Топырақты ластаушы және аздырушы көздер

КІРІСПЕ
ТОПРАҚТЫ ЛАСТАУШЫ ЖӘНЕ АЗДЫРУШЫ КӨЗДЕР
Топырақтың азуы немесе эрозиясы
Топрақты тұзданудан сақтау.
Жерді құмға айналудан сақтау.
Жерді батпақтанудан қорғау.
Топрақтағы қоректік заттарды сақтау.
Топрақты уланудан қорғау.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Жер беті толық дерлік жұқа қабат топырақпен жабылған. Топырақ дегеніміз жердің аналық жынысы, өсімдіктер және жануарлар дүниелері қатысуымен, климаттың әсерінен мыңдаған-милиондаған жылдар бойы қалыптасқан табиғи күрделі зат.
Мәңгілік мұздар, қарлар басқан, жанартаулар атқылаған жерде, жартастарда, құмда, қиыршық тастарда топырақ болмайды.
Жердің аналық жынысы мен топырақ қабаттары адамдардың, жәндіктердің, өсімдіктердің, жануарлардың тұратын, өсетін, өмір сүретін орны.
Топырақтың ерекше қасиеті – оның құнарлылығы. Осы қасиетімен ол жердің аналық және тау жыныстарынан айрықша тұрады. Құнарлық пен топырақта өсімдіктерге қажетті қоректік заттардың болуын айтады. Құнарлы топырақ сумен, ауамен және күн сәулесімен қосылып өсімдіктер өсуіне қажетті жағдай жасайды.
Топырақ адамдар үшін негізігі ауылшаруашылық өнімдерін беретін, оларды азық-түлікпен қамтамасыз ететін орын.
Қаншама техника алға басқанымен адамдар өздеріне керектің бәрін дерлік топырақтан алады. Теңізден, өзенннен, су қоймаларынан алатын қоректік заттар мөлшері онша көп емес.
Халықтың әл-ауқаты мен ауылшаруашылық өркендеуі топырақтың құнарлылығына байланысты.
Қазір адамдар өздеріне қажет қоректік заттардың 88％-ын егістік жерлерден, 10％-ын ормандар мен жайлымдардан, 2％-ын теңіз бен мұхит суларынан алады.
Жер шарында жалпы көлемі 51 миллиард гектар немесе 510,2 миллион км3. оның 2/3 бөлегі (36,1 млрд.га) теңіздер мен мұқиттар, 1/3 бөлегі(14,9 млрд.га) құрлық.
Қазақстанда жер көлемі жеткілікті болғанымен егін өсіруге қолайлы жер көп емес, олардың құнарлылығыда төмен.
Құнарлы қара топырақ республика териториясының тек 9,5％-ын қамтиды. Қостанай, Ақмола, Солтүстік Қазақстан; Ақтөбе, Торғай; Павлодар және Көкшетау облыстарының солтүтік өңірінде ғана кездеседі.

1. Оспанова Г.С., Бозшатева Г.Т. Экология. Оқулық.– Алматы: Экономика.
2. Баешова А. Қ., Дәрібаев Ж.Е. Шакиров Б.С. және т.б. Экология негіздері – Түркістан. Яссауи Түркістан университеті, 2000.
3. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б. Экология оқу құралы – Абай атындағы АЛМУ- Алматы: Ғылым 1999.
4. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы . Оқу құралы – Алматы: Ғылым 1997.
5. Оспанова Г.С., Бозшатева Г.Т. Экологиядан оқу әдістемелік құралы. – Алматы: Экономика 1999.
6. Сағымбаев Г.К. Экология негіздері. Оқулық. – Алматы. Республикалық баспа кобинеті 1995.
7. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә., Экология: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы.– Алматы, 2003.
8. А.Ж:Ақбасова, Е.Ұ.Жамалбеков. Экологиялық энциклопедия – Алматы, 2007г.-303б.