негізгі типін бөліп көрсетеді.

Сандар пирамидасы әр түрлі трофтық деңгейдегі ағзалардың санын көрсетеді. Орманның жайылымдық қоректік тізбегінде, продуцент - ағаш, ал бірінші ретті консумент - бунақденелілер болғанда, бірінші реттік консументердің деңгейі саны жағынан өндірушілер деңгейімен салыстырғанда байланысты. Бұл кезде сандар пирамидасы кері болады.
Биомассалар пирамидасы әр түрлі трофтық деңгейдегі тірі заттың жалпы құрғақ массасын сипаттайды. Өндірушілер өте ұсақ және консументері ірі болған экожүйелерде соңғысының жалпы массасы барлық кезде продуценттердің жалпы массасының жоғары болады, яғни биомасса пирамидасы да кері болады.
Энергия пирамидасы кезекті қоректік деңгейлердегі энергия ағынының шамасын немесе өнімділігін көрсетеді. Энергетикалық пирамида барлық кезде жоғары қарай сүйірленеді. Бірақ тамақпен бірге жүйеге түсетін барлық энергия көздері есепке алынуы керек.

Белгілі бір уақытта жердегі бір биоцноздың екіншісімен алмасуын сукцессиялар деп атайды. (латын тілінен аударғанда сукцессио - бірізділік, тұқым қуалау, кезектесу, ауысу) . Сукцессия ұғымын 1998 жылы Г. Каульсон енгізген. Сукцессия екі типке бөлінеді. Бірінші реттік скуцессия және екінші реттік сукцессия.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.