Қытай мәдениетінің ірі өкілі ВАҢ МЫҢ
КІРІСПЕ
1 ҚЫТАЙ МӘДЕНИЕТІНІҢ ІРІ ӨКІЛІ ВАҢ МЫҢ
1.1 Ваң Мыңның өмірі мен шығармашылығы
1.2 Ваң Мыңның қазіргі Қытай әдебиеті мен мәдениетіне қосқан үлесі
2 АДАМНЫҢ ІШКІ ЖАН ДҮНИЕСІН БЕЙНЕЛЕУДЕГІ ВАҢ МЫҢНЫҢ ӘДІСТЕРІ Адамның ішкі жан дүниесін бейнелеудегі Ваң Мыңның әдістері
2.1 Су символикасы . адамның ішкі әлемінің айнасы
2.2 Музыка . кейіпкердің психикалық жағдайының көрінісі
2.3 Тұлғаны сипаттаудағы басқа символикалардың орны
2.4 Қаһарманның мамандығы . тұлғаның мінезін анықтаудағы әдіс
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ҚЫТАЙ МӘДЕНИЕТІНІҢ ІРІ ӨКІЛІ ВАҢ МЫҢ
1.1 Ваң Мыңның өмірі мен шығармашылығы
1.2 Ваң Мыңның қазіргі Қытай әдебиеті мен мәдениетіне қосқан үлесі
2 АДАМНЫҢ ІШКІ ЖАН ДҮНИЕСІН БЕЙНЕЛЕУДЕГІ ВАҢ МЫҢНЫҢ ӘДІСТЕРІ Адамның ішкі жан дүниесін бейнелеудегі Ваң Мыңның әдістері
2.1 Су символикасы . адамның ішкі әлемінің айнасы
2.2 Музыка . кейіпкердің психикалық жағдайының көрінісі
2.3 Тұлғаны сипаттаудағы басқа символикалардың орны
2.4 Қаһарманның мамандығы . тұлғаның мінезін анықтаудағы әдіс
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Дипломдық жұмыс Қытайдың қазіргі ұлы жазушысы Ван Мэнның шығармашылығына және оның адамның жан дүниесін бейнелеудегі өзіндік әдістерін зерттеуге арналған. Ваң Мың – даңқы әлдеқашан Қытай елінің шекарасынан асқан, әлемдік деңгейдегі жазушы. Оның шығармашылығы қазіргі қытай әдебиетін жаңа бағытқа бағыттады. Тек идеологиямен шектелген бұрынғы қытай әдебиетін адамға қарай бұрып, әдебиеттің өсуі мен дамуына мүмкіндік туғызды.
Ваң Мың өзінің сөз өнер шеберлігін қоғамдық қызметімен ұштастырады. Бірнеше жылдар бойы Қытай мәдениет министрі, КҚП ОК мүшесі қызметін атқарды. Сондықтан оның шығармаларындағы кейіпкерді әр уақытта қоғаммен байланыстырады.
Ваң Мың үшін әдебиет – еңбек: «шығармашылық - күрделі ой еңбегі. Кез-келген еңбек мақсатсыз, жоспарсыз болуы мүмкін емес». Ван Мэнның әдеби шығармашылыққа осындай көзқарасы конфуциан тұжырымдамасына жақын келеді:«Конфуциандық доктринаға сәйкес, әдебиет «вэн» даналықтың ең жоғарғы белгісін білдіреді. Әдебиет бұл ермек және әуестік емес, сөздiң адам баласына ең үлкен қызмет етуі». Осындай отан сүйгiштiк, махаббат, жауапкершiлiк сезiмiнен тұратын конфуциандық қағидалары Ваң Мынның эстетикалық санасының бір бөлігі болып келеді. [4,146]
Ван Мэнның шығармашылығы Қазіргі Қытай әдебиетінде маңызды орын алады, себебі ол әдебиеттің дамуы мен өсуіне көптеген мүмкіндіктер туғызып отыр. Ваң Мың өзінің бар ықыласын кейіпкерлердің ішкі жан дүниесіне бөліп қана қоймай, оларды тарихи, ұлттық-психологиялық және фәлсафалық бағытта талдайды. Шығармаларында Ваң Мың қазіргі қоғамның мәселелерін бейнелеп, оларды өмір ақиқатымен толықтырады. Әдеби үдеріс кезінде ол көтерген мәселелер өз шешiмдерiн табуға мүмкiндік алды.
20 ғасырдың қытай әдебиеті Вэн Фэнцао тұжырымдамаларына сәйкес, негізгі үш «жаңғырту» үлгілерін бөліп көрсетеді: жаңғыртудың бірінші үлгісі – Лу Сунь бастаған «4 мамыр» қозғалысы; жаңғыртудың екінші үлгісі – әдебиеттің жаңғыртуы Цюй Цюбо, Мао Цзэдун бастаған топпен байланысты; жаңғыртудың үшінші үлгісі – Ваң Мыңмен жасалған «әдебиеттің жаңа кезеңі». Вэн Фэнцаодың ойынша, алғашқы екі үлгілерде елеулі кемшіліктер (бір бағыттылық) болды: «Бiрiншiсi, халықтан «еуропаға» қарай бағытталды; екiншiсі өз-өзінде тұйықталып, уақыт өте келе «озат қойылым» әдебиетіне айналды». [6,б. 134]
Ваң Мың дәстүрлі шығармашылық тұжырымдамадан бас тартпады. Вэнь Фэнцяодың сөзіне сәйкес, жазушы шектеуліктерден бас тартады:«Ваң Мың шығармашылық құндылықтардың тәуелсіздігін, алуан түрлілігін, көп жақтылығын бағалайды». Ваң Мың «4 мамыр» мен «Мао кезеңіндегі» әдебиеттің ішкі қиындықтарын жақсы сезді. Бұл уақытта жазушылардың тек ойлары мен шығармалары ғана шектелмеді, қытай әдебиетінің әдеби формалары да кішірейді. Сондықтан Ваң Мың көп құрамдылыққа, кеңдікке ұмтылды». [7,122б]
Ваң Мың өзінің сөз өнер шеберлігін қоғамдық қызметімен ұштастырады. Бірнеше жылдар бойы Қытай мәдениет министрі, КҚП ОК мүшесі қызметін атқарды. Сондықтан оның шығармаларындағы кейіпкерді әр уақытта қоғаммен байланыстырады.
Ваң Мың үшін әдебиет – еңбек: «шығармашылық - күрделі ой еңбегі. Кез-келген еңбек мақсатсыз, жоспарсыз болуы мүмкін емес». Ван Мэнның әдеби шығармашылыққа осындай көзқарасы конфуциан тұжырымдамасына жақын келеді:«Конфуциандық доктринаға сәйкес, әдебиет «вэн» даналықтың ең жоғарғы белгісін білдіреді. Әдебиет бұл ермек және әуестік емес, сөздiң адам баласына ең үлкен қызмет етуі». Осындай отан сүйгiштiк, махаббат, жауапкершiлiк сезiмiнен тұратын конфуциандық қағидалары Ваң Мынның эстетикалық санасының бір бөлігі болып келеді. [4,146]
Ван Мэнның шығармашылығы Қазіргі Қытай әдебиетінде маңызды орын алады, себебі ол әдебиеттің дамуы мен өсуіне көптеген мүмкіндіктер туғызып отыр. Ваң Мың өзінің бар ықыласын кейіпкерлердің ішкі жан дүниесіне бөліп қана қоймай, оларды тарихи, ұлттық-психологиялық және фәлсафалық бағытта талдайды. Шығармаларында Ваң Мың қазіргі қоғамның мәселелерін бейнелеп, оларды өмір ақиқатымен толықтырады. Әдеби үдеріс кезінде ол көтерген мәселелер өз шешiмдерiн табуға мүмкiндік алды.
20 ғасырдың қытай әдебиеті Вэн Фэнцао тұжырымдамаларына сәйкес, негізгі үш «жаңғырту» үлгілерін бөліп көрсетеді: жаңғыртудың бірінші үлгісі – Лу Сунь бастаған «4 мамыр» қозғалысы; жаңғыртудың екінші үлгісі – әдебиеттің жаңғыртуы Цюй Цюбо, Мао Цзэдун бастаған топпен байланысты; жаңғыртудың үшінші үлгісі – Ваң Мыңмен жасалған «әдебиеттің жаңа кезеңі». Вэн Фэнцаодың ойынша, алғашқы екі үлгілерде елеулі кемшіліктер (бір бағыттылық) болды: «Бiрiншiсi, халықтан «еуропаға» қарай бағытталды; екiншiсі өз-өзінде тұйықталып, уақыт өте келе «озат қойылым» әдебиетіне айналды». [6,б. 134]
Ваң Мың дәстүрлі шығармашылық тұжырымдамадан бас тартпады. Вэнь Фэнцяодың сөзіне сәйкес, жазушы шектеуліктерден бас тартады:«Ваң Мың шығармашылық құндылықтардың тәуелсіздігін, алуан түрлілігін, көп жақтылығын бағалайды». Ваң Мың «4 мамыр» мен «Мао кезеңіндегі» әдебиеттің ішкі қиындықтарын жақсы сезді. Бұл уақытта жазушылардың тек ойлары мен шығармалары ғана шектелмеді, қытай әдебиетінің әдеби формалары да кішірейді. Сондықтан Ваң Мың көп құрамдылыққа, кеңдікке ұмтылды». [7,122б]
Кітаптар мен монографиялар:
1. Лукьянов А.Е. Онтология хужожественного лика культуры Дао.- Москва, Мысль, 2004 – 581 б
2. Федоренко Н.Т. Избранные произведения. – М., Восток-Запад, 1987- 1т. 768 б
3. Лотман Ю.М. Внутри мыслящих миров. – М.,1996 – 498 б
4. Торопцев С.А. Ван Мэн в контексте современной китайской литературы. – М., 2004 - 229 б
5. Вэнь Фэнцао. 王蒙与二十世纪中国文学的第三次现代新专心. (Ван Мэн и третий выбор «модернизации» китайской литературы 20 века) Сост. и отв. ред. Торопцев С.А.– М., 2004
6. Цинь Чжаоян. 作家王蒙.(The writer Wang Meng) - Пекин, 1980 – 543 б
7. Leo Oufan Lee. The politics of Technique. After Mao: Chinese literature (1978-1981) and society. - Cambridge, 1985
8. Лю Цзайфу. Китайская литература в последнии 10 лет. – Пекин, 1983 – 342 б
9. Шулунова Е.К. Символика как художественный язык прозы Ван Мэна. 1999
10. Желоховцева А.Н. Ван Мэн о современной китайской литературе. 2000
11. Надя Жульен. Словарь символов. - Челябинск, 1999 - 458 б
12. Белый А. Критика, эстетика, теория символизма. - М., 1994 - 396 б
13. Дж. Купер. Энциклопедия символов. - М., 1995
14. Д. Тресидд Словарь символов. - М., 1999 - 559 б
15. Ван Мэн. Беседы о литературном творчестве.- Шанхай, 1983
16. Ван Мэн. Следы на склоне, идущие на вверх. – М., Изд. УРС, 2004 – 427 б
17. Ван Мэн «王蒙说» (Ван Мэн сказал). – Пекин,1998 - 437 б
18. Энциклопедия символов.- М., 2000 – 640 б
19. Энциклопедия китайских символов. - М., 2005 – 725 б
Мерзімді басылымдар:
20. Торопцев С.А. Ван Мэн. Творческие поиски и находки - Проблемы Дальнего Востока, 1984, №2, 41 б
21. Ван Мэн. Цюаньцюхуа ланчао юй вэньхуа даго (Волна глобализации и строительство культурной державы) \\ Гуанмин жибао, Пекин, 09.01.2002. - Перевод опубликован в журнале «Проблемы Дальнего Востока», 2004, №2, 23
22. Воскресенский Д.Н. Открытие личности: заметки о психологической прозе - Проблемы Дальнего Востока, 2001, № 10, 15 б
23. Рифтин Б.Л. Ван Мэн. Избранная проза и очерки.- Проблемы Дальнего Востока, 2006, №3, 5б
24. Боревкий Н.Е. Движение прозы Ван Мэна. - Проблемы Дальнего Востока, 2004, № 12, 32 б
Интернет-сілтемелер:
25. Смирнов И.С. Символ как архетип. http://www.lingvochina.ru/library/95
26. Кантемирова В.А. Феномен творчества Ван Мэна. htp: //www.tomsk. doklad.ru
27. 王蒙作品.http://www.baidu.com
1. Лукьянов А.Е. Онтология хужожественного лика культуры Дао.- Москва, Мысль, 2004 – 581 б
2. Федоренко Н.Т. Избранные произведения. – М., Восток-Запад, 1987- 1т. 768 б
3. Лотман Ю.М. Внутри мыслящих миров. – М.,1996 – 498 б
4. Торопцев С.А. Ван Мэн в контексте современной китайской литературы. – М., 2004 - 229 б
5. Вэнь Фэнцао. 王蒙与二十世纪中国文学的第三次现代新专心. (Ван Мэн и третий выбор «модернизации» китайской литературы 20 века) Сост. и отв. ред. Торопцев С.А.– М., 2004
6. Цинь Чжаоян. 作家王蒙.(The writer Wang Meng) - Пекин, 1980 – 543 б
7. Leo Oufan Lee. The politics of Technique. After Mao: Chinese literature (1978-1981) and society. - Cambridge, 1985
8. Лю Цзайфу. Китайская литература в последнии 10 лет. – Пекин, 1983 – 342 б
9. Шулунова Е.К. Символика как художественный язык прозы Ван Мэна. 1999
10. Желоховцева А.Н. Ван Мэн о современной китайской литературе. 2000
11. Надя Жульен. Словарь символов. - Челябинск, 1999 - 458 б
12. Белый А. Критика, эстетика, теория символизма. - М., 1994 - 396 б
13. Дж. Купер. Энциклопедия символов. - М., 1995
14. Д. Тресидд Словарь символов. - М., 1999 - 559 б
15. Ван Мэн. Беседы о литературном творчестве.- Шанхай, 1983
16. Ван Мэн. Следы на склоне, идущие на вверх. – М., Изд. УРС, 2004 – 427 б
17. Ван Мэн «王蒙说» (Ван Мэн сказал). – Пекин,1998 - 437 б
18. Энциклопедия символов.- М., 2000 – 640 б
19. Энциклопедия китайских символов. - М., 2005 – 725 б
Мерзімді басылымдар:
20. Торопцев С.А. Ван Мэн. Творческие поиски и находки - Проблемы Дальнего Востока, 1984, №2, 41 б
21. Ван Мэн. Цюаньцюхуа ланчао юй вэньхуа даго (Волна глобализации и строительство культурной державы) \\ Гуанмин жибао, Пекин, 09.01.2002. - Перевод опубликован в журнале «Проблемы Дальнего Востока», 2004, №2, 23
22. Воскресенский Д.Н. Открытие личности: заметки о психологической прозе - Проблемы Дальнего Востока, 2001, № 10, 15 б
23. Рифтин Б.Л. Ван Мэн. Избранная проза и очерки.- Проблемы Дальнего Востока, 2006, №3, 5б
24. Боревкий Н.Е. Движение прозы Ван Мэна. - Проблемы Дальнего Востока, 2004, № 12, 32 б
Интернет-сілтемелер:
25. Смирнов И.С. Символ как архетип. http://www.lingvochina.ru/library/95
26. Кантемирова В.А. Феномен творчества Ван Мэна. htp: //www.tomsk. doklad.ru
27. 王蒙作品.http://www.baidu.com
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс Қытайдың қазіргі ұлы жазушысы Ван Мэнның
шығармашылығына және оның адамның жан дүниесін бейнелеудегі өзіндік
әдістерін зерттеуге арналған. Ваң Мың – даңқы әлдеқашан Қытай елінің
шекарасынан асқан, әлемдік деңгейдегі жазушы. Оның шығармашылығы қазіргі
қытай әдебиетін жаңа бағытқа бағыттады. Тек идеологиямен шектелген
бұрынғы қытай әдебиетін адамға қарай бұрып, әдебиеттің өсуі мен дамуына
мүмкіндік туғызды.
Ваң Мың өзінің сөз өнер шеберлігін қоғамдық қызметімен ұштастырады.
Бірнеше жылдар бойы Қытай мәдениет министрі, КҚП ОК мүшесі қызметін
атқарды. Сондықтан оның шығармаларындағы кейіпкерді әр уақытта қоғаммен
байланыстырады.
Ваң Мың үшін әдебиет – еңбек: шығармашылық - күрделі ой
еңбегі. Кез-келген еңбек мақсатсыз, жоспарсыз болуы мүмкін емес. Ван
Мэнның әдеби шығармашылыққа осындай көзқарасы конфуциан тұжырымдамасына
жақын келеді:Конфуциандық доктринаға сәйкес, әдебиет вэн даналықтың ең
жоғарғы белгісін білдіреді. Әдебиет бұл ермек және әуестік емес, сөздiң
адам баласына ең үлкен қызмет етуі. Осындай отан сүйгiштiк, махаббат,
жауапкершiлiк сезiмiнен тұратын конфуциандық қағидалары Ваң Мынның
эстетикалық санасының бір бөлігі болып келеді. [4,146]
Ван Мэнның шығармашылығы Қазіргі Қытай әдебиетінде маңызды орын
алады, себебі ол әдебиеттің дамуы мен өсуіне көптеген мүмкіндіктер
туғызып отыр. Ваң Мың өзінің бар ықыласын кейіпкерлердің ішкі жан
дүниесіне бөліп қана қоймай, оларды тарихи, ұлттық-психологиялық және
фәлсафалық бағытта талдайды. Шығармаларында Ваң Мың қазіргі қоғамның
мәселелерін бейнелеп, оларды өмір ақиқатымен толықтырады. Әдеби үдеріс
кезінде ол көтерген мәселелер өз шешiмдерiн табуға мүмкiндік алды.
20 ғасырдың қытай әдебиеті Вэн Фэнцао тұжырымдамаларына сәйкес,
негізгі үш жаңғырту үлгілерін бөліп көрсетеді: жаңғыртудың бірінші
үлгісі – Лу Сунь бастаған 4 мамыр қозғалысы; жаңғыртудың екінші
үлгісі – әдебиеттің жаңғыртуы Цюй Цюбо, Мао Цзэдун бастаған топпен
байланысты; жаңғыртудың үшінші үлгісі – Ваң Мыңмен жасалған әдебиеттің
жаңа кезеңі. Вэн Фэнцаодың ойынша, алғашқы екі үлгілерде елеулі
кемшіліктер (бір бағыттылық) болды: Бiрiншiсi, халықтан еуропаға қарай
бағытталды; екiншiсі өз-өзінде тұйықталып, уақыт өте келе озат қойылым
әдебиетіне айналды. [6,б. 134]
Ваң Мың дәстүрлі шығармашылық тұжырымдамадан бас тартпады. Вэнь
Фэнцяодың сөзіне сәйкес, жазушы шектеуліктерден бас тартады:Ваң Мың
шығармашылық құндылықтардың тәуелсіздігін, алуан түрлілігін, көп жақтылығын
бағалайды. Ваң Мың 4 мамыр мен Мао кезеңіндегі әдебиеттің ішкі
қиындықтарын жақсы сезді. Бұл уақытта жазушылардың тек ойлары мен
шығармалары ғана шектелмеді, қытай әдебиетінің әдеби формалары да
кішірейді. Сондықтан Ваң Мың көп құрамдылыққа, кеңдікке ұмтылды. [7,122б]
Ваң Мынның шығармашылығы 20 ғасырдың қытай әдебиетіне зор үлес
қосты. Бұл дәуір қытай әдебиеті үшін жаңа кезең болып табылады:
Ваң Мыңның шығармашылығы – 20 ғасырдағы әдебиет үшін бастаушы үлгі.
[5, 26б] Оның көзқарастары жаһандану сипатында болады:мәдени алуан
түрлілік әлемді молайтып безендіреді. Өз мәдениетін білу, өз
мәдениетін сыйлау, осыдан өз-өзін қадірлеу сезімі пайда болады. Бұл сезім
жаһандану үдерісінде бізді тұрақтандырады; мәдени топты құру келешекте
әлем алдында біздің елдің қандай деңгейде тұрғандығын білдіреді;
жаңа мемлекетті құру үшін тек экономикалық әлпет емес, сонымен қатар
мәдени әлпет те керек; ұлттық рухты қалыптастыруда әдебиет пен
өнердің маңызы зор . [5, 12 б]
Ваң Мың шығармашылығының концепциясы бойынша әдебиет бұл маңызды
еңбек бола тұра, міндетті түрде әлеуметтік мәнді болуы керек. Әдебиет
өмірді байытуға, адамды тәрбиелеуге, адамның рухани деңгейін көтеруге,
өнер-білімге шақырған. Ваң Мың бойынша, әдебиет қоғамдық өмірдің
өрісінде өмір сүреді, оның тәрбиелік, эстетикалық функциялары бар.
Ваң Мыңның шығармалығының негізі – күрделі ішкі жан дүниесі бар
тұлға. Жазушы өз кейіпкерлерінің психикасына, сезімдері мен толғауларына
көп көңіл бөледі, олардың іс-әрекеттеріне талдау жасайды. Жазушы
қарасөзінің ең басты ерекшеліктерінің бірі ХХ ғ. соңы мен ХХІ ғ.
басында пайда болған қарапайым кейіпкерді әлемді ерекше қабылдайтын жеке
тұлғамен теңестіру әдісін қолдану.
Ваң Мың – жазушы, әдеби сыншы, публицист, ақын, қоғам қайраткері. Ваң
Мың қазіргі қытай әдебиетінің дамуы мен қытай мәдениетінің дүние жүзіне
танылуына зор үлес қосты. Оған бір мысал, Ваң Мың шығармаларының бірнеше
шет тілдеріне аударылуы. Бұл тек жазушының ғана жетістігі емес, оның
өнері бастау алатын қытай әдебиетінің жетісігі. Қытай елін дүр
сілкіндерген мәдени төңкеріс кезінде қытай азаматтарының басына түскен
қиыншылықтарын ашық түрде өз шығармаларында жазды. Өзі, оның шығармалары
қаншама сынға түссе де, өз шындығын жазудан тайынбады. Сондықтан ХХ
ғасырғы қазіргі қытай әдебиетін Ваң Мыңсыз елестетуге болмайды. Енді
Қытайдың орасан бай әдебиетін көркейту мен дамытуға үлес қосқан Ваң Мыңды
тыңғылықты зерттеуді қажет етеді. Міне бұл біздің бітіру жұмысымыздың
өзектілігі болып табылады
Зерттеу жұмысының басты мақсаты – жазушы шығармаларындағы кейіпкердің
ішкі жан дүниесін бейнелеуде қолданылатын символика әдісін тереңірек
зерттеу. Бұл мақсатқа жетуде бірнеше міндеттер қойылады. Олар:
• Қытай мәдениетінің ірі өкілі Ваң Мыңның өмірі мен шығармашылығына
талдау жасау;
• Ваң Мыңның Қытай мәдениеті мен әдебиетіне қосқан үлесін анықтау;
• жазушы шығармаларындағы символика әдісінің қолданылуын анықтау және
зерттеу.
• Ваң Мыңның шығармаларына сараптама жасау;
Біз зерттеу жұмысымызда алғаш рет жазушы шығармашылығында
кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін бейнелеуде кеңінен қолданылатын символика
әдісін анықтап, сараптауға тырыстық. Жазушы осы тәсілдің көмегімен
кейіпкердің ойлау тереңдiгін суреттейдi, өмiр туралы негiзгi
тұжырымдамасын символ арқылы бiлдiредi. Бұл жұмыста жазушы шығармаларына
жан-жақты талдау жасалған. Негiзiнде Ваң Мыңды және оның шығармашылығын
орыс және қытай мамандары зерттеген.
Ваң Мыңның шығармашылығына арналған еңбектері ғылымның дамуына
әжептәуір ықпал еткен қытайлық ең атақты әдебиетші ғалымдардың ішінен ең
алғашқы кезекте Вэнь Фэнцяо, Цинь Чжаоян, Лю Цзайфу әдебиет мамандарын
атауға болады. Вэнь Фэнцаодың 2004 жылы шыққан
王蒙与二十世纪中国文学的第三次现代新专心 атты ғылыми еңбегінде ХХ
ғасырдың Қытай әдебиетіне Ваң Мыңның қосқан үлесі туралы мәселелер
қозғалған. Цинь Чжаоянның 1980 жылы Қытай әдебиеті баспаханасында басылып
шыққан 作家王蒙 атты еңбегінде Ваң Мыңның өмірбаяны мен оның жазу
стиліне тоқталып кеткен. 1983 жылы жарық көрген Лю Цзайфудың Китайская
литература за последнии 10 лет еңбегінде Қытайдағы соңғы оң жылдықтардағы
қыта әдебиетінің ахуалы туралы сөз қозғалған. Мао Цзедун билігінен кейінгі
қытай әдебиеті еңбегінде жалпы Мао Цзедунның билігінен кейінгі қытай
әдебиетінің ахуалы туралы жазылған. Соның ішінде Ваң Мыңға жазушы ретінде
тоқталып, оның шығармаларын саралаған болатын.
Қытайтану ғылымын дамытуды бізден әлде қайда ерте қолға алған көршіміз
Ресейде Ваң Мыңның шығармашылығы мен оның ешкімге ұқсамайтын ерекше жазу
тәсілдері көптеген қытайтанушы ғалымдардың ғылыми-зерттеулеріне арқау
болған. Сорокин В.Ф., Торопцев С.А., Желоховцев А.Н., Воскресенский Д.Н.,
Малявин В.В., И.С.Смирнов, Ю.А.Сорокин, Захаров Н.В. жазушылар
шығармаларын аудармаларының көмегімен біз Ваң Мыңның шығармаларымен
таныспыз. Кеңестік және ресей қытайтанушылары Ваң Мыңның әдеби көзқарасын
зерттеп, оның шығармашылығына көп ықыласын бөлген. Сорокин В.Ф. Ван Мэн о
литературном творчестве,Торопцев С.А. От схемы к характеру, Желоховцев
А.Н., Федоренко Н.Т., Воскресенский Д.Н. Открытие личности: заметки о
психологической прозе, Б.Л. Рифтин Ван Мэн. Избранная проза и очерки,
Н.Е. Боревскийдің Движение прозы Ван Мэна мақалалары Ваң Мыңның
шығармашылығы мен оның кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін бейнелейтін
әдістеріне арналған болатын. Атап айтсақ, бұл саладағы ең алғашқы ауқымды,
салмақты еңбек орыс ғалымы С.А. Торопцевтың 2004 жылы шыққан Ван Мэн в
контексте в современной литературе деген еңбегін айтуға болады. Оның бұл
кітабында жазушының қытай әдебиеті мен мәдениеті туралы ойларын, оның
қытай қоғамына қосқан үлесін, жазушының кейіпкердің ішкі жан дүниесін
бейнелеуде қолданылатын әдістеріне көп назар аударған. Кейін келе
Е.К.Шулунованың 1999 жылы Символика как художественный язык прозы Ван
Мэна, А.Н.Желоховцеваның 2000 жылы Ван Мэн о современной китайской
литературе деген ғылыми еңбектері жарыққа шықты. А.Н.Желоховцеваның Ван
Мэн о современной литературе еңбегінде Ваң Мыңның шығармашылық тұлғасына
назар аударған. Ал Е.К.Шулунованың Символика как художественный язык
прозы Ван Мэна ғылыми жұмысында жазушының шығармашылығы мен оның жазу
стиліне көңіл бөлген. Яғни, оның кейіпкер мен кейіпкердің рухани дүниесін
суреттеуде қолданылатын әдістеріне тоқталған. Сондай-ақ, Ваң Мыңның 2004
жылы жарық көрген Следы на склоне, идущие на вверх шығармалар жинағы
қолдандым.
Ресей мен батыс қытайтанушы ғалымдарымен Ваң Мыңның шығармашылығы
мен өмірін зерттелгеніне отыз жылдан астам уақыт өтті. Ваң Мыңның
шығармалары көптеген шет тілдерге аударылған. Ваң Мыңның шығармашылығын
зерттеген батыс әдебиетшілер қатарына Лео Оуфань Ли (АҚШ), А.Долежалову
(Словакия), Фрица Грунер (Германия), Мариана Галика (Словакия) және т.б.
жатқызуға болады. Лео Оуфань Лидің 1985 жылы басылған Мао Цзедун билігінен
кейінгі қытай әдебиеті еңбегінде жалпы Мао Цзедунның билігінен кейінгі
қытай әдебиетінің ахуалы туралы жазылған. Соның ішінде Ваң Мыңға жазушы
ретінде тоқталып, оның шығармаларын саралаған болатын.
Зерттеу нысаны. ХХ ғасыр Қытай әдебиеті
Зерттеу пәні. Ваң Мың творчествосындағы ішкі психологизм әдісі
Зерттеудiң әдiстемесі. Зерттеу жұмысының негізгі мақсатына жету және
қойылған нақты міндеттерді шешу үшін ресейлік және қытайлық зерттеушілердің
еңбектеріндегі теориялар сараланды. Тақырыптың қажеттілігіне байланысты
талдау әдісі қолданылды.
Бітіру жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан тұрады.
Негізгі бөлім үлкен екі тарауға бөлінген. Бірінші тарауда Ваң Мың қытай
мәдениетінің ірі өкілі ретінде қарастырылып, екінші тарауда жазушының
адамның ішкі жан дүниесін бейнелеудегі әдістері деп екі тарауға бөлініп
сарапталған. Бірінші тарау оның өмірі мен шығармашылығы, бүгінгі күнде Ван
Мэнның қытай әдебиеті мен мәдениетіне қосқан үлесі деп екі тараушаға
бөлінген. Ал екінші тарау символика әдісінің түрлеріне сараптама жасалған
тараушалардан тұрады. Қорытындыда еңбектің алдына қойылған мақсат,
міндеттердің қаншалықты орындалғанына тоқталып, қорытынды жасалған.
1 ҚЫТАЙ МӘДЕНИЕТІНІҢ ІРІ ӨКІЛІ ВАҢ МЫҢ
1. Ваң Мыңның өмірі мен шығармашылығы
Мемлекеттiк және партиялық инстанциялар да, қоғамдық шеңберлер де сөзі
жүретін Қытай мәдениетiнiң ең iрi қайраткерi, жазушы Ваң Мың 1934 жылы
15 қазанда Пекинде дүниеге келген. 12 жасынан бастап Пекинде жұмыс iстеп,
1948 жылы ҚКП қатарына кiрдi. ҚХР-дың жариялауынан кейiн (1949 жылы)
жалпықытайлық жастар ұйымының төменгi жақ басқарушы органдарында жұмыс
iстедi, Жастар одағының Жаңадемократия Орталық мектебiнде оқыды. [27]
Көктем жүрек атты балалық шақтағы бiрiншi эссесi мектеп альманахында
1948 жылы жарияланды. 1953 жылы Жастық шақ жасасын атты романын жаза
бастап, 1955 жылы Вэньсюэ Жэньминь (80-шi жылдарда сол редакцияның бас
редактор қызметінде жұмыс істеді) жалпықытайлық шеңбердегі журналында
өзінің бiрiншi әңгiмесi Фасолинканы жариялады.
Алғашқы шығармасыннан-ақ, Ваң Мыңның сыртқы әлемді суреттеу, адам
психологиясына ену жазушылық дарыны байқала бастады.
1956 жылы жарияланған Орготделге жаңа келген Ваң Мыңның әңгiмесі
елде үлкен өзгерістер туғызды. Әңгiмеде автордың дәрiптелген көзқарастары
арқылы партияның басшылық етушi адамдарыр, бюрократық тенденцияларын сынға
алды. Бұл 1957 жылы ревизионизммен күрес саясатында партиядағы
бюрократтық тенденциясына емес, әңгiменiң авторына бағытталған болатын.
Ваң Мың Мао Цзэдунның ашық қолдауына жеткенімен, алайда қоғамның оң
элементі сияқты бағаланып, партиядан шығарылып тасталған. Кейін еңбектiк
тәрбиесіне (ауыр физикалық жұмысқа), алдымен Пекин шартарабында, содан соң
1978 жылға дейiн шынжанның түкпiріне бригадирдың орынбасар қызметінде
жіберілген.1966 жылы мәдени төңкеріліс басталысымен партия мен
социализм жауы деп қуғынға ұшырады. Нәтижесінде Ваң Мың тек қана үш он
жылдан кейiн дәрiгерлiк көмек пен гимнастиканың арқасында денсаулығын
емдеді.[4, 2 б]
Ваң Мың осы жылдар бойы биiк адам болмысы мен шығармашылық
бастаманың сапасын көрсете біліп, әдеби қызмет идеясынан кетпедi. 1962
жылы оның қысқа уақытқа ақиқат белгiсін алған кезінде, ол Пекинге
қайтып, жаңа әңгiме жариялауға үлгердi.
1978 жылдың соңында ҚКП ОК-тың 3 пленумынан кейін, Ваң Мың елдiң
жаңа бағытына негiз болған, Қытай әдебиет үшiн де, өзi үшiн де екiншi
көктем есептелетiн Көктемдегi дауыстар, Теңіз туралы қиял, Түнге
көзқарас әңгiмелерiн жаза бастады. 1979-80 жылы жарияланған олар көп
баспаханаларда жаңа стильды қолдау, дәстүр қалдығын соттау ағымы
ретінде үлкен дауыл туғызды.
Ваң Мың 1979 жылы Пекинге қайта оралып, Кәсiби жазушы мәртебесiне ие
болды. Қытай жазушылар одағының Пекиндiк бөлiмшесi құрамына ендi (1985 жылы
Төраға орынбасары болып сайланды), СКК басқару мүшесi болып сайланды.
Сонымен қатар, Ваң Мың (бiрнеше шақырулар ағымында - 1985 жылдан 2003
жылға дейiн, соңғы съездте жас шамасы бойынша ОК-тың мүшелерiнiң құрамына
қосылмаған) ҚКП ОК мүшесі, 1986-1989 жылдар арасында мәдениет министрi
болып қызмет атқарған.
Аньхуэй педагогикалық университетінің (Уху қ.), Чжэцзян
университетiнің, Синьцзянның педагогикалық университетiнің, оңтүстiк-шығыс
университетiнің (Нанкин қ.), Орталық Қытайдың университетiнiң профессоры
болып аталды.
2002 жылы Қытайда Ваң Мың әдебиетін зерттеу институты ашылды.
Вэньсюэ Жэньминь орталық баспаханасында Ваң Мың әдебиетiнiң архивы
атты 23 томдық жинақ басылып шығарылған.
1987 жылғы Жапониядағы халықаралық сый ақының, 1987 жылғы Италиядағы
әдеби сый ақының лауреаты.
Қытайда және шетелдерде оның шығармалары 155 жеке баспаханаларда
(Францияда - 4, Жапония, Германия, Италияда - 3, АҚШ - 2, Ресей, Венгрия,
Румыния, Испанияда, Кореяға - 1) басылып шығарылған. 2003 жылы Ваң Мың
өмiрiнiң хроникасы 355 беттен тұратын кiтап жарыққа шықты.
Ваң Мыңның Қытай мәдениеті мен қоғамдық өмiрiндегi ерекше рөлі
туралы 2003 жылдың қыркүйек соңындағы мәдениет және бiлiм министрлiктерi,
қытай жазушылар одағы мен Хайян Қытай университеті бірігіп ұйымдастырған
жазушының 50 жылдық шығармашылық қызметiне арналған халықаралық
конференцияда жұрт алдында айтылған. Мұнда олар 20 ғасырдың 3 жаңғырту
үлгілері туралы ой қозғаған. Біріншісі 20-30 жылдардағы европаландыру
үлгісі, екіншісі 30-70 жылдардағы жаңғыртудың негізігі үлгісі, 80 жылдары
екеуінің қайта құруынан кейін қытай әдебиетiнде Ваң Мың сияқты көрнекті
тұлғалар пайда бола бастады. Ваң Мыңның биiк орны туралы конференция
деңгейінде ғана емес, мемлекетаралық талқылауларда қарсылықтар
тудырмайды. [5, 12 б]
Ваң Мың туындылары КСРО-мен, орыстармен байланысты. Оның көп
кейiпкерлерi орыс және кеңес өлеңдерін айтады, Чайковский, Римдiк -
Қарсақов музыкаларын тыңдайды, Чехов туралы ой қозғайды. 1984 жылы тұңғыш
рет КСРО-ға келген Ваң Мың (Ташкент кинофестивалiнде Жастық шақ
жасасын романы бойынша фильм көрсеткен) елдi әлдақашан таныс және жүрегіне
жақын етіп қабылдады. Кейiннен ол Кеңес одағына көңiлдi тебіренумен
атты сапардың әсерлерi туралы кiтап жариялады.
80-90-шi жылдарда Ваң Мың өнерін аударма және зерттеу процессi
КСРО-да белсенді түрде болды. Жеке баспаханада Таңдамалылар (1988) жеке
томы, аналитикалық ғылыми мақалалары, әңгiмелері және проза жинақтары
альманах мерзiмдi басылымдарда, қоғамдық-саяси, әдеби журналдарда басылып
отырды .
Ол белгiлi әдебиетші Шао Цюаньлин кеңесi бойынша шығармаларын
жариялаумен асықпады. Бұл дана шешiм екенін көрсеттi, себебі сол
жылдардағы ортодоксалдi – ашық сыни ой әдебиеті мүлдем басқа тамаша
кейіпкерді талап етті. [6, 48 б]
Жалпықытайлық Мәжiлiс қатысушыларының құрамына шақыру бюрократикалық
саясат үшiн уақыт оздыру ретiнде танылған. Ваң Мың сол кезде бар
құштарлықпен мың-мыңдап, жүз-жүздеп достармен әңгiме құрамын деп еске
түсiредi. [15, 29 б]
Партиялық сындарға тиiстi орын беру керек. Жаңа жазуды бастаған
жазушы өнерiн нашар бұтақтармен теңестіріп, жайқалатын өсiмдiкпен
емес, өз бақшаларына қауiп төндiретiн өсімдік ретінде қабылдады.
Жазушының бiрiншi шығармаларын-ақ, сол кездегі ұйымдастырылған қытай
әдебиетi үшiн (психологизм, сана ағыны, ойдағы монтаж) үйренбеген жаңадан
көрiнген тұқымдар байқала бастады.
1956 жылы Орготделге жаңа келген әңгiмесi арқылы өзінің жүздеген
достарымен, оқырмандармен кездескен болатын. Бұл әңгімеде жұмысын
жаңа бастаған маманның бюрократтық догматикалық ортамен қақтығысып, ерекше
жеке жетіспеушіліктер категориясында азаматтық сынмен дұрыс емес
бағаланғандығы туралы жазылды. Оргнәтижесі бойынша 1957 жыл Ваң Мың
да саяси тазалау объектісінiң бiрі болды.
Осылай 80-шы жазылған Ваң Мыңның Бурыл повесінде мәдени
төңкеріс кезінде миллиондаған қытайлықтармен болған қиын кезеңдері туралы
жазылған. Соның ішінде жазушының өзімен болған оқиға.
Расында көркемдік проза шығармаларында емес, ендi публицистикасында
реалистiк әлем ақиқатын, жазушының өз көкейiндегі талаптарын бұрынғыдан
тым қатты суреттегенiнде:
Сонда мен әдебиеттен және өз-өзімнен бас тартуға тырыстым. Егерде
Қытай мені қоқыс тастайтын жерге тастағаннан кейін, одан әрі таза,
жақсы болса, онда мен сол жерде тыныш жатуға дайынмын. 1957 жылы мені
майда және болмашы мәнсіз адам ретінде жұмыстан босатты. Сондықтан
жиырма жыл бойы өзімді шындығында осындай майда, болмашы мәнсіз адам
ретінде сезіндім. [4, 37 б]
Мен Ваң Мыңды кiнәлауды ойламаймын, бiрақ бұл сөздерге баламалық
жағдайда сенуге қиын, белгiсiз бақылаусыз аберрация осында. Егер бұл
ақиқат болса, онда Бурылда да, соңғы екi он жылдықтардағы Ваң Мыңның
тамаша еңбектері де, барлық мұндай қатты сөздерi де жазылмас еді.
Күштi қанаттарсыз өмiр сүрмеуге жоқ,
Ұшулар және талпынуларсыз.
Аспан дауыстарсыз
Өмiр бос, суық болады!
Бұл оның өлеңдерi. Екi жақты мағынасы бар. Жоғарғы қабаты
натуралистикалық қабылдауды арандатады: шарттар жоқ болса, ұша алмайсың.
Онда өмiрдiң қапасына көн. Өлең тереңдігінде жангештi зар жылауы
дүрiлдейдi. Басқаша айтқанда, қанаттарын ұшса - ұш! Әйтпесе - қапас!
Ваң Мың басқа адам болса, ол сол құдаймен, буддамен ұмытылған
жерде басқа миллиондаған отандастар сияқты жойылған болатын. Елдiң
үстiнде тұманды көңiл орнықтырған туралы 1979 жылдан кейін де білмес
едік.
Ваң Мың жойылмады. Және тұманнан көтерiлдi.
Иә, оның ішкі дүниесі қатаң сындармен тұншықтырылған. Дегенмен теңiз
одан терiс айналмады. Теңiз, оның жаңа танысы, ескi досы да болды.
Олардың арасындағы рухани байланыс әлдақашан орнады, міне, екеуі әйтеуiр
кезiктi. Ол оны күтуге шаршамады, одан терiс қарап кетпеді. Бiрде көк,
бiрде ашық - күмiстей, бiрде алтын. Дауыл жел көтерілсе, ыссы судағы
бидай уыт сияқты күреңденіп, қалың толқында көбiктенiп, тауға тау күрс
еткендей құлап, байсалды бытырап, жып-жылас болады. Бұл табандылықта
жұмсақтық, мейiрiмсiздiк, сезімталдық көзден таса болады. Оны толқындар
сергiттi. Әйтеуiр, ол бар дауыспен айқайлады: мен сені жақсы көремін,
теңіз! [8,157 б]
Расында, Теңіз туралы қиял әңгiмесiнде әңгіме қаhарманы автор
сияқты қиындыққа түседі. Кейіпкердің Ваң Мыңнан айырмашылығы еңсесі
түсіп, өмір сүру құштарлығы жойылғандығында.
Теңіз туралы қиял әңгімесі Ваң Мыңның 70-80 жылдардағы жаңа
көркем шығармаларының алғашқы алтауының бiрi. Мәдени төңкерістен кейін
әдеби журналдарда басып шығарылған дүниелер сол қабiлеттiлiк ойды сақтап
қалған халықтың бiр бөлiгiн таң қалдырды. Бұл үйренбеген, зерттелмеген
әдебиеттер, басқаларға ұқсамайтын жазушының еңбегі.
Публицист Ваң Мың өзінің мәнсіз адам екендігін қорлайтын мойындаулар
айтқаны дұрыс па?
Ұлы Ли Бо 1300 жыл бұрын император астанасынан әдiл емес сiлтемеден
кеткен кезде, оқылатын жанама мағыналы өлеңмен өз-өзін қорғайтын дала
күнбағысының табандылығына бошалай сүйсiндi:
Сізді өз түбiрлерiн сақтауға оқытты,
Әттең, маған жарық бойынша оны айдап бару керек.
Маған Сiзге ұқсас болуға бола ма екен
Және жақсы бақшамды тастап кетем бе?
Ваң Мыңның Бурыл повесіндегі Цао Цяньли кейіпкердің қағидасын
ұстана отырып, өзiне шынжан түкпiрінде тауып алған автордың өмiрбаяндық
психологиялық ойлары байқалады. Жоғары көтерiлу үшiн қарт атты ерткен
бапкердiң сыртқы конформдылығымен, сол кездегі басшылар мен "қоғам"
болмысының ережесімен, сыртқы күштермен ерiксiз көндiретiн саясат, адамның
ішіндегі адамгершіліктің жойылмаған сырларымен жинала берді. Бұл
метомарфоза құбылысы секілді ескi бурылмен де болады.
Ат басын көтеріп, оған қарады. Оның екі көзі өте жақсы
көреді. Сонау жарқылдаған жарқылы және қарлы төбелерден, аттың
танаулары мен құлақтарының селк еткенiн көрдi. Қарағым, менің сенi
шақырғанымды естiдiң бе? Қарашы, асықпай адыммен, бурыл оның тарабына,
жасыл шөпті езе қозғалды. Неткен керемет көрініс. Саған толқитын шөл
шабындық бойынша ертегiдей жүйрiк, ат жақындап келеді. Ол қандай
құдiреттi! Ұзын аяқтар, үлкен адыммен, басты көтере, әдемі жалынмен,
бейнелі қозғалыспен оған жақындады. Жақындағанда аттың тұрысы сәуле
таратқандай болды.[16,45 б]
Демек, Цяньли бапкерiнiң есімі сөзбе-сөз аударғанда мың шақырымды
бiлдiреді, бұл оның нағыз ғажайып ат екенін білдіреді. Мимикрия
аралығын 1979 жылдан кейiн құлатып, Ваң Мың әлеуметтiк қимылсыз қызметiн,
жақындағы вакуум орнын өз әрекеттерімен қарқынды толтыруға бастады,
әдеби салада ғана емес: ол партия қатарына қайта келдi, ҚКП ОК мүшесі
болды, жазушылардың одағының Төрағасының орынбасары және бастапқы әдеби
журналдың бас редакторы болды.
1986 жылы оны мәдениет министрі етіп тағайындады. Бұл Ваң Мыңның
1934 жылдың 15 қазаны орташа зиялы жанұясында дүниеге келген пекиндiк
аудан Шатаньге қайтуы болды, ал 80-шы жылдарда бұл жерде мәдениет
министрлiгi орналасқан болатын. Ол бұл қызметті 1989 жылдың жазына дейiн
атқарады. Ваң Мың шенеунік пе әлде жазушы ма деген құмар журналисттердің
сұрағына, ол былай жауап береді:Қазір ойланайын. Бiрiншi орында ,
әрине, жазушы болғанымды қалаймын. [7,36 б]
Ол әлі күнге дейiн қытайдың қоғамдық саяси өмiрінде өзіндік орны
бар қоғам қайраткері. Саясат, мәдениет, экономика туралы өзінің ойларын
ашық түрде айтады.
Ваң Мың күні бүгiнге дейін қытай прозасындағы беделдi жетекшiлерiнiң
бiрi болып табылады. Бұл беделін 70-80 шы жылдардағы Мотылек және
Компривет әңгімелерінен кейін сақтап келеді. Және де жаңа қытай
оқырмандары оны келешек туы ретінде қуана қарсы алды.
Жаңа Ваң Мың шағымсыз менторлық позициясын қабылдаудан,
адамгершiлiк жандар инженер интерпретациясынан, яғни оқырманмен және
кейiпкердiң арасындағы мазасыз делдалдықтан бас тартты. Оның кейіпкерлері
нағыз шындыққа және жаппай көбейту мен көшiрме алу үшiн
преценденттік құрастырулармен шұғылданбайды, тек жай ғана өмiр сүріп,
бұны тікелей оқырманға хабарлайды. Мейлi, оқырманның кейiпкер мен
ахуал туралы ойы автормен сәйкес келмесе де, жазушы шығармаларын жаза
береді.
1949 жылынан кейiн ҚХР әдебиеті үшiн алғашқы үш он жылдығы
инстанциямен қолайсыз, тіпті үйренбеген жол болып табылады. 80-шы
жылдардағы өкiметтiң өзі зорға бағынбайтын әдеби кейiпкерлерге
бірден көнікпеді.(авангардты абсурдизмге түрткі болған Цань Сюэнің ойы
тек әлеуметтiк-саясатқа емес, сондай-ақ әдебиетке үлкен тосқауыл болды)
[7, 11 б]
Тап елуiншi жылдары Ваң Мың шығармашылық өмірін бастап, өкіметтің
ауыр цензурасын тап болды. Оның алғашқы Қысқы сiркiре мен Орготделге
жаңа келген әңгімесінде партиялық цензура төңкерiс реализмінің
қалдықтары ретінде қабылданып және керемет кейіпкер мiндеттi талаптарын
сақтауды талап етті. Ал жас жазушы болса, адамды, оның жан дүниесінің
тереңдігін, қимыл-әрекеттерін әлеуметтiк мағыналы, өмiрге дербес сезіммен
шақырылған, сыртқы қысыммен тұншықтырылған әдіспен емес суреттеуге
тырысты. Ваң Мыңның зәрлi шөптеріне арналған Жибао Жэньминь Қытай
газетiнде қатты сынға алынған мақала жазылды. Ваң Мың есімі осылай
саяси себептері үшін Қытай азаматтарына, сонымен бiрге шеткi және
түкпiрдегі елдерге антижазушы ретінде әйгілі болды. Ваң Мың ерекше
белгімен партиядан және екi он жылдыққа жұмыс түріндегі қайта
тәрбиелеу саясатымен түкпірдегі Шынжан аймағына жіберіледі. Қытайда
көп азаматтарды саяси қайта тәрбиелеу кампаниялар рухани түрде сындырып,
соның бәрін жинап қайғылы мәдени төңкерiсіне ұласты.
Жетпiсiншi жылдардың соңында ақталғаннан кейін ол Пекинге оралып ,
Теңiз туралы, Әуе жыланы және лента, Түнге көзқарас (үлкен
қаладағы түн орыс тіліндегі аудармасы), Көктемдегi дауыстар
әңгiмелері мен повесттері елді дүр сілкіндірді. Мұндай шығармаларды қытай
оқырмандары әлi оқып көрмеген. Біріншіден, ең бастысы, әңгіме
кейіпкерлерінің ниеттері, психикалық құпиялары, әр нәрсені қабылдауы
кірсе, екіншіге ғана сюжет кірді. Бұл жаңа шығармалары кейбір
оқырмандарды түсiнбестiкке, кейбіреулерін қуанышқа, ал бiр оқырмандарды
сана ағындарына алып келді.
Ваң Мыңның көңіл бөлетін нәрсесі - адамның жеке бiр мәндi еместiгі.
Қытай әдебиет үшiн жаңа құбылыс болып келетін, әдеби кейіпкердің әлеуметтiк
және психологиялық әлпетiнiң айқын бiр келбетте суреттеу. Бiз Ваң Мыңның
прозасында үнемi әртүрлi бинарлылық формаларымен кездесеміз -
хронологиялық, әлеуметтiк, психологиялық. Мерзiмдер (өткен-осы), әлеуметтiк
бет перделер және адамның iшкi құрылымдары бiр-бiрiмен күрделі
қақтығысу, толықтыру нәтижесінде біркелкі кейіпкердің бейнесі пайда
болады. Кейіпкердің көркем әлпетi бұл ымырасыз күрестiң қорытындысы
арқылы қалыптасады. Жазушы әңгімелерінде өз кейіпкерлерін фабула
ахуалдарында армандар мен шындық арасындағы шешуші дау туғызады. [8, 101
б]
Осындай мазмұндағы әдеби конфликте қайғыға толы дүниетануға,
трагедиядан босанып шыға алмаған адамдарға арнаулар мен реквиумдерді
естиміз. Ваң Мың бұл жерде де өте ашық, күш таба алмағандарға реквием
әнұран сияқты сезiледi.
Дау мәселесін шешкендіктен, Ваң Мыңның әдеби кейіпкерлері
орындалмаған армандар мен үзiлген жоспарлар, сынған тағдыр үшін өтемдерін
алып, көңiлдi гармонияға қол жеткізді. Өмiрдегі гармония қысқа
мерзiмдi және бұлдыр, жоғалтқан өтемдері үшін шындық өмірде емес,
келешектегі жақсы болашақ үшін түстерінде алады. Бiрақ кейде ол
кенеттен шындыққа айналып, жоғалтқаны үшін қолдары бақытқа жетеді.
Ваң Мың - өз шығармаларының басты кейіпкері болып табылатын жазушы.
("Ол келеді" әңгiмесiнен басқасы) уақыт пен кеңістік шекарасына емес, өз
ішкі психологиялық жағдайына бағынып, өз туындаларын жазады. [4, 62 б]
Ваң Мың өзінiң әдеби шығармашылығын құдайдың жұмысына ұқсас
мүлтiксiз әлемнің жаратуына бағытталған деп санайды. Сондықтан
жазушының өзi ерекше айтып өткендей, оның шығармаларында екі шындық
бар. Біреуі үйреншiктi нақты элементтерден қалыптасқан және (әрдайым
сюжеттің аяғына дейін емес, тек қана фабуламен жиi шектелген)
қаңқадан тұрады. Басқасы iшкі дүниеге аударған, психологиялық тереңдiк,
өзінің санасы мен қабылданатын әлемнiң элементтерi арқылы ішкі гармонияға
жетіп, тәрбие бередi.
Ваң Мың эпостық панораманың ұстасы емес, тек қана пуантилист
(Әдеби ине тығу мэтросын қытай спицифика ерекшелiгімен бұны қалай
сипаттауға болады екен): әрбiр шығарма үшiн жазушы өзi бiр сезімде,
бiр айтып салуда, бiр эпизодта керекті нүктесін iздейтiнi және оны
табатыны туралы айтады. Басқаша айтқанда - нақты қайғыдан нақты тұлғаға.
Сын әлемі мұндай шығармашылық әдiсті сана ағынмен, кейiпкердiң
қабылдауын призма арқылы пайда болғандығын айтады.
Бұл Джойс та емес, Пруст та емес және ешқашан олар сияқты болмайды.
Жоспарсыз қимыл-әрекет қытай әдебиетіне бөтендігі үшін емес, ал өзiн-өзi
бақылау қытай менталдығына, сана ағыны шексiздiкке аға алмайтындығына
стратегиялық ділдіге қалыптасқаны болып табылады. Жалпы, осының бәрі
оқырманның қызығушылығы мен шығармашылық қамқорлығына байланысты.
Жазушы Ваң Мың үшін тек ойын жеткізу емес, сондай-ақ жүздеген
оқырманға естілу маңызды болып табылады.
Ол бәріне естiлдi. Барлық алты тараптармен дәстүрлi қытай мифологиялық
бағдар осындай: жарықтың шартараптарына қоса тас төбе және надир. 70-80
жылдарғы алғашқы басылымдарына сәйкес контрмәдениеттің мэтросы болып
саналса, қазіргі кезде нағыз мэтро атауына ие болды. Соған қоса,
көп оқырмандармен оқылатын жазушылардың бірі. Оның прозалары көп шет
тілдеріне, соның iшiнде орыс тiлiне аудырылған.
Жай ғана жазушы.
Анығында бұл оңай емес!
Әсiресе - бұрынғы тұманнан көтерiлген.
Жазушы – символика, жеткiлiктi дәлелдi және қытай көркем
кейiпкерлерiнiң галереясы шоғырландырған кеңiстiктiң әдеттегідей
(яғни бiр үлгiдегi, стандартты) айқын бағдарланған. Ваң Мың қазiргi қытай
әдебиетін өз өнерiмен жалпы дүниежүзілік бәлекейге бұрып, әдебиет
тарихында ғана емес, әдебиетте мәңгiлiкке өз орнын қамтамасыз еттi. [6,
151 б]
2. Ваң Мыңның қазіргі Қытай әдебиеті мен мәдениетіне қосқан үлесі
Ваң Мың өз Отанында өте белгiлi жазушылардың бірі болып саналады. Оны
оқу қоғамда мәртебесі бар, өйткенi әрдайым әрбір талқылауларға оның
өзіндік ойы бар. Оның жазылған романдары мен әңгiмелері пiкiрлердiң
тәуелсiздiгi және шығармашылық позицияның дербестiктерiмен қызықтырады.
Жоғары саясаттанған қытай қоғамы үшiн белсендi саяси орын алады. Мысалы,
80-шы жылдардың соңында ҚХР-дың мәдениет министр қызметi ретiнде жұмыс
істеді. Қытайда саяси данқтылық әдеби данқтылықпен әрдайым байланысты
болды: ақындар мемлекеттiк қайраткер боп қалыптасты, бiрақ өлеңдер жазуға
тоқтатпады. Алайда жазушы өнері өмірлік жолының маңызы өте зор. Бастан
өткiзген қиыншылықтар көп, ол тек өзі ғана емес, олмен қиындықтарды
бірге бөліскен жақын адамдары да мойынсұнбай көтерді. Қытай зиялылары
үшiн Ваң Мыңның тағдыры өте жақын. Ол өзi Қытайында да бөтен емес, тiптi
сынағыштар да үшiн ол бөгде емес. [4, 45 б]
1999 жылы әдебиет туралы, ел туралы, мәдениет туралы үш бөлiмнен
тұратын 90-шы жылдары жазылған мақалалар мен эсселер Ваң Мың айтады
еңбегін Лтд Букс ғарышты баспасы Сянганда шығарды.
Бұл жерде бiз әдеби бөлiммен әдейi шектелемiз. Ваң Мыңның кiтабы
қытай классикалық эстетика үшiн әрдайым қажеттi болып есептеледі. Бұны ол
дәстүрлi мағынасында жақсы қолданады. Мұндай дәстүрге ену және осындай
дүние туу бәріне берілмеген ерекшелік. [6, 64 б]
Жазушы оның тағдырындай тағы да тоғыз миллион қытайлықтардың өмірлері
туралы ашық айтып жазады:Алпыс бiрге келдім, мен жапон әскерімен басып
алынған Пекиннің бастауыш мектебiнде оқыдым. Жапон әскери шенiне қатысып,
татуласу қозғалысының ұрандарын жатқа айтқанмын. Кейін үш өктемдiлiк
гоминьданның жылы болды: мен шенеулiк-парақорлар адамдарды қалай тонағанын
өз көзімен көрдiм. 1949 жылы ҚХР құрылғаннан кейін 50-шы жылдардың басында
еліміз Ресейді ұстаз етіп жариялап, Америкаға қарсылық және Кореяға көмек
беретін болды. Жылдан-жылға саяси науқандар көбейіп, оның өзі мәдени
төңкерiске, дұрыс жолға, реформаға және ашық саясатқа алып келді. Мен осы
оқиғалардан қорытынды жасадым: социалистiк нарықтық экономикасы бар Қытай
үшiн үмiт бар. Күні бүгiнгi дейін көп мәселелерді абыржымай, әлеуметтiк
эволюцияда жаңа жолдар және үмiтті табу мүмкiндiгi бар. [4, 15 б ]
Бастан өткен қарқынды өмiр мен 90-шы жылдар нарықтық реформалар Ваң
Мыңды тарихи оптимизмнен тiптi де айырмады. Эйфориясыз және ешбір
жабырқаусыз 90-шы жылдардағы қытай әдебиетiне сыни көзбен емес, нағыз
әдебиеттану ғылымы ретінде абыржымастан талдау жасайды. Өз үшiн және өз
өнер үшін үнемi құбылмалы әлеуметтiк ортада парасаттылық ой мен әдебиеттегі
болашағын анық бағалайды.
Жазушы ұзақ он жылдықтар бойы елде болмауы нәтижесінде Пекинге
оралған кезіндегі бейтаныс әдеби өмiр мен ортаның жаңа шарттарына
бейiмделу мәселесі алдында тұрды. Ол 1995 жылғы жазбаларында былай деп
жазды:жауап алулардан және соттардан оңай трагедиялық кейіпкерге айналуға
болатын еді, бiрақ өзiм таңдауды әдейi комедия кейiпкер болуға тырысты.[15,
53б] Жазушының 70-шы жылдардың аяғында қоғамдық өмiр қайтып келгеннен
кейін, белсендi қызметке ұмтылды. Оның негізгі идеясы он жылдық үздiксiз
сұрапыл шабуылды әлем және бақыттың идеалына алмастыру болды. Шабуыл
идеалын алмастыру - астаналық өмiрге қайтқан жазушының жан сыры осыған
бағытталды. Ұнамдар белсендi кiрiсулер апаттардың он жылдығынан кейiн талап
еттi. Ваң Мың 1993 жылы былай жазады:Мен әдеттегiлiкті мейiрбандылықпен
және кең пейiлдiлiкпен барлық бiздерге ұқсас еместерді жақсыға үйретуге,
өзгертуге үмiттендiм. Мен кешегі өткен күндерді бүгінгі күнмен соттағым
келмейді. Өткен - бұл өткеннің ісі. Оны айта берсек, ұзақ шексіз тіркес
болып кетеді. Мен ондай кәрі болмасамда, бұл жағдайды өте жақсы
түсінемін, себебі оны өз көзімен көргенмін. [ 4, 103 б]
Екi жылдан кейiн Ваң Мың ендi өнер бостандығы және әдебиеттiң
сапасы туралы ойлар жазды. Бостандық – жақсы сөз, сапа - одан да жақсы
сөз. Дегенмен, бостандық пен сапа жиi өзара қарама–қайшылықтарға келедi.
Бостандық автоматты түрде ғажайып сапаны бермейді, алайда бір жағынан
ойлағанда, жақсы сапа бостандықтан ажырамайды. Уақыттың қысқа аралығында
нақты көзқараспен қарағанда бостандық асқақтықпен бірге жүреді. Бостандық
мүмкiндiк болғанда бiрден әр түрлi сандырақтар және мүлдем сирек ақиқатқа
орын береді. Жазушымен қойылған дилемма сұрағына жауапты талап етті, Ваң
Мың өзі оны тапты:Сапа мен жауапкершiлiк үшiн бостандықпен садақа етуге
бола ма? Бостандықта көрiнетiн сапа және жауапкершiлiк сезiмi үшiн садақа
етуге бола ма? Бұл мүмкiн емес. Ең жақсы кең еркiндiктi пайдаланып, қатал
және айқын сапаға қойылатын талаптарын сақтау. [9,5б]
Өкiнiшке орай, бұл жазушының көрнектi тiлектерi, өз өнерi ғана үшiн
емес, жалпы әдеби өнер үдерісі үшiн болды. Әр қоғам әр түрлі өсек-
аяндармен, жағымсыз құбылыстармен мәлім екені анық. Ваң Мың осы
мақалада бүгiнгi қытай әдебиетiн ұп-ұзын баптар және лепiрме сөздердiң
күйiс тiстердегi сағыз сияқты деп қатал мiнездейдi. Өзі қысқа фальтонның
жақтаушысы, себебі онда күліп, рахаттанып, кейін оқу мен қуаныштан алған
әсерлері туралы ойлануға олады. Ваң Мың:Мен ең бағалайтын нәрсем - бұл
өзiнің көзқарасын түсiну, сөздерде міндетті түрде мағына, ал сөзін
ақылды болуы керек, - деп қорытынды шығарады. Еркiн ұшудағы өткiр ойлар
мағынаны бейнелеуге зиян алып келмейді, керісінше буынның әдемiлiктерiнің
сапасын сақтайды. [15,47 б ]
Бірнеше он жылдықтардан кейiн әдеби өмiрге қайтып келген жазушы қоғам
үшiн маңызды екедігі анықталады. Жазушы шығармашылық еңбекті керек етіп
немесе бұны мүлдем еңбек ретінде қарастырмау туралы екi ойлы болып жүрді.
Ұзақ әдеби Қытай тарихында құдiреттi дандайсығандар және мәртебелi
ақсүйектер даңқ үшiн әдеби өнермен шұғылданғаны мәлім. Ваң Мың қытай
әдебиеті туралы былай жазады:Әдеби өнер сөздiң қатал мағынасында еңбек
болып есептелмеуі мүмкiн. Бұрында Шекспир өз шығармаларын воркс деп атады,
яғни жұмыс деп. Оның түсінігінше, ол жазған пьессалар мен шығармалар,
оның еңбегі боп саналды. Алайда ағылшынша пьесаны п л э й з, аудармасы
ойын дегенді білдіреді. Еңбек әлде ермек пе? Бұл қайшылықтар өнер
табиғатының өзiнде бар, оның түбiрі жазушы және жаратушының арасындағы
жасырын үлкен өнер бар екендігін көрсетеді.Ермек пен бөлiнбеген еңбек
анығында жазушыға жатады. [ 4, 22-24 б ]
Шындығында, шығармашылық жұмыс адамның қуанышты өмiрінің аса маңызды
фактор болып саналады. Бiр қалыпты, қызықсыз және қарапайым дене еңбегi
екiталай мұндай биiктiктерге жеткізедi. Өзінің жемісті еңбегіне тойған,
бiрiншiден:бұл өмiрдiң қажеттілігі. Жұмысы ұнаса да, ұнамаса да адам өзі
үшін, яғни қоректену үшін, өмірі үшін жұмыс істеуі қажет. Екіншіден:
өнер адамы да жұмыс істеуі керек. Бұл оның қоғамдық парызы. [6, 50б ]
Адамдардың басым көпшiлiгi өмiр сүруге ұмтылады, бiрақ олар, әсiресе
зиялылар, өмiрдiң дөрекi тарабымен және өзiн қорек табу мәжбүрінен
арылуға жиi тырысады. Адамдарды қалықтап өркендеуді армандайды, ондай жол
маңдай алды жол деп есептеленеді. Бұл өмiрдiң жоғарғы сферасында
орналасқан. Мұндай жоғары ортадағы сана және көркемөнер, дiн және махаббат
болуы керек. Адамдардың арасындағы саясат немесе қырқыс өте жиі болады.
Адамдарға махаббат қалықтауға мүмкiндiк бередi. Адамдарға әдебиет
қалықтауға мүмкiндiк бередi, бiрақ сый ақы олардың қаржы жағдайларын
көтереді. Адамдарға дiн қалықтауға мүмкiндiк бередi, бiрақ дiни қауымдар
және уағыздаушылар дiни салтқа паралар алады. Адамдарға саясат та
қалықтауға мүмкiндiк бередi, бiрақ өкiмет кейде меншiктi ерiк бойынша,
кейде одан да үлкен себептер бойынша кедергі болады. [ 19, 69б]
Ваң Мың қарапайым адам өмiрiндегi дене еңбегiнiң мағынасын мен мәнiн
түсiнедi және оған ниет бiлдiредi. Адамдардың көпшiлiгi тiрi қалу үшiн
еңбек етедi.Тiрi қалу үшін жұмыс істейтіндерді түсінбейтіндерге өмiрдiң
даусыздығы мен ауырлығы туралы қағидаларды түсіндіру өмiр маңыздылығы
болып танылмайды. [8,201 б]
Жұмыс үшiн өмiр сүріп жүрген адамдар белгiсiз қайғылы батырлыққа ие
болады. Жұмыс практикасы жоқ, адам да жанашырлыққа лайық болып көрінеді.
Оның идеологиясы мен рухани қызметінде дөрекi оқиғалар және iстерден
кемшіліктер үнемi пайда болады. Кейде оларды қарапайым жануардан айыруға
болмайтын сезімге бөленесің. Егер жұмыс үшiн өмiр сүрсең, онда жұмыс,
күрес, мамандық, идеология және т.б. басты нәрсе болып табылады. Ең
алдымен, өмiрдiң мағынасы – бұл терең ой, бiленген ауыр ауыртпалық. Егер
тiрi қалу үшiн жұмыс iстесең, онда өзінің өмiрiн басты мағынаға айналады
және жеңiлдiкпен өмiр мағынасын жоғалтып алу мүмкiн. [ 8, 203 б]
Мұндай ойлар жазушыға кәсiби жұмыс орынына дене еңбегiмен мәжбүр
етуге байланысты қажеттiлiктерден кейiн келе бастады. Бұл өмiрiнiң мерзiмi
Пекинге қайтумен өткенге кетті, жазушының алдында жаңа, бейтаныс нарықтық
қатынас өктемдiлiгi бар қоғамдық өмiр алдында тұрды. Алдында жаңа, бұрын
көрмеген бағдарлардың iздестiру тұрды, ендi физикалық және зияткерлiк
еңбек шеңберiнде емес.
Ең алдымен, 1997 жылы Ваң Мыңмен жазылған әдеби өнер - бұл
мамандық деген мақаласында ол өзi үшiн қазір Қытайда жазушы болу қандай
екендігін, қытай қоғамынан не күтуге болатын мәселелерді қозғайды. Ендi ол
әдеби өнердiң табиғатын қарастырады, ол үшiн бұл бiрмәндi емес. Ваң
Мың:Әдеби өнер өз жиынында көптеген номияларды алып жүредi. Мен бұны қырық
жыл бұрын, бірінші рет қолыма қалам ұстағаннан кейін сездім. Мысалы үшiн,
сен өмiрді жақсы көресің, сондықтан роман жазғың келеді. Алайда жазу
үшін жиi көп нәрседен бас тарту керек. Адамдар әр түрлi тiршiлiк iстермен
шұғылданды, ал сен жасырын бұрышта отырып, өз өзiне ойлана күрсiнiп,
намыспен бiрге азап шегесiң, бір сөзден екінші сөз жазып отырасың, нағыз
ақылсыз сияқты. Кім күнi бойы махаббат туралы жазатын болса, махаббатта
ешқандай да жетiстiкке қол жеткiзбейдi және өнер азабы махаббаттың тәттi
ұндарын шүбәсыз ығыстырады. Құлмақ және бейғамдыққа мас болу және есi
ауысу болу мүмкін емес. Шынымен, егер сiз мұндай ауруға шалдықсаңыз, онда
ешнәрсе жаза алмайсыз, солай емес пе? Егер керiсінше алсақ, онда ғашық өз
махаббатын құшақ қалаулап тұрғанда, нәзiк сезiммен махаббат лирикасын
жаза алады ма? Оған жай ғана қарапайым сөздер, нәзiк, жиi қолданылатын
сөздер,керек болса бөгде адамның жатқа әйгiлi лирикалық өлеңін оқыса да,
сол жерде өзі махаббат өлеңдерін шығара алмайды,- деп ой қозғайды. [15, 25
б]
Ваң Мың орыс композиторы Римдiк-Корсаков туралы кинофильмін еске
түсiредi. Композитордың бір сұлумен кездесуінде өте алаңғасар болады,
өйткенi оның басында жаңа мелодияның музыкасы кетпейді, композитордан
көңiлi қалған сұлу қыз одан кетіп қалады. Ваң Мың жататын қытай
жазушылардың кезеңі үшін орыс әдебиетi мен көркемөнер үйреншiктi мәдени
ортасы болып табылған.
Жазушы келесi негiзгi қайшылықты авторлық номиялық эгоның нақты
әлемге, ынталар мен тәжiрибеге, жекемен нақтыға, сөз бен iске қарсы деп
атайды. Әлемге тек қана жақындау нәтижесінде нақты әлемді түсiну өнер
үшiн жүдемейтiн көз бередi, бiрақ басқа жағынан, нақты әлемнен ара
қашықтықты сақтау арқылы меншiктi көкейдегі тереңдікті, нәрестелiк көңiл
тазалығын ұстап қалуға болады. Егер сен қоғамда өте белсендi болсаң,
оларға қосылсаң, парасаттылықпен не жаманды не жақсыны айыра білетін
болсаң, онда тек қана суықтықпен шығармашылық толқынды, романтизмды
жоғалтасың, адамдар ондайды ұнатпайды. Олар әр шығармадан жаңа бір
дүние күтеді, - деп айтады Ваң Мың. [10, 9 б]
Қауiп-қатер жазушыны гипертрофировандық күдік пен өздiгiнен
дәрiптеуден, өздiгiнен сүйсiнуге дейiн жететiн сезімдерде тосады. Мұндай
жазушыны әдебиет өміріндегі боссыздық пен айқындылықты, қоғамның наразылығы
жояды. Осындай қиындықтарға тап болған жазушы, кейде өзін-өзі өлтіруге
дейін жағдайларға жетеді.
Ваң Мыңның өнер антиномиясында тағы бiр қайшылық, бұл әдемi және
дөрекiлік, тамашалық пен нақтылықты сынайды. Шығармашылық адам бұл жерде
де қиын таңдауға қауысады. [4, 138 б ]
Ваң Мың жазады:Сен уақыт және кеңiстiктің шегінен шыққан және
жоғарыдан тыс әдебиеттi жақсы көресiң, ғажайыптылықты жақсы көресiң, өмiр
рухың жақсы көресiң. Алайда сенің жаның тірі болғандықтан, сен тамақтану,
киіну, яғни өмір сүру керексің. Сен ләззаттан немесе кем дегенде даңқтан
бас тартпайсың, саған сенiң ұлы айтқан сөздерiңнен әкелетiн заттық
марапаттау, қарама-қарсы етектiң еркелiктерi ұнайды. Бұл даңқ па әлде пайда
ма? Әдебиетшiлер бiр-бiрiн ұнатпайды, даңқ пен пайда үшін жиі таласады,
бықыған шыбындар мен сүйекке таласқан иттер сияқты. Ақкөңiл және асыл
әдебиетшiлер өте лас жазулар жиi жазады, бұл оқырманға күрсiнiстер әкеледі.
Жас кезімде әйгілі жазушының тамақтанғанын көргеннен кейін, оның
шығармаларын оқуға көңілім шаппады. Атақты жазушы Лу Чжунь кезінде былай
деген:жазушыларға кездесуге болмайды, олар кезедессе, аюлардың кездесуі
болады. Екiбастан бұл менiң аңқылдақтығым туралы куәландырады. Басқаларға
өз көздерiмен қараймын: бiз бәріміз бiрдейміз. [ 4, 154 б ]
80-шы, 90-шы жылдарында Ваң Мың Қытайға оралған кезінде жағымсыз
құбылыстарды байқады. Бұл жазушылардың шамадан тыс өзімшілдігі. Қытайда
әдебиетшi мамандығын дәстүр бойынша жоғары бағалайды, қытай тiлiнде жаза
алатындықтан, сауатты адамдар болғандықтан, сондықтан жазушылар өздерін
қоғамның маңызды адамдарымыз деп ойлады. Ең қызығы, мұндай жазушының
менмендiгі автордың әдеби жетiстiгiмен ешқандай байланысы жоқ. Бастысы
бірнеше басылымдары болғаны болды, еңбектерін оқырмандар жиі оқымаса да,
кейбіреулері танымаса да, өзін рухани зиялылар қатарына қосып,
меңсінбеушілік пайда болады. Сонымен бiрге оқырман массасының пiкiрi
мұндай автормен, тiптi еленбедi:мұндай жазушы көздерiнде танымалдылық
дөрекiлiк пен сапасының төмендiгімен бірдей болды; нағыз әдебиет
таңдаулыларға арналған ондай оқырмандарға мұндай автор әлі өспеді.
Ваң Мың үйреншiктiлiктiң үстiнде жоғары көтерiліп, дөрекiлiктен түңiлу
ескі әдеби сөздерді әдеби өздігінен молшылық мінездемесі туралы
айтады.[7,58 б]
Басқа жағынан, Қытайда әдеби сөзге сену, тiршiлiк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыс Қытайдың қазіргі ұлы жазушысы Ван Мэнның
шығармашылығына және оның адамның жан дүниесін бейнелеудегі өзіндік
әдістерін зерттеуге арналған. Ваң Мың – даңқы әлдеқашан Қытай елінің
шекарасынан асқан, әлемдік деңгейдегі жазушы. Оның шығармашылығы қазіргі
қытай әдебиетін жаңа бағытқа бағыттады. Тек идеологиямен шектелген
бұрынғы қытай әдебиетін адамға қарай бұрып, әдебиеттің өсуі мен дамуына
мүмкіндік туғызды.
Ваң Мың өзінің сөз өнер шеберлігін қоғамдық қызметімен ұштастырады.
Бірнеше жылдар бойы Қытай мәдениет министрі, КҚП ОК мүшесі қызметін
атқарды. Сондықтан оның шығармаларындағы кейіпкерді әр уақытта қоғаммен
байланыстырады.
Ваң Мың үшін әдебиет – еңбек: шығармашылық - күрделі ой
еңбегі. Кез-келген еңбек мақсатсыз, жоспарсыз болуы мүмкін емес. Ван
Мэнның әдеби шығармашылыққа осындай көзқарасы конфуциан тұжырымдамасына
жақын келеді:Конфуциандық доктринаға сәйкес, әдебиет вэн даналықтың ең
жоғарғы белгісін білдіреді. Әдебиет бұл ермек және әуестік емес, сөздiң
адам баласына ең үлкен қызмет етуі. Осындай отан сүйгiштiк, махаббат,
жауапкершiлiк сезiмiнен тұратын конфуциандық қағидалары Ваң Мынның
эстетикалық санасының бір бөлігі болып келеді. [4,146]
Ван Мэнның шығармашылығы Қазіргі Қытай әдебиетінде маңызды орын
алады, себебі ол әдебиеттің дамуы мен өсуіне көптеген мүмкіндіктер
туғызып отыр. Ваң Мың өзінің бар ықыласын кейіпкерлердің ішкі жан
дүниесіне бөліп қана қоймай, оларды тарихи, ұлттық-психологиялық және
фәлсафалық бағытта талдайды. Шығармаларында Ваң Мың қазіргі қоғамның
мәселелерін бейнелеп, оларды өмір ақиқатымен толықтырады. Әдеби үдеріс
кезінде ол көтерген мәселелер өз шешiмдерiн табуға мүмкiндік алды.
20 ғасырдың қытай әдебиеті Вэн Фэнцао тұжырымдамаларына сәйкес,
негізгі үш жаңғырту үлгілерін бөліп көрсетеді: жаңғыртудың бірінші
үлгісі – Лу Сунь бастаған 4 мамыр қозғалысы; жаңғыртудың екінші
үлгісі – әдебиеттің жаңғыртуы Цюй Цюбо, Мао Цзэдун бастаған топпен
байланысты; жаңғыртудың үшінші үлгісі – Ваң Мыңмен жасалған әдебиеттің
жаңа кезеңі. Вэн Фэнцаодың ойынша, алғашқы екі үлгілерде елеулі
кемшіліктер (бір бағыттылық) болды: Бiрiншiсi, халықтан еуропаға қарай
бағытталды; екiншiсі өз-өзінде тұйықталып, уақыт өте келе озат қойылым
әдебиетіне айналды. [6,б. 134]
Ваң Мың дәстүрлі шығармашылық тұжырымдамадан бас тартпады. Вэнь
Фэнцяодың сөзіне сәйкес, жазушы шектеуліктерден бас тартады:Ваң Мың
шығармашылық құндылықтардың тәуелсіздігін, алуан түрлілігін, көп жақтылығын
бағалайды. Ваң Мың 4 мамыр мен Мао кезеңіндегі әдебиеттің ішкі
қиындықтарын жақсы сезді. Бұл уақытта жазушылардың тек ойлары мен
шығармалары ғана шектелмеді, қытай әдебиетінің әдеби формалары да
кішірейді. Сондықтан Ваң Мың көп құрамдылыққа, кеңдікке ұмтылды. [7,122б]
Ваң Мынның шығармашылығы 20 ғасырдың қытай әдебиетіне зор үлес
қосты. Бұл дәуір қытай әдебиеті үшін жаңа кезең болып табылады:
Ваң Мыңның шығармашылығы – 20 ғасырдағы әдебиет үшін бастаушы үлгі.
[5, 26б] Оның көзқарастары жаһандану сипатында болады:мәдени алуан
түрлілік әлемді молайтып безендіреді. Өз мәдениетін білу, өз
мәдениетін сыйлау, осыдан өз-өзін қадірлеу сезімі пайда болады. Бұл сезім
жаһандану үдерісінде бізді тұрақтандырады; мәдени топты құру келешекте
әлем алдында біздің елдің қандай деңгейде тұрғандығын білдіреді;
жаңа мемлекетті құру үшін тек экономикалық әлпет емес, сонымен қатар
мәдени әлпет те керек; ұлттық рухты қалыптастыруда әдебиет пен
өнердің маңызы зор . [5, 12 б]
Ваң Мың шығармашылығының концепциясы бойынша әдебиет бұл маңызды
еңбек бола тұра, міндетті түрде әлеуметтік мәнді болуы керек. Әдебиет
өмірді байытуға, адамды тәрбиелеуге, адамның рухани деңгейін көтеруге,
өнер-білімге шақырған. Ваң Мың бойынша, әдебиет қоғамдық өмірдің
өрісінде өмір сүреді, оның тәрбиелік, эстетикалық функциялары бар.
Ваң Мыңның шығармалығының негізі – күрделі ішкі жан дүниесі бар
тұлға. Жазушы өз кейіпкерлерінің психикасына, сезімдері мен толғауларына
көп көңіл бөледі, олардың іс-әрекеттеріне талдау жасайды. Жазушы
қарасөзінің ең басты ерекшеліктерінің бірі ХХ ғ. соңы мен ХХІ ғ.
басында пайда болған қарапайым кейіпкерді әлемді ерекше қабылдайтын жеке
тұлғамен теңестіру әдісін қолдану.
Ваң Мың – жазушы, әдеби сыншы, публицист, ақын, қоғам қайраткері. Ваң
Мың қазіргі қытай әдебиетінің дамуы мен қытай мәдениетінің дүние жүзіне
танылуына зор үлес қосты. Оған бір мысал, Ваң Мың шығармаларының бірнеше
шет тілдеріне аударылуы. Бұл тек жазушының ғана жетістігі емес, оның
өнері бастау алатын қытай әдебиетінің жетісігі. Қытай елін дүр
сілкіндерген мәдени төңкеріс кезінде қытай азаматтарының басына түскен
қиыншылықтарын ашық түрде өз шығармаларында жазды. Өзі, оның шығармалары
қаншама сынға түссе де, өз шындығын жазудан тайынбады. Сондықтан ХХ
ғасырғы қазіргі қытай әдебиетін Ваң Мыңсыз елестетуге болмайды. Енді
Қытайдың орасан бай әдебиетін көркейту мен дамытуға үлес қосқан Ваң Мыңды
тыңғылықты зерттеуді қажет етеді. Міне бұл біздің бітіру жұмысымыздың
өзектілігі болып табылады
Зерттеу жұмысының басты мақсаты – жазушы шығармаларындағы кейіпкердің
ішкі жан дүниесін бейнелеуде қолданылатын символика әдісін тереңірек
зерттеу. Бұл мақсатқа жетуде бірнеше міндеттер қойылады. Олар:
• Қытай мәдениетінің ірі өкілі Ваң Мыңның өмірі мен шығармашылығына
талдау жасау;
• Ваң Мыңның Қытай мәдениеті мен әдебиетіне қосқан үлесін анықтау;
• жазушы шығармаларындағы символика әдісінің қолданылуын анықтау және
зерттеу.
• Ваң Мыңның шығармаларына сараптама жасау;
Біз зерттеу жұмысымызда алғаш рет жазушы шығармашылығында
кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін бейнелеуде кеңінен қолданылатын символика
әдісін анықтап, сараптауға тырыстық. Жазушы осы тәсілдің көмегімен
кейіпкердің ойлау тереңдiгін суреттейдi, өмiр туралы негiзгi
тұжырымдамасын символ арқылы бiлдiредi. Бұл жұмыста жазушы шығармаларына
жан-жақты талдау жасалған. Негiзiнде Ваң Мыңды және оның шығармашылығын
орыс және қытай мамандары зерттеген.
Ваң Мыңның шығармашылығына арналған еңбектері ғылымның дамуына
әжептәуір ықпал еткен қытайлық ең атақты әдебиетші ғалымдардың ішінен ең
алғашқы кезекте Вэнь Фэнцяо, Цинь Чжаоян, Лю Цзайфу әдебиет мамандарын
атауға болады. Вэнь Фэнцаодың 2004 жылы шыққан
王蒙与二十世纪中国文学的第三次现代新专心 атты ғылыми еңбегінде ХХ
ғасырдың Қытай әдебиетіне Ваң Мыңның қосқан үлесі туралы мәселелер
қозғалған. Цинь Чжаоянның 1980 жылы Қытай әдебиеті баспаханасында басылып
шыққан 作家王蒙 атты еңбегінде Ваң Мыңның өмірбаяны мен оның жазу
стиліне тоқталып кеткен. 1983 жылы жарық көрген Лю Цзайфудың Китайская
литература за последнии 10 лет еңбегінде Қытайдағы соңғы оң жылдықтардағы
қыта әдебиетінің ахуалы туралы сөз қозғалған. Мао Цзедун билігінен кейінгі
қытай әдебиеті еңбегінде жалпы Мао Цзедунның билігінен кейінгі қытай
әдебиетінің ахуалы туралы жазылған. Соның ішінде Ваң Мыңға жазушы ретінде
тоқталып, оның шығармаларын саралаған болатын.
Қытайтану ғылымын дамытуды бізден әлде қайда ерте қолға алған көршіміз
Ресейде Ваң Мыңның шығармашылығы мен оның ешкімге ұқсамайтын ерекше жазу
тәсілдері көптеген қытайтанушы ғалымдардың ғылыми-зерттеулеріне арқау
болған. Сорокин В.Ф., Торопцев С.А., Желоховцев А.Н., Воскресенский Д.Н.,
Малявин В.В., И.С.Смирнов, Ю.А.Сорокин, Захаров Н.В. жазушылар
шығармаларын аудармаларының көмегімен біз Ваң Мыңның шығармаларымен
таныспыз. Кеңестік және ресей қытайтанушылары Ваң Мыңның әдеби көзқарасын
зерттеп, оның шығармашылығына көп ықыласын бөлген. Сорокин В.Ф. Ван Мэн о
литературном творчестве,Торопцев С.А. От схемы к характеру, Желоховцев
А.Н., Федоренко Н.Т., Воскресенский Д.Н. Открытие личности: заметки о
психологической прозе, Б.Л. Рифтин Ван Мэн. Избранная проза и очерки,
Н.Е. Боревскийдің Движение прозы Ван Мэна мақалалары Ваң Мыңның
шығармашылығы мен оның кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін бейнелейтін
әдістеріне арналған болатын. Атап айтсақ, бұл саладағы ең алғашқы ауқымды,
салмақты еңбек орыс ғалымы С.А. Торопцевтың 2004 жылы шыққан Ван Мэн в
контексте в современной литературе деген еңбегін айтуға болады. Оның бұл
кітабында жазушының қытай әдебиеті мен мәдениеті туралы ойларын, оның
қытай қоғамына қосқан үлесін, жазушының кейіпкердің ішкі жан дүниесін
бейнелеуде қолданылатын әдістеріне көп назар аударған. Кейін келе
Е.К.Шулунованың 1999 жылы Символика как художественный язык прозы Ван
Мэна, А.Н.Желоховцеваның 2000 жылы Ван Мэн о современной китайской
литературе деген ғылыми еңбектері жарыққа шықты. А.Н.Желоховцеваның Ван
Мэн о современной литературе еңбегінде Ваң Мыңның шығармашылық тұлғасына
назар аударған. Ал Е.К.Шулунованың Символика как художественный язык
прозы Ван Мэна ғылыми жұмысында жазушының шығармашылығы мен оның жазу
стиліне көңіл бөлген. Яғни, оның кейіпкер мен кейіпкердің рухани дүниесін
суреттеуде қолданылатын әдістеріне тоқталған. Сондай-ақ, Ваң Мыңның 2004
жылы жарық көрген Следы на склоне, идущие на вверх шығармалар жинағы
қолдандым.
Ресей мен батыс қытайтанушы ғалымдарымен Ваң Мыңның шығармашылығы
мен өмірін зерттелгеніне отыз жылдан астам уақыт өтті. Ваң Мыңның
шығармалары көптеген шет тілдерге аударылған. Ваң Мыңның шығармашылығын
зерттеген батыс әдебиетшілер қатарына Лео Оуфань Ли (АҚШ), А.Долежалову
(Словакия), Фрица Грунер (Германия), Мариана Галика (Словакия) және т.б.
жатқызуға болады. Лео Оуфань Лидің 1985 жылы басылған Мао Цзедун билігінен
кейінгі қытай әдебиеті еңбегінде жалпы Мао Цзедунның билігінен кейінгі
қытай әдебиетінің ахуалы туралы жазылған. Соның ішінде Ваң Мыңға жазушы
ретінде тоқталып, оның шығармаларын саралаған болатын.
Зерттеу нысаны. ХХ ғасыр Қытай әдебиеті
Зерттеу пәні. Ваң Мың творчествосындағы ішкі психологизм әдісі
Зерттеудiң әдiстемесі. Зерттеу жұмысының негізгі мақсатына жету және
қойылған нақты міндеттерді шешу үшін ресейлік және қытайлық зерттеушілердің
еңбектеріндегі теориялар сараланды. Тақырыптың қажеттілігіне байланысты
талдау әдісі қолданылды.
Бітіру жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан тұрады.
Негізгі бөлім үлкен екі тарауға бөлінген. Бірінші тарауда Ваң Мың қытай
мәдениетінің ірі өкілі ретінде қарастырылып, екінші тарауда жазушының
адамның ішкі жан дүниесін бейнелеудегі әдістері деп екі тарауға бөлініп
сарапталған. Бірінші тарау оның өмірі мен шығармашылығы, бүгінгі күнде Ван
Мэнның қытай әдебиеті мен мәдениетіне қосқан үлесі деп екі тараушаға
бөлінген. Ал екінші тарау символика әдісінің түрлеріне сараптама жасалған
тараушалардан тұрады. Қорытындыда еңбектің алдына қойылған мақсат,
міндеттердің қаншалықты орындалғанына тоқталып, қорытынды жасалған.
1 ҚЫТАЙ МӘДЕНИЕТІНІҢ ІРІ ӨКІЛІ ВАҢ МЫҢ
1. Ваң Мыңның өмірі мен шығармашылығы
Мемлекеттiк және партиялық инстанциялар да, қоғамдық шеңберлер де сөзі
жүретін Қытай мәдениетiнiң ең iрi қайраткерi, жазушы Ваң Мың 1934 жылы
15 қазанда Пекинде дүниеге келген. 12 жасынан бастап Пекинде жұмыс iстеп,
1948 жылы ҚКП қатарына кiрдi. ҚХР-дың жариялауынан кейiн (1949 жылы)
жалпықытайлық жастар ұйымының төменгi жақ басқарушы органдарында жұмыс
iстедi, Жастар одағының Жаңадемократия Орталық мектебiнде оқыды. [27]
Көктем жүрек атты балалық шақтағы бiрiншi эссесi мектеп альманахында
1948 жылы жарияланды. 1953 жылы Жастық шақ жасасын атты романын жаза
бастап, 1955 жылы Вэньсюэ Жэньминь (80-шi жылдарда сол редакцияның бас
редактор қызметінде жұмыс істеді) жалпықытайлық шеңбердегі журналында
өзінің бiрiншi әңгiмесi Фасолинканы жариялады.
Алғашқы шығармасыннан-ақ, Ваң Мыңның сыртқы әлемді суреттеу, адам
психологиясына ену жазушылық дарыны байқала бастады.
1956 жылы жарияланған Орготделге жаңа келген Ваң Мыңның әңгiмесі
елде үлкен өзгерістер туғызды. Әңгiмеде автордың дәрiптелген көзқарастары
арқылы партияның басшылық етушi адамдарыр, бюрократық тенденцияларын сынға
алды. Бұл 1957 жылы ревизионизммен күрес саясатында партиядағы
бюрократтық тенденциясына емес, әңгiменiң авторына бағытталған болатын.
Ваң Мың Мао Цзэдунның ашық қолдауына жеткенімен, алайда қоғамның оң
элементі сияқты бағаланып, партиядан шығарылып тасталған. Кейін еңбектiк
тәрбиесіне (ауыр физикалық жұмысқа), алдымен Пекин шартарабында, содан соң
1978 жылға дейiн шынжанның түкпiріне бригадирдың орынбасар қызметінде
жіберілген.1966 жылы мәдени төңкеріліс басталысымен партия мен
социализм жауы деп қуғынға ұшырады. Нәтижесінде Ваң Мың тек қана үш он
жылдан кейiн дәрiгерлiк көмек пен гимнастиканың арқасында денсаулығын
емдеді.[4, 2 б]
Ваң Мың осы жылдар бойы биiк адам болмысы мен шығармашылық
бастаманың сапасын көрсете біліп, әдеби қызмет идеясынан кетпедi. 1962
жылы оның қысқа уақытқа ақиқат белгiсін алған кезінде, ол Пекинге
қайтып, жаңа әңгiме жариялауға үлгердi.
1978 жылдың соңында ҚКП ОК-тың 3 пленумынан кейін, Ваң Мың елдiң
жаңа бағытына негiз болған, Қытай әдебиет үшiн де, өзi үшiн де екiншi
көктем есептелетiн Көктемдегi дауыстар, Теңіз туралы қиял, Түнге
көзқарас әңгiмелерiн жаза бастады. 1979-80 жылы жарияланған олар көп
баспаханаларда жаңа стильды қолдау, дәстүр қалдығын соттау ағымы
ретінде үлкен дауыл туғызды.
Ваң Мың 1979 жылы Пекинге қайта оралып, Кәсiби жазушы мәртебесiне ие
болды. Қытай жазушылар одағының Пекиндiк бөлiмшесi құрамына ендi (1985 жылы
Төраға орынбасары болып сайланды), СКК басқару мүшесi болып сайланды.
Сонымен қатар, Ваң Мың (бiрнеше шақырулар ағымында - 1985 жылдан 2003
жылға дейiн, соңғы съездте жас шамасы бойынша ОК-тың мүшелерiнiң құрамына
қосылмаған) ҚКП ОК мүшесі, 1986-1989 жылдар арасында мәдениет министрi
болып қызмет атқарған.
Аньхуэй педагогикалық университетінің (Уху қ.), Чжэцзян
университетiнің, Синьцзянның педагогикалық университетiнің, оңтүстiк-шығыс
университетiнің (Нанкин қ.), Орталық Қытайдың университетiнiң профессоры
болып аталды.
2002 жылы Қытайда Ваң Мың әдебиетін зерттеу институты ашылды.
Вэньсюэ Жэньминь орталық баспаханасында Ваң Мың әдебиетiнiң архивы
атты 23 томдық жинақ басылып шығарылған.
1987 жылғы Жапониядағы халықаралық сый ақының, 1987 жылғы Италиядағы
әдеби сый ақының лауреаты.
Қытайда және шетелдерде оның шығармалары 155 жеке баспаханаларда
(Францияда - 4, Жапония, Германия, Италияда - 3, АҚШ - 2, Ресей, Венгрия,
Румыния, Испанияда, Кореяға - 1) басылып шығарылған. 2003 жылы Ваң Мың
өмiрiнiң хроникасы 355 беттен тұратын кiтап жарыққа шықты.
Ваң Мыңның Қытай мәдениеті мен қоғамдық өмiрiндегi ерекше рөлі
туралы 2003 жылдың қыркүйек соңындағы мәдениет және бiлiм министрлiктерi,
қытай жазушылар одағы мен Хайян Қытай университеті бірігіп ұйымдастырған
жазушының 50 жылдық шығармашылық қызметiне арналған халықаралық
конференцияда жұрт алдында айтылған. Мұнда олар 20 ғасырдың 3 жаңғырту
үлгілері туралы ой қозғаған. Біріншісі 20-30 жылдардағы европаландыру
үлгісі, екіншісі 30-70 жылдардағы жаңғыртудың негізігі үлгісі, 80 жылдары
екеуінің қайта құруынан кейін қытай әдебиетiнде Ваң Мың сияқты көрнекті
тұлғалар пайда бола бастады. Ваң Мыңның биiк орны туралы конференция
деңгейінде ғана емес, мемлекетаралық талқылауларда қарсылықтар
тудырмайды. [5, 12 б]
Ваң Мың туындылары КСРО-мен, орыстармен байланысты. Оның көп
кейiпкерлерi орыс және кеңес өлеңдерін айтады, Чайковский, Римдiк -
Қарсақов музыкаларын тыңдайды, Чехов туралы ой қозғайды. 1984 жылы тұңғыш
рет КСРО-ға келген Ваң Мың (Ташкент кинофестивалiнде Жастық шақ
жасасын романы бойынша фильм көрсеткен) елдi әлдақашан таныс және жүрегіне
жақын етіп қабылдады. Кейiннен ол Кеңес одағына көңiлдi тебіренумен
атты сапардың әсерлерi туралы кiтап жариялады.
80-90-шi жылдарда Ваң Мың өнерін аударма және зерттеу процессi
КСРО-да белсенді түрде болды. Жеке баспаханада Таңдамалылар (1988) жеке
томы, аналитикалық ғылыми мақалалары, әңгiмелері және проза жинақтары
альманах мерзiмдi басылымдарда, қоғамдық-саяси, әдеби журналдарда басылып
отырды .
Ол белгiлi әдебиетші Шао Цюаньлин кеңесi бойынша шығармаларын
жариялаумен асықпады. Бұл дана шешiм екенін көрсеттi, себебі сол
жылдардағы ортодоксалдi – ашық сыни ой әдебиеті мүлдем басқа тамаша
кейіпкерді талап етті. [6, 48 б]
Жалпықытайлық Мәжiлiс қатысушыларының құрамына шақыру бюрократикалық
саясат үшiн уақыт оздыру ретiнде танылған. Ваң Мың сол кезде бар
құштарлықпен мың-мыңдап, жүз-жүздеп достармен әңгiме құрамын деп еске
түсiредi. [15, 29 б]
Партиялық сындарға тиiстi орын беру керек. Жаңа жазуды бастаған
жазушы өнерiн нашар бұтақтармен теңестіріп, жайқалатын өсiмдiкпен
емес, өз бақшаларына қауiп төндiретiн өсімдік ретінде қабылдады.
Жазушының бiрiншi шығармаларын-ақ, сол кездегі ұйымдастырылған қытай
әдебиетi үшiн (психологизм, сана ағыны, ойдағы монтаж) үйренбеген жаңадан
көрiнген тұқымдар байқала бастады.
1956 жылы Орготделге жаңа келген әңгiмесi арқылы өзінің жүздеген
достарымен, оқырмандармен кездескен болатын. Бұл әңгімеде жұмысын
жаңа бастаған маманның бюрократтық догматикалық ортамен қақтығысып, ерекше
жеке жетіспеушіліктер категориясында азаматтық сынмен дұрыс емес
бағаланғандығы туралы жазылды. Оргнәтижесі бойынша 1957 жыл Ваң Мың
да саяси тазалау объектісінiң бiрі болды.
Осылай 80-шы жазылған Ваң Мыңның Бурыл повесінде мәдени
төңкеріс кезінде миллиондаған қытайлықтармен болған қиын кезеңдері туралы
жазылған. Соның ішінде жазушының өзімен болған оқиға.
Расында көркемдік проза шығармаларында емес, ендi публицистикасында
реалистiк әлем ақиқатын, жазушының өз көкейiндегі талаптарын бұрынғыдан
тым қатты суреттегенiнде:
Сонда мен әдебиеттен және өз-өзімнен бас тартуға тырыстым. Егерде
Қытай мені қоқыс тастайтын жерге тастағаннан кейін, одан әрі таза,
жақсы болса, онда мен сол жерде тыныш жатуға дайынмын. 1957 жылы мені
майда және болмашы мәнсіз адам ретінде жұмыстан босатты. Сондықтан
жиырма жыл бойы өзімді шындығында осындай майда, болмашы мәнсіз адам
ретінде сезіндім. [4, 37 б]
Мен Ваң Мыңды кiнәлауды ойламаймын, бiрақ бұл сөздерге баламалық
жағдайда сенуге қиын, белгiсiз бақылаусыз аберрация осында. Егер бұл
ақиқат болса, онда Бурылда да, соңғы екi он жылдықтардағы Ваң Мыңның
тамаша еңбектері де, барлық мұндай қатты сөздерi де жазылмас еді.
Күштi қанаттарсыз өмiр сүрмеуге жоқ,
Ұшулар және талпынуларсыз.
Аспан дауыстарсыз
Өмiр бос, суық болады!
Бұл оның өлеңдерi. Екi жақты мағынасы бар. Жоғарғы қабаты
натуралистикалық қабылдауды арандатады: шарттар жоқ болса, ұша алмайсың.
Онда өмiрдiң қапасына көн. Өлең тереңдігінде жангештi зар жылауы
дүрiлдейдi. Басқаша айтқанда, қанаттарын ұшса - ұш! Әйтпесе - қапас!
Ваң Мың басқа адам болса, ол сол құдаймен, буддамен ұмытылған
жерде басқа миллиондаған отандастар сияқты жойылған болатын. Елдiң
үстiнде тұманды көңiл орнықтырған туралы 1979 жылдан кейін де білмес
едік.
Ваң Мың жойылмады. Және тұманнан көтерiлдi.
Иә, оның ішкі дүниесі қатаң сындармен тұншықтырылған. Дегенмен теңiз
одан терiс айналмады. Теңiз, оның жаңа танысы, ескi досы да болды.
Олардың арасындағы рухани байланыс әлдақашан орнады, міне, екеуі әйтеуiр
кезiктi. Ол оны күтуге шаршамады, одан терiс қарап кетпеді. Бiрде көк,
бiрде ашық - күмiстей, бiрде алтын. Дауыл жел көтерілсе, ыссы судағы
бидай уыт сияқты күреңденіп, қалың толқында көбiктенiп, тауға тау күрс
еткендей құлап, байсалды бытырап, жып-жылас болады. Бұл табандылықта
жұмсақтық, мейiрiмсiздiк, сезімталдық көзден таса болады. Оны толқындар
сергiттi. Әйтеуiр, ол бар дауыспен айқайлады: мен сені жақсы көремін,
теңіз! [8,157 б]
Расында, Теңіз туралы қиял әңгiмесiнде әңгіме қаhарманы автор
сияқты қиындыққа түседі. Кейіпкердің Ваң Мыңнан айырмашылығы еңсесі
түсіп, өмір сүру құштарлығы жойылғандығында.
Теңіз туралы қиял әңгімесі Ваң Мыңның 70-80 жылдардағы жаңа
көркем шығармаларының алғашқы алтауының бiрi. Мәдени төңкерістен кейін
әдеби журналдарда басып шығарылған дүниелер сол қабiлеттiлiк ойды сақтап
қалған халықтың бiр бөлiгiн таң қалдырды. Бұл үйренбеген, зерттелмеген
әдебиеттер, басқаларға ұқсамайтын жазушының еңбегі.
Публицист Ваң Мың өзінің мәнсіз адам екендігін қорлайтын мойындаулар
айтқаны дұрыс па?
Ұлы Ли Бо 1300 жыл бұрын император астанасынан әдiл емес сiлтемеден
кеткен кезде, оқылатын жанама мағыналы өлеңмен өз-өзін қорғайтын дала
күнбағысының табандылығына бошалай сүйсiндi:
Сізді өз түбiрлерiн сақтауға оқытты,
Әттең, маған жарық бойынша оны айдап бару керек.
Маған Сiзге ұқсас болуға бола ма екен
Және жақсы бақшамды тастап кетем бе?
Ваң Мыңның Бурыл повесіндегі Цао Цяньли кейіпкердің қағидасын
ұстана отырып, өзiне шынжан түкпiрінде тауып алған автордың өмiрбаяндық
психологиялық ойлары байқалады. Жоғары көтерiлу үшiн қарт атты ерткен
бапкердiң сыртқы конформдылығымен, сол кездегі басшылар мен "қоғам"
болмысының ережесімен, сыртқы күштермен ерiксiз көндiретiн саясат, адамның
ішіндегі адамгершіліктің жойылмаған сырларымен жинала берді. Бұл
метомарфоза құбылысы секілді ескi бурылмен де болады.
Ат басын көтеріп, оған қарады. Оның екі көзі өте жақсы
көреді. Сонау жарқылдаған жарқылы және қарлы төбелерден, аттың
танаулары мен құлақтарының селк еткенiн көрдi. Қарағым, менің сенi
шақырғанымды естiдiң бе? Қарашы, асықпай адыммен, бурыл оның тарабына,
жасыл шөпті езе қозғалды. Неткен керемет көрініс. Саған толқитын шөл
шабындық бойынша ертегiдей жүйрiк, ат жақындап келеді. Ол қандай
құдiреттi! Ұзын аяқтар, үлкен адыммен, басты көтере, әдемі жалынмен,
бейнелі қозғалыспен оған жақындады. Жақындағанда аттың тұрысы сәуле
таратқандай болды.[16,45 б]
Демек, Цяньли бапкерiнiң есімі сөзбе-сөз аударғанда мың шақырымды
бiлдiреді, бұл оның нағыз ғажайып ат екенін білдіреді. Мимикрия
аралығын 1979 жылдан кейiн құлатып, Ваң Мың әлеуметтiк қимылсыз қызметiн,
жақындағы вакуум орнын өз әрекеттерімен қарқынды толтыруға бастады,
әдеби салада ғана емес: ол партия қатарына қайта келдi, ҚКП ОК мүшесі
болды, жазушылардың одағының Төрағасының орынбасары және бастапқы әдеби
журналдың бас редакторы болды.
1986 жылы оны мәдениет министрі етіп тағайындады. Бұл Ваң Мыңның
1934 жылдың 15 қазаны орташа зиялы жанұясында дүниеге келген пекиндiк
аудан Шатаньге қайтуы болды, ал 80-шы жылдарда бұл жерде мәдениет
министрлiгi орналасқан болатын. Ол бұл қызметті 1989 жылдың жазына дейiн
атқарады. Ваң Мың шенеунік пе әлде жазушы ма деген құмар журналисттердің
сұрағына, ол былай жауап береді:Қазір ойланайын. Бiрiншi орында ,
әрине, жазушы болғанымды қалаймын. [7,36 б]
Ол әлі күнге дейiн қытайдың қоғамдық саяси өмiрінде өзіндік орны
бар қоғам қайраткері. Саясат, мәдениет, экономика туралы өзінің ойларын
ашық түрде айтады.
Ваң Мың күні бүгiнге дейін қытай прозасындағы беделдi жетекшiлерiнiң
бiрi болып табылады. Бұл беделін 70-80 шы жылдардағы Мотылек және
Компривет әңгімелерінен кейін сақтап келеді. Және де жаңа қытай
оқырмандары оны келешек туы ретінде қуана қарсы алды.
Жаңа Ваң Мың шағымсыз менторлық позициясын қабылдаудан,
адамгершiлiк жандар инженер интерпретациясынан, яғни оқырманмен және
кейiпкердiң арасындағы мазасыз делдалдықтан бас тартты. Оның кейіпкерлері
нағыз шындыққа және жаппай көбейту мен көшiрме алу үшiн
преценденттік құрастырулармен шұғылданбайды, тек жай ғана өмiр сүріп,
бұны тікелей оқырманға хабарлайды. Мейлi, оқырманның кейiпкер мен
ахуал туралы ойы автормен сәйкес келмесе де, жазушы шығармаларын жаза
береді.
1949 жылынан кейiн ҚХР әдебиеті үшiн алғашқы үш он жылдығы
инстанциямен қолайсыз, тіпті үйренбеген жол болып табылады. 80-шы
жылдардағы өкiметтiң өзі зорға бағынбайтын әдеби кейiпкерлерге
бірден көнікпеді.(авангардты абсурдизмге түрткі болған Цань Сюэнің ойы
тек әлеуметтiк-саясатқа емес, сондай-ақ әдебиетке үлкен тосқауыл болды)
[7, 11 б]
Тап елуiншi жылдары Ваң Мың шығармашылық өмірін бастап, өкіметтің
ауыр цензурасын тап болды. Оның алғашқы Қысқы сiркiре мен Орготделге
жаңа келген әңгімесінде партиялық цензура төңкерiс реализмінің
қалдықтары ретінде қабылданып және керемет кейіпкер мiндеттi талаптарын
сақтауды талап етті. Ал жас жазушы болса, адамды, оның жан дүниесінің
тереңдігін, қимыл-әрекеттерін әлеуметтiк мағыналы, өмiрге дербес сезіммен
шақырылған, сыртқы қысыммен тұншықтырылған әдіспен емес суреттеуге
тырысты. Ваң Мыңның зәрлi шөптеріне арналған Жибао Жэньминь Қытай
газетiнде қатты сынға алынған мақала жазылды. Ваң Мың есімі осылай
саяси себептері үшін Қытай азаматтарына, сонымен бiрге шеткi және
түкпiрдегі елдерге антижазушы ретінде әйгілі болды. Ваң Мың ерекше
белгімен партиядан және екi он жылдыққа жұмыс түріндегі қайта
тәрбиелеу саясатымен түкпірдегі Шынжан аймағына жіберіледі. Қытайда
көп азаматтарды саяси қайта тәрбиелеу кампаниялар рухани түрде сындырып,
соның бәрін жинап қайғылы мәдени төңкерiсіне ұласты.
Жетпiсiншi жылдардың соңында ақталғаннан кейін ол Пекинге оралып ,
Теңiз туралы, Әуе жыланы және лента, Түнге көзқарас (үлкен
қаладағы түн орыс тіліндегі аудармасы), Көктемдегi дауыстар
әңгiмелері мен повесттері елді дүр сілкіндірді. Мұндай шығармаларды қытай
оқырмандары әлi оқып көрмеген. Біріншіден, ең бастысы, әңгіме
кейіпкерлерінің ниеттері, психикалық құпиялары, әр нәрсені қабылдауы
кірсе, екіншіге ғана сюжет кірді. Бұл жаңа шығармалары кейбір
оқырмандарды түсiнбестiкке, кейбіреулерін қуанышқа, ал бiр оқырмандарды
сана ағындарына алып келді.
Ваң Мыңның көңіл бөлетін нәрсесі - адамның жеке бiр мәндi еместiгі.
Қытай әдебиет үшiн жаңа құбылыс болып келетін, әдеби кейіпкердің әлеуметтiк
және психологиялық әлпетiнiң айқын бiр келбетте суреттеу. Бiз Ваң Мыңның
прозасында үнемi әртүрлi бинарлылық формаларымен кездесеміз -
хронологиялық, әлеуметтiк, психологиялық. Мерзiмдер (өткен-осы), әлеуметтiк
бет перделер және адамның iшкi құрылымдары бiр-бiрiмен күрделі
қақтығысу, толықтыру нәтижесінде біркелкі кейіпкердің бейнесі пайда
болады. Кейіпкердің көркем әлпетi бұл ымырасыз күрестiң қорытындысы
арқылы қалыптасады. Жазушы әңгімелерінде өз кейіпкерлерін фабула
ахуалдарында армандар мен шындық арасындағы шешуші дау туғызады. [8, 101
б]
Осындай мазмұндағы әдеби конфликте қайғыға толы дүниетануға,
трагедиядан босанып шыға алмаған адамдарға арнаулар мен реквиумдерді
естиміз. Ваң Мың бұл жерде де өте ашық, күш таба алмағандарға реквием
әнұран сияқты сезiледi.
Дау мәселесін шешкендіктен, Ваң Мыңның әдеби кейіпкерлері
орындалмаған армандар мен үзiлген жоспарлар, сынған тағдыр үшін өтемдерін
алып, көңiлдi гармонияға қол жеткізді. Өмiрдегі гармония қысқа
мерзiмдi және бұлдыр, жоғалтқан өтемдері үшін шындық өмірде емес,
келешектегі жақсы болашақ үшін түстерінде алады. Бiрақ кейде ол
кенеттен шындыққа айналып, жоғалтқаны үшін қолдары бақытқа жетеді.
Ваң Мың - өз шығармаларының басты кейіпкері болып табылатын жазушы.
("Ол келеді" әңгiмесiнен басқасы) уақыт пен кеңістік шекарасына емес, өз
ішкі психологиялық жағдайына бағынып, өз туындаларын жазады. [4, 62 б]
Ваң Мың өзінiң әдеби шығармашылығын құдайдың жұмысына ұқсас
мүлтiксiз әлемнің жаратуына бағытталған деп санайды. Сондықтан
жазушының өзi ерекше айтып өткендей, оның шығармаларында екі шындық
бар. Біреуі үйреншiктi нақты элементтерден қалыптасқан және (әрдайым
сюжеттің аяғына дейін емес, тек қана фабуламен жиi шектелген)
қаңқадан тұрады. Басқасы iшкі дүниеге аударған, психологиялық тереңдiк,
өзінің санасы мен қабылданатын әлемнiң элементтерi арқылы ішкі гармонияға
жетіп, тәрбие бередi.
Ваң Мың эпостық панораманың ұстасы емес, тек қана пуантилист
(Әдеби ине тығу мэтросын қытай спицифика ерекшелiгімен бұны қалай
сипаттауға болады екен): әрбiр шығарма үшiн жазушы өзi бiр сезімде,
бiр айтып салуда, бiр эпизодта керекті нүктесін iздейтiнi және оны
табатыны туралы айтады. Басқаша айтқанда - нақты қайғыдан нақты тұлғаға.
Сын әлемі мұндай шығармашылық әдiсті сана ағынмен, кейiпкердiң
қабылдауын призма арқылы пайда болғандығын айтады.
Бұл Джойс та емес, Пруст та емес және ешқашан олар сияқты болмайды.
Жоспарсыз қимыл-әрекет қытай әдебиетіне бөтендігі үшін емес, ал өзiн-өзi
бақылау қытай менталдығына, сана ағыны шексiздiкке аға алмайтындығына
стратегиялық ділдіге қалыптасқаны болып табылады. Жалпы, осының бәрі
оқырманның қызығушылығы мен шығармашылық қамқорлығына байланысты.
Жазушы Ваң Мың үшін тек ойын жеткізу емес, сондай-ақ жүздеген
оқырманға естілу маңызды болып табылады.
Ол бәріне естiлдi. Барлық алты тараптармен дәстүрлi қытай мифологиялық
бағдар осындай: жарықтың шартараптарына қоса тас төбе және надир. 70-80
жылдарғы алғашқы басылымдарына сәйкес контрмәдениеттің мэтросы болып
саналса, қазіргі кезде нағыз мэтро атауына ие болды. Соған қоса,
көп оқырмандармен оқылатын жазушылардың бірі. Оның прозалары көп шет
тілдеріне, соның iшiнде орыс тiлiне аудырылған.
Жай ғана жазушы.
Анығында бұл оңай емес!
Әсiресе - бұрынғы тұманнан көтерiлген.
Жазушы – символика, жеткiлiктi дәлелдi және қытай көркем
кейiпкерлерiнiң галереясы шоғырландырған кеңiстiктiң әдеттегідей
(яғни бiр үлгiдегi, стандартты) айқын бағдарланған. Ваң Мың қазiргi қытай
әдебиетін өз өнерiмен жалпы дүниежүзілік бәлекейге бұрып, әдебиет
тарихында ғана емес, әдебиетте мәңгiлiкке өз орнын қамтамасыз еттi. [6,
151 б]
2. Ваң Мыңның қазіргі Қытай әдебиеті мен мәдениетіне қосқан үлесі
Ваң Мың өз Отанында өте белгiлi жазушылардың бірі болып саналады. Оны
оқу қоғамда мәртебесі бар, өйткенi әрдайым әрбір талқылауларға оның
өзіндік ойы бар. Оның жазылған романдары мен әңгiмелері пiкiрлердiң
тәуелсiздiгi және шығармашылық позицияның дербестiктерiмен қызықтырады.
Жоғары саясаттанған қытай қоғамы үшiн белсендi саяси орын алады. Мысалы,
80-шы жылдардың соңында ҚХР-дың мәдениет министр қызметi ретiнде жұмыс
істеді. Қытайда саяси данқтылық әдеби данқтылықпен әрдайым байланысты
болды: ақындар мемлекеттiк қайраткер боп қалыптасты, бiрақ өлеңдер жазуға
тоқтатпады. Алайда жазушы өнері өмірлік жолының маңызы өте зор. Бастан
өткiзген қиыншылықтар көп, ол тек өзі ғана емес, олмен қиындықтарды
бірге бөліскен жақын адамдары да мойынсұнбай көтерді. Қытай зиялылары
үшiн Ваң Мыңның тағдыры өте жақын. Ол өзi Қытайында да бөтен емес, тiптi
сынағыштар да үшiн ол бөгде емес. [4, 45 б]
1999 жылы әдебиет туралы, ел туралы, мәдениет туралы үш бөлiмнен
тұратын 90-шы жылдары жазылған мақалалар мен эсселер Ваң Мың айтады
еңбегін Лтд Букс ғарышты баспасы Сянганда шығарды.
Бұл жерде бiз әдеби бөлiммен әдейi шектелемiз. Ваң Мыңның кiтабы
қытай классикалық эстетика үшiн әрдайым қажеттi болып есептеледі. Бұны ол
дәстүрлi мағынасында жақсы қолданады. Мұндай дәстүрге ену және осындай
дүние туу бәріне берілмеген ерекшелік. [6, 64 б]
Жазушы оның тағдырындай тағы да тоғыз миллион қытайлықтардың өмірлері
туралы ашық айтып жазады:Алпыс бiрге келдім, мен жапон әскерімен басып
алынған Пекиннің бастауыш мектебiнде оқыдым. Жапон әскери шенiне қатысып,
татуласу қозғалысының ұрандарын жатқа айтқанмын. Кейін үш өктемдiлiк
гоминьданның жылы болды: мен шенеулiк-парақорлар адамдарды қалай тонағанын
өз көзімен көрдiм. 1949 жылы ҚХР құрылғаннан кейін 50-шы жылдардың басында
еліміз Ресейді ұстаз етіп жариялап, Америкаға қарсылық және Кореяға көмек
беретін болды. Жылдан-жылға саяси науқандар көбейіп, оның өзі мәдени
төңкерiске, дұрыс жолға, реформаға және ашық саясатқа алып келді. Мен осы
оқиғалардан қорытынды жасадым: социалистiк нарықтық экономикасы бар Қытай
үшiн үмiт бар. Күні бүгiнгi дейін көп мәселелерді абыржымай, әлеуметтiк
эволюцияда жаңа жолдар және үмiтті табу мүмкiндiгi бар. [4, 15 б ]
Бастан өткен қарқынды өмiр мен 90-шы жылдар нарықтық реформалар Ваң
Мыңды тарихи оптимизмнен тiптi де айырмады. Эйфориясыз және ешбір
жабырқаусыз 90-шы жылдардағы қытай әдебиетiне сыни көзбен емес, нағыз
әдебиеттану ғылымы ретінде абыржымастан талдау жасайды. Өз үшiн және өз
өнер үшін үнемi құбылмалы әлеуметтiк ортада парасаттылық ой мен әдебиеттегі
болашағын анық бағалайды.
Жазушы ұзақ он жылдықтар бойы елде болмауы нәтижесінде Пекинге
оралған кезіндегі бейтаныс әдеби өмiр мен ортаның жаңа шарттарына
бейiмделу мәселесі алдында тұрды. Ол 1995 жылғы жазбаларында былай деп
жазды:жауап алулардан және соттардан оңай трагедиялық кейіпкерге айналуға
болатын еді, бiрақ өзiм таңдауды әдейi комедия кейiпкер болуға тырысты.[15,
53б] Жазушының 70-шы жылдардың аяғында қоғамдық өмiр қайтып келгеннен
кейін, белсендi қызметке ұмтылды. Оның негізгі идеясы он жылдық үздiксiз
сұрапыл шабуылды әлем және бақыттың идеалына алмастыру болды. Шабуыл
идеалын алмастыру - астаналық өмiрге қайтқан жазушының жан сыры осыған
бағытталды. Ұнамдар белсендi кiрiсулер апаттардың он жылдығынан кейiн талап
еттi. Ваң Мың 1993 жылы былай жазады:Мен әдеттегiлiкті мейiрбандылықпен
және кең пейiлдiлiкпен барлық бiздерге ұқсас еместерді жақсыға үйретуге,
өзгертуге үмiттендiм. Мен кешегі өткен күндерді бүгінгі күнмен соттағым
келмейді. Өткен - бұл өткеннің ісі. Оны айта берсек, ұзақ шексіз тіркес
болып кетеді. Мен ондай кәрі болмасамда, бұл жағдайды өте жақсы
түсінемін, себебі оны өз көзімен көргенмін. [ 4, 103 б]
Екi жылдан кейiн Ваң Мың ендi өнер бостандығы және әдебиеттiң
сапасы туралы ойлар жазды. Бостандық – жақсы сөз, сапа - одан да жақсы
сөз. Дегенмен, бостандық пен сапа жиi өзара қарама–қайшылықтарға келедi.
Бостандық автоматты түрде ғажайып сапаны бермейді, алайда бір жағынан
ойлағанда, жақсы сапа бостандықтан ажырамайды. Уақыттың қысқа аралығында
нақты көзқараспен қарағанда бостандық асқақтықпен бірге жүреді. Бостандық
мүмкiндiк болғанда бiрден әр түрлi сандырақтар және мүлдем сирек ақиқатқа
орын береді. Жазушымен қойылған дилемма сұрағына жауапты талап етті, Ваң
Мың өзі оны тапты:Сапа мен жауапкершiлiк үшiн бостандықпен садақа етуге
бола ма? Бостандықта көрiнетiн сапа және жауапкершiлiк сезiмi үшiн садақа
етуге бола ма? Бұл мүмкiн емес. Ең жақсы кең еркiндiктi пайдаланып, қатал
және айқын сапаға қойылатын талаптарын сақтау. [9,5б]
Өкiнiшке орай, бұл жазушының көрнектi тiлектерi, өз өнерi ғана үшiн
емес, жалпы әдеби өнер үдерісі үшiн болды. Әр қоғам әр түрлі өсек-
аяндармен, жағымсыз құбылыстармен мәлім екені анық. Ваң Мың осы
мақалада бүгiнгi қытай әдебиетiн ұп-ұзын баптар және лепiрме сөздердiң
күйiс тiстердегi сағыз сияқты деп қатал мiнездейдi. Өзі қысқа фальтонның
жақтаушысы, себебі онда күліп, рахаттанып, кейін оқу мен қуаныштан алған
әсерлері туралы ойлануға олады. Ваң Мың:Мен ең бағалайтын нәрсем - бұл
өзiнің көзқарасын түсiну, сөздерде міндетті түрде мағына, ал сөзін
ақылды болуы керек, - деп қорытынды шығарады. Еркiн ұшудағы өткiр ойлар
мағынаны бейнелеуге зиян алып келмейді, керісінше буынның әдемiлiктерiнің
сапасын сақтайды. [15,47 б ]
Бірнеше он жылдықтардан кейiн әдеби өмiрге қайтып келген жазушы қоғам
үшiн маңызды екедігі анықталады. Жазушы шығармашылық еңбекті керек етіп
немесе бұны мүлдем еңбек ретінде қарастырмау туралы екi ойлы болып жүрді.
Ұзақ әдеби Қытай тарихында құдiреттi дандайсығандар және мәртебелi
ақсүйектер даңқ үшiн әдеби өнермен шұғылданғаны мәлім. Ваң Мың қытай
әдебиеті туралы былай жазады:Әдеби өнер сөздiң қатал мағынасында еңбек
болып есептелмеуі мүмкiн. Бұрында Шекспир өз шығармаларын воркс деп атады,
яғни жұмыс деп. Оның түсінігінше, ол жазған пьессалар мен шығармалар,
оның еңбегі боп саналды. Алайда ағылшынша пьесаны п л э й з, аудармасы
ойын дегенді білдіреді. Еңбек әлде ермек пе? Бұл қайшылықтар өнер
табиғатының өзiнде бар, оның түбiрі жазушы және жаратушының арасындағы
жасырын үлкен өнер бар екендігін көрсетеді.Ермек пен бөлiнбеген еңбек
анығында жазушыға жатады. [ 4, 22-24 б ]
Шындығында, шығармашылық жұмыс адамның қуанышты өмiрінің аса маңызды
фактор болып саналады. Бiр қалыпты, қызықсыз және қарапайым дене еңбегi
екiталай мұндай биiктiктерге жеткізедi. Өзінің жемісті еңбегіне тойған,
бiрiншiден:бұл өмiрдiң қажеттілігі. Жұмысы ұнаса да, ұнамаса да адам өзі
үшін, яғни қоректену үшін, өмірі үшін жұмыс істеуі қажет. Екіншіден:
өнер адамы да жұмыс істеуі керек. Бұл оның қоғамдық парызы. [6, 50б ]
Адамдардың басым көпшiлiгi өмiр сүруге ұмтылады, бiрақ олар, әсiресе
зиялылар, өмiрдiң дөрекi тарабымен және өзiн қорек табу мәжбүрінен
арылуға жиi тырысады. Адамдарды қалықтап өркендеуді армандайды, ондай жол
маңдай алды жол деп есептеленеді. Бұл өмiрдiң жоғарғы сферасында
орналасқан. Мұндай жоғары ортадағы сана және көркемөнер, дiн және махаббат
болуы керек. Адамдардың арасындағы саясат немесе қырқыс өте жиі болады.
Адамдарға махаббат қалықтауға мүмкiндiк бередi. Адамдарға әдебиет
қалықтауға мүмкiндiк бередi, бiрақ сый ақы олардың қаржы жағдайларын
көтереді. Адамдарға дiн қалықтауға мүмкiндiк бередi, бiрақ дiни қауымдар
және уағыздаушылар дiни салтқа паралар алады. Адамдарға саясат та
қалықтауға мүмкiндiк бередi, бiрақ өкiмет кейде меншiктi ерiк бойынша,
кейде одан да үлкен себептер бойынша кедергі болады. [ 19, 69б]
Ваң Мың қарапайым адам өмiрiндегi дене еңбегiнiң мағынасын мен мәнiн
түсiнедi және оған ниет бiлдiредi. Адамдардың көпшiлiгi тiрi қалу үшiн
еңбек етедi.Тiрi қалу үшін жұмыс істейтіндерді түсінбейтіндерге өмiрдiң
даусыздығы мен ауырлығы туралы қағидаларды түсіндіру өмiр маңыздылығы
болып танылмайды. [8,201 б]
Жұмыс үшiн өмiр сүріп жүрген адамдар белгiсiз қайғылы батырлыққа ие
болады. Жұмыс практикасы жоқ, адам да жанашырлыққа лайық болып көрінеді.
Оның идеологиясы мен рухани қызметінде дөрекi оқиғалар және iстерден
кемшіліктер үнемi пайда болады. Кейде оларды қарапайым жануардан айыруға
болмайтын сезімге бөленесің. Егер жұмыс үшiн өмiр сүрсең, онда жұмыс,
күрес, мамандық, идеология және т.б. басты нәрсе болып табылады. Ең
алдымен, өмiрдiң мағынасы – бұл терең ой, бiленген ауыр ауыртпалық. Егер
тiрi қалу үшiн жұмыс iстесең, онда өзінің өмiрiн басты мағынаға айналады
және жеңiлдiкпен өмiр мағынасын жоғалтып алу мүмкiн. [ 8, 203 б]
Мұндай ойлар жазушыға кәсiби жұмыс орынына дене еңбегiмен мәжбүр
етуге байланысты қажеттiлiктерден кейiн келе бастады. Бұл өмiрiнiң мерзiмi
Пекинге қайтумен өткенге кетті, жазушының алдында жаңа, бейтаныс нарықтық
қатынас өктемдiлiгi бар қоғамдық өмiр алдында тұрды. Алдында жаңа, бұрын
көрмеген бағдарлардың iздестiру тұрды, ендi физикалық және зияткерлiк
еңбек шеңберiнде емес.
Ең алдымен, 1997 жылы Ваң Мыңмен жазылған әдеби өнер - бұл
мамандық деген мақаласында ол өзi үшiн қазір Қытайда жазушы болу қандай
екендігін, қытай қоғамынан не күтуге болатын мәселелерді қозғайды. Ендi ол
әдеби өнердiң табиғатын қарастырады, ол үшiн бұл бiрмәндi емес. Ваң
Мың:Әдеби өнер өз жиынында көптеген номияларды алып жүредi. Мен бұны қырық
жыл бұрын, бірінші рет қолыма қалам ұстағаннан кейін сездім. Мысалы үшiн,
сен өмiрді жақсы көресің, сондықтан роман жазғың келеді. Алайда жазу
үшін жиi көп нәрседен бас тарту керек. Адамдар әр түрлi тiршiлiк iстермен
шұғылданды, ал сен жасырын бұрышта отырып, өз өзiне ойлана күрсiнiп,
намыспен бiрге азап шегесiң, бір сөзден екінші сөз жазып отырасың, нағыз
ақылсыз сияқты. Кім күнi бойы махаббат туралы жазатын болса, махаббатта
ешқандай да жетiстiкке қол жеткiзбейдi және өнер азабы махаббаттың тәттi
ұндарын шүбәсыз ығыстырады. Құлмақ және бейғамдыққа мас болу және есi
ауысу болу мүмкін емес. Шынымен, егер сiз мұндай ауруға шалдықсаңыз, онда
ешнәрсе жаза алмайсыз, солай емес пе? Егер керiсінше алсақ, онда ғашық өз
махаббатын құшақ қалаулап тұрғанда, нәзiк сезiммен махаббат лирикасын
жаза алады ма? Оған жай ғана қарапайым сөздер, нәзiк, жиi қолданылатын
сөздер,керек болса бөгде адамның жатқа әйгiлi лирикалық өлеңін оқыса да,
сол жерде өзі махаббат өлеңдерін шығара алмайды,- деп ой қозғайды. [15, 25
б]
Ваң Мың орыс композиторы Римдiк-Корсаков туралы кинофильмін еске
түсiредi. Композитордың бір сұлумен кездесуінде өте алаңғасар болады,
өйткенi оның басында жаңа мелодияның музыкасы кетпейді, композитордан
көңiлi қалған сұлу қыз одан кетіп қалады. Ваң Мың жататын қытай
жазушылардың кезеңі үшін орыс әдебиетi мен көркемөнер үйреншiктi мәдени
ортасы болып табылған.
Жазушы келесi негiзгi қайшылықты авторлық номиялық эгоның нақты
әлемге, ынталар мен тәжiрибеге, жекемен нақтыға, сөз бен iске қарсы деп
атайды. Әлемге тек қана жақындау нәтижесінде нақты әлемді түсiну өнер
үшiн жүдемейтiн көз бередi, бiрақ басқа жағынан, нақты әлемнен ара
қашықтықты сақтау арқылы меншiктi көкейдегі тереңдікті, нәрестелiк көңiл
тазалығын ұстап қалуға болады. Егер сен қоғамда өте белсендi болсаң,
оларға қосылсаң, парасаттылықпен не жаманды не жақсыны айыра білетін
болсаң, онда тек қана суықтықпен шығармашылық толқынды, романтизмды
жоғалтасың, адамдар ондайды ұнатпайды. Олар әр шығармадан жаңа бір
дүние күтеді, - деп айтады Ваң Мың. [10, 9 б]
Қауiп-қатер жазушыны гипертрофировандық күдік пен өздiгiнен
дәрiптеуден, өздiгiнен сүйсiнуге дейiн жететiн сезімдерде тосады. Мұндай
жазушыны әдебиет өміріндегі боссыздық пен айқындылықты, қоғамның наразылығы
жояды. Осындай қиындықтарға тап болған жазушы, кейде өзін-өзі өлтіруге
дейін жағдайларға жетеді.
Ваң Мыңның өнер антиномиясында тағы бiр қайшылық, бұл әдемi және
дөрекiлік, тамашалық пен нақтылықты сынайды. Шығармашылық адам бұл жерде
де қиын таңдауға қауысады. [4, 138 б ]
Ваң Мың жазады:Сен уақыт және кеңiстiктің шегінен шыққан және
жоғарыдан тыс әдебиеттi жақсы көресiң, ғажайыптылықты жақсы көресiң, өмiр
рухың жақсы көресiң. Алайда сенің жаның тірі болғандықтан, сен тамақтану,
киіну, яғни өмір сүру керексің. Сен ләззаттан немесе кем дегенде даңқтан
бас тартпайсың, саған сенiң ұлы айтқан сөздерiңнен әкелетiн заттық
марапаттау, қарама-қарсы етектiң еркелiктерi ұнайды. Бұл даңқ па әлде пайда
ма? Әдебиетшiлер бiр-бiрiн ұнатпайды, даңқ пен пайда үшін жиі таласады,
бықыған шыбындар мен сүйекке таласқан иттер сияқты. Ақкөңiл және асыл
әдебиетшiлер өте лас жазулар жиi жазады, бұл оқырманға күрсiнiстер әкеледі.
Жас кезімде әйгілі жазушының тамақтанғанын көргеннен кейін, оның
шығармаларын оқуға көңілім шаппады. Атақты жазушы Лу Чжунь кезінде былай
деген:жазушыларға кездесуге болмайды, олар кезедессе, аюлардың кездесуі
болады. Екiбастан бұл менiң аңқылдақтығым туралы куәландырады. Басқаларға
өз көздерiмен қараймын: бiз бәріміз бiрдейміз. [ 4, 154 б ]
80-шы, 90-шы жылдарында Ваң Мың Қытайға оралған кезінде жағымсыз
құбылыстарды байқады. Бұл жазушылардың шамадан тыс өзімшілдігі. Қытайда
әдебиетшi мамандығын дәстүр бойынша жоғары бағалайды, қытай тiлiнде жаза
алатындықтан, сауатты адамдар болғандықтан, сондықтан жазушылар өздерін
қоғамның маңызды адамдарымыз деп ойлады. Ең қызығы, мұндай жазушының
менмендiгі автордың әдеби жетiстiгiмен ешқандай байланысы жоқ. Бастысы
бірнеше басылымдары болғаны болды, еңбектерін оқырмандар жиі оқымаса да,
кейбіреулері танымаса да, өзін рухани зиялылар қатарына қосып,
меңсінбеушілік пайда болады. Сонымен бiрге оқырман массасының пiкiрi
мұндай автормен, тiптi еленбедi:мұндай жазушы көздерiнде танымалдылық
дөрекiлiк пен сапасының төмендiгімен бірдей болды; нағыз әдебиет
таңдаулыларға арналған ондай оқырмандарға мұндай автор әлі өспеді.
Ваң Мың үйреншiктiлiктiң үстiнде жоғары көтерiліп, дөрекiлiктен түңiлу
ескі әдеби сөздерді әдеби өздігінен молшылық мінездемесі туралы
айтады.[7,58 б]
Басқа жағынан, Қытайда әдеби сөзге сену, тiршiлiк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz