Абай Құнанбайұлы. (1845-1904)

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Абай Құнанбайұлы.

(1845-1904)

Құнанбайұлы Абай (1845-1904) - қазақтың ұлы ақыны, композитор, филосов, қазақ жазба әдебиетініңнегізін қалаушы және оның алғашқы классигі. Шын аты - Ибраһим. Туған жері - бұрынғы Қарқаралы ауданына қарасты Шыңғыс тауының баурайы. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ - даңқыалысқа кеткен беделді адамдардың бірі болған. Патша өкіметі ХІХ ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны Қарқалы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. Шешесі Ұлжан - Орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл - әжуамен аты шыққан қаншарлардың қызы .

Осындай текті ортадан шыққан Құнанбаймен Ұлжаннантуған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан - ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түсті. Балаға сыншы әкесі осы баласынан қатты үміт етеді. Сондықтан да ол Абайды медреседе төрт жылоқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. әкесінің төңірегіндегі ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет жүйелерімен жете танысады. Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді. Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады. Көп ұзамай, 70 - жылдардың бас кезінде Қоңыр Көкше дейтін елге болыс болаты. Билікке араласып, біраз тәжрибе жинақтағаннан кейін ол халық түрмысындағы көлеңкелі жақтарғы сәуле түсіруге күш салып бағады. Бірақ онысынан пәлендей көңіл тоятындай нәтиже шығара алмайды. Сондықтан халқына пайдалы деп тапқан істерін көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен насихаттамақ болады. Орыс әдебиетімен танысуы көп ықпал етеді.

Абай өлең шығаруды бала кезінде - ақ бастаған. Алайда жасы қырыққа келгеннен кейін ғана көркем әдебиетке шындап ықылас қойып, көзқарасы қалыптасып, сөз өнерінің халық санасына тигізер ықпалын түсінеді. Шығармалары үш жүиемен өрбейді: бірі - өз жанынан шығарған төл өлеңдері; екіншісі - ғақлия ( немесе қара сөз) деп аталатын прозасы; үшінсіші - өзге тілдерден, әсіресе орысшадан аударған өлеңдері.

Абай түгел дерлік лирикадан құралады, поэма жанрына көп бой ұрмағаны байқалады. Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі - сыртқы қылыққасиеттерін, мінез - бітімдерін айқын суретермен көрсентуге өте шебер. Қай өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні тараған Шығыс елдерінің әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзінің шеберлік - шалымын одан әрі шыңдайды. Шығыстың екі хикаясын « Масғұт » және « Ескендір » деген атпен өлеңге айналдырады. Ислам дініне өзінше сенген діни таным жайындағы философиялық көзқарастарын да өлеңмен жеткізеді. Абайдың дүниетанудағы көз қарасы ХІХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанның эканомикасы мен ой - пікірінің прогресшіл бағытта даму ықпалымен қалыптасты. Дүниетану жолында орыстың төңкерісшіл демократтарының шығармаларын оқып, өз дәуірінің алдыңғы қатарлы ой-пікірін қорытып, қазақ өміріндегі аса маңызды мәселелерді түсіндіруге қолданады. Дүниетану процесінде екі элементтің - сезім мен логиканың, түйсік пен ақылдың қатынасын мойындайды. Сондықтан да : « Ақыл сенбей сенбеңіз, Бір іске кез келсеңіз » деп жазады.

Жалпы Абай халықтың өмір шындығын, көрген білгенінің бәрін шығармаларына түсіріп отырады. Ол мектеп ашуды, бала оқытуды, ғылымды білуді, халықты ағартып, оның мәдениетін көтеруді - қазақ өмірін пргресшіл жолмен өзгертудің негізі деп санайды. Қазақ арасындағы берекесіздіктің, басқа кемшіліктердің түп - тамыры надандықта, оқымағандықта деп түсінеді, халқының « көңіл көзін » ашу үшін жастарды білім алуға шақырады.

Абай көрген, Абай сынаған еріншектік, бекер мал шашқыш дарақылық, жалқаулық, күншілдік, өтірік - өсекке әуестік, мақтаншақтық, жасампаздық, жікшілдік, т. б сияқты сорақылықтар қазақ сүйегіне біткен биогенетикалық қасиет пе жоқ әлде қоғам болмысынан жұғысты болған нәубет пе? Міне, тарихи шындық үшін де, ғылыми ақиқат үшін де, әсіресе Абайдың сыни зердесін шыншыл қалпында тану үшін де айрықша мәні бар мәселе осы болса керек. Себебі, Абайдың сыни зердесін сөз еткенде әрісі « қу заманға » топырақ шашып, берісі « жабайы қазақты » күнәлап, сонан - соң Абайды заманынан да, қоғамынан да, ұлтынан да асып туған дана еді деп қайыра салу оңайдың - оңайы. Алайда мәселенің түйіні, Абай сынап отырған жағымсыз құбылыстардың тарихи әлеуметтік сыр- себебін тап басып, саралай білуде болса керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.