Ақшаның адам өмiрiндегi орны қандай?

Кiрiспе
1. Ақшаның дүниеге келуi ж„не даму заңы
2. Ақша мәнi және атқаратын қызметтерi
3. Ақша айналыс заңы
4. Қазақстандағы ақша реформалары
5. Ақшаның қажеттiлiгi және экономикалық маңызы.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер:

Ақшаның адам өмiрiндегi орны қандай?
Ақша деген не?
Ақша - ол ерекше тауар, қоғамдағы эквивалент қызметiн атқаратын ж„не жалпыға бiрдей болама, яғни, басқа тауарлардың жалпыға бiрдей баламалық құнының нысаны.
әбiр к„сiпкер өзiнiң жұмысында үнемi ақша бiрлiгiмен қарым-қатынаста болады. Ақша тарихи категория, тауарлық өнiм. Ол натуралдық шаруашылықың тауарлық шаруашылыққа ауысу кезеңiнде пайда болды. Осы ауысу кезеңiне себеп болған адамдардың шығарылған өнiмдерiнiң артық болып, әайырбастауә процессiнiң шығуы. Айырбастау үшiн өнiм әтауарғаә айналды. Сөйтiп науралдық -өндiрiстiң орнына тауарлы өндiрiс келдi.
Тарихи ақшаларға тауарлар жатады, бұл тауарлар күнделiктi айырбастауда эквивалент болып келдi: мал, тұз, шай, бидай, күрiш, т.б. жүн, еңбек құралы, с„ндi бұйымдар, бақалшақтар. Уақыт өте келе ақша қызметiн металлдар атқарды.
Осы монеталардың пайда болуы – ақшаның құрылуындағы соңғы кезең болып табылады. Металдар мыс, күмiс, алтын (Ассирияда, мысырда) түрiнде болды. Орта ғасырларда қағаз ақша Ѕытайда алғашқы рет пайда болды.
Ақша бес түрлi қызмет атқарады: құн өлшемi, айналыс құралы, төлем құралы, қор ж„не қазына жинау құралы, дүниежүзiлiк ақша.
Ақша, пайда бағаннан берi бiрнеше рет өзгерiске ұшырады, iрақ iшкi мағынасы өзгерген жоқ. Мынадай түрлерi бар: метал ақша, қағаз ақша, несие ақшалары. Ақша тауарлы өндiрiске қызмет етедi. Сондықтан ақшаның қызметiнiң н„тижесi ж„не оның осы өндiрiстегi маңызы болады. Мемлекет өзiнiң кiрiс шығысының б„рiн ақшаға шағып, өзiнiң керегiне жарату үшiн бюджетке тиiстi түсiмдер түсiруi үшiн ақша маңыздылығы мен қажеттiлiгi мол. әрбiр жанұя тұрмысына қажеттi н„рселерiн ақшаға шоғып, өзiнiң ақшалай табысымен байланыстырып, қандай бағамен затты сатып алу мүмкiндiгiн реттеп отырады. Халықаралық экономикалық қарым-қатынаста iске асыру үшiн ж„не экспорттың, импорттың операцияларды үзеге асыру үшiн ақшаның пайдасы мол. Ақша қолайлы „рi күрделi ғимараттар, жабдықтар фабрикалар мен зауыттар, жердi де сатыпалуға мүмкiндiк бередi. Ѕазiргi кезде ақша нарықтық экономикада ақшанесиелiк реттеуде айналыстағы ақша массасының өсуiн тежеу, инфляцияның процестердi жеңу ж„не ұлттық жалпы өнiмдi ынталандыру бағытында қолдануда.

1. Ақша, несие, банктер: Оқулық А.С. Сейтқасымов – Алматы 2001.
2. Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары Алматы: Экономика 2000ж.
3. КазМБА. Экономикалық ЖОО-ның әАқша, несие, банкә курсының бағдарламасы: 1998ж. Алматы
4. Мақыш С.Б. Ақша айналысы ж„не несие Алматы: Ѕазун-т 2000ж.
5. Мақыш С.Б. Ақша айналысы ж„не несие: Алматы 2004ж.
6. Саниев М.С. Ақша несие банктер. Алматы 2001
7. Экономика оқулығы А.С. Булатова Москва 1995ж.
8. Теңге шежiресi // ақиқат. Тобаяков Б. 2003ж. 10.38бет.
9. Экономиканы ақша –несиелiк реттеудiң кейбiр аспектiлерi Серикбаева Ж. қаржы-қаражат 2003ж.№3
10. Ақша төлемi мен аударымы туралы //Егемендi Ѕазақстан 1998ж.
2 шiлде
11. Т„уелсiз елдiң ұлттық Валютасы // Егемен Ѕазақстан
Нысанбаев ә. 2003ж. 13 қараша
12. Теңге, доллар ж„не артық валюта туралы // Тұркiстан 2003ж.
20 қараша
13. Ақша саясаты // Алматы ақшаны 1998ж. 26 қаңтар
14. Теңге айналысына-5жыл // Заман Ѕазақстан 1998ж. 13қараша
15. Еуропалық валюта одағы елдердiң валюталарға евроға ауыстыруына Ѕ.Р. экономикасын дайындау жөнiндегi iс шаралар // Ѕазақстан Республика Президентi мен ЅР үкiметiнiң актiлер жинағы 2001 №39 53-56 бет.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Кiрiспе
Ақшаның адам өмiрiндегi орны қандай?
Ақша деген не?
Ақша - ол ерекше тауар, қоғамдағы эквивалент қызметiн атқаратын ж„не
жалпыға бiрдей болама, яғни, басқа тауарлардың жалпыға бiрдей баламалық
құнының нысаны.
әбiр к„сiпкер өзiнiң жұмысында үнемi ақша бiрлiгiмен қарым-қатынаста
болады. Ақша тарихи категория, тауарлық өнiм. Ол натуралдық шаруашылықың
тауарлық шаруашылыққа ауысу кезеңiнде пайда болды. Осы ауысу кезеңiне себеп
болған адамдардың шығарылған өнiмдерiнiң артық болып, әайырбастауә
процессiнiң шығуы. Айырбастау үшiн өнiм әтауарғаә айналды. Сөйтiп науралдық
-өндiрiстiң орнына тауарлы өндiрiс келдi.
Тарихи ақшаларға тауарлар жатады, бұл тауарлар күнделiктi айырбастауда
эквивалент болып келдi: мал, тұз, шай, бидай, күрiш, т.б. жүн, еңбек
құралы, с„ндi бұйымдар, бақалшақтар. Уақыт өте келе ақша қызметiн
металлдар атқарды.
Осы монеталардың пайда болуы – ақшаның құрылуындағы соңғы кезең болып
табылады. Металдар мыс, күмiс, алтын (Ассирияда, мысырда) түрiнде болды.
Орта ғасырларда қағаз ақша Ѕытайда алғашқы рет пайда болды.
Ақша бес түрлi қызмет атқарады: құн өлшемi, айналыс құралы, төлем
құралы, қор ж„не қазына жинау құралы, дүниежүзiлiк ақша.
Ақша, пайда бағаннан берi бiрнеше рет өзгерiске ұшырады, iрақ iшкi
мағынасы өзгерген жоқ. Мынадай түрлерi бар: метал ақша, қағаз ақша, несие
ақшалары. Ақша тауарлы өндiрiске қызмет етедi. Сондықтан ақшаның қызметiнiң
н„тижесi ж„не оның осы өндiрiстегi маңызы болады. Мемлекет өзiнiң кiрiс
шығысының б„рiн ақшаға шағып, өзiнiң керегiне жарату үшiн бюджетке тиiстi
түсiмдер түсiруi үшiн ақша маңыздылығы мен қажеттiлiгi мол. әрбiр жанұя
тұрмысына қажеттi н„рселерiн ақшаға шоғып, өзiнiң ақшалай табысымен
байланыстырып, қандай бағамен затты сатып алу мүмкiндiгiн реттеп отырады.
Халықаралық экономикалық қарым-қатынаста iске асыру үшiн ж„не экспорттың,
импорттың операцияларды үзеге асыру үшiн ақшаның пайдасы мол. Ақша қолайлы
„рi күрделi ғимараттар, жабдықтар фабрикалар мен зауыттар, жердi де
сатыпалуға мүмкiндiк бередi. Ѕазiргi кезде ақша нарықтық экономикада
ақшанесиелiк реттеуде айналыстағы ақша массасының өсуiн тежеу, инфляцияның
процестердi жеңу ж„не ұлттық жалпы өнiмдi ынталандыру бағытында қолдануда.

1. Ақшаның дүниеге келуi ж„не даму заңы
Ақша ежелгi заманда пайда болды. Олар тауар өндiрiсiнiң дамуындағы бiрден-
бiр шарт ж„не өнiм болып табылады. Экономикалық санат ретiнде ақша
натуралдық шаруашылықтан, тауарлы шаруашылыққа ауысу кезеңiнде пайда
болды. Натуралдық шаруашылық-шығарылған өнiмнiң түгелiмен өндiрушiнiң
жеке басының керегiне жаратылған кезең. Уақыт өте келе өндiрiс
құралдарының жетiлуiне байланысты немесе табиғаттың өзi туғызған
жағдайына байланысты (мысалы, бiр жерде егiн, басқа жерде мал өсiру
пайдалы, ал үшiншi жерде балық аулау пайдалы) адамдардың шығарған
өнiмдерiнiң саны олардың жеке басына керегiнен асуы басқа өнiмге айырбас
алу мүмкiншiлiгiн тудырды. Осының н„тижесiнде әайырбастауә деп аталатын
процесс шықты. Айырбастау үшiн өндiрiлген өнiмнiң әтауарә деп аталатын
болған соң, натуралдық өндiрiстiң орнына тауарлы өндiрiс пайда болды.
Тауар – бұл сату немесе айырбастау үшiн жасалынған еңбек өнiмi. Адам
еңбегiнiң өнiмi, оны өндiрушiлердiң белгiлi қоғамдық қатынастарын тудыра
отырып, тауар формасын қабылдайды. Заттардың тауарға айналуы ақшаның
пайда болуындағы объективтi алғышарттарды құрады. әрбiр тауар қажеттi
тұтыну құнын алу құралы бола отырып, өзiнiң өндiрушiсiне қатынасы бойынша
айырбас құны ретiнде көрiнедi. әАйырбас құн тауарлардың өзiнен бөлiнiп
шыққан ж„не олармен бiрге өз бетiнше өмiр сүретiн тауар, ол ақшаә.
Тауар өндiрiсiнiң дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиiлiнедi. Жалпы
тауар массасының iшiнен барынша жиi айырбасталатын тауардың бөлiнiп
шығуымен құнның жай формасы толық формаға өте бастады. Мысалы, бидайды
етке, майға, жүнге ж„не т.б.айырбастауға мүмкiн болды. Тауар өндiрiсiнiң
дамуына байланысты неғұрлым жиi айырбасталатын тауар-барлық басқа
тауарлардың бiр-бiрiмен өзара айырбасталу құралы болып табылады. Осыдан
келiп, құнның толық немесе көлемдегi формасынан жалпы құндық формасына
жасырын түрде өту басталды. Бiртiндеп жалпы құндық эквивалент рольiн
белгiлi бiр тауарлар атқара бастады ж„не осы тауарлар ақша аталынды.
Ѕұнның жалпы құндық формасы ақша формасына айналды.
Жалпыға ортақ эквивалент ролiн атқаратын тауар үшiн „р түрлi
халықтарда ж„не сол бiр халықтың өзiнiң тарихының „р түрлi даму
кезеңдерiнде жалпыға бiрдей құн эквивалентiн „р түрлi өнiмдер атқарды.
Мысалы: Ежелгi Гректер, Римдiктер, Славяндар ақша орнына мал пайдаланған;
Скандинав елдерiнде, ежелгi Орыстар – аңның, болмаса малдың терiсiн
пайдаланған. Ѕытайда – тұз; Монғолияда – шай, т.с.с. Табиғат жағдайына
байланысты нақты сол ортада айырбас құралы болды. Шалғын аудандарда –
жылқы, сиыр, қой; ал шөл ж„не шөлейт аудандарда – түйе; тундрада – бұғы
жалпы эквиваленттiк қызмет атқарды. Оған нақты д„лелдер қолжазбаларда,
қазба жұмыстарының н„тижелерiнде табылған заттарда, поэзияларда
кездестiремiз. Гомердiң көне Трол батырлары туралы поэмасында өгiздi құн
өлшемi ретiнде пайдаланғаны жайында айтылады. Осы уақыттарда металдан
жасалынған ақшаларда әөгiзә деген атау ойып өрнектелiнiп жазылып жүрдi.
Латынның сөзi әпекунияә (ақша) әпекусә (мал) сөзiнен шыққан. әРупаә
(әмалә) сөзi үндiлердiң ақша бiрлiгiнiң атауы әрупияә негiзiнде жатыр.
Ежелгi Руңсьтарда да ақша металл ақшаларға ауықаннан кейiн де әмалә деген
атауға ие болады. Ярослав Мудрый 1018ж былай деген әбiздiң жинаған
малдарымыз: ерлерден 4 күн, сперостылардан 10 гривен ж„не боярлардан 18
гривеннен тұрадыә. Ол кездегi қазынамалы әмалшыә, қазына, қазына жинау
орны - әмал ұстайтын орынә деп аталынды. Ежелгi скандинавтар, солтүстiк
Сiбiр халықтары, Солтүстiк Америкада аң жүндерi, құс жүндерi ақша
эквивалентi ретiнде пайдалынды. Жылы теңiз жағасында мекендеген тайпалар
ақша ретiнде бақалшақтарды қолданған. Тарихта олардың атауы қалған:
чангос, цимбис, бонгез, хайква ж„не т.б. Бақалшақтар ¦ндiқытайда, ¦ндi
де, Ѕытайда, Америка Шығыс жағалауларында ж„не басқа аралдарда ақша
қызметiн атқарған. ХХ ғасырдың 70-жылдарының басында Соломон аралдарында
кебiр тұрғылықты тұрғындарының ақша айналысы ретiнде бақалшақтардың үш
түрi: ең арзаны – қара түстi (курила), ақ түстi (галиа); аса қымбат қызыл
түстi (ронго) пайдаланылды. әлемде „р түрлi әэкзотикалықә ақшалар болған.
Юлий Цезарь патшалығының тұсында құлды ақша ретiнде үш сиыр, алты бұзау,
он екi қойға теңестiрiлдi. ‡сiмдiк өнiмдерi з„йтүн майы, күрiш, кофе,
какао т.б. ақшаның орнына қолданған.
Ежелгi Спортта, Жапонияда, Африкада темiр, мыоыш, қорғасын, алтын,
күмiс ақша эквивалентi болды. Рим императоры Омонийсий Сиракуз ж„не орта
ғасырдағы ағылшын корольдерi – мырыш ақшаларды құйды. ХVIIғ. Солтүстiк
Америкада (массачусетс штатында) ұсақ төлемдерге қорғасын дөңгекшелер
қолданылды.
Метал ақшаларының артықшылығы, олар – бiркелкi, төзiмдi, қсақталынады.
Бұл ақшаның таралуымен ақша есебiнiң салмақтық жүйесi нақтылана түстi.
Кейiн алтын мен күмiс метал ақшалары тиiмдi болды. Темiр ақшалар ретiнде
күрек, шеге, шынжыр т.б. формалары анықталды. Грек ақшасының атауы
әдрахмаә бiршеге деген мағынаны бiлдiрдi. Б.э.д. ХIII ғасырда салмағы
көрсетiлген құймалар: ливр, фунт, стерминг пайда болды.
Көне д„уiрден ата – бабамыз айырбаспен қатар сауда м„дениетi
өркендегенде тауар айналымына метал ақшаны пайдаланылды. Ежелгi
Ѕазақстанда VII-VIII ғ-да м„дениттi орталық Сырдарыл түрiк
„мiршiлерi,Отырар мен Жетiсуда түргештер мен тухсилер темiр ақшаны
шығарған. Кеңес заманында Ѕазақстанда ақша реформасы 1947 ж„не 1961
жылдары жүргiзiлдi. 1 рубль құнындағы күмiс м„неттер, 50тиындық
шығарылды. Егемендiгiмiздi алғаннан кейiн 1993 жылдың наурыздың
әЅазақстан Республикасының µлттық банкiә туралы заң қабылданды. µлттық
валютаны жасау елiмiздiң Президентi Н.ә. Назарбаевтың жеке басшылығымен
жүргiзiлдi ж„не осы м„селе бойынша барлық шаралар қатаң құпияда
сақталынды „рi жоғары деңгейде ұйымдастырылды. Бiзге таныс қағаз ақша
алғашқы рет Ѕытайда пайда болды. Ол туралы МаркоПоло 1268 ж. Ѕытайға
барып келгеннен кейiн айтады. Европада қағаз ақша XVIII шығарылды. Ал,
Ресейге ассигнация II Екатерина кезiнде енгiзiлдi. Ақшаның айналуы
өзiндiк құны бар ақшаны құны жоқ, қағаз ақшаға ауыстырғанда күшейе түстi.
1976 жылдың қаңтарында Ямайкада өткiзiлген халықаралық Валюта қорына мүше-
елдердiң келiсiмi бойынша „рбiр елдiң ақшасының Алтынмен салыстырғандағы
құны жойылды. Осының б„рi қазiргi жағдайда ақша айналымының өз алдына
өтетiнiн, сөйтiп, ақшаның өз алдына экономикалық санат боып шыққанына
айқын д„лел болып табылады. Кеңес Одағы таратылғанға дейiн Кеңес рублiнiң
алтын құны (поритет) 0,98742гр таза алтынға бағаланатын. Бұл т„ртiп Ресей
Федерациясында 1992 жылы жойылды,ал Ѕазақстанның теңгесiнiң, о бастан
алтын бағасы болмады. Ѕазiр, ешбiр де елдiң ақшасының алтын бағасы жоқ.
Сонымен ақшаның пайда болуына алдын ала екi экономикалық жағдай
туғызылды:
- Натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келдi. Осыған
байланысты айырбастау операциясы өрiс алды.
- ‡нiм өндiрушiлердiң арасында бiр жағынан мүлiктiк жекеленушiлiк пайда
болды, екiншi жағынан белгiлi, бiр түрлi тауар өндiруге мамандандырушылық
туды.
Ақшаның пайда болуы айырбастау процессiне де бiрқатар өзгерiстер
енгiздi.
Бiрiншiден, ақша шықаннан кейiн тiкелей тауар айырбастаудың тар шегi
бiраз кеңейтiлдi, яғни базар пайда болды, ал ол базарда бiрнеше тауар
иелерi қатынасады.
Екiншiден, айырбастау процессi „р уақытта iстелетiн екi „ркетке
айналды;
¦шiншiден, несиенiң пайда болуына „сер еттi. Монетаның пайда болуы
металдан соғылған ақшаның сыртқы пiшiнiң қалыптасуындағы соңғы кезең болды.

2. Ақша м„нi ж„не атқаратын қызметтерi
Ақша кез келген тауар құнын бiлдiретiн ерекше тауар рольiн атқарады. Осыдан
келiп ақшаның жаппай өктем күшi пайда болды. Ақшаның қоғамдағы м„нiн Карл
Маркс әиндивид өзiнiң қоғамдық билiгiн де, қоғаммен байланысын да өзiнiң
қалтасына салып жүредiә деген афоризммен сипаттады. Осыған байланысты ол
мынадан айқын көрiнедi:
Бiрiншiден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
еңбектiң н„тижесi екенiн анықтауға болады. Мысалы, ақшаның тауарлар
айырбасында делдалдың етуi арқылы қоғамдық еңбектiң сапалық деңгейi
айқындалып, сандық есебi жүргiзiледi.
Екiншiден, „р адамның еңбектегi, яғни қоғамдық өнiмдегi үлесiн де ақша
арқылы анықтауға болады. Себебi адамның қоғамдық еңбектегi үлесiн жалақы
ретiнде алғанда ақша төлем құралы қызметiн атқарғаны.
¦шiншiден, айырбас процесiнде ақшаның делдалдық етуiмен тауардың iшкi
қайшылықтары да шешiледi.
Тауарлар дүниесiнiң тауар ж„не ақша болып екiге бөлiнуi оның тұтыну
құнымен құнының, яғни тауардың iшкi қарама-қарсы жақтарының қайшылығын
шешуге жол салады. ‡йткенi, егер тауар сатылса, оның тұтыну құнының
бiреудiң қажетiн өтеуге керек болғандығы. Сатылған құн ендi ақша ретiнде
тауар өндiрушiнiң қолына түседi. Сөйтiп, тауар өндiрушiге түскен ақшаның
көлемiне қарай өз өндiрiсiне басқа кез келген қажеттi тұтыну құнын алуға
мүмкiндiк туады.
Ѕұнның ақшалай формасының пайда болуы, яғни ақша-тауардың жалпы
эквивалентi болуы тауар өндiрiсiнiң ұлғайып, айырбас қатынастарының алғашқы
кездейсоқ жағдайдан нақтылы ж„не үнемi қайталанатын процеске айналып, кең
көлемде өсуiне жол ашты. Ақшаның қызметi тауарды сатып алу, қолдан-қолға
ауыстырып, қайта-қайта итеру қатынаста болып келедi. Тауарды тұтынушыға
жеткiзiп, ақша үзiлiссiз қозғалыста жүредi. Тауарды қолдануда ақша
делдалдың ролiн атқарады, ол уақыт пен кеңiстiкте келiспеушiлiктi жеңедi.
Сатушы, товарын сатып, басқа тауарды сатып алуға асықпайды. Ол басқа жерде
тауарын сатып алуға ж„не басқа жерде сатуға мүмкiндiгi бар, бұған ақша
көмектеседi.
Ақша ерекше тауар, жалпыға бiрдей балама, яғни, басқа тауарлардың
жалпыға бiрдей баламалық құнының нысаны. Ақша-тауардың ерекше қасиетi, оның
кез келген басқа тауарлардың құнын көрсете алатындығы, оның жалпыға бiрдей
құралы екендiгiнде. Ақшаның тағы бiр ерекше қасиетi құнның сақталуын
қамтамасыз ететiн күшi. Мысалы, құнды тауарға салса, оның ақшалай көлемi
құн санап азал бередi. ‡йткенi, ол тауарды сақтау үшiн белгiлi көлемде
шығын шығарылады. Ал, егер, құн ақшаға салынса, ондай шығын болмайды.
Ақшаның м„нiн көрсетушi оның атқарымы болып есептеледi. Экономиканың
кез келген үлгiсiнде ақшаның атқарымы өзгермей, бiр қалыпта қалады. Ѕазiргi
жағдайда (Нарық жағдайында да) ақшаның атқарымдары бұрынғыдай:
1) Ақша құнды өлшеушi ретiнде
2) Ақша, айналым құралы ретiнде
3) Ақша төлем құралы ретiнде
4) Ақша қорлану құралы ретiнде
5) Дүниежүзiлiк ақша атқарылуы ретiнде
Көрсетiлген атқарымдарды тек ақша ғана орындай алады.
Ақшаның құн ретiнде атқарымы оның көлемi мен тауардың өзiндiк құны
анықталған кезде байқалады. Бұл жерде тауардың өзiндiк құны, оны өндiру
жолындағы, қоғамдық қажеттi шығынымен тең. Олай болса, тауар өндiру,
болмаса басқаша қызмет көрсету үшiн, алдымен еңбек бұйымдарын табу керек,
тек содан кейiн, солардың көмегiмен, керектi өнiм шығарылады, болмаса
қызмет көрсетiледi. Осыған байланысты жаңадан шығарылған тауардың өзiндiк
құны екi элементтен тұрады. Бiрiншiсi, жоғарыдағы айтылған еңбек құралдары
мен еңбек бұйымдарының құны. Екiншiсi, осы өнiмдi өндiру жолындағы
жұмсалатын тiрi еңбек күшiнiң құны. Сонымен қатар, жаңа өнiмнiң өзiндiк
құнына қосылатын, еңбек құралдарының ж„не еңбек бұйымдарының құны, тiрi
еңбек күшiнiң құны да „рбiр тауар өндiрушiлерде бiрдей болмайды. ‡йткенi,
барлық тауар өндiрушiлердiң техника мен жабдықтандырылуы, мамандық д„режесi
ж„не үнемшiлдiгi „ртүрлi.
Ақша айналым құралы ретiнде. Барлық тауарлар, қой жерде шығаралғанына
қарамастан, керектi уақытында сатылуы керек. Яғни, құнның тауарлық нысаны
ақшалық нысанға ауысуы керек. Ақшаның айналым құралы ретiнде жұмыс iстеуi
ақшаның тауарға, тауардың ақшаға айналуының толассыз тiзбеi болып табылады.
Осылайша ақша үздiксiз айналымда жүредi. Бұл атқарымның өзiне т„н бiр
ерекшелiгi, ақша ментауардың бiрiне-бiрiнiң қарсы қозғалдығында: ақша
сатушыға қарай қозғалса, тауар сатып алушыға қарай қозғалады. Осы
айналымның құралы ретiнде iстеу, тек ұлттық ақшаға ғана т„н. Заң бойынша
елдiң ақша айналымында басқа мемлекеттiң ақшаның саны көбейсе, сапасы
азайса, құнсыздалуына апарады. Айналымдағы ақшасаны осы атқарымның дұрыс
орындалуына тығыз байланысты. Егер айналым тез жүрсе айналымдағы ақша саны
азаяды, керiсiнше баяулайтын болса, айналымда көбiрек ақша жүруi керек.
Ақша төлемқұралы ретiнде. Бұл атқарымды ақша қозғалысы мен тауардың
қозғалысы арасындағы айырмашылықты айтамыз. Себебi, тауардың сатып
алушының, ақшаның сатушы қолына түсуi кеш жүредi. Егер алдын ала сатушы мен
сатып алушылардың арасындағы келiсiм бойынша тауар құны төленетiн болса,
ақша сатушыға ертерек түседi. Екеуiнiң қозғалысы „ртүрлi. Тарих тұрғысынан
қарағанда, ақша төлем құралы ретiндегi атқарымда тауарды несиеге берумен
байланысты пайда болған. Бұл жөнiнде К. Маркс былай деп жазған: әБiр
тауардың иесi өзiнiң қолдва бар тауарын сатады, ал басқа бiреу оны сатып
алады, тек ақшаның өкiлi ретiнде. Сатушы несие берушi болады да, сатып
алушы қарыздар болып қаладыә. Ақшаның төлем құралы ретiндегi атқарымнан
айырмашылығы, бұл атқарымды, ұлттық ақшамен қатар, басқа елдердiң ақшалары
да орындай алады.
Ақша қорлану құралы ретiнде. Бұл атқарымды, айналысқа қатынаспай
жүрген ақшалар ғана орындайды. Оның iшiнде халықтың қолында жүрген ақша,
банкiлердегi есеп шоттарда қалған, жеке ж„не заңды тұлғаларды ақшасы
кiредi.
Ақшаның қорлану құралы ретiнде атқарымын орындайтын артық ақша
табыстың шығыннан көбiрек болған күнде ғана пайда болады. Ал ақшалар алдағы
кезде оррын алатын көлемдi шығындардың қоры ретiнде сақталады. Осылай
несиелiк қарым-қатынас пайда болады. Ол шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың
уақытша бос ақшасы, басқа шаруашылықтарға, жеке тұлғаларға уақытша
пайдалануға берiледi. Сөйтiп, ақшаның бостан-босқа пайдасыз жатуына,
санымен бiрге оның инфляцияның „серiнен құнсызданып кетуiне жол берiлмейдi.
Тек мынадай жағдайларға сүйенедi:
- несиеге берiлген ақша кедергiсiз iске пайдаланылады
- несиенiң уақытында қайтарылуына күм„н жоқ
- несиеге берген ақшадан жоғарғы деңгейде пайда түседi.
Дүниежүзiлiк ақша атқарымы. 1976 жылы, ақшаның алтын тепе-теңдiгi
жойылғаннан кейiн, көптеген экономистер, ендi құнсыз, қағаз ақша
дүниежүзiлiк ақша атқарымын орындай алмайды деген пiкiрге келген. Бiрақ та,
ақша „лi де „р түрлi елдердiң ж„не олардың заңды ж„не жеке тұлғаларының,
өзара қарым-қатынастарына қызмет көрсетiп жүр. Ақша бұрынғыша өзiнiң
дүниежүзiлiк ақша атқарымын орындап келедi. Еркiн айырастауға жатпайтатын
ақшалар дүниежүзiлiк ақша атқарымын орындай алмайды. Сондықтан ақшалары
еркiн айырбасталмайтын елдер, алдымен өз ақшасын сол кездегi бағаммен еркiн
айырбасталатын ақшаға ауыстырады (доллар, марка, иена сияқты) сосын
өздерiнiң керектi халықаралық iстерiне жаратады. Сондықтан ақшаны
дүниежүзiлiк ақша ақша атқарымын тек тежеулi түрде орындайды екенiн
көремiз.
Ақша м„нi орындалатын функциялары: құн өлшемi, айналыс қаражаты,
жинақтау қаражаты арқала анықталады.
Тұтыну- тұтынушылар алатын тауарлар мен қызметтер жиынтығы. Табыстың
қалған бөлiгi жинақ ақшаға жатады. Жинақ ақша – бұл табыстың тұтынбайтын
бөлiгi.
µлттық ақша жинағы –тұтыну мен мемлекеттiк сатып алуды шегерiп
тастағандағы экономикалық табыс. µлттық ақша жинағы жеке ж„не мемлекеттiк
ақша жинағынан тұрады.
Жеке ақша жинағы – салық пен тұтыуға жұмсалғанды – қоспағандағы үй
шаруышылығының табасы.
Мемлекеттiк ақша жинағы –бұл жиналған салық пен оның жұмсалу түрiндегi
алынған мемлекеттiк табыстың айырмашылығы.
Жинақ ақша функциясы – жиынтық жинақтың (S) табысқа (У) т„уелдiлiгi,
яғни S=S(У).
Жинақ ақша функциясының д„л ерекшелiгi тұтыну функциясына керi,
өйткенi У=C+S
Ақша жинағын (S)қамтитын жалпы табыстың (У) үлесi тұтынуға орташа
бейiмдiлiк (АРС) деп аталады

А0ша функциясына халықаралық төлем де жатады. Дүниежүзiлiк ақша
мемлекетаралық операцияларды жүзеге асыруы үшiн қолданылады. Бұл қызметтер
адам көмегiмен тауарға бағаны анықтайды, төлеу мен сатып алу процессiнде
қолданылады ж„не қор жинау үшiн пайдаланылады. Мұндай ақша функциялары
ақшаның қоғамда экономикалық қарым-қатынас құралы, ал функциялары адам
көмегiмен орындалуында екенiн көрсетедi.
Ақша түрлерi. Ақша - өзi дамушы категория ж„не уақыт өте келе бiрнеше
өзгерiске ұшырады, бiрақ оның iшкi мағынасы өзгерiссiз қалды. Бөлшектелген
сферада ж„не „ртүрлi кезеңде белгiлi бiр жағдайда „ртүрлi ақша
қолданылған. Алғашқы ақша мiндетiн мал, жүн, темекi (штат Вирджиния, АЅШ)
орындаған. әАйырбастауә дамып, ақшаның жалпы эквивалент болуына „серiн
тигiздi. Металл ақша „рi ұсақ, қолайлы ж„не сақталуына ыңғайлы болған соң
тауар орнына келдi. Оның түрлерi: мыс, қолайлы, күмiс, алтыннан жасалд. Ең
бiрiншi метал ақша б.з.б. VII-VIII ғ-да Малазияда, III ғ. Римде, Дидия,
Ежелгi Греция мемлекеттерiнде басып шығарылды. IХ-Х ғ-да Еуропа мен Ресейде
өз метал ақшаларын шығара бастады. Алтын монетаның ешуақытта инфляция
кезiнде құнсызданбауы, оның жеке құнын бiлдiредi.Осыған байланыстыалтын
ақша өз бетiмен айналымға қанша керек екенiн ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.