Бюджет тапшылығы
КІРІСПЕ
1. Мемлекеттік қарыз: мазмұны, пайда болуы, түрлері және нысандары
2. Мемлекеттік бюджет: мазмұны, құрылымы
3. Бюджет тапшылығының мәні және туындау себептері
4 Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
1. Мемлекеттік қарыз: мазмұны, пайда болуы, түрлері және нысандары
2. Мемлекеттік бюджет: мазмұны, құрылымы
3. Бюджет тапшылығының мәні және туындау себептері
4 Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге үшырады. Бүған дейін Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас республикалардың мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік бюджетіне кірді, онда ел аумаганың барлық бюджеттері, соның ішінде ауылдық жөне поселкалық бюджеттерде қамтылып көрсетілді. Ол одақтық бюджеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және мсмлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджетінен түрды. Одақтық бюджетке 1970-1990 жж. мемлскеттік бюджет ресурстарының жаллы ауқымының 52-50% тиді, оньщ 35% республикалардың республикалық бюджеттерінің жәнс 15% жсргілікті бюджеттердің қарамағында болды.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет-араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық жэне жергілікті бюджсттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.
Мемлекеттік (республикалык) және жергілікті (муниципалдық) бюджеттер кез-келген басқа мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы жұйесінің орталық буыны болып табылады. Бюджет—мемлекеттің қажетті атрибуты және оның егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті мемлекетгік және муниципаддык құрылымдарының ақша қорлары кұрылады, бұл қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жузегс асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің қаржы ресурстарының аса ірі бөлігі шоғырландырылады. Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекетгің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.
Қазақстан Реслубликасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалык, бюджет — бүл салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларга ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын жүзеге асыруга арналган орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері)—облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті, аудандардың (облыстың маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімсн айқындалган салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік органдардың, республикалык маңызы бар қаланың, астананың, оларға ведомствалық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға арналғаи орталықтандырылған ақша коры облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті болып табылады.
Бюджет заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікгі мемлекеттік органдарьшың, оларга ведомствалык бағынышты мемлекеттік мекемелсрдің міндеттсрі мен функцияларын қаржымсн қамтамасыз етуге және тиісті аудандағы (облыстық маңызы бар қаладағы) мемлекеттік саясатты іске асыруга арналган орталықтандырылған ақша қоры аудан (облыстық, маңызы бар қала) бюджеті болып табылады.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет-араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық жэне жергілікті бюджсттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.
Мемлекеттік (республикалык) және жергілікті (муниципалдық) бюджеттер кез-келген басқа мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы жұйесінің орталық буыны болып табылады. Бюджет—мемлекеттің қажетті атрибуты және оның егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті мемлекетгік және муниципаддык құрылымдарының ақша қорлары кұрылады, бұл қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жузегс асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің қаржы ресурстарының аса ірі бөлігі шоғырландырылады. Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекетгің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.
Қазақстан Реслубликасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалык, бюджет — бүл салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларга ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын жүзеге асыруга арналган орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері)—облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеті, аудандардың (облыстың маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімсн айқындалган салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік органдардың, республикалык маңызы бар қаланың, астананың, оларға ведомствалық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға арналғаи орталықтандырылған ақша коры облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті болып табылады.
Бюджет заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікгі мемлекеттік органдарьшың, оларга ведомствалык бағынышты мемлекеттік мекемелсрдің міндеттсрі мен функцияларын қаржымсн қамтамасыз етуге және тиісті аудандағы (облыстық маңызы бар қаладағы) мемлекеттік саясатты іске асыруга арналган орталықтандырылған ақша қоры аудан (облыстық, маңызы бар қала) бюджеті болып табылады.
1. Мемлекеттік және мемлекет кепілдендірген қарыз алу мен борыш туралы" Қазақстан Республикасының заңы
2. Бердалиева К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері».
Алматы -2001 ж., 126 бет
3. Ермаков В.А. «Қазақстан қазіргі дүние әлемінде», Алматы – 2002 ж., 225 бет
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы». Алматы 2003 ж., 445 бет
5. Мамыров Н.К. «Халықаралық экономикалық қатынастар», 172 бет
6. Набиев Е.Н. «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы – 2001, 154 бет
7. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы – 2002 ж.,
385 бет
8. «Экономикалық саясат», Экономика –Алматы, 2002 ж, 168 бет
9. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы.- А.,2001
10. Оксибаев О.Бюджет и межбюджетные отношения: учет интересов экономической безопасности // Финансы Казахстана.- 2004.-N 5
2. Бердалиева К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері».
Алматы -2001 ж., 126 бет
3. Ермаков В.А. «Қазақстан қазіргі дүние әлемінде», Алматы – 2002 ж., 225 бет
4. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы». Алматы 2003 ж., 445 бет
5. Мамыров Н.К. «Халықаралық экономикалық қатынастар», 172 бет
6. Набиев Е.Н. «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы – 2001, 154 бет
7. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы – 2002 ж.,
385 бет
8. «Экономикалық саясат», Экономика –Алматы, 2002 ж, 168 бет
9. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы.- А.,2001
10. Оксибаев О.Бюджет и межбюджетные отношения: учет интересов экономической безопасности // Финансы Казахстана.- 2004.-N 5
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КАФЕДРАСЫ
Реферат
Тақырыбы: Бюджет тапшылығы
Орындаған:
Тексерген:
Астана
2008
Мазмұны
КІРІСПЕ
1. Мемлекеттік қарыз: мазмұны, пайда болуы, түрлері және нысандары
2. Мемлекеттік бюджет: мазмұны, құрылымы
3. Бюджет тапшылығының мәні және туындау себептері
4 Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
Кіріспе
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
үшырады. Бүған дейін Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас
республикалардың мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік
бюджетіне кірді, онда ел аумаганың барлық бюджеттері, соның ішінде
ауылдық жөне поселкалық бюджеттерде қамтылып көрсетілді. Ол одақтық
бюджеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және
мсмлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджетінен түрды. Одақтық бюджетке
1970-1990 жж. мемлскеттік бюджет ресурстарының жаллы ауқымының 52-50%
тиді, оньщ 35% республикалардың республикалық бюджеттерінің жәнс 15%
жсргілікті бюджеттердің қарамағында болды.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет-араларындағы өзара
өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық жэне жергілікті
бюджсттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.
Мемлекеттік (республикалык) және жергілікті (муниципалдық) бюджеттер
кез-келген басқа мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы
жұйесінің орталық буыны болып табылады. Бюджет—мемлекеттің қажетті
атрибуты және оның егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті
мемлекетгік және муниципаддык құрылымдарының ақша қорлары кұрылады, бұл
қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді,
мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
функцияларын жузегс асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде
мемлекеттің қаржы ресурстарының аса ірі бөлігі шоғырландырылады.
Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекетгің қаржы саясатын
ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.
Қазақстан Реслубликасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалык, бюджет — бүл салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларга
ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы
республикалық бағыттарын жүзеге асыруга арналган орталықтандырылған
ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің
бюджеттері)—облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың бюджеті, аудандардың (облыстың маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімсн айқындалган салықтық және басқа да түсімдер
есебінен қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті
мемлекеттік органдардың, республикалык маңызы бар қаланың, астананың,
оларға ведомствалық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық
бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға арналғаи орталықтандырылған
ақша коры облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті
болып табылады.
Бюджет заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер
есебінен қалыптастырылатын және ауданның (облыстық маңызы бар қаланың)
жергілікгі мемлекеттік органдарьшың, оларга ведомствалык бағынышты
мемлекеттік мекемелсрдің міндеттсрі мен функцияларын қаржымсн қамтамасыз
етуге және тиісті аудандағы (облыстық маңызы бар қаладағы) мемлекеттік
саясатты іске асыруга арналган орталықтандырылған ақша қоры аудан
(облыстық, маңызы бар қала) бюджеті болып табылады.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан
Республикасының заңымен, жергілікті бюджеттср мәслихаттардың
шешімдерімсн бекітіледі.
Төтенше мешекеттік бюджвт республикалық және Қазақстан
Республикасындагы төтенше немесе соғыс жағдайларында енгізіледі.
Төтенше мсмлекеттік бюджстті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық
уәкілетті орган әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының зандарында
белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен
бекітіледі.
Қазақстан Республикасыиың бүкіл аумағында төтенше немесе соғыс
жағдайын енгізу және оның күшін жою туралы Президенттің Жарлығы төтенше
мемлекеттік бюджетті енгізуге және оның қолданылуын тоқтатуға негіз
болып табылады.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан
Республикасының Парламенті дереу хабардар етіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің колданылу уақытына тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңньң және тиісті қаржы жылына
арналған барлық деңгейлердің жергілікті бюджеттері туралы мәслихаттар
ІІІешімдерінің қолданылуы тоқтатыла түрады.
Төтенше мемлекеттік бюджет төтенше немесе соғыс жағдайы енгізілген
мерзім ішінде колданыста болады.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қолданылуы тоқтатылғаннан бастап
республикалык және жерглікті бюджеттердің атқарылуы тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңға және тиісті қаржы жылына
арналған барлық деңгейлердің жергілікті бюджеттері туралы мәслихаттардың
шешімдеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының жекелеген жерлерінде төтенше жағдай
енгізілген ретте төтенше мемлекеттік бюджет енгізілмейді.
Қазақстан Республикасының бірнеше аймақтарының аумақтарында бір
мезгілде төтенше жағдай енгізуте төтенше жағдайдың зардабы ұлттык
мүдделерге және республиканың экономикалық қауіпсіздігіне нақты қатер
төндіруі мумкін болатын ретте ғана төтенше мемлекеттік бюджет енгізуге
негіз бола алады,
Бюджст жүйесінің жүмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлерінің
өзара байланысына негізделеді және оларды жоспарлау, әзірлеу, қарау,
бекіту, атқару, бақылау тәртібімен, сондай-ақ республикалық және
жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне
кіретін барлық бюджеттердің бірлігі, дербестігі, толықтығы, реалистігі,
дәйектілігі, жариялылығы жәнс т.б. қағидаттарына негізделсді.
Бюджеттің бірлігі қағидаты бюджет жүйесін үйымдық экономикалық
орталықтандырудың дәрежесін білдіреді. Бірлік қағидаты КСРО-ның бюджет
жүйесінде неғүрлым толық көрінді. Қазіргі кезде биліктің жергілікті
органдарының дербестік алуымен және оларға қаржы ресурстарын иелену
жөніндегі қүқықтардың берілуімен байланысты бүл қағида біршама
әлсіреді. Бюджет жүйесінің бірлігі бірыңғай қаржы саясатын қамтамасыз
етуге бағытталған және ең алдымен Қазақстан Республикасы егеменді
мемлекетінің жалпы экономикалық және саяси негізін тірек етеді. Ол
реттеуші кіріс көздерін пайдалану аркылы барлық деңгейдегі бюджеттердің
өзара іс-қимылына, төменгі деңгей бюджеттсрінің теңгерімділігі үшін
оларды қаржылык қолдауға, сондай-ақ ішінара қайта бөлудің мақсатты және
аумақтық бюджет қорлары жасауга да негізделген.
Бюджеттердің бірлігі бірыңғай бюджет заңнамасын қолданумен, соның
ішінде үкімет бекіткен бірыңгай бюджеттік сыныптамасын, бюджст процесін
жүзеге асырудың бюджет рәсімдерін пайдаланумен қамтамасыз етіледі.
Бюджет жүйесінің бірлігі салық саясатын қоса бірыңғай әлеуметтік-
экономикалық саясат арқылы іске асырылады.
Алайда бюджетгердің бірлігі бюджет жүйесін құрудың маңызды қағидаты
болып отырған оның жеке буындарының дербестігін жоққа шығармайды.
Бюджеттердіц дербестігі қағидаты түрлі деңгейдегі бюджеттердің
арасындағы түсімдерді тұрақты бөлуді белгілейді және оларды жұмсаудың
бағыттарын анықтайды.
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және оны
атқарады. Бюджетгердің жеке түрлерінің арасындағы кіріс көздері мен
шығыстарды бөлуді шектейтін айкын қүқықтар белгіленген. Жергілікті
бюджеттердің атқарылуы барысында қосымша алынған кірістерді, жергілікті
бюджеттер қаражаттарының бос калдыктарын жоғарғы бюджетке алып қоюға,
тиісті етемсіз жергілікті бюджеттерге қосымша шығыстарды жүктесуге жол
берілмейді. Сонымен бірге бюджеттердің барлық түрлерінің шығыстары осы
аумақтың (аймақтың) әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерімен және
биліктің тиісті органдарынының нақты функцияларымен, құзырымен
анықталады. Бюджет каражатгарын пайдалана отырып, өзара талаптарды
есепке алу сияқты бюджет қаражаттары бойынша талаптардан да шегінуге
жол берілмейді.
Бюджеттің толықтыгы (толымдыгы) бюджетке үкіметтің барлық қаржы
операцияларының, оның жинайтын барлық түсімдерінің жеке жасайтын
шығыстарының, Қазақстан Республикасьшың салык және бюджет
заңнамаларында белгіленетін барлық түсімдердің толық тізбесінің
бюджеттерде және Қазақстан Республикасының Ұлттык корында міндетті және
толық көрсетуімен қамтамасыз етіледі. Сөйтіп, ол мемлекеттік билік пен
басқару органдарының барлық кірістері мен шығыстарын бюджетке жинақтап,
жұмылдырудың объективтік қажетгігін қамтып көрсетеді. Осыған байланысты
барлык ақша түсімдерін, сондай-ақ бюджет шығыстарының көлемі меи
нақтылы бағыттарын айқындау кажет.
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және саяси
ахуалды, өндірістің даму тенденциясын, жалпымемлекеттік қажеттіліктті
есепке алу қажет. Дүниежузілік практикада бұл қағидат қазіргі кезде оны
дәл қолдану бюджетке кірістерінің дербес көздері бар автономды түрде
бөліп көрсетуге болатын аса коп шығыстарды жүктейтіндіктен орынды деп
есептелмейді. Қазақстанда мемлекеттік қаражаттарды қалыптастырудың
орталыктандырылган әдісі қабылданған, сондықтан 1998 жылдан бастап
мемлекеттік бюджетке бюджетен тыс қорлардың зейнетақы, әлеуметтік
сақтаңдыру және т.б. қорлардың қаражаттары енгізілген.
Реалистік қағидаты—параметрлердің экономиканың ағымдағы жай-күйінің
көрсеткіштеріне, сондай-ақ. Қазақстанның және аймақтардың
параметрлеріне және әлеуметтік-экономикалық дамуының бағыттарына
сәйкестігі. Бюджеттің реалистігіне ішкі және сыртқы саясатгың негізгі
бағыттары түралы Президенттің Қазақстан хадқына жыл сайыңғы Жолдауына
сәйкес оларды Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
дамуының индикативтік жоспарының, аумақтарды дамытудың экономикалық
және әлеуметтік бағдарламаларының өлшемдеріне сәйкес келтіру аркылы қол
жеткізіледі. Сондықтан оның көрсеткіштсрі көпнұсқалық есеп-қисаптармен
негізделуі тиіс, бюджеттердің атқарылуына, ведомстволардың өткен
кезеңдегі қаржы жоспарларына жасалған терең талдаудың нәтижесі,
болжамдық бағалау есепке алынуы қажет. Дүниежүзілік практика бюджет
ресурстарының қозғалысын ағымдағы жылға, анағүлым ұзақ мерзімге
үлгілеуді, сондай-ақ оларды нақтылы жағдайлардың өзгеруіне байланысты
қаржы жылы ішінде түзетуді пайдаланады. Реалистік қағидатына ең алдымен
жеке қаржы жоспарын, сметаларды жәнс жалпы тиісті деңгейдің бюджет
жобасын жасау процесінде қол жетеді.
Реалистік қағидаты бюджет тізімдемесін бұрмалауды болдырмау және
бұзылуын жою үшін қажет. Ол бюджетте мемлекеттің каржы операцияларының
шынайы көрсетілуін, бекітілген сомалардын бюджеттік арналымдардың
атқарылуына сәйкестігін алдын ала қарастырады. Нақтылық дамудың
болжамдары мен бағдарламаларының көрсеткіштеріне негізделетін және
бюджетгік резервтердің болуымсн нығайтылған кірістердің барлық көздері
мен шығыстар бағыттарының есеп-қисаптарының негізділігімен анықталады.
Транспаренттілік қагидаты—бюджет заңнамасы саласындагы нормативтік
құқықтық актілерді, бекітілген бюджсттерді және олардың атқарылуы
туралы есептемелерді, мемлекеттің фискал-дық саясатына қатысты басқа
ақпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет процесінің ашықтығы,
мемлекеттік каржылық бақылауды жүргізу.
Дәйектілік қагидаты дегеніміз мемлекеттік басқару органдарының
бюджет қатынастары сферасында бұрын қабылдаған шешімдерінің сақталуы,
Тиімділік пен нәтижелілік к,ағидаты—Бүл бюджеттік бағдар-ламалардың
паспорты карастырған нәтижеге жету үшін қажетті бюджет қаражаттарыньщ
оңтайлы көлемін пайдалана отырып белгілі бір нәтижелерге жетудің
қажеттігіне қарай бюджеттерді әзірлеу және атқару.
Басымдық қагидаты—бюджеттік процесті республиканың немесе аймақтың
әлеуметтік-экономикалық дамуының басты бағыттарына сәйкес жүзеге асыру.
Жауапкершілік қагидаты—бюджеттік процеске қатысушыларды бюджет
заңнамасын бүзғаны үшін жауапқа тарту.
Бюджеттердіц жариялылыгы қағидаты бекітілген бюджеттер мен алдағы
қаржы жылына арналған бюджет туралы заң мен өткен кезеңдегі олардың
атқарылуы туралы есептсрдің жариялануы арқылы қамтамасыз етіледі.
Бюджет кірістерінің қалыптасуы (ең алдымсн салықтар, алымдар арқылы)
бюджет ресурстарының бағытталуы сияқты шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және қоғамның барлық мүшелерінің мүдделерін шалады.
Соңдықтаи олар бюджеттің мазмұны, оны қалыптастырудың көздері салық
төлемдерін алудың тәртібі, сондай-ақ бюджет қаражаттарының бағыттары
туралы хабардар болуы тиіс. Президент қол қойған Қазақстан
Республикасының бюджеті заң мәртебесін қабылдайды және оның атқарылуы
бюджет рәсімінің катысушылары үшін мІіндетті болады. Заң, өткен
кезендегі бюджеттің атқарылуы туралы есеп баспасөз бетінде жарияланады,
Осылайша бюджеттің кірістері мен шығыстарының колемі, оның негізгі
түсім кездері, шыгыстарының бағыттары, тапшылық көлемі және оны жабудың
әдістері (шығындарды қысқарту, кірістерді көбейту, қарыздар, ақша
эмиссиясы) жария етіледі. Бюджет жүйесін құрудың барлық кағидаттары
өзара үйлестірілген және бірін-бірі толықтырып отырады, олар егсмеьщі
еліміздің Конституциясында және Бюджет кодексінде, "ЖергіліктІ өкілді
және атқарушы оргаңдар туралы", "Қазақ-стан Республикасының жергілікті
мемлексттік басқару туралы" арнайы заңдарда жәнс басқа да заңнамалық
актілерінде қамтып
Корсетілгсн.
Нақтылы жағдайда бүл қагидаттардан жиі ауытқиды. Мыса-лы, кейде
бюджсттің бірлігі қағидатынан аутқиды, өйткені копте-ген арнаулы жөне
бюджеттен тыс қорлар пайда болады. Нақты-лық кағидаты да өзінің маңызын
жоғалтып барады: әр түрлі бюджеттен тыс қорлар жұмыс істеуі мүмкін,
олар арқылы мем-лекст қаржы катынастарын саралауга үмтылады.
Бюджст жүйесі рсттеуші кіріс көздерін пайдалану, максатты жене
аймақтық бюджет қорларын қүру, оларды ішінара қайта болу арқылы жүзеге
асырылатын барлық деңгейлср бюджсттерінің озара іс-қимылына
нсгізделгсң.
Кірістер мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КАФЕДРАСЫ
Реферат
Тақырыбы: Бюджет тапшылығы
Орындаған:
Тексерген:
Астана
2008
Мазмұны
КІРІСПЕ
1. Мемлекеттік қарыз: мазмұны, пайда болуы, түрлері және нысандары
2. Мемлекеттік бюджет: мазмұны, құрылымы
3. Бюджет тапшылығының мәні және туындау себептері
4 Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
Кіріспе
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
үшырады. Бүған дейін Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас
республикалардың мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік
бюджетіне кірді, онда ел аумаганың барлық бюджеттері, соның ішінде
ауылдық жөне поселкалық бюджеттерде қамтылып көрсетілді. Ол одақтық
бюджеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және
мсмлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджетінен түрды. Одақтық бюджетке
1970-1990 жж. мемлскеттік бюджет ресурстарының жаллы ауқымының 52-50%
тиді, оньщ 35% республикалардың республикалық бюджеттерінің жәнс 15%
жсргілікті бюджеттердің қарамағында болды.
Бюджет кодексіне сәйкес, мемлекеттік бюджет-араларындағы өзара
өтелетін операцияларды есепке алмағанда, республикалық жэне жергілікті
бюджсттерді біріктіретін, талдамалық ақпарат ретінде пайдаланылатын және
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.
Мемлекеттік (республикалык) және жергілікті (муниципалдық) бюджеттер
кез-келген басқа мемлекеттердегідей Қазақстан Республикасы қаржы
жұйесінің орталық буыны болып табылады. Бюджет—мемлекеттің қажетті
атрибуты және оның егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті
мемлекетгік және муниципаддык құрылымдарының ақша қорлары кұрылады, бұл
қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді,
мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
функцияларын жузегс асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде
мемлекеттің қаржы ресурстарының аса ірі бөлігі шоғырландырылады.
Бюджетте қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекетгің қаржы саясатын
ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет.
Қазақстан Реслубликасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі
республикалық бюджетте шоғырланған.
Республикалык, бюджет — бүл салықтық және басқа да түсімдер есебінен
қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларга
ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы
республикалық бағыттарын жүзеге асыруга арналган орталықтандырылған
ақша қоры.
Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің
бюджеттері)—облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың бюджеті, аудандардың (облыстың маңызы бар қаланың) бюджеті.
Бюджет кодексімсн айқындалган салықтық және басқа да түсімдер
есебінен қалыптастырылатын және облыстық деңгейдегі жергілікті
мемлекеттік органдардың, республикалык маңызы бар қаланың, астананың,
оларға ведомствалық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті әкімшілік-аумақтық
бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға арналғаи орталықтандырылған
ақша коры облыс бюджеті, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті
болып табылады.
Бюджет заңнамасымен айқындалған салықтық және басқа да түсімдер
есебінен қалыптастырылатын және ауданның (облыстық маңызы бар қаланың)
жергілікгі мемлекеттік органдарьшың, оларга ведомствалык бағынышты
мемлекеттік мекемелсрдің міндеттсрі мен функцияларын қаржымсн қамтамасыз
етуге және тиісті аудандағы (облыстық маңызы бар қаладағы) мемлекеттік
саясатты іске асыруга арналган орталықтандырылған ақша қоры аудан
(облыстық, маңызы бар қала) бюджеті болып табылады.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан
Республикасының заңымен, жергілікті бюджеттср мәслихаттардың
шешімдерімсн бекітіледі.
Төтенше мешекеттік бюджвт республикалық және Қазақстан
Республикасындагы төтенше немесе соғыс жағдайларында енгізіледі.
Төтенше мсмлекеттік бюджстті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық
уәкілетті орган әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының зандарында
белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен
бекітіледі.
Қазақстан Республикасыиың бүкіл аумағында төтенше немесе соғыс
жағдайын енгізу және оның күшін жою туралы Президенттің Жарлығы төтенше
мемлекеттік бюджетті енгізуге және оның қолданылуын тоқтатуға негіз
болып табылады.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан
Республикасының Парламенті дереу хабардар етіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің колданылу уақытына тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңньң және тиісті қаржы жылына
арналған барлық деңгейлердің жергілікті бюджеттері туралы мәслихаттар
ІІІешімдерінің қолданылуы тоқтатыла түрады.
Төтенше мемлекеттік бюджет төтенше немесе соғыс жағдайы енгізілген
мерзім ішінде колданыста болады.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қолданылуы тоқтатылғаннан бастап
республикалык және жерглікті бюджеттердің атқарылуы тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңға және тиісті қаржы жылына
арналған барлық деңгейлердің жергілікті бюджеттері туралы мәслихаттардың
шешімдеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының жекелеген жерлерінде төтенше жағдай
енгізілген ретте төтенше мемлекеттік бюджет енгізілмейді.
Қазақстан Республикасының бірнеше аймақтарының аумақтарында бір
мезгілде төтенше жағдай енгізуте төтенше жағдайдың зардабы ұлттык
мүдделерге және республиканың экономикалық қауіпсіздігіне нақты қатер
төндіруі мумкін болатын ретте ғана төтенше мемлекеттік бюджет енгізуге
негіз бола алады,
Бюджст жүйесінің жүмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлерінің
өзара байланысына негізделеді және оларды жоспарлау, әзірлеу, қарау,
бекіту, атқару, бақылау тәртібімен, сондай-ақ республикалық және
жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы есеппен қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне
кіретін барлық бюджеттердің бірлігі, дербестігі, толықтығы, реалистігі,
дәйектілігі, жариялылығы жәнс т.б. қағидаттарына негізделсді.
Бюджеттің бірлігі қағидаты бюджет жүйесін үйымдық экономикалық
орталықтандырудың дәрежесін білдіреді. Бірлік қағидаты КСРО-ның бюджет
жүйесінде неғүрлым толық көрінді. Қазіргі кезде биліктің жергілікті
органдарының дербестік алуымен және оларға қаржы ресурстарын иелену
жөніндегі қүқықтардың берілуімен байланысты бүл қағида біршама
әлсіреді. Бюджет жүйесінің бірлігі бірыңғай қаржы саясатын қамтамасыз
етуге бағытталған және ең алдымен Қазақстан Республикасы егеменді
мемлекетінің жалпы экономикалық және саяси негізін тірек етеді. Ол
реттеуші кіріс көздерін пайдалану аркылы барлық деңгейдегі бюджеттердің
өзара іс-қимылына, төменгі деңгей бюджеттсрінің теңгерімділігі үшін
оларды қаржылык қолдауға, сондай-ақ ішінара қайта бөлудің мақсатты және
аумақтық бюджет қорлары жасауга да негізделген.
Бюджеттердің бірлігі бірыңғай бюджет заңнамасын қолданумен, соның
ішінде үкімет бекіткен бірыңгай бюджеттік сыныптамасын, бюджст процесін
жүзеге асырудың бюджет рәсімдерін пайдаланумен қамтамасыз етіледі.
Бюджет жүйесінің бірлігі салық саясатын қоса бірыңғай әлеуметтік-
экономикалық саясат арқылы іске асырылады.
Алайда бюджетгердің бірлігі бюджет жүйесін құрудың маңызды қағидаты
болып отырған оның жеке буындарының дербестігін жоққа шығармайды.
Бюджеттердіц дербестігі қағидаты түрлі деңгейдегі бюджеттердің
арасындағы түсімдерді тұрақты бөлуді белгілейді және оларды жұмсаудың
бағыттарын анықтайды.
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және оны
атқарады. Бюджетгердің жеке түрлерінің арасындағы кіріс көздері мен
шығыстарды бөлуді шектейтін айкын қүқықтар белгіленген. Жергілікті
бюджеттердің атқарылуы барысында қосымша алынған кірістерді, жергілікті
бюджеттер қаражаттарының бос калдыктарын жоғарғы бюджетке алып қоюға,
тиісті етемсіз жергілікті бюджеттерге қосымша шығыстарды жүктесуге жол
берілмейді. Сонымен бірге бюджеттердің барлық түрлерінің шығыстары осы
аумақтың (аймақтың) әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерімен және
биліктің тиісті органдарынының нақты функцияларымен, құзырымен
анықталады. Бюджет каражатгарын пайдалана отырып, өзара талаптарды
есепке алу сияқты бюджет қаражаттары бойынша талаптардан да шегінуге
жол берілмейді.
Бюджеттің толықтыгы (толымдыгы) бюджетке үкіметтің барлық қаржы
операцияларының, оның жинайтын барлық түсімдерінің жеке жасайтын
шығыстарының, Қазақстан Республикасьшың салык және бюджет
заңнамаларында белгіленетін барлық түсімдердің толық тізбесінің
бюджеттерде және Қазақстан Республикасының Ұлттык корында міндетті және
толық көрсетуімен қамтамасыз етіледі. Сөйтіп, ол мемлекеттік билік пен
басқару органдарының барлық кірістері мен шығыстарын бюджетке жинақтап,
жұмылдырудың объективтік қажетгігін қамтып көрсетеді. Осыған байланысты
барлык ақша түсімдерін, сондай-ақ бюджет шығыстарының көлемі меи
нақтылы бағыттарын айқындау кажет.
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және саяси
ахуалды, өндірістің даму тенденциясын, жалпымемлекеттік қажеттіліктті
есепке алу қажет. Дүниежузілік практикада бұл қағидат қазіргі кезде оны
дәл қолдану бюджетке кірістерінің дербес көздері бар автономды түрде
бөліп көрсетуге болатын аса коп шығыстарды жүктейтіндіктен орынды деп
есептелмейді. Қазақстанда мемлекеттік қаражаттарды қалыптастырудың
орталыктандырылган әдісі қабылданған, сондықтан 1998 жылдан бастап
мемлекеттік бюджетке бюджетен тыс қорлардың зейнетақы, әлеуметтік
сақтаңдыру және т.б. қорлардың қаражаттары енгізілген.
Реалистік қағидаты—параметрлердің экономиканың ағымдағы жай-күйінің
көрсеткіштеріне, сондай-ақ. Қазақстанның және аймақтардың
параметрлеріне және әлеуметтік-экономикалық дамуының бағыттарына
сәйкестігі. Бюджеттің реалистігіне ішкі және сыртқы саясатгың негізгі
бағыттары түралы Президенттің Қазақстан хадқына жыл сайыңғы Жолдауына
сәйкес оларды Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
дамуының индикативтік жоспарының, аумақтарды дамытудың экономикалық
және әлеуметтік бағдарламаларының өлшемдеріне сәйкес келтіру аркылы қол
жеткізіледі. Сондықтан оның көрсеткіштсрі көпнұсқалық есеп-қисаптармен
негізделуі тиіс, бюджеттердің атқарылуына, ведомстволардың өткен
кезеңдегі қаржы жоспарларына жасалған терең талдаудың нәтижесі,
болжамдық бағалау есепке алынуы қажет. Дүниежүзілік практика бюджет
ресурстарының қозғалысын ағымдағы жылға, анағүлым ұзақ мерзімге
үлгілеуді, сондай-ақ оларды нақтылы жағдайлардың өзгеруіне байланысты
қаржы жылы ішінде түзетуді пайдаланады. Реалистік қағидатына ең алдымен
жеке қаржы жоспарын, сметаларды жәнс жалпы тиісті деңгейдің бюджет
жобасын жасау процесінде қол жетеді.
Реалистік қағидаты бюджет тізімдемесін бұрмалауды болдырмау және
бұзылуын жою үшін қажет. Ол бюджетте мемлекеттің каржы операцияларының
шынайы көрсетілуін, бекітілген сомалардын бюджеттік арналымдардың
атқарылуына сәйкестігін алдын ала қарастырады. Нақтылық дамудың
болжамдары мен бағдарламаларының көрсеткіштеріне негізделетін және
бюджетгік резервтердің болуымсн нығайтылған кірістердің барлық көздері
мен шығыстар бағыттарының есеп-қисаптарының негізділігімен анықталады.
Транспаренттілік қагидаты—бюджет заңнамасы саласындагы нормативтік
құқықтық актілерді, бекітілген бюджсттерді және олардың атқарылуы
туралы есептемелерді, мемлекеттің фискал-дық саясатына қатысты басқа
ақпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет процесінің ашықтығы,
мемлекеттік каржылық бақылауды жүргізу.
Дәйектілік қагидаты дегеніміз мемлекеттік басқару органдарының
бюджет қатынастары сферасында бұрын қабылдаған шешімдерінің сақталуы,
Тиімділік пен нәтижелілік к,ағидаты—Бүл бюджеттік бағдар-ламалардың
паспорты карастырған нәтижеге жету үшін қажетті бюджет қаражаттарыньщ
оңтайлы көлемін пайдалана отырып белгілі бір нәтижелерге жетудің
қажеттігіне қарай бюджеттерді әзірлеу және атқару.
Басымдық қагидаты—бюджеттік процесті республиканың немесе аймақтың
әлеуметтік-экономикалық дамуының басты бағыттарына сәйкес жүзеге асыру.
Жауапкершілік қагидаты—бюджеттік процеске қатысушыларды бюджет
заңнамасын бүзғаны үшін жауапқа тарту.
Бюджеттердіц жариялылыгы қағидаты бекітілген бюджеттер мен алдағы
қаржы жылына арналған бюджет туралы заң мен өткен кезеңдегі олардың
атқарылуы туралы есептсрдің жариялануы арқылы қамтамасыз етіледі.
Бюджет кірістерінің қалыптасуы (ең алдымсн салықтар, алымдар арқылы)
бюджет ресурстарының бағытталуы сияқты шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және қоғамның барлық мүшелерінің мүдделерін шалады.
Соңдықтаи олар бюджеттің мазмұны, оны қалыптастырудың көздері салық
төлемдерін алудың тәртібі, сондай-ақ бюджет қаражаттарының бағыттары
туралы хабардар болуы тиіс. Президент қол қойған Қазақстан
Республикасының бюджеті заң мәртебесін қабылдайды және оның атқарылуы
бюджет рәсімінің катысушылары үшін мІіндетті болады. Заң, өткен
кезендегі бюджеттің атқарылуы туралы есеп баспасөз бетінде жарияланады,
Осылайша бюджеттің кірістері мен шығыстарының колемі, оның негізгі
түсім кездері, шыгыстарының бағыттары, тапшылық көлемі және оны жабудың
әдістері (шығындарды қысқарту, кірістерді көбейту, қарыздар, ақша
эмиссиясы) жария етіледі. Бюджет жүйесін құрудың барлық кағидаттары
өзара үйлестірілген және бірін-бірі толықтырып отырады, олар егсмеьщі
еліміздің Конституциясында және Бюджет кодексінде, "ЖергіліктІ өкілді
және атқарушы оргаңдар туралы", "Қазақ-стан Республикасының жергілікті
мемлексттік басқару туралы" арнайы заңдарда жәнс басқа да заңнамалық
актілерінде қамтып
Корсетілгсн.
Нақтылы жағдайда бүл қагидаттардан жиі ауытқиды. Мыса-лы, кейде
бюджсттің бірлігі қағидатынан аутқиды, өйткені копте-ген арнаулы жөне
бюджеттен тыс қорлар пайда болады. Нақты-лық кағидаты да өзінің маңызын
жоғалтып барады: әр түрлі бюджеттен тыс қорлар жұмыс істеуі мүмкін,
олар арқылы мем-лекст қаржы катынастарын саралауга үмтылады.
Бюджст жүйесі рсттеуші кіріс көздерін пайдалану, максатты жене
аймақтық бюджет қорларын қүру, оларды ішінара қайта болу арқылы жүзеге
асырылатын барлық деңгейлср бюджсттерінің озара іс-қимылына
нсгізделгсң.
Кірістер мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz