Римдік жек құқық пәні

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Это версия страницы http://www. kar-femida. kz/Keis/050301-2-Ikz/17/klek. htm из кэша Google. Она представляет собой снимок страницы по состоянию на 18 янв 2010 19:18:00 GMT. Текущая страница за прошедшее время могла измениться. Подробнее

Текстовая версия

Эти поисковые термины были выделены: арыз түсінігі өтініш пен арыздың айырмашылығы

Контактные лекционные занятия.

№

Тема

Количество часов

№: 1

Тема: Римдік жек құқықтың пәні менқайнар көздері

Количество часов: 2

№: 2

Тема: Құқықтарды жүзеге асыру және қорғау

Количество часов: 2

№: 3

Тема: Рим меншік құқығының субъектілері

Количество часов: 2

№: 4

Тема: Жанұя. Агнаттық және когнаттық туыстастық.

Количество часов: 1

№: 5

Тема: Міндеттемелер және шарттар туралы жалпы үйрену.

Количество часов: 1

№:

Тема: ВСЕГО

Количество часов: 8

Римдік жек құқықтың пәні менқайнар көздері

Римдік жеке құқықтың пайда болуының алғышарттары
Рим құқығыныңтүсінігі, оның көпшілік құқықтан ерекшелігі
Римдік азаматтық құқықтың қайнар құрылымы
Римдік жеке құқықты жүйелендіру

Римдік жеке құқықтың пайда болуының алғышарттары . Б. э. д. VIIIғ. Тибр өзені жағасында, Италияның орта бөлігі - Лациумда Риммен бірге Рим құқығы да пайда болды. Рим құқығы император Юстиниан кезеңіне дейін (527 - 565 жж. ), яғни 13 жүзжылдық бойы даму үстінде болды және әрекет етті. Осы уақыт ішінде кішкене ғана мекендегі формальді құқық мал шаруашылығынан жер шаруашылығына ауыса отырып, қоғамның жоғары дамыған құқықтың жүйесіне айналды. Сонымен қатар, рим құқығы келесі кезеңдерде заңдық тәжірибе мен құқықтық мәдениетке өте үлкен ықпал жасады. Бұл құқықтық жүйе қазіргі уақытта дүние жүзіндегі университеттерде арнайы пән ретінде оқытылыды.

Білікті заңгер өзінің рим құқығына қатысын ұрпақтан - ұрпаққа ғұмырлық, жалпыға тән құқық және жазылған сана - сезім деп сақтап келген (ratio scripta) . Әрине, қазіргі кездегі жеке құқық мүліктік қатынастардың күрделі саласын реттеуде алға қарай кетті, әсірісі сауда айналымында. Бірақ, көптеген жаңа терминология тастардан қашалғандай ежелгі рим құқығының негізгі түсініктерінен қалыптастырылады. Осы тұрғыдыан римдік жеке құқық азаматтық және сауда заңдарын оқып үйрену үшін және білікті заңгерді даярлау үшін негіз болды.

Рим құқығының мәні, орны, оның құқықтық дамуына ықпал етуімен ғана емес, сонымен қатар мәдениеттің дамуымен де анықталады.

Рим құқығы салаларының ішінде бірінші орында өзінің әзірлену жағынанда, Рим үшін мәні жағынан да нақ осы жеке құқықты атаймыз. Римдік жеке құқық заңдардың әрі қарай дамуы мен жеке меншікке негізделген қоғамның құқықтық ілімдеріне де үлкен ықпал етті. Ол құқықтық тариха құбылысы болып табылады.

Римдік классикалық құқықты қабылдауға екі фактор әсер етті: 1) «нақты айтқанда, жеке меншік құқығын, абстрактілік құқықты, жеке құқықты, жеке тұлғаның абстрактілік құқығын ең алғаш римдіктер әзірлеген» (К. Маркс) . осы сипаттағы рим құқығының маңызды белгісі болып, абстрактілік танылады. Ол бұл құқықты жеке меншікке негізделген кез келген қатыныстарға қолдануға мүмкіншілік береді; 2) римдік жеке құқық - «негізгі жеке меншік болып табылатын құқық нысаны» (Ф. Энгельс) .

«Рим құқығы» терминімен антикалық Рим, Рим мемлекетінің құл иеленушілік формациясының құқығы белгіленеді. Рим құқығының жүйесі мен мемлекеттің даму, пайда болу тарихы шет ел мемлекеттерінің мемлекет және құқық тарихы курсының құрамында оқытылады. Рим құқығының қаншама мың жылдық тарихы тарихи - құқықтық үлгі болып табылады. Ол бізге қаналушы қоғамның қалыптасу және дамуының күрделі үрдісінің негізгі жақтарын нақты бағдарлауға мүмкіндік береді. Нақ осы римдіктер қазіргі уақыттағы құқықтық жүйені қалыптастыра алады. Рим құқығы тек құл иеленуші қоғамдағы жағдайда ғана әрекет еткен жоқ. Антикалық дүние жойылғаннан кейін және Батыс рим империясының күл қоқысынан феодалдық қоғамның қалыптасуы кезінде де көптеген ғасырлар бойы оңтүстік Еуропада әлі де әрекет етуін жалғастыруда.

ХІІ ғ. Ортағасырлық Батыспен рим құқығын кең қабылдау жолымен рим құқығының пайда болуы басталады. Саяси билікке буржуазия тобының келісуімен рим құқықғы жаңа буржуазиялық құқықтың маңызды қайнар көзі болды. Ірі буржуазиялық кодификациялар - француздар мен германдықтардың азаматтық кодекстері - көбінесе рим құқығының қағидалары мен ережелеріне негізделеді.

Рим құқығының беделі қазіргі заңтану саласында да жоғары. Ғалым - заңгер, М. Казердің айтуынша: «Рим құқығы ең алдымен ірі классик заңгерлердің ұсынытын жоғары, үлкен құндылықтың тариха ескерткіші».

Рим құқығының дамуы үш кезеңнен тұрады:

Бірінші кезең: рим құқығының классикалық кезеңге дейінгі уақыты. Ол ежелгі уақыттан басталып, б. э. І ғ. Аяқталды. Бұл кезеңде рим құқығы патриархалдық қоғамдық қатынастарды реттеу үшін әрекет етті.
Екінші кезең: классикалық рим құқығы. Ол б. э. І ғ. Басталады да, б. э. ІІІ ғ. Дейін слзылған. Бұл кезеңде римдік жеке құқық жоғары дамыған және тауар - ақша қатынастарын реттеу үшін бейімделген.
Үшінші кезең: б. э. ІІІ . соңынан б. э. VI ғ. Аяғын алып жатқан абсолюттік монархия кезеңі. Бұл кезеңде римдік жеке құқық нормаларын жүйелендіру мен кодификациялау жүріп жатты.

Римдік жеке құқығының түсінігі, оның көпшілік құқықтан ерекшелігі . Бұл оқу курсының зерттеу пәні антикалық рим құқығы болып табылады. Бірақ, оның толық көпшілік емес, тек жеке құқық шегінде сондықтан, «жеке құқық» (jus privatum) термині нені білдіретінін анықтап алуымыз қажет.

Рим тарихшысы Тит Ливин (б. э. д. 59ж-б. э. 17ж) дәстүрді басшылыққа ала отырып, ХІІ таблица заңдары көпшілік және жеке құқықтық қайнар көзі деп жазды. Кейін, ІІ ғ. Бұл екі түсінікті заңгер Ульпиан былай деп айрықшалады: «Көпшілік құқық рим мемлкетінің жағдайына қатысты, жеке құқық - жеке тұлғалардың пайдасына қатысты» (D. 1. L1. 2) . ульпиан көпшілік құқықты (jus publicum), мемлекеттің құқықтық жағдайын және оның органдарының, сонымен қатар жеке ұлғалардың мемлекетпен ара қатынасын реттейтін нормалар деп анықтайды. Ал жеке индивидтердің өзара қатынасын жеке құқықпен реттеледі. Сондықтан, оның нормалары жанұя құқығы институттарында, сондай-ақ, өндірістік, қызмен институттарында: меншік, мұрагерлік, міндеттемелержәне т. б. көрініс тапты.

Жеке құқық мүліктік кешен мен өзіндік құқытар кешенін білдіреді. Мүліктік құқықтардың ерекшелігі - оларға билік етуде, яғни олар шаруашылық айналым объектісі болып табылады. өзіндік құқықтар абсолютті. Оны сатуға немесе өзге тұлғаға беруге болмайды. Себебі ол тұлғаның өзіне ғана тән.

Жекеқұқық субъектілерінің автономиялылығы шексіз емес, оның шегін көпшілік құқық белгілейді: «жеке келісімдер көпшілік құқықнұсқауларын өзгерте алмайды» (D. 2. 14. 38. ) .

Көпшілік құқықпен салыстырғанда, жеке құқық - рим құқығының өте бағалы құқық жүйесі. Ол едәуір дамыған және тауар өндірісі мен тауар айналымы нысанында пайда болатын қатынастарды реттеуге бейімделген.

Құқықты жеке және көпшілі деп бөлу қазіргі уақыттағы ұлттық құқықтық жүйені бөлудің негізі.

Римдік азаматтық құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және құрылымы. «құқықтың қайнар көзі» термині әртүрлі мағынаға ие. Мұнда ол құқықтың көрініс табу нысаны, құқықтың пайда болу нысаны мәнініде қолданылады. Құқықтың қайнар көздерінің түрлері бізге белгілі Рай былай деп атайды: заңдар, сенатусконсульттер, император конституциялары, магистрат эдиктілері, заңгерлердің жауаптары (D. 1. 2. 7) .

Заңдар . Заңдар (leges) деп халық жиналысының шешімін атаймыз. Заң формуласын римдіктер римдіктер үш құрамдас бөлікке бөледі: 1) заң бстамаларының аты және халық жиналысының түрі. 2) нормативті ұсыным (rogatio), ол іс - әрекет ережелерінің шарты мен мазмұнын білдіреді. ; 3) заң бұзудың зардаптары (sanctio) . Заңның бұл бөлімдері құқықнормаларының құрамдас элементтері ретінде қазіргі уақытты да бар (гипотеза, диспозиция, санкция) .

Принцепстің рөлінің жоғарылауына қарай халық жиналысының қызметі аяқталды, олардың соңғы актісі - 1 ғ. аграрлық заң.

800-ден астам заңдардың ішіндегі едәуір маңыздысы ХІІ таблица заңдары (leges duodecim tabularum) . Ол б. э. д. V ғ. Ортасында халық жиналысымен қабылданған және үш ғасырға жуық әрекет етті. Цицероның айтуынша, ол жас кезінде өзге де ұлдар сияқты ХІІ таблицвны «қажетті өлең» ретінде жаттап аған.

Сенатусконсульттер . І ғ. Бастап құқық шығармашылық үрдісте халық жиналысынан үстеморынды сенат алды. Ол республика кезеңінде заң шығармашылық билікке ие болған. Оның құзіреті: «сенат - ұсынады, кеңес береді және ойлайды».

Дєріс №2

Құқықтарды жүзеге асыру және қорғау

Құқықтарды жүзеге асырудыңтүсінігіжәне оны қорғау формалары
Талапарызтүсінігіжәне оның түрлері
Легисакциондық, формулярлық және экстраординарлық процесстер туралы жалпы түсінік
Преторлық қорғаудың ерекше құралдары
Талаптың ескіру мерзімі

Құқықтарды жүзеге асырудың түсінігі және оны қорғау формалары. Құқықтарды жүзеге асыру дегеніміз - нақты субъектінің құқықтық реттеу арқылы, құқыққа қарсы келмейтін өзінің әрекеттері арқылы өз мүддесін жүзеге асыру. Егер құқықөкілетті тұлға өз әрекеттерімен субъективтік құқығын жүзеге асыруда бөгетке тап болса, оған оның мүдделерін жүзеге асыруға жағдай жасауға міндетті басқа бір тұлғаның көмегі керек. Бұл этапта субъективтік құқық құқықдәмелену формасын алады, яғни міндетті тұлғаның сәйкес әрекеті немесе әрекетсіздігіне дәмелену. Сәйкес мінез-құлық сақталмаған жағдайда, өкілеттінің ынтасымен соңғысы құқытық қорғауды қозғайды, міндетті тұлға құқық өкілеттінің құқығын жүзеге асыру үшін әрекет жасауға немесе әрекетсіздікке мәжбүрленеді.

Ежелгі уақытта құқықты жүзеге асырудың қалыпты құралы - озбырлық (өзі өзіне көмектесу) болды, бірте-бірте ол қорғаудың соттық (мемлекеттік) формасымен ығыстырылды. Классикалық және постклассикалық кезеңдерінен кейін өзі өзіне көмектесуге қажетті қорғану шегінде, тұлғаға немесе мүлікке заңсыз қол сұғушылықтан қорғану құралы ретінде, жол берілді (D. 43. 16. 1. 28) . Сәйкес практикаға сілтейтін Кассий заңгер жазып алған ежелгі ереже - vim vi repellere licet - зорлыққа күшпен тойтарыс беруге рұқсат етіледі, - оны Ульпиан табиғи құқыққа теңестірген. Өзі өзіне көмектесуді жүзеге асыру шектері Марк Аврелий декретімен және VI ғ. соңындағы император конституцияларымен анықталады, олар қажетті қорғаныс шектерінен асып түскені үшін санкциялар орнатады.

Сол кезде қалыптасқан жағдайды айқындаған XII кесте заңдары құқықты мәжбүрлі түрде жүзеге асырудың мемлекеттік органы ретінде соттың билік құзыретін регламенттеген. Соттың мемлекеттік орган ретіндегі рөлін өсіргені туралы әрекеті процесс пен шешімдерді жүзеге асыруға мемлекеттік биліктің тікелей араласумен сипатталатын рекуператорлар коллегиясын ұйымдастырғаны дәлел бола алады. Даудың мәніне байланысты сот жеке немесе коллегиялық бола алды, ал судья - рим тарихының ертерек кезеңінде- әрбір іс үшін жеке магистратпен немесе тараптармен тағайындалатын кез келген ересек рим азаматы. Келесі кезеңде судьялар сенаторлар болды, одан кейінірек всадниктер де болды.

Субъективтік құқықты қорғау ерекшеліктері. Қазіргі кездің көзқарасы бойынша, субъективті құқықты қорғау мүмкіндігі ол бұзылған фактісінен туындайды, яғни нақты тұлға өз құқығын жүзеге асыруда біреу бөгет жасап тұр деп есептесе, осының салдарынан оның қорғануға құқысы бар. Басқа сөзбен айтқанда, субъективтік құқық болатын болса, бір мезгілде оны қорғау мүмкіндігі де болады.

Римдіктердің көзқарасы бойынша, бұзылған күйдегі субъективтік құқық қоғауға құқықты туындатпайды. Керісінше, анықталған құқықөкілеттілік туралы тек магистрат талап арыз беру арқылы қорғауға мүмкіндік жасаса ғана сөз қозғауға болады. Талап арыздар даудың бөлек категорияларына қатысты біртіндеп қалыптасқан және Рим тарихының ерте кезеңдерінде барлық мүмкін болатын дәмеленулерді қамтыған жоқ. Осылайша, субъективтік құқық пен оны қорғау мүмкіндігі бір - бірінен ажратылған еді, соңғысы біріншісінен туындамады және берілген нақты жағдайда жоқ болуы да мүмкін еді. Қазіргі кездегі қорғау тәртібіне қарағанда «құқықтан - талап арызға», ежелгі римдік тәртіп «талап арыздан - құқыққа» формуласымен анықталды, яғни тек сәйкес талап арыз болған кезде ғана субъективтік құқық қорғауға жатады.

Талап арыз түсінігі және оның түрлері. Талап арыз (actio) түсінігі Дигесттерде анықталған: «Талап арыз дегеніміз - тұлғаның сот арқылы оған тиесілі талаптарды жүзеге асыру құқығы болып табылады» (D. 44. 7. 51) .

Преторлық құқық уақытынан бері талап арыздар цивильдік (ескі типтегі) және преторлық (адал ниетті) болып бөлінеді. Біріншілерді қарастырғанда, судья талап арыз туындайтын келісім шарт әрпімен байланады. Екінші жағдайда, судья цивильдік құқықтың ақтаншақтарын толтыру мақсатында өзінің қарауымен адал ниет принципіне сүйене алады, Гай айтқандай, айналымда әділеттікке сәйкес деп саналатын көзқарастардан шығу.

Талап арыздарды заттық (actiones in rem) және жеке (actiones in personam) деп бөлу критериі жауапкердің тұлғасы болып табылады. Заттық талап арыз сәйкес ереженің (мысалы, иелену құқығы) бұзушысы бола алатын кез келген тұлғаға қарсы бағытталады. Алдын ала оның кім болатыны белгісіз болғандықтан, бұл талап арыз тек анықталған бұзушыға ғана емес, әрбір үшінші тұлғаға - заттық құқықтың мүмкін болатын бұзушысна қарсы да бағытталады. Керісінше, жеке талап арыздарда мүмкін болатын құқық бұзушысы алдын ала анықталған, себебі бұл талап арыздар қатысушылары міндеттеменің пайда болу негізі болып табылатын келісім шартқа отыру мезгілінен бастап белгілі болатын міндеттемелік қатынастардан туындайды. Мысалы, егер Тиций келісім шарт арқылы Авлға қарыз берсе, онда соңғысы (тек сол ғана) Тицийдің құқығын (қарыз соммасын қайтару талабын) бұза алады, сондықтан талап арыз нақты Авлға қарсы ғана мүмкін болады.

Сонымен қатар, талап арыздар былай бөлінді: персекуторлық - қандай да бір құндылықты қайтару туралы (мысалы, иеленушінің өз затын қайтарып алу туралы талап арыз ) ; айыптық - айыпты төлету немесе залалдың орнын толтыру (және егер жауапкердің құқыққа қарсы әрекеттері оны байытпаған жағдайда да) ; арбитрарлық - судья адал ниет принципімен өз қарауынша шығындардың орнын толтыру көлемін анықтады; популярлық - ол кез келген азаматпен адамдарға немесе жануарларға зиянкелтіретіндей етіп бір нәрсені қойғандарға немесе ілгендерге қарсы берілетін талап арыз .

Бөлек категорияны цивильдік және абстракттілі болып табылатын, яғни цивильдік құқыққа негізделген және олардың пайда болу негізіне сілтемесі жоқ (бұл мәнсіз болды) кондикциондық талап арыздар құрды.

Азаматтық процесс. Талап арыз талапты сот шешімімен қанағаттандыру құралы ретінде азаматтық процессте жүзеге асырылады. Рим құқығының тарихы бірін бірі кезекпен ауыстырған азаматтық процесстің үш түрін біледі.

Бірінші және ең ежелгі формасы легисакциондық процесс (legis action - заңнан талап арыз ; мүмкін бұл термин зорлық пен озбырлыққа қарсы «құқықты заңды түрде жүзеге асыру» дегенді білдірді ) болды, ол екі сатыдан тұрды: in jure мен in judicio. Іn jure сатысы сот магистратының (рекстің, консулдың, кейіннен - претордың) әрекет ауқымы болды. Құқығым бұзылды деп санаған тұлға сотта іс қозғау үшін магистрат алдында бұл туралы өтініш жасау керек болды. Магистрат қуынушымен мәлімделетін дәмеленудің рұқсаттылығын, дәмеленудің мазмұны мен оның жарамдылық шартының бар екенін анықтайды. Процесстің бұл сатысының мақсаты пайда болған даудың құқықтық мазмұнын анықтау, яғни бұл дәмелену соттық қараудың пәні болама екендігін анықтау. Жоғарыда айтылғандай, магистрат бұзылған субъективтік құқықты сотта қорғау (яғни талап арыз ) мүмкіндігін әр кезде бере бермеген, тек дәмелену заңға сәйкес сонымен қатар оның тұжырымдамаларына сай болатын болса. Талап арыз жоқ болса, онда қорғауға да құқық жоқ деген сөз. Гай өзінің Институцияларында легисакциондық процесстің формализмін және құралдардың жетіспеушілігін атай отырып, мынандай мысал келтірген. Егер кімде кім жүзім сабағы жойылғандығы туралы талап арыз бергенде құжатта оларды жүзімнің сабағы деп атайтын болса, олл істен ұтылады. Себебі ХІІ кестенің әріптік мазмұнына сай ол тек жойылған ағаштар жөнінде талап арыз ғана мүмкін еді. легисакциондық процесс шегінде талап арыздардың әртүрлі пәндеріне сәйкес, оларды қарастырудың бес формасы бар: пари процесі; қол салу ; судьяны тағайындау талабы бар процесс; белгілі бір ақша соммасын немесе зат санын талап ететін процесс; несие берушінің кепілдік алуы бар процесс.

Пари процесі (sаcramenti) меншік құқығы жөнінде талап арыздың және міндеттемелерден туындайтын талап арыздың ең көп таралған формасы еді. Тараптар арасындағы сөз тартыстары магистрат алдында өтетін. Даулы зат немесе оның бөлшегі олармен біге болу тиіс. Мысалы, дау жер учаскесі жөнінде болса, онда жердің бөлшегі әкелінген. Тараптардың салттық әрекеттерінің мақсаты - дауды тұжырымдау. Қуынушы жауапкерде өз әрекеттерін негіздеуді сұрайды: «Мен сеннен қандай негізде виндикациялағаныңды сұраймын (яғни ол зат сенікі деп айттың?) ». Жауапкер түсіндіруден бас тарта алды. Одан кейін қуынушы жауапкерге кепіл беруді ұсынады да өзі оны береді. Кепілдің соммасы ХІІ кестемен орнатылған: егер даулы заттың бағасы 1000 асстан асса, кепілдің соммасы 500 ассқа теңестірілгенжәне басқа жағдайлар үшін 50 асс болды. Кепіл қазынаға төленген. Одан кейін қорытынды кезең - litis contestasio («дауды бекіту») : қуынушы мен жауапкердің әрекеттеріне куә болған және оны растайтын куәгерлер шақырылған.

Сонымен, in jure кезеңі ол тараптар арасындағы третейлік сот жөнінде келісім шарттың қатаң регламенттелген процессуалдық тәртібі.

Екінші кезеңде in judicio судья дауды нақты шешеді, ол 30 күннен кейін ғана бастала алатын. Бұл мерзім тараптар үшін дәлелдерді жинастыру мүмкіндігін туғызу үшін орнатылды. Тараптар көрсетілген уақытта сотқа келеді. Егер тараптардың біреуі себепті келе алмайтын болса, онда іс кейіге қалдырылды. Егер тараптың біреуі себепсіз келмейтін болса, онда судья келген тараптың пайдасына істі шешкен. Содан кейін олар өздерінің айтқандарын негіздеген. Судья келтірілген дәлелдерді өзі карастырып, наразылық білдіруге жатпайтын ауызша шешім шығарған. Істе ұтылған тарап қазынаға төлеген кепілін жоғалтатын болған, ал ұтқандарға ол қайтарылдв.

Римді әлемдік экономикалық айналымға енгізген сәтімен соттық қорғауды енді римдіктер еместерге де беру өмірлік қажеттілік еді. Сонымен қатар, өзінің құқықтарды қорғау мүмкіндігінің тарлығымен легисакциондық процесс күрделеніп кеткен іскерлік қатынастар талаптарына сай болмаған.

Оның орнына формулярлық процесс келді. Ол алғашында Перегриндердің преторының тәжірибесінде пайда болып, одан кейін қала преторымен қабылданып, Эбуций заңымен ресмиленген (б. э. д ІІғ. ) . өзінің өкілеттілігіне сәйкес, претор біртіндеп жаңа құқықтық қатынастарға қорғау бере бастады және дауларды құқықтық тұжырымдауды өзіне артты . Ол цивильдік құқық әрпімен байланбаған және адал ниет пен әділеттлік принциптеріне сүйене отырып, өзінің қарауы бойынша қорғауды бере алды немесе бермеді.

Формулярлық процесс бұрын болған 2 кезеңнен тұрды. Жауапкерді қуынушы өзі шақырды. Преторлық эдиктінің жаңалық енгізгеніне сәйкес, сотқа себепсіз келмегендер енді айып төлейді. Іn jure сатысында өз дәмелелерін кез келген формада айтқан. Претор екі жақтың айтқандарын тыңдап, қуынушы дәмелелері мен жауапкердің қарсылығы бар формуланы жазбаша құрастырып, оны сотқа берді. Формуланы құрастыру - іn jure сатысының негізгі мақсаты, ал оны алған сәттен бастап, litis contestatio жасалды деп есептеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.