Ғалым Әл-Машанидің өмір жолы
Бүгін Қазақтың Ұлттық техника университеті дәрежесіне дейін жаңғыра жаңарып, алпыс жылдық асудан асқан қазақтың Ұлттық Техника зиялары ордасына айналған жоғары оқу орнының шаңырағы 1934жылы Тау-кен металлургия болып көтерілгенде, алғащқы шәкірттерінің бірі болып есігін ашқан, тұңғыш тулегі болып мамандық алғандардың бірі ғана емес бірегейі қазақтың көрнекті ғалымы Қазақ Республикалық Ұлттық Ғылым академиясының ірге тасын қалаушылар қатарындағы, әрі тұіңыш корреспондент-мүшелерінің бірі-ғұлама-профессор Ақжан Жақсыбекұлы Машанов пешенесіне жазылыпты.
А.Ж. Машановтың азаматтық анкетасын толтырар болсақ, оған Ақанның өзі қуған: геология, маркшейдерлік іс салаларымен сабақтас жаңа ғылым саласы-жер механикасының/геомеханика/ірге тасын профессор п.К. Соболевский және оның шәкірті А.П. Рыжовпен бірге қаласып, негізін салушының бірі, әрі осы аталмыш ғылым қағидасын қолдана отырып, Ақбастау-Құсмұрын секілді ғасырға жуық ғұмырын үндіксіз кен инженерлерін дайындаумен қатар, осы салада ондаған ғылым кандидаттар мен докторларын тәрбиелегендігін тізе отыра-Мағжанның «Қозғал қазақ, білім іздер кез келді»,- деп көтерген уранына нақтылы жауапты іспен берерліктей техника, табиғат ғылымдарын қалың оқушыға таратушылығын қазақ көркем әдебиетінің балауса жанры-ғылыми фантастикасының, ғылыми-көпшілік бастау шығармаларының авторлығын; геология ғылымы саласында осыдан отыз-қырық жыл бұрын-ақ қазақ тілінде оқулық жазуын; ең бастысы мың жылдан астам уақыт өз ұлты үшін, тарих топырағында жабулы қалған ұлы бабасы-Әл-Фарабиді ұрпағымен қауыштырудың: ал соңғы жылдары тоқсанға иек қалғандығына қарамастан шығармашылық ширақтығының танытып, қазақтың екі алып данасы-Әл-Фараби мен Абай арасының дәнекер байланысын анықтау бағытындағы зерттеулері мен Ұлы бабаның «Табиғат тағылымы»(«Табиғат матбұғат») қағидасы тұжырымдарының ғылыми қиястарын, халқымыздың тас дәуірінен бүгінге дейінгі ұғымымен, яғни қазақи дүние таныммен атастыра отырып, ғылыми ислами тұрғысынан қарастырып; - «Құран кәрім» азиаттарының ғылыми астарын бүгінгі ілімдік үйлесімдігін зерттеуде, тәуелсіз Қазақстан ғылымын жаңа сатыға көтеретін, әрі ұлт намысын жыртып, ел мүддесін қастерлейтін ұрпақ тәрбиесінің пәрменді идеологиясына бастау болардай жазылған шығармаларын атар едік.
А.Ж. Машановтың азаматтық анкетасын толтырар болсақ, оған Ақанның өзі қуған: геология, маркшейдерлік іс салаларымен сабақтас жаңа ғылым саласы-жер механикасының/геомеханика/ірге тасын профессор п.К. Соболевский және оның шәкірті А.П. Рыжовпен бірге қаласып, негізін салушының бірі, әрі осы аталмыш ғылым қағидасын қолдана отырып, Ақбастау-Құсмұрын секілді ғасырға жуық ғұмырын үндіксіз кен инженерлерін дайындаумен қатар, осы салада ондаған ғылым кандидаттар мен докторларын тәрбиелегендігін тізе отыра-Мағжанның «Қозғал қазақ, білім іздер кез келді»,- деп көтерген уранына нақтылы жауапты іспен берерліктей техника, табиғат ғылымдарын қалың оқушыға таратушылығын қазақ көркем әдебиетінің балауса жанры-ғылыми фантастикасының, ғылыми-көпшілік бастау шығармаларының авторлығын; геология ғылымы саласында осыдан отыз-қырық жыл бұрын-ақ қазақ тілінде оқулық жазуын; ең бастысы мың жылдан астам уақыт өз ұлты үшін, тарих топырағында жабулы қалған ұлы бабасы-Әл-Фарабиді ұрпағымен қауыштырудың: ал соңғы жылдары тоқсанға иек қалғандығына қарамастан шығармашылық ширақтығының танытып, қазақтың екі алып данасы-Әл-Фараби мен Абай арасының дәнекер байланысын анықтау бағытындағы зерттеулері мен Ұлы бабаның «Табиғат тағылымы»(«Табиғат матбұғат») қағидасы тұжырымдарының ғылыми қиястарын, халқымыздың тас дәуірінен бүгінге дейінгі ұғымымен, яғни қазақи дүние таныммен атастыра отырып, ғылыми ислами тұрғысынан қарастырып; - «Құран кәрім» азиаттарының ғылыми астарын бүгінгі ілімдік үйлесімдігін зерттеуде, тәуелсіз Қазақстан ғылымын жаңа сатыға көтеретін, әрі ұлт намысын жыртып, ел мүддесін қастерлейтін ұрпақ тәрбиесінің пәрменді идеологиясына бастау болардай жазылған шығармаларын атар едік.
Ғалым Әл-Машанидің өмір жолы
Бүгін Қазақтың Ұлттық техника университеті дәрежесіне дейін жаңғыра
жаңарып, алпыс жылдық асудан асқан қазақтың Ұлттық Техника зиялары ордасына
айналған жоғары оқу орнының шаңырағы 1934жылы Тау-кен металлургия болып
көтерілгенде, алғащқы шәкірттерінің бірі болып есігін ашқан, тұңғыш тулегі
болып мамандық алғандардың бірі ғана емес бірегейі қазақтың көрнекті ғалымы
Қазақ Республикалық Ұлттық Ғылым академиясының ірге тасын қалаушылар
қатарындағы, әрі тұіңыш корреспондент-мүшелерінің бірі-ғұлама-профессор
Ақжан Жақсыбекұлы Машанов пешенесіне жазылыпты.
А.Ж. Машановтың азаматтық анкетасын толтырар болсақ, оған Ақанның өзі
қуған: геология, маркшейдерлік іс салаларымен сабақтас жаңа ғылым саласы-
жер механикасыныңгеомеханикаірге тасын профессор п.К. Соболевский және
оның шәкірті А.П. Рыжовпен бірге қаласып, негізін салушының бірі, әрі осы
аталмыш ғылым қағидасын қолдана отырып, Ақбастау-Құсмұрын секілді ғасырға
жуық ғұмырын үндіксіз кен инженерлерін дайындаумен қатар, осы салада
ондаған ғылым кандидаттар мен докторларын тәрбиелегендігін тізе отыра-
Мағжанның Қозғал қазақ, білім іздер кез келді,- деп көтерген уранына
нақтылы жауапты іспен берерліктей техника, табиғат ғылымдарын қалың оқушыға
таратушылығын қазақ көркем әдебиетінің балауса жанры-ғылыми
фантастикасының, ғылыми-көпшілік бастау шығармаларының авторлығын; геология
ғылымы саласында осыдан отыз-қырық жыл бұрын-ақ қазақ тілінде оқулық
жазуын; ең бастысы мың жылдан астам уақыт өз ұлты үшін, тарих топырағында
жабулы қалған ұлы бабасы-Әл-Фарабиді ұрпағымен қауыштырудың: ал соңғы
жылдары тоқсанға иек қалғандығына қарамастан шығармашылық ширақтығының
танытып, қазақтың екі алып данасы-Әл-Фараби мен Абай арасының дәнекер
байланысын анықтау бағытындағы зерттеулері мен Ұлы бабаның Табиғат
тағылымы(Табиғат матбұғат) қағидасы тұжырымдарының ғылыми қиястарын,
халқымыздың тас дәуірінен бүгінге дейінгі ұғымымен, яғни қазақи дүние
таныммен атастыра отырып, ғылыми ислами тұрғысынан қарастырып; - Құран
кәрім азиаттарының ғылыми астарын бүгінгі ілімдік үйлесімдігін зерттеуде,
тәуелсіз Қазақстан ғылымын жаңа сатыға көтеретін, әрі ұлт намысын жыртып,
ел мүддесін қастерлейтін ұрпақ тәрбиесінің пәрменді идеологиясына бастау
болардай жазылған шығармаларын атар едік.
А.Ж. Машанов Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданындағы ескі аты бойынша
Жамантайдың қарақуысы деген мекенде 1906 жылы дүниеге келген.
А.Ж. Машанов алғаш әліппе тануды өз әкесінен, кейін ауыл молдаларынан,
кеңес мектебінен үйренді.
1924 жылы Қарқаралы қаласында ашылған педагогикалық техникумға түсіп,
оны бітірісімен ауылдық мектепке мұғалім болып істейді.
1930 жылдары Қарағанды облыстық халық ағарту бөлімінің меңгерушісі
қызметін атқарған.
1931 жылы аудандық ағарту бөлімінің нұсқаушысы және мектепке мұғалім
болған.
1933 жылдың күзінде Семейдің геологиялық техникумында-болашақ тау-кен
металлургия институтының дайындық курсында оқып, 1934 жылы Алматыда ашылған
тау-кен металлургия институтының алғашқы студенттерінің бірі болып
қабылданды.
1930-1932 жылдардың басында қазақ халқының қырғынға ұшыраған зұлматын
бастан өткерген, көзбен көрген болашақ ғалымның Алматыға келіп оқуға түсуі-
А. Машановтың өмірінде жаңа кезен болып табылады.
Институтта оқи жүре, ол қаладағы техникумдарда, курстарда сабақ
береді.
А.Ж. Машанов 1939 жылы институтты алғашқы үздік бітірген тұңғыш түлегі
болды.
1939-1943 жылдары тау-кен металлургия институттының аспирантурасында
оқи жүре, сол кезде ұйымдастырылған Одақтық Ғылым академиясының
қазақстандық филиалында кіші ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді.
Маркшейдерлік іс кафедрасының жанындағы аспирантурада оқи жүре осы
мамандықтың өзіндік ерекшелігіне қарай (оған көптеген қосымша мысалы): кен
геометриясы, математикалық санақ, т.б. пәндерден дәріс бере жүре осы саланы
зерттеуге тура келді. Сөйтіп, физикп-математика ілімдерімен төрендетілген
білімі, оның келешекте геологиялық үдірістер табиғатын тануда физика-
математикалық әдістерді қолдана отырып, әртүрлі геологиялық үндістерінің
өзара аналитикалық байналыстарын зерттеу нәтижесі-ғылымның жаңа саласы-
жермеханикасын (геомеханикасын) дамытуда басты роль атқарды. Жер механика
тұрсындағы негізгі идеялар болашақ ғалымның 1944 жылы қорғаған Торғай
сүрме кенінің құрылымы тақырыбына қорғалған кандидаттық диссертациясында
баяндалғанды.
Кандидаттық диссертация тақырыбы етіп алынған ғылыми тұжырым,
алдыменен практикалық істе байқаудан өткенді. Мәселен, жас инженер А.
Машанов 1939 жылы кен-барлау ғылыми экспедициясын басқара жүріп, Ақбастау
және Құсмұрын алтын кен орын ашады. Алайда соғыстың кесірінен аталмыш кен
орнын даралай зерттеуге тек 1959 жылы ғана оралып еді. Жаңа зерттеуге ғалым
А. Машанов жермеханикалық әдісті кеңінен қолданып, теориялық тұжымдардың
дұрыстығын іс жүзінде дәлелдеп шықты. Бұл жұмысқа бұрын 1940-1948
жылдарында – Лениногор, Беказы, Зырян, Торғай, Жезқазған, Қаратау, Текелі
кен орындарын геометризациялауда ғалым А.П. Рыжовпен тізе қоса отырып,
жермеханика әдісі алғаш қолданылған еді. Жаңа ғалым саласын дамытуда соғыс
жылдарында экономикалық күйзеліс, жаңаға дегенде аттан салып қарсы шығар
кертарпа ғалымдар тобы тарапынан туындаған кедергілерге қарамастан жаңа
сала бастауын алып, өрісі кеңейі берді. Жаңа саланы қолдаушылардың арасында
жас таланттар қатары көбейе берді.
Сонымен, жермеханикасы Ж.С. Ержанов, С.А. Шрубко, С.А. Базарбаев, К.Н.
Медведев, К.Ш. Макетов, К.И. Қалымбетов, С.Б. Қажығалиева, ж.б. А. Машанлв
ұстаздық өткен ғалымдардың ғылыми еңбектеріне негіз болды. Жаңа ілім-
жермеханикасы саласындағы дүниежүзілік сүбелі ғылыми еңбек қатарына жататын
Тау жыныстары механикасы(1981 жылы) және жермеханикасына кіріспе (1979
жылы) А. Машанов қаламынан туындаған монографиялар-жаңа ғылым саласын
танымал етудегі ірі бөлес болып саланады. Тау-кен ғылымының тың саласы-
жермеханикасының ірге тасын ғалымдар: П.К. Соболевский және П.А. Рыжовпен
қоса қаласқан А. Машанов аталмыш ғылымның қазақстандық негізін салушы
болып, ғылым тарихына еніп еді. Іргелі осынау монографиялардан басқа ғылыми
жинақтарда А. Машановтың жылма-жыл жарияланып жататын мақалалары, түрлі
ғылыми конференцияларда жасалынған, проблемалық баяндамалары, былай
қойғанда, жарғылымы-геологияға бағышталған кесек еңбектері. Мен шғармалары
1936-1939 жылдардан бастап-ақ шыға бастаған. Олар: Жер сілкіну, Таулар
қалай құрылған, Жанартау және Жер бетінде тіршілік қалай пайда болды?
тәрізді жеке-жеке кәтапшалары.
Жаз айларында түрлі кен-барлау экспедициялар құрамында: Орталық
Қазақстан, Алтай, Жоңғар Алатауы, Қаратау өңірінде жүріп, жаңадан төрт кен
орындарын ашып, авторлық куәліктерін алды.
Бүгінгі таңда республика жоғары оқу орындары тау-кен факультеттерінде
Жермеханика жеке пән ретінде оқылады, өйткені тау-кен ғылымында кен
жұмыстарын жүргізген кездеде тау қысымын басқару жолдары, жер қойнауындағы
ығысу үдірістері, кен тіректерінің тұрақтылығын және т.б. өндірістік
мәселелердің дұрыс шемімін жермеханика әдісінсіз табу мүмкін емес.
Қазақтың Ұлттық техника универитетіндегі доцент санатында ұстаздық
етуін 1950 жылдан бастаған А. Машанов күні бүгінге дейін үлкен міндетін
ұластырып келеді, соның отыз жылдан астам уақытын Маркшейдерлік іс
кафедрасының меңгерушілік қызметінде-кен инженер-маркшейдер мамандарын
даярлаумен үзбей айналысып, білікті маман инженерлер даярлауға сүбелі еңбек
қосып келеді.
Профессор А. Машановтың өмірден түйіндеп, ұзақ жылдар бойы ұстаздық
еңбегінде көз жеткізген өмір шындығы – қаңдайда ғылым саласы болмасын,
нәтиже шығаратын білік-маман даярлау үшін, алдымен жастардың сол ілімге
дегенқұштарлығын оятып алмай, одан әрі оларға берер білімді түсінікті тілде
оқытып, санасына сіңірмей тұрып, білікті мамандар даярлауға болмайтындығы
еді.
Өз ойының дұрытығына кәміл сенген жас ұстаз, сонау жылдардың өзінде-
ақ, ауыл мектебін қазақ тілінде тамамдап келген жастарға, геология
санасынан білім беру мақтасымен, И.В. Мушкетовтың Жалпы геологияның
қысқаша курсын, В.А. Обручевтің Геология негізін, И. Потемкиннің
Геология және минералогия оқулықтарын өзі бастама жасап қазақ тіліне
аударды.
Қазақ сияқты бұратана халықтың ұлттық тілін жойып, мәңгі отарлау
иделогиясын қатаң ұстаған, кешегі коммунистік империяның қылышынан қан
тамып тұрған кезінде, материалдық жағынан болсын, қоғамда атақ-лауазымға
жете қоймаған жас ұстазға бұл үшін қаншама күш-жігер жұмсауға тура келді
десеңші.
Геология саласындағы оқулықтарды аудара жүріп А. Машанов өз ана
тілінде ғылыми еңбектер жазуға болатындай мүмкіндігі барын сөзді.
Астрономия, тау-кен, маркшейдерлік іс, металлургия және басқа да ғылым
салалары бойынша қазақ тілінде жарық көрген лқу-әдебиеттерін шығаруға
көмектесе жүріп, болашақта ғылыми еңбек жазу ниетімен атаулар сөздігі жасау
керек екенді қажеттігін түсінді.
Міне, ғалым А. Машановтың 1960 жылдар басында жарық көрген тау-кен
атауларының тұңғыш терминдік сөздік шығаруға белсене ат салысу себебі де
осындай еді.
Енді осының бәрі: геологиялық оқулықтарды аудару, түрлі ғылым
саласынан қазақ тілінде оқу-әдебиеттерін жазуға қатысу, терминдік сөздік
түзеу, ұстаз А. Машановты геология саласынан қолтума, қазақша оқулық жазуға
бастау болған еді.
А. Машанов оқулығы бүгін егемендік алып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бүгін Қазақтың Ұлттық техника университеті дәрежесіне дейін жаңғыра
жаңарып, алпыс жылдық асудан асқан қазақтың Ұлттық Техника зиялары ордасына
айналған жоғары оқу орнының шаңырағы 1934жылы Тау-кен металлургия болып
көтерілгенде, алғащқы шәкірттерінің бірі болып есігін ашқан, тұңғыш тулегі
болып мамандық алғандардың бірі ғана емес бірегейі қазақтың көрнекті ғалымы
Қазақ Республикалық Ұлттық Ғылым академиясының ірге тасын қалаушылар
қатарындағы, әрі тұіңыш корреспондент-мүшелерінің бірі-ғұлама-профессор
Ақжан Жақсыбекұлы Машанов пешенесіне жазылыпты.
А.Ж. Машановтың азаматтық анкетасын толтырар болсақ, оған Ақанның өзі
қуған: геология, маркшейдерлік іс салаларымен сабақтас жаңа ғылым саласы-
жер механикасыныңгеомеханикаірге тасын профессор п.К. Соболевский және
оның шәкірті А.П. Рыжовпен бірге қаласып, негізін салушының бірі, әрі осы
аталмыш ғылым қағидасын қолдана отырып, Ақбастау-Құсмұрын секілді ғасырға
жуық ғұмырын үндіксіз кен инженерлерін дайындаумен қатар, осы салада
ондаған ғылым кандидаттар мен докторларын тәрбиелегендігін тізе отыра-
Мағжанның Қозғал қазақ, білім іздер кез келді,- деп көтерген уранына
нақтылы жауапты іспен берерліктей техника, табиғат ғылымдарын қалың оқушыға
таратушылығын қазақ көркем әдебиетінің балауса жанры-ғылыми
фантастикасының, ғылыми-көпшілік бастау шығармаларының авторлығын; геология
ғылымы саласында осыдан отыз-қырық жыл бұрын-ақ қазақ тілінде оқулық
жазуын; ең бастысы мың жылдан астам уақыт өз ұлты үшін, тарих топырағында
жабулы қалған ұлы бабасы-Әл-Фарабиді ұрпағымен қауыштырудың: ал соңғы
жылдары тоқсанға иек қалғандығына қарамастан шығармашылық ширақтығының
танытып, қазақтың екі алып данасы-Әл-Фараби мен Абай арасының дәнекер
байланысын анықтау бағытындағы зерттеулері мен Ұлы бабаның Табиғат
тағылымы(Табиғат матбұғат) қағидасы тұжырымдарының ғылыми қиястарын,
халқымыздың тас дәуірінен бүгінге дейінгі ұғымымен, яғни қазақи дүние
таныммен атастыра отырып, ғылыми ислами тұрғысынан қарастырып; - Құран
кәрім азиаттарының ғылыми астарын бүгінгі ілімдік үйлесімдігін зерттеуде,
тәуелсіз Қазақстан ғылымын жаңа сатыға көтеретін, әрі ұлт намысын жыртып,
ел мүддесін қастерлейтін ұрпақ тәрбиесінің пәрменді идеологиясына бастау
болардай жазылған шығармаларын атар едік.
А.Ж. Машанов Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданындағы ескі аты бойынша
Жамантайдың қарақуысы деген мекенде 1906 жылы дүниеге келген.
А.Ж. Машанов алғаш әліппе тануды өз әкесінен, кейін ауыл молдаларынан,
кеңес мектебінен үйренді.
1924 жылы Қарқаралы қаласында ашылған педагогикалық техникумға түсіп,
оны бітірісімен ауылдық мектепке мұғалім болып істейді.
1930 жылдары Қарағанды облыстық халық ағарту бөлімінің меңгерушісі
қызметін атқарған.
1931 жылы аудандық ағарту бөлімінің нұсқаушысы және мектепке мұғалім
болған.
1933 жылдың күзінде Семейдің геологиялық техникумында-болашақ тау-кен
металлургия институтының дайындық курсында оқып, 1934 жылы Алматыда ашылған
тау-кен металлургия институтының алғашқы студенттерінің бірі болып
қабылданды.
1930-1932 жылдардың басында қазақ халқының қырғынға ұшыраған зұлматын
бастан өткерген, көзбен көрген болашақ ғалымның Алматыға келіп оқуға түсуі-
А. Машановтың өмірінде жаңа кезен болып табылады.
Институтта оқи жүре, ол қаладағы техникумдарда, курстарда сабақ
береді.
А.Ж. Машанов 1939 жылы институтты алғашқы үздік бітірген тұңғыш түлегі
болды.
1939-1943 жылдары тау-кен металлургия институттының аспирантурасында
оқи жүре, сол кезде ұйымдастырылған Одақтық Ғылым академиясының
қазақстандық филиалында кіші ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді.
Маркшейдерлік іс кафедрасының жанындағы аспирантурада оқи жүре осы
мамандықтың өзіндік ерекшелігіне қарай (оған көптеген қосымша мысалы): кен
геометриясы, математикалық санақ, т.б. пәндерден дәріс бере жүре осы саланы
зерттеуге тура келді. Сөйтіп, физикп-математика ілімдерімен төрендетілген
білімі, оның келешекте геологиялық үдірістер табиғатын тануда физика-
математикалық әдістерді қолдана отырып, әртүрлі геологиялық үндістерінің
өзара аналитикалық байналыстарын зерттеу нәтижесі-ғылымның жаңа саласы-
жермеханикасын (геомеханикасын) дамытуда басты роль атқарды. Жер механика
тұрсындағы негізгі идеялар болашақ ғалымның 1944 жылы қорғаған Торғай
сүрме кенінің құрылымы тақырыбына қорғалған кандидаттық диссертациясында
баяндалғанды.
Кандидаттық диссертация тақырыбы етіп алынған ғылыми тұжырым,
алдыменен практикалық істе байқаудан өткенді. Мәселен, жас инженер А.
Машанов 1939 жылы кен-барлау ғылыми экспедициясын басқара жүріп, Ақбастау
және Құсмұрын алтын кен орын ашады. Алайда соғыстың кесірінен аталмыш кен
орнын даралай зерттеуге тек 1959 жылы ғана оралып еді. Жаңа зерттеуге ғалым
А. Машанов жермеханикалық әдісті кеңінен қолданып, теориялық тұжымдардың
дұрыстығын іс жүзінде дәлелдеп шықты. Бұл жұмысқа бұрын 1940-1948
жылдарында – Лениногор, Беказы, Зырян, Торғай, Жезқазған, Қаратау, Текелі
кен орындарын геометризациялауда ғалым А.П. Рыжовпен тізе қоса отырып,
жермеханика әдісі алғаш қолданылған еді. Жаңа ғалым саласын дамытуда соғыс
жылдарында экономикалық күйзеліс, жаңаға дегенде аттан салып қарсы шығар
кертарпа ғалымдар тобы тарапынан туындаған кедергілерге қарамастан жаңа
сала бастауын алып, өрісі кеңейі берді. Жаңа саланы қолдаушылардың арасында
жас таланттар қатары көбейе берді.
Сонымен, жермеханикасы Ж.С. Ержанов, С.А. Шрубко, С.А. Базарбаев, К.Н.
Медведев, К.Ш. Макетов, К.И. Қалымбетов, С.Б. Қажығалиева, ж.б. А. Машанлв
ұстаздық өткен ғалымдардың ғылыми еңбектеріне негіз болды. Жаңа ілім-
жермеханикасы саласындағы дүниежүзілік сүбелі ғылыми еңбек қатарына жататын
Тау жыныстары механикасы(1981 жылы) және жермеханикасына кіріспе (1979
жылы) А. Машанов қаламынан туындаған монографиялар-жаңа ғылым саласын
танымал етудегі ірі бөлес болып саланады. Тау-кен ғылымының тың саласы-
жермеханикасының ірге тасын ғалымдар: П.К. Соболевский және П.А. Рыжовпен
қоса қаласқан А. Машанов аталмыш ғылымның қазақстандық негізін салушы
болып, ғылым тарихына еніп еді. Іргелі осынау монографиялардан басқа ғылыми
жинақтарда А. Машановтың жылма-жыл жарияланып жататын мақалалары, түрлі
ғылыми конференцияларда жасалынған, проблемалық баяндамалары, былай
қойғанда, жарғылымы-геологияға бағышталған кесек еңбектері. Мен шғармалары
1936-1939 жылдардан бастап-ақ шыға бастаған. Олар: Жер сілкіну, Таулар
қалай құрылған, Жанартау және Жер бетінде тіршілік қалай пайда болды?
тәрізді жеке-жеке кәтапшалары.
Жаз айларында түрлі кен-барлау экспедициялар құрамында: Орталық
Қазақстан, Алтай, Жоңғар Алатауы, Қаратау өңірінде жүріп, жаңадан төрт кен
орындарын ашып, авторлық куәліктерін алды.
Бүгінгі таңда республика жоғары оқу орындары тау-кен факультеттерінде
Жермеханика жеке пән ретінде оқылады, өйткені тау-кен ғылымында кен
жұмыстарын жүргізген кездеде тау қысымын басқару жолдары, жер қойнауындағы
ығысу үдірістері, кен тіректерінің тұрақтылығын және т.б. өндірістік
мәселелердің дұрыс шемімін жермеханика әдісінсіз табу мүмкін емес.
Қазақтың Ұлттық техника универитетіндегі доцент санатында ұстаздық
етуін 1950 жылдан бастаған А. Машанов күні бүгінге дейін үлкен міндетін
ұластырып келеді, соның отыз жылдан астам уақытын Маркшейдерлік іс
кафедрасының меңгерушілік қызметінде-кен инженер-маркшейдер мамандарын
даярлаумен үзбей айналысып, білікті маман инженерлер даярлауға сүбелі еңбек
қосып келеді.
Профессор А. Машановтың өмірден түйіндеп, ұзақ жылдар бойы ұстаздық
еңбегінде көз жеткізген өмір шындығы – қаңдайда ғылым саласы болмасын,
нәтиже шығаратын білік-маман даярлау үшін, алдымен жастардың сол ілімге
дегенқұштарлығын оятып алмай, одан әрі оларға берер білімді түсінікті тілде
оқытып, санасына сіңірмей тұрып, білікті мамандар даярлауға болмайтындығы
еді.
Өз ойының дұрытығына кәміл сенген жас ұстаз, сонау жылдардың өзінде-
ақ, ауыл мектебін қазақ тілінде тамамдап келген жастарға, геология
санасынан білім беру мақтасымен, И.В. Мушкетовтың Жалпы геологияның
қысқаша курсын, В.А. Обручевтің Геология негізін, И. Потемкиннің
Геология және минералогия оқулықтарын өзі бастама жасап қазақ тіліне
аударды.
Қазақ сияқты бұратана халықтың ұлттық тілін жойып, мәңгі отарлау
иделогиясын қатаң ұстаған, кешегі коммунистік империяның қылышынан қан
тамып тұрған кезінде, материалдық жағынан болсын, қоғамда атақ-лауазымға
жете қоймаған жас ұстазға бұл үшін қаншама күш-жігер жұмсауға тура келді
десеңші.
Геология саласындағы оқулықтарды аудара жүріп А. Машанов өз ана
тілінде ғылыми еңбектер жазуға болатындай мүмкіндігі барын сөзді.
Астрономия, тау-кен, маркшейдерлік іс, металлургия және басқа да ғылым
салалары бойынша қазақ тілінде жарық көрген лқу-әдебиеттерін шығаруға
көмектесе жүріп, болашақта ғылыми еңбек жазу ниетімен атаулар сөздігі жасау
керек екенді қажеттігін түсінді.
Міне, ғалым А. Машановтың 1960 жылдар басында жарық көрген тау-кен
атауларының тұңғыш терминдік сөздік шығаруға белсене ат салысу себебі де
осындай еді.
Енді осының бәрі: геологиялық оқулықтарды аудару, түрлі ғылым
саласынан қазақ тілінде оқу-әдебиеттерін жазуға қатысу, терминдік сөздік
түзеу, ұстаз А. Машановты геология саласынан қолтума, қазақша оқулық жазуға
бастау болған еді.
А. Машанов оқулығы бүгін егемендік алып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz