Осман империясы құрамындағы араб елдері және олардың түрік езгісіне қарсы көтерілістері

Түріктер жаулап алған жерлердің арасында ең маңызды орын алған жерлер : арабтар мекен еткен Сирия ,Ливан , Палестина , Черас , Хиджаз , Чимен , Египет , Триполи , Тунис , Алжир және т.б. жерлер . Бұл жерлер XVI ғасырдың өзінде Осман империясының құрамына енген еді . Араб жерлерінен олар тек Арабия түбегінің ішкі және оңтүстік –шығыс бөлігін қоса алмады. Әлеуметтік – экономикалық даму жағынан араб едері бірінен-бірі ерекшеленеді. Барынша дамыған Египет , Ливан , Сирия , Палестинада феодалдық тәртіп бой көтерді . Теңіз жағалауындағы аудандарда азша тауар қатынастары жақсы дамыған . Нашар дамыған облыстар Аравия , Оңтүстік Ирак , Алжирдің ішкі бөлігі , Тунис және Триполиде феодалдық – патриархалдық тәртіп болды .
Түрік жаулап алушылары жаулап алған араб елдерінің вакфтан басқа жерлерін сұлтандардың меншігі деп жариялады .Басқа Араб провинцияларында Египет ,Тунгис , Алжир , Трипаш және Чименде , барлығы жергілікті феодалдардың қолында сақталып қалды .
Жер иеленушілер , түріктер , және араб феодалдары феллахтардан заттай және ақшалай рента салық алып тұрды . Жергілікті халық бастарынан қатал қатігездікті өткізді . Кей көтерістерді өздерінің пайдаларымен бөліскісі келмеген жеке феодалдар басқарды . Ірі араб феодалдары үлкен байлық жинады . Олар өз пайдаларының үштен бірін Сұлтанның қазынасына салап отырды .
Жүгенсіз феодалдық қанаушылық қоғамда ауыл шаруашылығының төмендеуіне , араб елдерінің кедейленуіне әкелді. XVII ғасырдың аяғында Египетте , Сирия және Иракта шаруашылыққа жарамды көптеген жерлер қараусыз қалып , қаңырап бос жатты .Көшпелі және жартылай көшпелі аудандарында түрік жаулап алушылары көшпелілер мен крестьяндарды тонау арқылы жергілікті тайпаға сүйенбекші болды . Осы мақсатпен жергілікті тайпаларға жататын жерлер мұрагерлік рулық және тайпалық шейхтардың иелігіне көшті . Осындай саясат Ирак , Алжир , Тунис , Триполи , Аравияның шығыс және оңтүстігінде жүргізілді . Өздерінің еркіндігі мен жерлері үшін қолдарына қару алған тайпалар , жаулап алушыларға алым –салық төлеуден бас тартты . Алымды түрік жаулап алушылары жинайтын және көшпелі мен жартылай көшпелілердің арасындағы көтерілістерде жүргізіледі . Кейбір араб тайпаларынан алым алынбайтын , бәрақ соның есесіне олар әскери іс шараларға қатысуға міндетті болды .

1. История Арабских стран

2. История стран Азии и Африки

3. Новое время 1 том

4. Қазақ Совет энциклопедиясы

5. Новая история стран Азии и Африки XVI-XIX века 2004

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспар :

I. Кіріспе
Осман империясы құрамындағы араб елдері және олардың түрік езгісіне қарсы
көтерілістері
II. Негізгі бөлім :
1. Көне Египет мәдениеті
2.Араб елдерінің әлеуметтік – экономикалық құрылысы
3.Египеттегі Францияның сыртқы саясаты
4. Египет дағдарысы және ұлы державалар

III. Қорытынды

Түріктер жаулап алған жерлердің арасында ең маңызды орын алған жерлер :
арабтар мекен еткен Сирия ,Ливан , Палестина , Черас , Хиджаз , Чимен ,
Египет , Триполи , Тунис , Алжир және т.б. жерлер . Бұл жерлер XVI ғасырдың
өзінде Осман империясының құрамына енген еді . Араб жерлерінен олар тек
Арабия түбегінің ішкі және оңтүстік –шығыс бөлігін қоса алмады. Әлеуметтік
– экономикалық даму жағынан араб едері бірінен-бірі ерекшеленеді. Барынша
дамыған Египет , Ливан , Сирия , Палестинада феодалдық тәртіп бой көтерді .
Теңіз жағалауындағы аудандарда азша тауар қатынастары жақсы дамыған . Нашар
дамыған облыстар Аравия , Оңтүстік Ирак , Алжирдің ішкі бөлігі , Тунис
және Триполиде феодалдық – патриархалдық тәртіп болды .
Түрік жаулап алушылары жаулап алған араб елдерінің вакфтан басқа
жерлерін сұлтандардың меншігі деп жариялады .Басқа Араб провинцияларында
Египет ,Тунгис , Алжир , Трипаш және Чименде , барлығы жергілікті
феодалдардың қолында сақталып қалды .
Жер иеленушілер , түріктер , және араб феодалдары феллахтардан заттай
және ақшалай рента салық алып тұрды . Жергілікті халық бастарынан қатал
қатігездікті өткізді . Кей көтерістерді өздерінің пайдаларымен бөліскісі
келмеген жеке феодалдар басқарды . Ірі араб феодалдары үлкен байлық жинады
. Олар өз пайдаларының үштен бірін Сұлтанның қазынасына салап отырды .
Жүгенсіз феодалдық қанаушылық қоғамда ауыл шаруашылығының
төмендеуіне , араб елдерінің кедейленуіне әкелді. XVII ғасырдың аяғында
Египетте , Сирия және Иракта шаруашылыққа жарамды көптеген жерлер қараусыз
қалып , қаңырап бос жатты .Көшпелі және жартылай көшпелі аудандарында түрік
жаулап алушылары көшпелілер мен крестьяндарды тонау арқылы жергілікті
тайпаға сүйенбекші болды . Осы мақсатпен жергілікті тайпаларға жататын
жерлер мұрагерлік рулық және тайпалық шейхтардың иелігіне көшті . Осындай
саясат Ирак , Алжир , Тунис , Триполи , Аравияның шығыс және оңтүстігінде
жүргізілді . Өздерінің еркіндігі мен жерлері үшін қолдарына қару алған
тайпалар , жаулап алушыларға алым –салық төлеуден бас тартты . Алымды түрік
жаулап алушылары жинайтын және көшпелі мен жартылай көшпелілердің
арасындағы көтерілістерде жүргізіледі . Кейбір араб тайпаларынан алым
алынбайтын , бәрақ соның есесіне олар әскери іс-шараларға қатысуға міндетті
болды .
Түрік жаулап алушылардың феодалдық қыспағы араб қалаларына
жайсыздық әкелді .Араб саудагерлері және Каир , Дамаск , Багдад , Бейрут
және тағы басқа залалардың кәсіпкерлері тонаушылық және түріктер тарапынан
қыспаққа ұшырады . Патша оларға контрибуция міндеттеді , оларды әрдайым
ұрлық істеді деп айыптады , себебі оларды жазалап , жазаланғандардың
иелігін өздеріне алу үшін . Осындай феодалдық тонаушылықтар араб
қалаларында капиталистік тәртіптің орнығуына кедергі болды . Ол уақытта
Батыс Еуропа мануфактураға көшіп , кейін мануфактурадан фабрикаға көшті .
Ал Араб елдерінде мануфактура жаңа ғана орныға бастаған кезі еді және
өндірісінде ортағаысрлық цехтік кәсіпорындар болатын . Ірі өнеркәсіп
орындары Сирияда Дамаск пен Алеппо , Иракта Багдад пен Масуи , Египетте
Каир , Солтүстік Африкада Тунис , Алжир , Пелемсен ,Фес , Маракси болатын .

Жаңа заман және ортағасырларда Араб қалалары өздерінің сурет бұйымдары
, жібектен жасалған маталарымен , кілемдерімен , қарулары , мыс ыдыс-
аяқтарымен , зергерлік бұйымдарымен аты шыққан болатын . Осы тауарлардың
кейбіреулері XVIII ғасырда Еуропаға да шығарылды , бірақ Еуропаның
тауарларымен бәсекеге түсе алмайтын .
Осман империясының кей бқліктерінде Еуропалық саудагерлер жергілікті
араб саудагерлерін ығыстырды . Шетелдік саудагерлер ішкі , әсіресе ,
транзиттік сауданы өз бақылауларында ұстады . Араб қалаларының базарларда
Еуропалық кәсіпкерлер және олардың агенттері өз заттарын сатты . Франция
кәсіпкерлері Марсельден Сирия мен Солтүтік Африканың жағалауына өз
факторияларын орналастырды .
Осман жаулап алушыларының қатігездігі Осман империясындағы араб
халқының көптеген көтерілістерін туғызды. Араб феллахтары XVI-XVII ғғ.
Бүкіл Осман империясын қамтыған крестьяндық соғысына қатысты .
XVIII ғасырда мықты антитүріктік көтерілістер Сирияда , Ливан және
Иракта болды . Евфраттың төменгі және орта жазығында арабтардың мунтафик
тайпаларының көтерілісі 11 жылға созылды (1690-1701) . Ирактағы Араб
тайпаларының көтерілістері XVIII ғ. 2 жартысы . Бұл кезең Осман
империясының құлдырау кезеңі болды . 1769 ж. Жаулаушыларға қарсы күресті
орыс-түрік соғысының басталуын пайдаланған Египетті тәуелсіз мемлекет деп
жарияланған Египет билеушісі Али-бей басқарды . Бұл уақытта Сирия мен
Палестинада да аниттүріктік көтеріліс орын тапты .
1771 жылы Египеттіктер Дагир әскерінің қолдауымен Дамаскты алды .
Түріктер бар күшін Сирия мен Палестинадағы араб көтерілістеріне қарсы
жұмсалды .Сирия мен Джаззардың қол астына көшті . Оның тұсында феодалдық
тонаушылық ең жоғарғы шекке жетті . Джаззар Ливандағы алым-салықты көбейті
, диірмендерге салық салды .Джаззар көтеріліске қатысушылардан аяусыз
құтылды .Жылнамашылардың деректері бойынша : Оларды аштан қатырды , содан
кейін оның денелерін бөлшектеп , кесіп , оны қуырып оларға тамақ ретінде
ұсынды . Міне , осылай Джаззар көтеріліске қатысушыларды қырды .
1789 жылы Ливандағы алым-салық мөлшері қайтадан өсті , басында 2 есе,
кейін 4 сесге көтерілді . 1789 жыл Джаззар билігіне қарсы Дамаск
саудагерлері мен көпестері наразылық бідірді .
XVII-XVIII ғасырлардағы араб халқының азаттық күресінің негізгі
сипаты , олардың тәуелсіздікке құштарлығы . Араб халқының түрік езгісіне
қарсы күрестері тарихта прогрессивті құбылыс болып қалды .

Көне Египет мәдениеті

Египет жер шарындағы тұңғыш мемлекет қана емес, сонымен бірге
дүниежүзілік үстемдікке талпынған қуатты да, құдіретті де мемлекеттердің
бірі болды. Ауыз бірлігі күшті, ұйымшылдығы берік, халық – билік жүргізуші
тапқа толық бағынған мемлекет. Египеттің жоғары өкіметі мызғымастық және
түсініксіздік принциптері негізінде құрылды, ал өз кезегінде бұл принциптер
біртұтас Египет мемлекеті пайда болған кезден бастап-ақ оның толық
билеушілері – парғауындарды кұдай деп санауды өмірлік қажеттілікке
айналдырды. Фараондар (перғауындар) құдайдың ұлы деп саналды, сондықтан да
фараон өзін Раның (Ра күн деген мағына береді. Ол — құдай-лардың құдайы
және алтын ұғымымен қосылып айтылады. Алтын нұр шашқан күн) ұлымын деп
жариялады.
Перғауынның жеке – дара билік жүргізуі тіпті оның билігінің Египет
халқына ғана емес, көршілес жатқан патшалықтар мен тайпаларға да күшейе
түсуі, мәдениеттің дамуына өзіндік ықпалын тигізбей қойған жоқ. Ал осы бір
шексіз билік пен мансап, байлық пен құдірет кенеттен жоқ болады. Оны
өшіретін ұлы күш - өлім. Міне, соңдықтан да болар – көне Египеттің
мәдениетінің ең басты ерекшелігі – ажалға қарсылық болды. Бұл табиғи
қарсылық, мәңгілік өмір сүруге талпынушылық Египет халқының бүкіл діни
санасына тереңдей еніп, оның мәдениеті мен өнерін қалыптастыруда айрықша
аткарды.
Египеттіктер табиғаттың жыл сайын жаңаратындығын аңғарған, өйткені Ніл
өзені тасығанда жерлерді құнарландырады, сөйтіп төңірекке өмір мен береке
туғызады, ал тартылғанда құрғақшылық келеді, бірақ бұл ажал емес, өйткені –
одан кейін де жыл сайын Ніл қайтадан тасып отырады. Табиғатта болып жатқан
осы сияқты құбылыстардың негізінде өлген адам тіріледі деген діни ілім
пайда болды. Бұл ілім діни және мәдени салада ғана емес, сонымен қатар
саяси, экономикалық, саяси өмірде де үлкен роль атқарады. Тереңірек ойлап
қарасақ, бұл ілімнің өмірге келуі ажалға деген табанды қарсылықтан туған.
Жыл сайын буырқанып таситын Ніл өзені сияқты адам жаны да денеге кайтып
оралады деген діни түсінік адамдар санасында берік орнықты. Олар қабірді
адамның уақытша баспанасы деп санады. Ендігі жерде мәңгілік өмірді
қамтамасыз ету мәселесі тұрды. Ол үшін адамның денесін сақтап, тірлікте
оған қажет болғанның бәрімен қабірде де қамтамасыз ету керек, демек денені
бальзамдап, оны мумияға айналдыру, не болмаса өлген адамның денесіне ұқсас
етіп, оның мүсінін жасау қажеттігі туды. Сондықтан да, ежелгі Египетте
мүсіншіні санх, яғни өмірді жасаушы деп атады. Мүсіншілер өлген адамның
бейнесін жасауды тіршілікті қайта жандыру деп санап, бұл кәсіптерін ерекше
мақтан етті. Шындығында да, өнердің бұл саласы адамдар түсінігінде сиқырлы
күшке айналды. Аруаққа табыну, суретші санасына егер дене сақталса немесе
толық бейнеленсе, өлген адамның жаны оған қайтып оралады деген түсінікті
сіңірді. Өмірдің табиғи ағысын бұзушылық болып көрінген ажалды тоқтатьш,
жеңіл шығуға болады деген құштарлық, өлімді жеңуге болады деген үміт оты
аруаққа табынуды туғызып, ежелгі Египет өнерінің барлық салаларына өз таңба-
сын салды.
Адамдар санасында калыптасқан аруаққа табыну – перғауындарды құдай деп
танумен тығыз ұштасты. Ал құдай – патшалардың (перғауындардың) құрметіне
пирамидалар (мазарлар) салына бастады. Өз кезегінде Египеттің жоғары
әміршісі – құдай саналған перғауын өзінің құрметіне салынған мазардың әрі
асқақ, әрі берік етіп салынуына ерекше мән берді. Сән-салтанатпен салынатын
мұндай пирамидалар қыруар қаржы ғана емес, ұзаққа созылған ауыр да, азапты
еңбекті қажет етті.
Осы бір азапты еңбек қасіретті өмір Египет құлдарының үлесіне тиген
болатын.
Пирамидалар перғауындар мен ең атақты адамдар үшін ғана салынды. Египет
абыздарының қағидаларына сүйенсек, патшалар мен вельможаларға ғана емес,
кез келген адам жерлеуге байланысты бүкіл салт-жоралар толық орындалған
жағдайда мәңгілік өмірлік күш-Ра-ға (мәңгілік өмір) ие болады. Бірақ,
қаржыны көп қажет ететіндіктен кедей адамдардың денелері бальзамдалмады,
оларды матаға орап, көпшілік зираттарының шетіне көме салды. Демек,
пирамидалардың салынуы – көне Египет қоғамымыздағы адамдар арасындағы
шектен тыс теңсіздіктің кеңінен орын алғандығын байқатады.
Б.з.б. III-II ғ. Құдай – патшаларға арналған құрылыстар – пирамидалар
мен храмдар негізінен тастан жасалды. Пирамидалар салу мемлекеттің
экономикасын әлсіретіп, қазынаны тауысты, әсіресе халық тарапынан көп шығын
мен жұмыс күшін қажет етті. Сондықтан да, пирамидалар салу – халық
қайыршылығының басты себепкері болды. Ал егер пирамидалар салуға жұмсалған
қыруар қаржы мен египет халқының табанды еңбегін халық игілігіне жұмсағанда
(жолдар салғанда және т.б.) Египет сөзсіз экономикасы жоғары дамыған
өркениетті елге айналған болар еді деген ой еріксіз келеді.
Құдіретті құдай - фараондардың о дүниеге барғанда жанға сая, басқа
баспана болатын мәңгілік ғұмырдағы үйлері – пирамидалар көргенді де,
көрмегенді де таң қалдыратын дәуір ескерткіштері, әлемнің жеті кереметі
аталған өнер туындыларының бірінен саналады. Ерекше атап өтетін бір жай,
Египет сәулетшілері өз есімдерін өздері жасаған ескерткіштерге тасқа қашап
жазған, демек олар өз еңбегінің нарқын түсіне білген, сондықтан да өз
даңқын шығаруға, оны болашақ ұрпаққа мұра етуге арланбаған. Дұрыс та, әділ
шешім, өйткені ежелгі заманды былай қойғанда, осыдан небәрі бірнеше ғасыр
бұрын ғана салынған феодалдық Еуропаның соборлары мен сарайларын,
шіркеулері мен князь үйлерін және тағы да басқа тамаша ғима-раттарды салған
сәулетшілердің есімдері ілуде бірі болмаса, көпшілігі осы уақытқа дейін
белгісіз күйінде қалды. Ал, бүгінгі ұрпақ осыдан бес мың жылдай бұрын
тұрғызылған Египеттің ең көне пирамидасы – перғауын Джосердің пирамидасын
жасаушының аты-жөнін білуі – осы ащы шындықтың айғағы болса керек. Оның
сәулетшісі – Имхотептің ғалымдық, дәрігерлік, философиялық еңбектері өз
заманында аса жоғары бағаланған. Ол сонымен қатар ұрпақтар есінде ұлы
балгер, сиқыршы ретінде де қалған, өйткені ғылым дамуының сонау бастауы
кезеңінде ғұмыр кешкен ғалымдардың өмірі міндетті түрде балгерлікпен
астасып жатқан. Имхотеп тіптен екі рет құдай деп танылған. Арада екіжарым
мың жыл өткенде гректер оған медицинаның құдайы ретінде табынған. Оның
мүсіні, сірә, ғалымдарға орнатылған алғашқы мүсін болуы да ғажап емес. Оның
мүсіндері сақталынбаған, бірақ Мемфисте Имхотептің құрметіне орнатылған
ғибадатхана бар.
Джосер пирамидасы көп сатылы құрылыс, ол ұзыннан-ұзақ басқыш тәрізді
аспанға өрлей береді. Бұл пирамиданың биіктігі 60 м. болса, одан кейінгі
салынған пирамидалар одан да биік,
одан да аумақты. Сонда осындай алып құрылыстарды салу неге
қажет болды екен? – деген ойға еріксіз келесіз. Біздің ойымызша, жиналған
байлықты қоғам өзінің билеп-төстеушілері
арқылы аспан мен жер үстіндегі өктемдігін жүзеге асыру ісіне
жұмсаудан басқа амал таппады. Сонымен бірге жұмыр басты
пенденің ой-қиялын оазис табындырып кою үшін тірі кұдай – перғауын о
дүниеден тыныш орын алмақта болған шығар. Басқаны былай қойғанда,
пирамидалардың өте биік етіп салынуы өзін құдаймен қатар қойған тәкаппар
да, мансапқор перғауынның қарапайым халықтан артықшылығын көрсету
мақсатынан да туған сияқты. Әйтеуір, қалай болғанда да Египет (Мысыр)
мәдениетінің бастауында салынған бұл пирамидалар өз еліндегі ғана емес,
бүкіл дүние жүзіндегі ең құдіретті ғимарат болып қала береді.
Адамзат баласын таң қалдырған талай мәдени мұралар күлге айналып,
гүлденген қалалар жермен-жексен болды, мейірімсіз де қатал уақыттың сынына
шыдай алмай керрметтер (Әлемнің жеті кереметі) бірінен соң бірі жоғала
бастады. Ал бүгінгі күнге кереметтердің ең көнесі осы Мысыр пирамидалары
ғана жетіп отыр, ендеше көне тарихтың куәгері болған бұл тамаша ғимараттар
әлі де талай ұрпақтардың қызыктай берер аса құнды мәдени ескерткіші ретінде
қала бермек.
Б.з.б. бір мың жылдықтың басына қарай пирамидалар салынуы тоқтатылды.
Пирамидалар ендігі жерде тастан емес, шикі кесектен тұрғызыла бастады, ал
мұның өзі бұрынғыдай қымбатқа түспейтін болды. Перғауын бұрынғысынша құдай
саналғандықтан олардың құрметіне сапсыз мүсіндер орнатыла бастады, демек
перғауындарға құдай есебінде табыну көне Египетгің діни наным-сенімдерінде
басты орын алды. Египетте құдайлар өте көп болған, тіпті әрбір қаланың
бірнеше құдайы болған. Ең құдіретті кұдай, яғни құдайлардың құдайы – Күн
кұдайы Ра болды. Одан кейінгі басты орынға - өлім құдайы Осирис шықты.
Египеттіктер өздері о дүниеге аттанғаннан кейін Осирис жер асты
патшалығының құдайы болатындығына кәміл сенген. Құнарлы жер мен аналықтың
құдайы Осиристің әрі қарындасы, әрі әйелі - Исида болды. Ай құдайы екінші
жағынан жазу құдайы да болып саналса, ал Маат — шындық пен тәртіптің
құдайына айналды.
Көне Египетте кеңінен орын алған мүндай көп құдайға табынушылық
мемлекетті орталықтандыру ісіне нұқсан келтіріп, басқарушы өкіметті одан
әрі әлсірете түсті, тіпті мұндай жағдайда басып алған тайпаларды
бағыныштылықта ұстаудың өзі қиындықка соқты. Міне, осындай сындарлы кезеңде
харих сахнасына діни реформатор перғауын Аменхотеп (б.з.б. 1419—1400 ж.
аралығында билік жүргізген) шықты. Оның басты мақсаты — бір құдайға
табынуды жүзеге асыру болды, сөйтіп адамзат тарихында тұңғыш рст көп
құдайға табынушылықтан бір құдайға табынушылыққа көшуге маңызды қадам
жасалды. Ол жаңа мемлекеттік діни наным-сенім енгізіп, жалғыз құдай Атоп
деген ат берілген Күн шарын жариялады. Осы күннен бастап көп қүдайға
табынушылық жойылып, осыған байланысты олардың ғибадатханалары жабылып,
олардьщ иелігіндегі дүние-мүліктер тәркіленді. Бұл шынайы тарихи төңкеріс
кезеңінде перғауын IV Аменхотеп өз атын құдай атына сәйкестендіріп
Эхнатон деп (Атан рухы деген мағына береді) өзгертіп, Египеттің
астанасын ежелгі Фивыдан өзі салдырған Атон көкжиегі деген мағынаны
білдіретін Ахетотон қаласына көшірді. (Бұл қаланың орнында қазіргі уақытта
Амарн атты шағын қыстақ тұр, сондықтан да Египет тарихының Эхнатонға
байланысты барлық кезеңі Амарндық деп аталады).
Эхнатонның жүргізе бастаған реформаларының абыздар тарапынан жойқын
қарсылыққа ұшырап, өмірінің қысқа болуына қарамастан сол дәуірдің
мәдениетінің даму барысына, оның болашағына өз әсерін тигізбей қойған жоқ.
Ең бастысы — өнер саласында патша бейнесін барынша дәріптеуден бас
тартушылық пен канондар мен стильден гөрі мәдени туындылардың ішкі
мазмұнына мән беру құбылысының алғашқы нышандары белгілі бола бастады. Атап
айтқанда, Амарн өнері деген атауға ие болған бұл дәуір мәдениетінде
бейнелердің нанымдылығы, жеке бейнелер мен бүкіл композицияның өзара
үйлесімділігі, өнер туындыларындағы лирикалық сырластық, сезімдік
қасиеттердің пайда болуы — баға жетпес мәнді мәдени қүбылыстар болып
табылады.
Ойымыз дәлелді болу үшін ата-анасының алдында жұмсақ жастыққа отырып,
қанен-қаперсіз ойынға кіріскен Эхтонның қыздары — кіп-кішкентай жалаңаш
ханшалар бейнеленген суретті алайық. Рахатта, бейғам өмірдің құшағындағы
осы бір бейкүнә сәбилердің шаттық өмірін бейнелейтін бүл сурет шын
мәнісінде Египеттің асқаралы өнеріндегі бұрын кездеспеген жайлар болаты.
Не болмаса Эхпатонның әйелі Нефертитидің портретін көз алдыңызға
елестетіңізші. Ғажайып та, сымбатты бұл бейненің даңқы бүгінгі заманға
дейін жетіп отырған жоқ па? Әйелге тән нәзіктік пен сұлулык, тек әйел
атаулыға тән аналық пәк сезім мен ішкі жан тебіренісі, ой тереңдігі мен
табиғи тәкаппарлығы ғажайып бейнеден ап-айқын боп көрініп түрғанын қалайш
мойындамасқа! Ендеше, Нефертити портретінің барлық әйелдердің ішіндегі ең
тамашасы дегеп атаққа ие болуы да — осы бір ерекше қасисттердің құдіретті
бейне бойынан табылуы болса ксрек.
Бұл дәуірден кейінгі кезеңдерде де Египет өнері өз дамуында айта
қаларлықтай табыстарға жетті. 1922 ж. дүние жүзін таң қалдырған тамаша
жаңалық, яғни баға жетпес көркемөнер қазынасы сақталған перғауын
Тутанхамонның мұхият жасырылынған қабірі табылды. Бұл тамаша табыс —
ағылшын археологы Г. Картердің Патшалар алқабындағы ұзақ жылдар бойы
жүргізген еңбегінің жемісі болатын. Эхиатонның мұрагері болған бұл перғауын
небәрі 20 жасқа жетпей дүние салған, бірақ ол өз заманында ерекше атаққа ие
бола алмаса да, осы бір сәнді дүниелері арқылы біздің заманымызда ерекше
даңққа бөленді. Олай болатын себебі Египеттің бүкіл патшаларының
қабірлерінің ішінде тек қана Тутанхамонның қабірі ғана тонаушылар қолына
түспей, барлық қазынасымен сақталып қалған.
Египет мәдениеті — сан-салалы мәдениет. Солардың бірі — біздің
заманымызға келіп жеткен Египетгің ең көне жазу текстері. Олар — кұдайларға
кұлшылық ету мен шаруашылықты жүргізуге байланысты жазбалар. Б.з.б. екі
мыңыншы жылдыққа жататын ең көне әдеби мұралардың кейбіреулері сақталып
қалған, бірақ ғалымдардың пікірінше, бұлардан да көне әдеби мұра-лар
болғандығы ақиқат. Өкінішке орай, олар біздің заманымызға дейін келіп
жетпеген. Египеттің көркем әдебиетінің түрлі жанрлары болған. Олар:
патшалар мен ұлы даналардың өз балаларына арналған нақыл сөздері, түрлі
тақырыптарды қамтитын әңгімелер және т.б. Кене Египет әдебистінің тамаша
туындыларының бірі — Өмірден түңілген адамның өз жанымен сұхбаты деп
аталады. Өмірден қатты түңілген бұл адам өлімге
бет бұрады. Бірақ, оның жаны бұл әрекетке барынша қарсы-
лық жасап, бұл өмірдің қызығы мен рахатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.