Азық-түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу
І Кіріспе
Азық.түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу.
ІІ Негізгі бөлім
1.1 Азық.түлік рыногіндегі сұраныс пен ұсыныс
1.2 Еліміздің азық.түлік қауіпсіздігі мәселесін шешу арқылы бәсекелестік қабілеттілікке қол жеткізу.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Азық.түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу.
ІІ Негізгі бөлім
1.1 Азық.түлік рыногіндегі сұраныс пен ұсыныс
1.2 Еліміздің азық.түлік қауіпсіздігі мәселесін шешу арқылы бәсекелестік қабілеттілікке қол жеткізу.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1.Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді қолдау мақсатында аграрлық азық- түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу:
1) сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүргізу
2) ішкі нарықты ҚР-ның заңнамалық актілеріне сәйкес кедендік-тарифтік, тарифтік емес реттеу әдістерімен қорғау арқылы жүзеге асырылады.
2. Мемлекет ауыл шаруашылығы өнімі нарығын тұрақтандыру мақсатында сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырады.
3. Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырудың тәртібі мен көлемін ҚР-ның Үкіметі айқындайды.
Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асыратын мамандандырылған ұйымдар тізбесін, сондай-ақ оларға төленетін сыйақы мөлшерін ҚР-ның Үкіметі бекітеді.
4. Егер жинау кезеңінде өсімдік шаруашылығы өнімі бойынша баға интервенцияларын жүзеге асыруға жол берілмейді.
5. Ауыл шаруашылығы өніміне өткен күнтізбелік жылда қалыптасқан орташа жылдық нарықтық бағаны белгілеу әдістемелік, сондай-ақ сатып алынатын және сатылатын ауыл шаруашылығы өніміне тіркелген бағалар деңгейін агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты нарықтық экономиканың процестеріне мемлекеттік араласу болмауы керек деген тұжырым барынша кеңінен тараған. Соған қарамастан, дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғанындай, мемлекеттік реттеу агробизнес кешенінің қажетті буыны болып табылады.
Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласуының қажеттілігі, мемлекеттік бақылау мен реттеуге жататын негізгі параметрлері тіпті дамыған нарық жағдайында да бірқатар объективтік факторлармен анықталады.Ең алдымен, мемлекеттік реттеу шаралары экономикалық саясатпен тығыз байланыста болғандықтан, өздерінің әлеуметтік және экономикалық маңызы бойынша олар әртекті болып келеді және қоғамдық пікірмен әр түрлі қабылданады.Экономикалық дамудың әр түрлі кезеңдерінде бұл шаралар ауысып отыруы мүмкін, бірақ олардың мәні тұрақты болып қалады.Көп жылғы тәжірибеде сыналған олардың көпшілігі дамыған елдердің күнделікті қызметіне кірігіп және қазіргі жағдайда нарықтық экономикалық теорияның тиісті тарауларының негізін құрайды.Сонымен қатар, кейбір шаралар қалыптасқан саяси және әлеуметтік конъюнктураның әсеріне ұшырады.
1) сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүргізу
2) ішкі нарықты ҚР-ның заңнамалық актілеріне сәйкес кедендік-тарифтік, тарифтік емес реттеу әдістерімен қорғау арқылы жүзеге асырылады.
2. Мемлекет ауыл шаруашылығы өнімі нарығын тұрақтандыру мақсатында сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырады.
3. Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырудың тәртібі мен көлемін ҚР-ның Үкіметі айқындайды.
Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асыратын мамандандырылған ұйымдар тізбесін, сондай-ақ оларға төленетін сыйақы мөлшерін ҚР-ның Үкіметі бекітеді.
4. Егер жинау кезеңінде өсімдік шаруашылығы өнімі бойынша баға интервенцияларын жүзеге асыруға жол берілмейді.
5. Ауыл шаруашылығы өніміне өткен күнтізбелік жылда қалыптасқан орташа жылдық нарықтық бағаны белгілеу әдістемелік, сондай-ақ сатып алынатын және сатылатын ауыл шаруашылығы өніміне тіркелген бағалар деңгейін агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты нарықтық экономиканың процестеріне мемлекеттік араласу болмауы керек деген тұжырым барынша кеңінен тараған. Соған қарамастан, дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғанындай, мемлекеттік реттеу агробизнес кешенінің қажетті буыны болып табылады.
Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласуының қажеттілігі, мемлекеттік бақылау мен реттеуге жататын негізгі параметрлері тіпті дамыған нарық жағдайында да бірқатар объективтік факторлармен анықталады.Ең алдымен, мемлекеттік реттеу шаралары экономикалық саясатпен тығыз байланыста болғандықтан, өздерінің әлеуметтік және экономикалық маңызы бойынша олар әртекті болып келеді және қоғамдық пікірмен әр түрлі қабылданады.Экономикалық дамудың әр түрлі кезеңдерінде бұл шаралар ауысып отыруы мүмкін, бірақ олардың мәні тұрақты болып қалады.Көп жылғы тәжірибеде сыналған олардың көпшілігі дамыған елдердің күнделікті қызметіне кірігіп және қазіргі жағдайда нарықтық экономикалық теорияның тиісті тарауларының негізін құрайды.Сонымен қатар, кейбір шаралар қалыптасқан саяси және әлеуметтік конъюнктураның әсеріне ұшырады.
1) К.Б. Блеутаева. ҚазҰУ хабаршысы.Экономика сериясы №3(43)
Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігі проблемасының мәні.Алматы,2004
2) Ж.Ә. Әлмашев,А.А. Тілеубердин. Үкімет бюллетені. Астана,2005
3) Қазақстан Республикасы Парламент Сенатының Аппараты.Қазақстан
Республикасы Парламентінің жаршысы.Астана,2005 №13(2446)
4) Ж.Ә. Әлмашев, А.А. Тілеубердин. Үкімет бюллетені. Астана,2002 №3(3)
5) М.Т. Оспанов, Р.Р. Аутов, Х. Ертазин. Агробизнес теориясы мен тәжірибесі. Алматы, 1997
6) С.Әбділдин. Агробизнесті ұйымдастыру. Алматы,2001
7) Е.В. Серова. Аграрная экономика. Москва,1999
8) Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. «Елорда» Астана,2002
9) С.Т. Күлтелеев,А.М. Жарасбаева, Е.Ш. Рахметов, А.А. Өрісбаева. Қазақстан Республикасының аграрлық құқығы. Алматы,2005. «HAS»
10) Статистический ежегодник. «Казахстан в цифрах» Astana,2007
11) Ғ.Қалиев. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету-ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің бірінші шарты. Айқын,2005,16 маусым
12) Т.Тәшен. Трансгенді азық-түлікке тосқауыл қоя алмайсың. Айқын, 2005,22маусым
13) А.Я.Әубәкіров. Ауыл шаруашылығының дамуы. Алматы,1999
14) Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігінің бюллетені. «Экономика и право Казахстана» 2008
Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігі проблемасының мәні.Алматы,2004
2) Ж.Ә. Әлмашев,А.А. Тілеубердин. Үкімет бюллетені. Астана,2005
3) Қазақстан Республикасы Парламент Сенатының Аппараты.Қазақстан
Республикасы Парламентінің жаршысы.Астана,2005 №13(2446)
4) Ж.Ә. Әлмашев, А.А. Тілеубердин. Үкімет бюллетені. Астана,2002 №3(3)
5) М.Т. Оспанов, Р.Р. Аутов, Х. Ертазин. Агробизнес теориясы мен тәжірибесі. Алматы, 1997
6) С.Әбділдин. Агробизнесті ұйымдастыру. Алматы,2001
7) Е.В. Серова. Аграрная экономика. Москва,1999
8) Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. «Елорда» Астана,2002
9) С.Т. Күлтелеев,А.М. Жарасбаева, Е.Ш. Рахметов, А.А. Өрісбаева. Қазақстан Республикасының аграрлық құқығы. Алматы,2005. «HAS»
10) Статистический ежегодник. «Казахстан в цифрах» Astana,2007
11) Ғ.Қалиев. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету-ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің бірінші шарты. Айқын,2005,16 маусым
12) Т.Тәшен. Трансгенді азық-түлікке тосқауыл қоя алмайсың. Айқын, 2005,22маусым
13) А.Я.Әубәкіров. Ауыл шаруашылығының дамуы. Алматы,1999
14) Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігінің бюллетені. «Экономика и право Казахстана» 2008
Жоспар
І Кіріспе
Азық-түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу.
ІІ Негізгі бөлім
1.1 Азық-түлік рыногіндегі сұраныс пен ұсыныс
1.2 Еліміздің азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін шешу арқылы бәсекелестік
қабілеттілікке қол жеткізу.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Азық-түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу.
1.Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және отандық ауыл шаруашылығы
тауарын өндірушілерді қолдау мақсатында аграрлық азық- түлік нарықтарын
мемлекеттік реттеу:
1) сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүргізу
2) ішкі нарықты ҚР-ның заңнамалық актілеріне сәйкес кедендік-тарифтік,
тарифтік емес реттеу әдістерімен қорғау арқылы жүзеге асырылады.
2. Мемлекет ауыл шаруашылығы өнімі нарығын тұрақтандыру мақсатында
сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырады.
3. Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырудың
тәртібі мен көлемін ҚР-ның Үкіметі айқындайды.
Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асыратын
мамандандырылған ұйымдар тізбесін, сондай-ақ оларға төленетін сыйақы
мөлшерін ҚР-ның Үкіметі бекітеді.
4. Егер жинау кезеңінде өсімдік шаруашылығы өнімі бойынша баға
интервенцияларын жүзеге асыруға жол берілмейді.
5. Ауыл шаруашылығы өніміне өткен күнтізбелік жылда қалыптасқан орташа
жылдық нарықтық бағаны белгілеу әдістемелік, сондай-ақ сатып алынатын және
сатылатын ауыл шаруашылығы өніміне тіркелген бағалар деңгейін
агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты нарықтық
экономиканың процестеріне мемлекеттік араласу болмауы керек деген тұжырым
барынша кеңінен тараған. Соған қарамастан, дамыған елдердің тәжірибесі
көрсетіп отырғанындай, мемлекеттік реттеу агробизнес кешенінің қажетті
буыны болып табылады.
Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласуының қажеттілігі, мемлекеттік
бақылау мен реттеуге жататын негізгі параметрлері тіпті дамыған нарық
жағдайында да бірқатар объективтік факторлармен анықталады.Ең алдымен,
мемлекеттік реттеу шаралары экономикалық саясатпен тығыз байланыста
болғандықтан, өздерінің әлеуметтік және экономикалық маңызы бойынша олар
әртекті болып келеді және қоғамдық пікірмен әр түрлі
қабылданады.Экономикалық дамудың әр түрлі кезеңдерінде бұл шаралар ауысып
отыруы мүмкін, бірақ олардың мәні тұрақты болып қалады.Көп жылғы тәжірибеде
сыналған олардың көпшілігі дамыған елдердің күнделікті қызметіне кірігіп
және қазіргі жағдайда нарықтық экономикалық теорияның тиісті тарауларының
негізін құрайды.Сонымен қатар, кейбір шаралар қалыптасқан саяси және
әлеуметтік конъюнктураның әсеріне ұшырады.
Мемлекеттік реттеу шараларының бірінші тобы өндірістің әмбебап және
тиімді реттеушісі болған нарықтық тегеріштің барлық жағдайда бірдей қуатты
қару емес екендігін мойындауға негізделеді.Кез келген қазіргі заманғы
экономикалық жүйеде нарыққа бағынбайтын және мемлекеттік араласуды қажет
ететін кең көлемдегі проблемалар бар.
Ақша айналымы, бюджет, несиелік, салықтық және инвестициялық саясат
сферасындағы дәстүрлі мемлекеттік макроэкономикалық реттеуден басқа
мемлекет қазіргі заманғы қоғамның көзқарас тұрғысынан алғанда шешімнің
нарықтық тегеріштері тиімсіз немесе сәйкес келмейтін микроэкономикалық
проблемаларды да шешу тиіс.
Ауыл шаруашылығында бұл ең алдымен сыртқы тиімділік проблемасы немесе
экстерналий.Оның мәні мынада:нарықтық жүйеге қатысушылардың өзара іс-қимыл
процесінде үшінші жақтың мүдделерін қозғайтын сыртқы тиімділіктер
туады.Қоршаған ортамен тікелей өзара іс-қимылға түсетін аграрлық өндірісте
экстерналийдің жағымды да, жағымсыз да көптеген мысалдарын келтіруге
болады: жеке учаскеден көшеге шығып өскен таңқурай, көп суландырудан
көршінің өнімінің көбеюі және басқалар.
Ауыл шаруашылық кооперативтері қызметі ауыл шаруашылық кооперативтер
ұйымдастыруда консультациялық және техникалық көмек көрсетеді және олардың
қызметінің статистикасын жүргізеді.Ауыл шаруашылығы маркетингі қызметі ауыл
шаруашылығы өнімінің сапасын қалыпқа түсіру мәселесімен
айналысады.Өсімдіктерді қорғаудың инспекциялық қызметі өсімдік және мал
зиянкестерімен және аурулармен күрес жүргізеді.Азық түлік жөніндегі
инспекция ет пен құстың сапасын, өнімнің, оның құрамының мазмұнына
сәйкестігін бақылайды.Азық-түлік және тұтынушылық қызмет жөніндегі басқарма
тұрғындардың әр түрлі категориялары үшін жеңілдік тамақтандыру жөніндегі
бағдарламаларды жүзеге асырып, сондай-ақ диетология саласында зерттеулер
жүргізеді.
Ауыл шаруашылығы министрлігіне ұлттық ормандарды, сондай-ақ ұлттық
маңызы бар шалғындар мен жер учаскелерін қадағалайтын орман қызметі
бағынады.
Тауарлы несие корпорациясының қызметі фермерлік табыстарды қолдауға
бағытталған.
Қазіргі заманғы агробизнесте мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарына
шолуды қорытындылай келе, олардың маңызды ерекшеліктерін атап өту
қажет.Нарықтық тегерішті толықтыра және түзете келіп, реттеудің мемлекеттік
тегеріші оның негізі сұраныс пен ұсыныстың негізінде баға белгілеуді
бұзбайды.Өте сирек болып тұратын ерекше ситуациялар, төтенше оқиғалар,
аракідік жағдайларды айтпағанда рыноктің тегерішін бұзатын директивтік
тапсырма, бағаның үстінен жаппай әкімшілік бақылау, өндірістік ресурстар
мен тұтыну заттарын натуралдық бөлу сияқты іс-қимылдарға жол берілмейді.Шын
мәнінде, дамыған елдердің аграрлық өндірісінің тиімділігі осында жатса
керек.
Агробизнес жүйесіндегі мемлекеттік реттеудің тағы бір маңызды бағыты
әлеуметтік-экономикалық укладта болғандықтан фермерлікті қолдау идеясы
болып табылады.
1.1 Азық-түлік рыногіндегі сұраныс пен ұсыныс
Сұраныс нарықтық экономиканың маңызды параметрлерінің бірі болып
табылады.Оның деңгейі өсуі және шапшаңдығы рыноктегі жағдай мен
өндірушілердің жайын анықтайды.Тауарлардың басқа түрлеріне қарағанда ауыл
шаруашылығының және азық-түліктің өнімдеріне сұраныстың арнайы оқып
үйренуді қажет ететін бірқатар ала бөтен ерекшеліктері бар.
Агроөнеркәсіптік кешен және барлық агробизнес үшін тамақ өнімдеріне
сұраныс негізі түпкі мәселе болып табылады.Дәл осы сұраныс ауыл шаруашылығы
өнімдеріне сұранысты, ал сол арқылы ауыл шаруашылығына арналған ресурстарға
сұраныстарды айқындайды.Агробизнестің әр сферасында өндіріс пен өткізудің
арналарында тиісті буындардың тізбегін құруға болады.Азық-түлікке деген
негізгі сұраныс бөлшек саудамен қоғамдық тамақтандырудың тікелей тамақ
өнеркәсібі немесе фермердің өніміне көтерме сауда сұранысын қалыптастырады.
Ауыл шаруашылығында мал шаруашылығының өніміне сұранысы жемге сұранысты
айқындайды. Өндірістік мәндегі қызметке сұраныс көлеміне, ресурстарға әсер
етеді.
Ең алдымен азық-түлікке түпкі сұранысты айқындайтын факторларды немесе
сұраныстың детерминантарын қарастырайық.
Кез келген басқа тауар сияқты сатылатын азық-түліктің көлеміне әсер
ететін негізгі фактор – оның бағасы. Басқа тағы да бір маңызды детерминант
тұтынушының қаржылық табысы болып табылады. Жеке сұраныста жеке табыс,
жиынтық сұраныста жиынтық немесе орташа табыс маңызға ие. Бұдан кейін
сұраныстың тұтынушылық талғам және таңдау сияқты факторы келеді. Азық-
түліктің молшылық рыногі жағдайында талғаммен таңдауға әсер ететін
параметрлердің қатарына бәрінен бұрын жарнама, өнімнің беделі, өмір стильі,
отбасы құрамы жатады. Айталық балалары бар отбасылар ас дайындауға көп
уақыт жұмсап, рацион мен өнімнің сапасына ерекше мән береді. Балалары жоқ
жас отбасылар қабылдауға дайын тағамдарды, консервленген азық-түлікті жөн
көреді. 70 жылдары азық-түлік рыногі дамыған елдерде мейрамханаларда,
дәмханаларда тамақтану бедел болып саналады. Содан болар азық-түлік
рыногының осы секторының үлесі көбейді.
Азық-түлік сұранысының деңгейіне әсер ететін маңызды фактор ұқсас
тауарлардың бағасының көлемімен динамикасы болып табылады. Ұқсас тауарларға
бірін-бірі өзара ауыстыратын және өзара толықтыратын тауарлар жатады. Бірін-
бірі өзара ауыстыратын тауарлар рыногтің толығуына тәуелді салыстырмалы
ұғым болып табылады. Азық-түлік тапшылығы жағдайында сары май мен маргарин
бірін-бірі өзара толықтырушы тауарлар болып қарастырылғанмен, рынок
молшылығында маргариннің әр түрлі сорттары өз бетінше азық-түлік ретінде
қарастырылу әбден мүмкін. Аталмыш тауарға ұсыныс пен ауыстырушы тауардың
бағасы арасында тікелей байланыс болады: бір тауарға бағаның өсуімен
тұтынушы ауыстырушы тауар ретінде қарастыратын басқа сұраныс артады.
Азық-түлікке жеке және жиынтық сұраныстың өсуіне әсер ететін маңызды
фактордың тағы бірі – сандық жағынан болсын, тамақтанудың тиімді құрылымдық
аспектісі жағынан болсын, тұтынудың қол жеткізілген деңгейі. Тұтынудың және
оның құрылымы тиімділігінің жоғары деңгейі жағдайында сұраныстың артатынын
күтудің қажеті жоқ және керісінше болуы да ықтимал.
Азық-түлікке түпкі сұранысты тұтастай талдай келе мынаны атап өту
қажет: ол агробизнес кешенінін басқа буындарындағы кез-келген сұраныстан
ала бөтен ерекшеленеді. Тәуелсіз, ерекшеленген индивидтердің көп болуы
монополияландыруға жатпайтын сұранысты анықтайды. Оның үстіне тұтыну
рыногінің басқа секторларына қарағанда азық-түлік рыногі салыстырмалы түрде
берік және дәстүрлі рынок болып саналады.
Сұраныс деңгейін анықтайтын факторлардың ішіндегі барынша
маңыздыларының бірі-жоғарыда көрсетілгендердің алғашқы екеуі, дәлірек
айтсақ, баға және табыс болып табылады.Сұранысты зерттеудің классикалық
жолы осы екі фактор бойынша жүзеге асырылады.Табыс бойынша сұраныстың
икемділігі сұраныс көлемі өзгеруінің проценттік қатынасына тұтынушылық
табыс деңгейінің проценттік қатынасымен айқындалады.
Сұраныстың табысқа тәуелді екендігін алғаш рет ХІХ ғасырда неміс
экономисі Энгель жазды.Энгель заңы бойынша, табыстың өсуімен оның тамаққа
жұмсалатын үлесі төмендейді.Сонымен бірге азық-түлік емес тауарларға
жұмсалатын шығынның үлесі артып, ал табыстың одан әрі ... жалғасы
І Кіріспе
Азық-түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу.
ІІ Негізгі бөлім
1.1 Азық-түлік рыногіндегі сұраныс пен ұсыныс
1.2 Еліміздің азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін шешу арқылы бәсекелестік
қабілеттілікке қол жеткізу.
ІІІ Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Азық-түлік нарықтарын мемлекеттік реттеу.
1.Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және отандық ауыл шаруашылығы
тауарын өндірушілерді қолдау мақсатында аграрлық азық- түлік нарықтарын
мемлекеттік реттеу:
1) сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүргізу
2) ішкі нарықты ҚР-ның заңнамалық актілеріне сәйкес кедендік-тарифтік,
тарифтік емес реттеу әдістерімен қорғау арқылы жүзеге асырылады.
2. Мемлекет ауыл шаруашылығы өнімі нарығын тұрақтандыру мақсатында
сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырады.
3. Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асырудың
тәртібі мен көлемін ҚР-ның Үкіметі айқындайды.
Сатып алу операциялары мен баға интервенцияларын жүзеге асыратын
мамандандырылған ұйымдар тізбесін, сондай-ақ оларға төленетін сыйақы
мөлшерін ҚР-ның Үкіметі бекітеді.
4. Егер жинау кезеңінде өсімдік шаруашылығы өнімі бойынша баға
интервенцияларын жүзеге асыруға жол берілмейді.
5. Ауыл шаруашылығы өніміне өткен күнтізбелік жылда қалыптасқан орташа
жылдық нарықтық бағаны белгілеу әдістемелік, сондай-ақ сатып алынатын және
сатылатын ауыл шаруашылығы өніміне тіркелген бағалар деңгейін
агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы уәкілетті орган бекітеді.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда ТМД-ның басқа елдеріндегі сияқты нарықтық
экономиканың процестеріне мемлекеттік араласу болмауы керек деген тұжырым
барынша кеңінен тараған. Соған қарамастан, дамыған елдердің тәжірибесі
көрсетіп отырғанындай, мемлекеттік реттеу агробизнес кешенінің қажетті
буыны болып табылады.
Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласуының қажеттілігі, мемлекеттік
бақылау мен реттеуге жататын негізгі параметрлері тіпті дамыған нарық
жағдайында да бірқатар объективтік факторлармен анықталады.Ең алдымен,
мемлекеттік реттеу шаралары экономикалық саясатпен тығыз байланыста
болғандықтан, өздерінің әлеуметтік және экономикалық маңызы бойынша олар
әртекті болып келеді және қоғамдық пікірмен әр түрлі
қабылданады.Экономикалық дамудың әр түрлі кезеңдерінде бұл шаралар ауысып
отыруы мүмкін, бірақ олардың мәні тұрақты болып қалады.Көп жылғы тәжірибеде
сыналған олардың көпшілігі дамыған елдердің күнделікті қызметіне кірігіп
және қазіргі жағдайда нарықтық экономикалық теорияның тиісті тарауларының
негізін құрайды.Сонымен қатар, кейбір шаралар қалыптасқан саяси және
әлеуметтік конъюнктураның әсеріне ұшырады.
Мемлекеттік реттеу шараларының бірінші тобы өндірістің әмбебап және
тиімді реттеушісі болған нарықтық тегеріштің барлық жағдайда бірдей қуатты
қару емес екендігін мойындауға негізделеді.Кез келген қазіргі заманғы
экономикалық жүйеде нарыққа бағынбайтын және мемлекеттік араласуды қажет
ететін кең көлемдегі проблемалар бар.
Ақша айналымы, бюджет, несиелік, салықтық және инвестициялық саясат
сферасындағы дәстүрлі мемлекеттік макроэкономикалық реттеуден басқа
мемлекет қазіргі заманғы қоғамның көзқарас тұрғысынан алғанда шешімнің
нарықтық тегеріштері тиімсіз немесе сәйкес келмейтін микроэкономикалық
проблемаларды да шешу тиіс.
Ауыл шаруашылығында бұл ең алдымен сыртқы тиімділік проблемасы немесе
экстерналий.Оның мәні мынада:нарықтық жүйеге қатысушылардың өзара іс-қимыл
процесінде үшінші жақтың мүдделерін қозғайтын сыртқы тиімділіктер
туады.Қоршаған ортамен тікелей өзара іс-қимылға түсетін аграрлық өндірісте
экстерналийдің жағымды да, жағымсыз да көптеген мысалдарын келтіруге
болады: жеке учаскеден көшеге шығып өскен таңқурай, көп суландырудан
көршінің өнімінің көбеюі және басқалар.
Ауыл шаруашылық кооперативтері қызметі ауыл шаруашылық кооперативтер
ұйымдастыруда консультациялық және техникалық көмек көрсетеді және олардың
қызметінің статистикасын жүргізеді.Ауыл шаруашылығы маркетингі қызметі ауыл
шаруашылығы өнімінің сапасын қалыпқа түсіру мәселесімен
айналысады.Өсімдіктерді қорғаудың инспекциялық қызметі өсімдік және мал
зиянкестерімен және аурулармен күрес жүргізеді.Азық түлік жөніндегі
инспекция ет пен құстың сапасын, өнімнің, оның құрамының мазмұнына
сәйкестігін бақылайды.Азық-түлік және тұтынушылық қызмет жөніндегі басқарма
тұрғындардың әр түрлі категориялары үшін жеңілдік тамақтандыру жөніндегі
бағдарламаларды жүзеге асырып, сондай-ақ диетология саласында зерттеулер
жүргізеді.
Ауыл шаруашылығы министрлігіне ұлттық ормандарды, сондай-ақ ұлттық
маңызы бар шалғындар мен жер учаскелерін қадағалайтын орман қызметі
бағынады.
Тауарлы несие корпорациясының қызметі фермерлік табыстарды қолдауға
бағытталған.
Қазіргі заманғы агробизнесте мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарына
шолуды қорытындылай келе, олардың маңызды ерекшеліктерін атап өту
қажет.Нарықтық тегерішті толықтыра және түзете келіп, реттеудің мемлекеттік
тегеріші оның негізі сұраныс пен ұсыныстың негізінде баға белгілеуді
бұзбайды.Өте сирек болып тұратын ерекше ситуациялар, төтенше оқиғалар,
аракідік жағдайларды айтпағанда рыноктің тегерішін бұзатын директивтік
тапсырма, бағаның үстінен жаппай әкімшілік бақылау, өндірістік ресурстар
мен тұтыну заттарын натуралдық бөлу сияқты іс-қимылдарға жол берілмейді.Шын
мәнінде, дамыған елдердің аграрлық өндірісінің тиімділігі осында жатса
керек.
Агробизнес жүйесіндегі мемлекеттік реттеудің тағы бір маңызды бағыты
әлеуметтік-экономикалық укладта болғандықтан фермерлікті қолдау идеясы
болып табылады.
1.1 Азық-түлік рыногіндегі сұраныс пен ұсыныс
Сұраныс нарықтық экономиканың маңызды параметрлерінің бірі болып
табылады.Оның деңгейі өсуі және шапшаңдығы рыноктегі жағдай мен
өндірушілердің жайын анықтайды.Тауарлардың басқа түрлеріне қарағанда ауыл
шаруашылығының және азық-түліктің өнімдеріне сұраныстың арнайы оқып
үйренуді қажет ететін бірқатар ала бөтен ерекшеліктері бар.
Агроөнеркәсіптік кешен және барлық агробизнес үшін тамақ өнімдеріне
сұраныс негізі түпкі мәселе болып табылады.Дәл осы сұраныс ауыл шаруашылығы
өнімдеріне сұранысты, ал сол арқылы ауыл шаруашылығына арналған ресурстарға
сұраныстарды айқындайды.Агробизнестің әр сферасында өндіріс пен өткізудің
арналарында тиісті буындардың тізбегін құруға болады.Азық-түлікке деген
негізгі сұраныс бөлшек саудамен қоғамдық тамақтандырудың тікелей тамақ
өнеркәсібі немесе фермердің өніміне көтерме сауда сұранысын қалыптастырады.
Ауыл шаруашылығында мал шаруашылығының өніміне сұранысы жемге сұранысты
айқындайды. Өндірістік мәндегі қызметке сұраныс көлеміне, ресурстарға әсер
етеді.
Ең алдымен азық-түлікке түпкі сұранысты айқындайтын факторларды немесе
сұраныстың детерминантарын қарастырайық.
Кез келген басқа тауар сияқты сатылатын азық-түліктің көлеміне әсер
ететін негізгі фактор – оның бағасы. Басқа тағы да бір маңызды детерминант
тұтынушының қаржылық табысы болып табылады. Жеке сұраныста жеке табыс,
жиынтық сұраныста жиынтық немесе орташа табыс маңызға ие. Бұдан кейін
сұраныстың тұтынушылық талғам және таңдау сияқты факторы келеді. Азық-
түліктің молшылық рыногі жағдайында талғаммен таңдауға әсер ететін
параметрлердің қатарына бәрінен бұрын жарнама, өнімнің беделі, өмір стильі,
отбасы құрамы жатады. Айталық балалары бар отбасылар ас дайындауға көп
уақыт жұмсап, рацион мен өнімнің сапасына ерекше мән береді. Балалары жоқ
жас отбасылар қабылдауға дайын тағамдарды, консервленген азық-түлікті жөн
көреді. 70 жылдары азық-түлік рыногі дамыған елдерде мейрамханаларда,
дәмханаларда тамақтану бедел болып саналады. Содан болар азық-түлік
рыногының осы секторының үлесі көбейді.
Азық-түлік сұранысының деңгейіне әсер ететін маңызды фактор ұқсас
тауарлардың бағасының көлемімен динамикасы болып табылады. Ұқсас тауарларға
бірін-бірі өзара ауыстыратын және өзара толықтыратын тауарлар жатады. Бірін-
бірі өзара ауыстыратын тауарлар рыногтің толығуына тәуелді салыстырмалы
ұғым болып табылады. Азық-түлік тапшылығы жағдайында сары май мен маргарин
бірін-бірі өзара толықтырушы тауарлар болып қарастырылғанмен, рынок
молшылығында маргариннің әр түрлі сорттары өз бетінше азық-түлік ретінде
қарастырылу әбден мүмкін. Аталмыш тауарға ұсыныс пен ауыстырушы тауардың
бағасы арасында тікелей байланыс болады: бір тауарға бағаның өсуімен
тұтынушы ауыстырушы тауар ретінде қарастыратын басқа сұраныс артады.
Азық-түлікке жеке және жиынтық сұраныстың өсуіне әсер ететін маңызды
фактордың тағы бірі – сандық жағынан болсын, тамақтанудың тиімді құрылымдық
аспектісі жағынан болсын, тұтынудың қол жеткізілген деңгейі. Тұтынудың және
оның құрылымы тиімділігінің жоғары деңгейі жағдайында сұраныстың артатынын
күтудің қажеті жоқ және керісінше болуы да ықтимал.
Азық-түлікке түпкі сұранысты тұтастай талдай келе мынаны атап өту
қажет: ол агробизнес кешенінін басқа буындарындағы кез-келген сұраныстан
ала бөтен ерекшеленеді. Тәуелсіз, ерекшеленген индивидтердің көп болуы
монополияландыруға жатпайтын сұранысты анықтайды. Оның үстіне тұтыну
рыногінің басқа секторларына қарағанда азық-түлік рыногі салыстырмалы түрде
берік және дәстүрлі рынок болып саналады.
Сұраныс деңгейін анықтайтын факторлардың ішіндегі барынша
маңыздыларының бірі-жоғарыда көрсетілгендердің алғашқы екеуі, дәлірек
айтсақ, баға және табыс болып табылады.Сұранысты зерттеудің классикалық
жолы осы екі фактор бойынша жүзеге асырылады.Табыс бойынша сұраныстың
икемділігі сұраныс көлемі өзгеруінің проценттік қатынасына тұтынушылық
табыс деңгейінің проценттік қатынасымен айқындалады.
Сұраныстың табысқа тәуелді екендігін алғаш рет ХІХ ғасырда неміс
экономисі Энгель жазды.Энгель заңы бойынша, табыстың өсуімен оның тамаққа
жұмсалатын үлесі төмендейді.Сонымен бірге азық-түлік емес тауарларға
жұмсалатын шығынның үлесі артып, ал табыстың одан әрі ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz