Істі сотта қарау

Д. А. ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ

Заң факультеті

Мамандығы - Заңтану - 050301

Азаматтық пәндер кафедрасы

Диплом жұмысын орындау үшін

ТАПСЫРМА

студентке

Жұмыстың тақырыбы:

200 ж. «» №___ жоғары оқу орнының бұйрығымен бекітілген

Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: . . ж.

Жұмыстың жобасына берілген негізгі мәліметтер немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны

Диплом жұмысының және диплом жобасын жетілдіруге қатысты сұрақтардың қысқаша мазмұны:

а)

ә)

б)

Ұсынылған негізгі әдебиеттер:

Диплом жобасы бойынша берілетін кеңес

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ДАЙЫНДАУ

КЕСТЕСІ

Тапсырма берілген күн

Кафедра меңгерушісі

қолы /аты-жөні/

Жобаның жетекшісі

қолы /аты-жөні/

Тапсырманы орындауға

қабылдаған студент

қолы /аты-жөні/

Күні

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Азаматтық істерді сотта іс қарау бойынша жарияланған еңбектердің, соның ішінде ғылыми сипаттағы және тәжірибелік бағыттағы монографиялық зерттеулердің маңызды саны бар. Процессуалист-ғалымдардың және тәжірибеші-соттардың бірінші сатыдағы сотта істерді қарау проблемасына көп көңіл бөлуі түсінікті болып табылады. Процессуалист-ғалымдар сотта іс қараудың маңыздылығы белгілей келе, сот отырысында істерді қарау кезінде сот ісін жүргізудің міндеттері “бұрын және барлығынан көбірек” іске асады, оған қоса процестің мақсаттары “ең кең” жетіледі [1, 213] . Шынында да, істерді қарау кезінде сотпен ҚР АІЖК 5 бабымен анықталған азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері орындалады. Азаматтық істі қарау кезінде сот: азаматтардың, мемлекеттің және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау; тараптардың құқықтары мен міндеттерін бар немесе жоқтығын немесе заңи маңызы бар фактіні орнату жолымен істі мәні бойынша шешу; тараптардың құқықтары мен міндеттерінде анықталғандықты орнату жолымен тараптар арасында құқық туралы дауды жою; құқықты бұзуды немесе бұзу қаупін жою жолымен заңдылықты нығайту; азаматтық, еңбек, тұрғын үй, жер, қаржы және материалдық құқықтың өзге салаларының нормаларын бұзудын алдын алады. Сот қарауында сот төрелігі тікелей іске асырылады. Азаматтық істерді қарау кезінде сотпен атқаратын міндеттер және осы институт нормаларымен реттейтін қатынастардың маңыздылығы сотта іс қарау институты азаматтық іс жүргізу құқығы саласының орталық институты болып табылады. Дегенмен, ғылыми іс жүргізу әдебиетінде жалпы қабылданған азаматтық істерді сотта қарау ұғымы, оның шегі және сот отырысымен арақатынасы жоқ.

Зерттелу деңгейі. «Істің сотта қаралуы» тақырыбында арнайы зерттеулер болмағанымен отандық және шетелдік әдебиетерде бұл институт жеткілікті деңгейде зерттелген.

Диплом жұмысында азаматтық іс жүргізу құқық саласындағы отандық ғалымдардан Баймолдина З. Х., Арсентьев О. В., Егембердиев Е. О., сондай-ақ В. А. Мусина, Н. А. Чечиной, Д. М. Чечета., А. Б. Самукшин, Т. В. Суркова, О. С. Черникова, Осокина Г. Л., Юдин А. В. атты рессейлік ғалымдардың және басқа да авторлардың еңбектері пайдаланылды. Бұл сот талқылау тақырыбы қоғамдық қатынасқа қатысушыларының үлкен шеңберін қызықтыратындығын көрсетеді.

Бұл әдебиеттермен қатар, осы дипломдық жұмыста мерзімді ресми басылым материалдары пайдаланылды. Соның ішінде, «Правоведение», «Предприниматель и право», «Гражданское законодательство РК» журналдарындағы және «Заң» газетіндегі мақалалар.

Диплом зерттеуінің мақсаттары мен міндеттері. Әрекеттегі заңнама, ғылыми әдебиетті зерттеу мен талдау негізінде негізгі сот талқылауының мәні, құқықтық табиғатын анықтау, осы құқықтық институттың теориялық және тәжірибелік проблемаларын анықтау, оларды жою ұсыныстарын тұжырымдау мақсаты қойылады. Осы мақсатқа жету келесі міндеттерді шешумен байланысты:

• істі сот талқылауына анықтама беру;
• негізгі сот талқылауы бойынша нормативтік базаны анықтау;
• негізгі сот талқылауы институтының мазмұнын анықтау;
• негізгі сот талқылауының сатыларын толық қарастыру.

Диплом зерттеуінің әдіснамасы мен әдістемесі. Диплом зерттеуінің мазмұнында тұжырымдалған сұрақтарды зерттеу мен талдау үшін ғылыми зерттеудің келесі арнайы тәсілдері пайдаланылады: диалектикалық, статистикалық, тарихи, формальды-логикалық, салыстырмалы-құқықтық, жүйелі-құрылымдық, құқықтық нормалар әрекетінің тиімділігін зерттеу әдісі. Бұл әдістер зерттеудің мақсаттары мен міндеттері шегінде істі сотта қараудың тәртібін жүйелі түрде және толық қарауға мүмкіндік береді.

Диплом жұмысының құрылымы . Диплом жұмысы кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құрылады. Бірінші тарауда сот отырысы істерді қараудың нысаны ретінде, азаматтық істерді сотта іс қараудың бөліктері, азаматтық істі қарауды кейінге қалдыру, азаматтық іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру мәселелері қарастырылады. Екінші тарауда іс бойынша іс жүргізуді тоқтату, талап арызды (арызды) қараусыз қалдыру, сот отырысының хаттамасы мәселелері қарастырылады. Үшінші тарауда сырттай іс жүргізудің ұғымы, маңызы және негіздемелері, сырттай тәртіпте істерді қарастырудың ерекшеліктері, сырттай шешім шығару мәселелері қарастырылады.

1 СОТТА ІС ҚАРАУДЫҢ ҰҒЫМЫ МЕН МАҢЫЗЫ

1. Сот отырысы істерді қараудың нысаны ретінде

Азаматтық іс жүргізудің негізгі бастауларының бірі - адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта қорғау қағидасына сай әрбір адам бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын, бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін ҚР азаматтық іс жүргізу заңнамасында белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге құқылы.

Соттар азаматтық (корпоративтік дауларды қоса алғанда), отбасылық, еңбек, тұрғын үй, әкімшілік, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастарынан, табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастар мен басқа да құқықтық қатынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапты билікпен бағындыруына негізделген қатынастардан туындайтын даулар бойынша талап қоюды қарайды (ҚР АІЖК-нің 24-бабының 2-тармақшасы) .

Сотта істі қарау барысында сот төрелігі тікелей іске асырылады [2, 322 б] .

Азаматтық істерді қарау кезінде сотпен атқаратын міндеттер және осы институт нормаларымен реттейтін қатынастардың маңыздылығы сотта іс қарау институты азаматтық іс жүргізу құқығы саласының орталық институты болып табылады.

Дегенмен, ғылыми іс жүргізу әдебиетінде жалпы қабылданған азаматтық істерді сотта қарау ұғымы, оның шегі және сот отырысымен арақатынасы жоқ.

Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының белгілі өкілдері сотта іс қарау азаматтық сот ісін жүргізудың ортаңғы сатысы болып табылады деп есептейді [3, 295б. ] . Сондықтан да сотта істі қарау сатысы азаматтық процестің басқа сатылары арасында бел ортасында, “негізгі”, “маңызды” саты болып табылады деп ерекше аталады. Істі сотта қарау мақсаты - азаматтық істі мәні бойынша қарау және шешу. Процестің осы сатысы ерекше субъектілік сипатымен сипатталады. Процестің міндетті қатысушысы ретінде бірінші сатыдағы сот болып табылады.

И. М. Зайцев сотта іс қарауды екі жақты түсінуге болады деп есептеді. Біріншіден, сотта іс қарау деп бірінші сатыдағы сотпен азаматтық істі қарау мен шешу мақсаты болып табылатын азаматтық процестің бөлігі (іс жүргізушілік саты) . Екіншіден, сотта іс қарауды азаматтық сот ісін жүргізудің дербес іс жүргізушілік функция ретінде қарастыру керек. Мұндай түсінік сотта іс қарауда жасалатын іс-әрекеттерді олардың мақсаттық бағытына байланысты талдау жасаумен байланыстырады [4, 253 б. ] .

Сотта іс қарау функциясын іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың ерекше құрамы мен қатысушылары, құқық қолданудың заңи түрі және іске асырылатын заңи құралдардың жүйесі ерекшелендіреді. Осы функция сот ісін жүргізуді қозғаумен басталады және шешім шығарумен аяқталады. Істі сотта қарауды іс жүргізушілік функция ретінде қарастыратын пікірмен келісу қиын. Себебі «істі сотта қарау» «бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу» ұғымдарын ұқсас ұғымдар ретінде қарастырады, ол, әрине, қате болып табылады. Істі Сотта қарауға берілген анықтама нақты айқындалмаған және жалпы болып табылады, бір бірінен басқа ұғымдардың: «іс жүргізушілік институттары» және «процестің сатыларының» араласуына әкеліп соқтырады [5, 544 б. ] . Осындай сипаттаманы азаматтық істі қозғау, сотта іс қарауға істі әзірлеу, сотта өкілдік ету, оған қоса процестің кез келген сатысы - бірінші, апелляциялық, қадағалау сатысында іс жүргізу, жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау, атқарушылық іс жүргізуге де беруге болады.

Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымының барлық өкілдері сотта іс қарау азаматтық процестің сатысы деген пікірімен келісе бермейді. Мысалы, М. С. Шакарян сот ісін жүргізудің сатысы ретінде өзіне істі қозғаудан шешімді немесе өзге қорытынды қаулы шығарғанға жасалатын іс жүргізушілік іс әрекеттердің жиынтығын қосатын бірінші сатыдағы сотта іс жүргізуді қарастыруға болатынын негіздеді [6, 410 б. ] . Процестің сатысын бөліп шығару іс жүргізушілік әрекеттердің мақсаты бойынша емес, оның аяқталу белгісі бойынша мүмкін. Процестің дербес сатысын анықтау үшін - аяқталғандық белгісі. Осы пікір негізді сияқты болып табылады. Сондықтан сотта іс қарау азаматтық процестің дербес сатысы емес, бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу сатысының бөлігі деген пікірмен келісуге болады.

Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу сатысының бөлігі ретінде сотта іс қарау бірінші сатыдағы соттың және азаматтық іске қатысушылардың істі мәні бойынша қарастыру мен шешуге бағытталған іс жүргізушілік әрекеттердің жиынтығы [7, 537 б. ] .

Бірінші сатыдағы істі сотта қарау сотпен істі сот қарауына тағайындау туралы ұйғарым шығарған күннен басталады (ҚР АІЖК 173 бабы) және тиісті сот актісін (шешім немесе қорытынды ұйғарым) шығарғанға дейін жалғасады.

Істі қарау бірінші сатыдағы сотпен ғана жүзеге асырылмайды. Апелляциялық сатыдағы сот заңмен орнатылған тәртіпте азаматтық істерді мәні бойынша қарастыру мен шешуге құқығы бар. З. Х. Баймолдина: «Апелляция институты - бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енбеген шешімдері мен ұйғарымдарының заңдылығы мен негізділігін тексеру, сондай-ақ істі мәні бойынша қайта қарау және шешуге байланысты апелляциялық соттың қызметін реттейтін азаматтық іс жүргізу нормаларының жиынтығы» деп жазады [8, 12 б. ] .

Екі ұғымды нақты ажырату қажет деп есептеймін: істі қарау және істі қарастыру. Істі қарау деген істі кез келген қарау емес, істі мәні бойынша шешу үшін қарастыру. Бірінші және апелляциялық сатыдағы сот қана істің орнатылған мән-жайлары негізінде биліктік тәртіпте нақты субъектілердің тәртібі анықталатын шешім шығаруға құқылы.

Істі қарастыру оны барлық жағдайларда шешуге бағытталмайды. Істі қарастыру қадағалау сатысы соттарымен төменгі сатыдағы актілердің заңдылығы және негізділігін тексеру мақсатында жүзеге асырылады. Материалдық құқықтық дауларды мәні бойынша шешуге (зерттелген дәлелдемелер негізінде істің нақты мән-жайларын орнату жолымен тараптардың құқықтары мен міндеттерін анықтау) қадағалау органдары құқылы емес. Сондықтан «істі сотта қарау» аталымы қадағалау сатыдағы соттардың қызметіне қатысты қолдануға болмайды [9, 176 б. ] .

Істерді дұрыс және уақтылы қарастыру мен шешу бойынша міндеттерді орындау азаматтық сот ісін жүргізудің қағидалары мен заңдылықты қатаң сақтауда ғана мүмкін. ҚР АІЖК-нің 174-бабымен және басқа заңнамалық актілермен орнатылған азаматтық істерді қарастыру мерзімдері сот төрелігін жүзеге асыру, іске қатысушы тұлғалардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың уақтылы болуының қажетті жағдайы болып табылады.

ҚР АІЖК-нің 175-бабына сәйкес азаматтық істі қарау сот отырысында іске асады. Осыған сәйкес, «істі сотта қарау» мен «сот отырысы» ұғымдары бір-бірімен тығыз байланысты. Әдебиетте осы екі ұғым арасындағы арақатынас ғылыми пікірталастың пәні болып табылады. А. Ф. Клейман осы ұғымдар бір мағына береді деген қорытынды жасады: істі сот отырысында қарау немесе сот отырысында істі қарау. Бірақ, осы сұрақ бойынша айтқан П. П. Гуреевтің пікірі негізді болып табылады: сот отырысы - азаматтық істерді сотта іс қараудың нысаны. Осы ойды дамыта отырып, И. М. Зайцев осы ұғымдардар бір-бірінен елеулі түрде ажыратылатындығын айтып, оларды мазмұны (істі сотта қарау) және нысан (сот отырысы) ретінде салыстырылады [4, 257 б. ] . Оған қоса оларға нақты азаматтық істі қарау бір емес, бірнеше сот отырыстарында жүруі мүмкін екендігі көрсетілді. Істі сотта қарау мен сот отырысы арасындағы осы айырмашылығына И. К. Пискаревте назар аударады. Біруақытта ол мәні бойынша азаматтық іс қаралатын сот отырысының тәртібі, азаматтық процестің басқа сұрақтарын шешуге бағытталған сот отырыстарының рәсімінен, мысалы, сот шешімінің кемшіліктерін түзету туралы арызды қарастыру (ҚР АІЖК 230 б. ), іс жүргізушілік мерзімдерді қалпына келтіру (ҚР АІЖК 128 б. ), жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот қаулыларын қарау туралы (ҚР АІЖК 408 б. ), сот тапсырмасын орындау (ҚР АІЖК 408 б. ) және т. б.

Істі сотта қарау және сот отырысы уақыт факторы бойынша да сәйкес келмейді. Нақты азаматтық іс бойынша істі сотта қарау шешім немесе қорытынды ұйғарым шығару арқылы аяқталуы мүмкін, сол уақытта осы іс бойынша сот отырысы істі қарауды кейінге қалтыру немесе іс бойынша өндірісті тоқтату туралы ұйғарыммен аяқталуы мүмкін. Бұл істі сотта қарау сот отырысымен салыстырғанда созылмалы іс жүргізушілік құбылыс екендігін көрсетеді.

Сот отырысы азаматтық істерді қарастыру және қадағалау сатыдағы соттармен кейбір іс жүргізушілік сұрақтарды шешу кезінде де өткізілетінін атап айту керек. Сонымен, істі сотта қарау мен сот отырысы арасында тығыз байланыс бар екендігін белгілей келе, оларды салыстырмалы дербестікке ие екі ұғым ретінде қарастыру керек. Сотта іс қарау заңмен орнатылған тәртіпте жүзеге асырылады және сот отырысы нысанынан тыс көрініс табады.

Сот азаматтық істерді азаматтық сот ісін жүргізудің барлық принциптерін сақтаумен қарастырады және шешеді.

Бірінші сатыдағы соттардағы, азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану істерін қоспағанда, азаматтық істер сотпен жеке дара қарастырылады (ҚР АІЖК 37 б. 1 т. ) . Бірінші сатыдағы соттарда азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану істерін қарастыру соттың алқалық құрамымен жүзеге асырылады.

Бірінші сатыдағы соттарда істі қарау тәртібі Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексінің «Сотта іс қарау» атты 17 тарауында егжей-тегжейлі қарастырылған [10, 51 б. ] . Істі қараудың арнайы ережелері ҚР АІЖК 25-39 тарауларында белгіленген. Істі сотта қараудың тәртібі - сот, іске қатысушы тұлғалар және процестің басқа қатысушыларымен заңмен көзделген нысанда істі мәні бойынша шешуге бағытталған әрекеттерді жасаудың реті, оған қоса заңмен орнатылған азаматтық істерді қарау кезіндегі тәртіп.

ҚР АІЖК 176-б. 1-тармағына сәйкес сот отырысына төрағалық етуші басшылық жасайды. Төрағалық етушінің міндеттерін сот орындайды.

Сот отырысына төрағалық етуші басшылық жасау деген отырыстың барлық барысын басқаруды білдіреді. Отырыс кезінде төрағалық етуші қамтамасыз етуге міндетті:

• істің мән-жайларын толық, жан-жақты және объективті анықтау;
• іс жүргізушілік әрекеттерді жасаудың реті мен тәртібін сақтау;
• іске қатысушылармен іс жүргізушілік құқықтарды жүзеге асыру және іс жүргізушілік міндеттерді орындау;
• процестің тәрбиелік ықпалын қамтамасыз ету [8, 92 б. ] .

Оған қоса сот отырысында төрағалық етушіге заң сотта іс қараудан қарастырылатын іске қатысы жоқтын барлығын жою міндетін жүктейді (ҚР АІЖК 176 б. 1 т. ) және сот отырысында тиісті тәртіпті қамтамасыз ету бойынша қажетті іс шараларды қабылдау (ҚР АІЖК 176 б. 3 т. ) .

Төрағалық етушінің өкімдері іске қатысушылардың барлығына (прокурор, іс бойынша өкіл, адвокат және т. б. ), сот отырысы мәжілісінде отырған азаматтарға да міндетті (ҚР АІЖК 176 б. 3 т. ) .

Төрағалық етушінің әрекеттеріне іске қатысушылардың біреуінің наразылық білдірген жағдайда осы қарсылықтар сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Ал төрағалық етуші өзінің әрекеттеріне қатысты түсініктемелер береді (ҚР АІЖК 176 б. 2 т. ) .

Заң істі сотта қараудың рәсімін орнатады, ол өзіне сот отырысында қатаң орнатылған тәртіп, сот отырысын арнайы жабдықталған бөлме - сот отырысының залында өткізуді қосады. Сот отырысты мантияда өткізеді [11, 412 б. ] . Оның нысаны мен сипаттамасын ҚР Президенті бекітеді [12] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс