Қазыбек би туралы

Жоспар
Кіріспе

БАЛА ҚАЗЫБЕКТІҢ ТӨЛЕ БИГЕ СӘЛЕМІ
ҮШ БИДЫҢ ДОСТЫҒЫ
ҮШ БИДЫҢ РЕСЕЙ ЕЛШІСІНДЕ АЙТҚАНЫ
ҚАЗДАУЫСТЫ ҚАЗЫБЕК ТӨЛЕ БИ ТУРАЛЫ
ТӨЛЕ БИДЫҢ ҚАЗЫБЕК БИГЕ КӨНІЛ АЙТУЫ
ҚАЗЫБЕК БИДІҢ ҚОҢТАЖЫҒА АЙТҚАНЫ
ҚАЗЫБЕК БИДІҢ ТӨЛЕ БИГЕ КӨНІЛ АЙТУЫ

-Әке, мен төлн биге барып сәлем беремін, өзін көріп, сөзін тындағым келеді,- деп бала Қазыбек қолқа салғанда әкесі:
-Ойбар, балам-ау ол үлкен кемеңгер кісіне деп барасын, алдында сөз таба алмай күлкі боласын, барма,- деді. Бірақ Қазыбек қоярда қоймай әкесінен рұқсат алып,біраз жолдастрарымен Төлн бидың алдына сәлем бере келеді.
-Шырағым, «баз бала әкесіне жетіп туады, баз бала кері кетіп туады» - деген. Сен соныңқайсысын?-дейді Төле би сынап.
- Өткенімді алдымдағы өмірім біледі. Өз ойымша әкеме жетіп тудым-ау деймін,- дейді Қазыбек сөзден тосылмай.
- Ә, шырағым жарайсын! –деп Төлн би балаша жадырап ризалығын білдіреді.
- Алысыңыз қандай? –дейді Қазыбек те сыпайы сұрақ қойып.
- Алысым жақын болды.
- Тәттіңіз қандай болды?
- Тәттімшырын болды.
- Несиеіңіз қандай?
- Несием,шүкірөніп жатыр.
Қазыбек аулына келген соң әкесі оның қасына ерген серіктерінен: «Балам Төле бимен не деп сөйлесті, - деп сұрағаныңда:
- Екеуі былай десіп әңгімелесті, бірақ мәңісіне түсіне алмадық, - деседі олар.
«Олары несі екен», - деп қарт әке де түкке түсінбей таң қалды. Сонда жұмбақ сырды Қазыбектің өзі айтып береді.
- Төкеңнің «алысым жақын болды» дегені қос жанарын айтқаны. «тәттім шырын болдыә дегені ұйқысының қашқаның білдіргені, «шүкір, несием өніп жатыр» дегені балаларының жақсы бағып,жақсы күтіп отырғанын түсіндіргені, - дейді.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

БАЛА ҚАЗЫБЕКТІҢ
ТӨЛЕ БИГЕ СӘЛЕМІ

-Әке, мен төлн биге барып сәлем беремін, өзін көріп, сөзін тындағым
келеді,- деп бала Қазыбек қолқа салғанда әкесі:
-Ойбар, балам-ау ол үлкен кемеңгер кісіне деп барасын, алдында сөз таба
алмай күлкі боласын, барма,- деді. Бірақ Қазыбек қоярда қоймай әкесінен
рұқсат алып,біраз жолдастрарымен Төлн бидың алдына сәлем бере келеді.
-Шырағым, баз бала әкесіне жетіп туады, баз бала кері кетіп туады -
деген. Сен соныңқайсысын?-дейді Төле би сынап.
- Өткенімді алдымдағы өмірім біледі. Өз ойымша әкеме жетіп тудым-ау
деймін,- дейді Қазыбек сөзден тосылмай.
- Ә, шырағым жарайсын! –деп Төлн би балаша жадырап ризалығын білдіреді.
- Алысыңыз қандай? –дейді Қазыбек те сыпайы сұрақ қойып.
- Алысым жақын болды.
- Тәттіңіз қандай болды?
- Тәттімшырын болды.
- Несиеіңіз қандай?
- Несием,шүкірөніп жатыр.
Қазыбек аулына келген соң әкесі оның қасына ерген серіктерінен: Балам
Төле бимен не деп сөйлесті, - деп сұрағаныңда:
Екеуі былай десіп әңгімелесті, бірақ мәңісіне түсіне алмадық, - деседі
олар.
Олары несі екен, - деп қарт әке де түкке түсінбей таң қалды. Сонда
жұмбақ сырды Қазыбектің өзі айтып береді.
- Төкеңнің алысым жақын болды дегені қос жанарын айтқаны. тәттім шырын
болдыә дегені ұйқысының қашқаның білдіргені, шүкір, несием өніп жатыр
дегені балаларының жақсы бағып,жақсы күтіп отырғанын түсіндіргені, - дейді.

***

Төле биге Қаздауысты Қазыбек сәлемдесі келсе, бидің алдында құйысқан
ұрасы мен даушы отыр екен. Ұрыға Төлн би тайлы бие кесік қыпты. Қазыбек
көбірек емес пе? - дегенде:

Ат сүрініп кетсе кұмалай ма,
Ер бауырына түсіп ат тұламай ма?
Үстіндегі адам қазасын болса қалар,
Болмаса ұзынынан сұламай ма? –

деген екен Төле би.

Жұлдыз журналы

N 8 1984 жыл.

ҮШ БИДЫҢ ДОСТЫҒЫ

Төле би Қазыбек би мен Әйтеке биді баурына тартын, әрдайым құрмет тұтқан,
тіпті қарындастарын інілеріне алып беріп, ағайын үстіне ағайын, жекжат
болған. Тағы бір мысал: Қаздауысты Қазыбек аурып қалып, Құлтөбедегі кезекті
жиналысқа келе алмайды. Орың орына келген кісі Қазыбекті жамайдайды.
Сонда:
Ақылым бүтін деуші едім,
Қасымда жүрсен Қазыбегім.
- деп басын шайқап, қатты қайғырады, әлгі жамандап келген кісіні жазалайды.
Төле Әйтекені де қатты қадыр тұтқан.

Әйтекемнің барында,
Дақ түспейді арыма.
Өскен жастан серік боп,
Халқымның мұр-зарына,
- деп Әйтекенің ерлік бейнесін де оте жоғары бағалаған.

Әйтеке би айтыпты деген мына бір сөз қалған екен:

Төледей әділ жанды көргенім жоқ,
Соңынын жайдан-жайға ергенім жоқ,
Өзіне ұқсап қасарып ерегісте,
Намысын елім қолдан бергенім жоқ.

Жұлдыз журналы
N 1 1983 жыл.

ҮШ БИДЫҢ РЕСЕЙ
ЕЛШІСІНДЕ АЙТҚАНЫ

Ресей мен қазақ елі өзара мәмлеге келіп, арада елші қатыса бастаған
кездерде бір ханның ордасына келген Ресейдін елшесін қайырмайық деген сөз
болады. Сонда бүкіл қазақ Елінің айтынан белгілі үш би: Төле,Қаздаусты
Қазыбек және Әйтеке тобенін басына шығып кеңеседі. Кеңесті бірінші бастаған
Төле би алдындағы көлге қарап тұрып:
Алар ма еді мына көлдін қуын атып?
- Оғың шығын болмаса суын атып? – дейді
- Құтылмастай пәлеге қалып жүрмейік, кұс екен деп перінің қызын атып, -
Деп ұйғарған.
Осы үш ауыз сөзбен бұл мәселе шешілген. Көршілес елдің елшісіне тимейік,
тиіспейік - деп ұйғарған.

Осы қазақ жерінің байлығына көзқарасы сонау Петр-1 заманда-ақ
байқалған. біз қазақ даласын қайткенде де өзімізге қосып алуымыз керек.
Өйткені бұл дала –Азиянын кілті, Үнді мұхитына шағанын қақпа... Сол үшін
миллион сом кетсе де шығынсынбай, қалайда қазақ хандарының біріне Біз
Ресейдің қоластына қараймыз- деген
Көп ұзамай олар арам пиғылдарын іске асырды. Мұжықтарды әкеп, бекеттер
сала бастайды. Қиын қыстай кезде барлық касіретке ұшырағап ұлттарды құшап
жая қарсы алдық. Қазақ кімге жақсылық қылмады, қазақ жері кімге пана
болмады. Ағыл тегіл коп келмесектің ішіне біз, сорлы қазақ, азая бастадық.
Аз һалықтын азуы көрінбейтін болды. Оторлау саясатынын мұндай түрі дүниенің
ешбір түкпірінде болған емес. Мәскеудегі үлкен мінбеден Шынғыс Төреқұлұлы
Айтманов:
Қазақтар жері құнарлы болғаны үшін, Отпнға көп астық бергені үшін айыпты
ма?- деп, бүкіл қазақтын ойынын шықты емес пе. Бабаларымыз қазіргі
ұланбайтақ жерін найзанаң ұшы, білектің күшімен қан төгеп қорғап қалған.
Жерге,елге хауіп төнсе ешбір қазақ бейқам отырмайды. Әәйгілі үш бидің
Көршіміздін елшісіне тимейік, жанжалсыз өмір сүрейік дегендері үлкен
көрегендік, халықтың қамын ойлағандық, бейбітқұмарлық саясат емес пе.
Ал сол көршіміздің ағзам патшасы (М. С. Горбачев) және қазақ еліне жер
ауып келіп, ұзақ уақыт дәм-тұзымызды татқан (А. Солженицын) Мойынқұмның
тары-талқанының арқасында жан шақырып алып, мұхиттың аржағынан туастарына
ақыл-кеңес айтып, қазақтың жерінің кендігіне және де орасан зор байлығына
қызғаныштарын жасыра алмай, өз пікірлерін әлемге жар етуде.
Ақ патшаның ізбасары қазақ халқының толқынысынан соң Байқамай айтып
қалыппын десе, АҚШ-тың Вермонт шахарынан сәлем жолдаушы ақылгөйі өз
райынан қайтпай,сөзін қолдаушылар іздеп шарқ ұруда.
Бұлар өздерін халық қамқоршысымыз, білімпазбыз деп тарихтан және
жағырапиядан мағлұматтары аз екендігін көрсетіп алды. Ірігендердің
аузындағы шіріген сөздерді қуаттаушылар табылғанына қатты қынжыласың... Осы
бір қиын-қыстау сәтте бытырап, шашылып жүрген қазақтар бір тудың астына
бірігіп, ыңтымақтасып жүргеніміз абзал. Қазсаң да су шықпаған тау басынан,
Қазақтың дау кетпеген сау басынан-деген жаңға бататын ащы сөзді
даналылықпен әмісе есте ұстап, өзара дауласуды азайтқанымыз, сонан соң
бірте-бірте қойғанымыз жөн.

ҚАЗДАУЫСТЫ ҚАЗЫБЕК
ТӨЛЕ БИ ТУРАЛЫ

Төле би қазақ халқының тағдырының ең бір қиын, сын кезеңінде, яғни хандық
жолындағы талас асқынып, ел бірлігінің ыдырай бастаған, соның кесірінен
сырт жаулврдың жерімізді біржола жаулап алуды көздеген тұсында тіршілік
кешті. Оның өткір, ойлы сөздері бейне атылған оқтай, не сермеген қылыштай
әсер етіп, жұртты соңынан ерткен. Бұған Қаздауысты Қазыбектің ел аузындағы
сақталған мына сөзі толық дәлел:

Шыққан күндей бұлттан,
Баршамызды жылытқан.
Қадірлі кім бар Төкендей,
Сөзіне жұртты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.