Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы және оның даму кезеңдері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСТАРЫНА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Жеке табыс салығының шетелдік тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫН САЛУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ІС ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Жеке табыс салығының алыну механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2 Алматы қаласы, Алмалы ауданы Салық басқармасының жеке табыс салығының түсуін және жеке табыс салығын алу барысындағы іс әрекетін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ПЕРСПЕКТИВАСЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
1 ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСТАРЫНА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Жеке табыс салығының шетелдік тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫН САЛУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ІС ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Жеке табыс салығының алыну механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2 Алматы қаласы, Алмалы ауданы Салық басқармасының жеке табыс салығының түсуін және жеке табыс салығын алу барысындағы іс әрекетін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ПЕРСПЕКТИВАСЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
Зерттелген тақырыптың өзектілігі- Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы және оның даму кезеңдері, сонымен қатар кезеңдерде еңгізілген өзгерістерді талдау, бюджеттің салықтық түсімдері және фискалдық саясатты ұйымдастыру тәсілдері болып келеді. Салықтар – белгілі бір көлемде және мерзімде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер. Ал оның экономикалық мәнісіне келетін болсақ, олар – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі. Оны мемлекет өзінің функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болған және оның өмір сүруінің негізі шикізаты болып табылады. Мемлекетті қамтамасыздандыру үшін оның азаматтарының ақшалай формада тұрақты түрде төлейтін төлемдерге заң негізінде міндеттейді. Адамзаттың даму тарихында салықтың формалары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды. Олардың қызмет ауқымы кеңейіп, әлеуметтік – экономикалық процестердегі ролі де өзгерді. Тауар – ақша қатынастар неғұрлым дамыған сайын салықтар да жақсы дамып, оларға мүмкіндігінше әсер етті.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы реттеудің тікелей әдісі болып табылады, бұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.
Салық саясаты — мемлекеттің экономикалық саясатының бір бөлігі. Салық негізін, мөлшерлемесін, жеңілдіктерін және шегерімдерін өзгерту жолымен іске асырылады. Салық саясаты экономикаға мемлекеттің араласуы нәтижесінде мемлекеттік бюджетті қалыптастырады және жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) ауқымымен, экономиканың жеке секторларына салық шараларын қолдану дәрежесімен айқындалады. Мәселен, жеңілдіктер мен шегерімдердің болмашы көлемімен ұштастырылатын кең ауқымды салық негізі салық салудың біркелкі мөлшерде болуын қамтамасыз етіп, экономиканың жекеше секторына ресурстарды орналастыру үдерісіне мемлекеттің араласуы ауқымын төмендетеді. Салық саясаты дискрециялық (лауазымды адамның қайсыбір мәселені өз қалауынша шешуі) және бейдискрециялық негіздерге сүйенуі мүмкін. Дискрециялық негіз өзгеріп отыратын экономикалық жағдайға сәйкес салық заңнамасына түзетулер енгізуді: салық мөлшерлемесін өзгертуді, салық жеңілдіктерін енгізуді немесе алып тастауды, т.б. шараларды көздейді.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы реттеудің тікелей әдісі болып табылады, бұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.
Салық саясаты — мемлекеттің экономикалық саясатының бір бөлігі. Салық негізін, мөлшерлемесін, жеңілдіктерін және шегерімдерін өзгерту жолымен іске асырылады. Салық саясаты экономикаға мемлекеттің араласуы нәтижесінде мемлекеттік бюджетті қалыптастырады және жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) ауқымымен, экономиканың жеке секторларына салық шараларын қолдану дәрежесімен айқындалады. Мәселен, жеңілдіктер мен шегерімдердің болмашы көлемімен ұштастырылатын кең ауқымды салық негізі салық салудың біркелкі мөлшерде болуын қамтамасыз етіп, экономиканың жекеше секторына ресурстарды орналастыру үдерісіне мемлекеттің араласуы ауқымын төмендетеді. Салық саясаты дискрециялық (лауазымды адамның қайсыбір мәселені өз қалауынша шешуі) және бейдискрециялық негіздерге сүйенуі мүмкін. Дискрециялық негіз өзгеріп отыратын экономикалық жағдайға сәйкес салық заңнамасына түзетулер енгізуді: салық мөлшерлемесін өзгертуді, салық жеңілдіктерін енгізуді немесе алып тастауды, т.б. шараларды көздейді.
1. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Заңы. (Салық Кодексi). – Алматы, 2010ж.
2. Нормативные акты по финансам, налогам, страхованию, бухгалтерскому учету. – Алматы, 2009г. -№ 7, № 12; 2010ж. - № 3.
3. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Назарбаев 2010 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, Ақорда, 2010 ж. 5 ақпан.
4.Карагусова Д.Г Сущность налогов Алматы 2004 ж.
5. Баймурзаев Р. Л.Аносова, Г.Жарылгасимова "Налоги
Казахстане", Алматы, 2005 ж.
6. Ильясов К.К., Зейнелгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. "Налоги и налогооблажение" Алматы, 1995 ж.
7. Сейдахметова Ф.С. "Налоги в Казахстане", Алматы,2004 ж.
8. Юткина Т.Ф. "Налоги иналогооблажение" Москва, 2006ж.
9. Черник Д.Г. Починок А.П. Основы налоговой системы: Учебное пособие для вузов. – Москва: Финансы, Юнити, 2007. – 422б.
10. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2005. – 131 б.
11. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005. – 448 б.
12. Найманбаев С.М. Мухитдинов Н.Б.,МұқажановН.м. Қазақстан Республикасындағы салықтар:- Алматы 2006ж.
13.Худяков А.И., Наурызбаева Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. Алматы: - ТОО Баспа, 2007 – 160б.
14. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2003. – 285б.
15. Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран. – Алматы: Каржы – Каражат, 2007. – 9 – 16 – 20 б.
16. Сатыбалдин А.Е. Жеке табыс салығына қатысты мәселелер / Транзитная экономика.-2006.-Ю.-67.
17. Абдракимова Ж. Табыс салығы / Қаржы -қаражат.-А.-2008ж.
18. Нусупова А. Проблемы регулирования внутреннего рынка нефтепродуктов в Республики Казахстан. // Экономика и статистика. – 2010. - № 1. – 30б.
19. Налоговое обозрение Франций.//Финансовая газета. – 2009г - № 1 – 23б.
20. О маркировке //Вестник предпринимателя. – 2007. - № 9. – 25б.
21. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2011, №2, 22-25 б.
22.Статистический ежегодник. Алматы. – 2010ж.
23.«О ситуации на финансовом рынке» //Банки Казахстана,№3, - 2011ж. 2-7 б.
24. Айдаров Д.Б. Теоретические аспекты совершенствования подоходного налога в РК / Налоговый эксперт.-2009.-К9-12.-140 б
25. Рожнева Т. Налоговая система Германии // Финансы. –2007. – №5.
26. Алматы қаласы, Алмалы ауданы салық комитетінің мәліметтер базасы
2. Нормативные акты по финансам, налогам, страхованию, бухгалтерскому учету. – Алматы, 2009г. -№ 7, № 12; 2010ж. - № 3.
3. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Назарбаев 2010 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, Ақорда, 2010 ж. 5 ақпан.
4.Карагусова Д.Г Сущность налогов Алматы 2004 ж.
5. Баймурзаев Р. Л.Аносова, Г.Жарылгасимова "Налоги
Казахстане", Алматы, 2005 ж.
6. Ильясов К.К., Зейнелгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. "Налоги и налогооблажение" Алматы, 1995 ж.
7. Сейдахметова Ф.С. "Налоги в Казахстане", Алматы,2004 ж.
8. Юткина Т.Ф. "Налоги иналогооблажение" Москва, 2006ж.
9. Черник Д.Г. Починок А.П. Основы налоговой системы: Учебное пособие для вузов. – Москва: Финансы, Юнити, 2007. – 422б.
10. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2005. – 131 б.
11. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005. – 448 б.
12. Найманбаев С.М. Мухитдинов Н.Б.,МұқажановН.м. Қазақстан Республикасындағы салықтар:- Алматы 2006ж.
13.Худяков А.И., Наурызбаева Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. Алматы: - ТОО Баспа, 2007 – 160б.
14. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2003. – 285б.
15. Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран. – Алматы: Каржы – Каражат, 2007. – 9 – 16 – 20 б.
16. Сатыбалдин А.Е. Жеке табыс салығына қатысты мәселелер / Транзитная экономика.-2006.-Ю.-67.
17. Абдракимова Ж. Табыс салығы / Қаржы -қаражат.-А.-2008ж.
18. Нусупова А. Проблемы регулирования внутреннего рынка нефтепродуктов в Республики Казахстан. // Экономика и статистика. – 2010. - № 1. – 30б.
19. Налоговое обозрение Франций.//Финансовая газета. – 2009г - № 1 – 23б.
20. О маркировке //Вестник предпринимателя. – 2007. - № 9. – 25б.
21. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2011, №2, 22-25 б.
22.Статистический ежегодник. Алматы. – 2010ж.
23.«О ситуации на финансовом рынке» //Банки Казахстана,№3, - 2011ж. 2-7 б.
24. Айдаров Д.Б. Теоретические аспекты совершенствования подоходного налога в РК / Налоговый эксперт.-2009.-К9-12.-140 б
25. Рожнева Т. Налоговая система Германии // Финансы. –2007. – №5.
26. Алматы қаласы, Алмалы ауданы салық комитетінің мәліметтер базасы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСТАРЫНА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Жеке табыс салығының экономикалық мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Жеке табыс салығының шетелдік тәжірибелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫН САЛУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ІС
ТӘЖІРИБЕСІ
1. Жеке табыс салығының алыну механизмін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Алматы қаласы, Алмалы ауданы Салық басқармасының жеке табыс салығының
түсуін және жеке табыс салығын алу барысындағы іс әрекетін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
3 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ПЕРСПЕКТИВАСЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 44
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
КІРІСПЕ
Зерттелген тақырыптың өзектілігі- Қазақстан Республикасында
салық жүйесінің қалыптасуы және оның даму кезеңдері, сонымен қатар
кезеңдерде еңгізілген өзгерістерді талдау, бюджеттің салықтық түсімдері
және фискалдық саясатты ұйымдастыру тәсілдері болып келеді. Салықтар –
белгілі бір көлемде және мерзімде алынатын, заң бойынша қарастырылған
міндетті төлемдер. Ал оның экономикалық мәнісіне келетін болсақ, олар –
шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу
жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі. Оны мемлекет өзінің
функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды. Салықтар мемлекетпен
бірге пайда болған және оның өмір сүруінің негізі шикізаты болып табылады.
Мемлекетті қамтамасыздандыру үшін оның азаматтарының ақшалай формада
тұрақты түрде төлейтін төлемдерге заң негізінде міндеттейді. Адамзаттың
даму тарихында салықтың формалары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен
қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды. Олардың қызмет
ауқымы кеңейіп, әлеуметтік – экономикалық процестердегі ролі де өзгерді.
Тауар – ақша қатынастар неғұрлым дамыған сайын салықтар да жақсы дамып,
оларға мүмкіндігінше әсер етті.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған
және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде
бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып
табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген
мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің
тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің
қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық
болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің
экономиканы реттеудің тікелей әдісі болып табылады, бұл саясатты қолданудың
нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни
экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда
фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып
табылады.
Салық саясаты — мемлекеттің экономикалық саясатының бір бөлігі. Салық
негізін, мөлшерлемесін, жеңілдіктерін және шегерімдерін өзгерту жолымен
іске асырылады. Салық саясаты экономикаға мемлекеттің араласуы нәтижесінде
мемлекеттік бюджетті қалыптастырады және жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ)
ауқымымен, экономиканың жеке секторларына салық шараларын қолдану
дәрежесімен айқындалады. Мәселен, жеңілдіктер мен шегерімдердің болмашы
көлемімен ұштастырылатын кең ауқымды салық негізі салық салудың біркелкі
мөлшерде болуын қамтамасыз етіп, экономиканың жекеше секторына ресурстарды
орналастыру үдерісіне мемлекеттің араласуы ауқымын төмендетеді. Салық
саясаты дискрециялық (лауазымды адамның қайсыбір мәселені өз қалауынша
шешуі) және бейдискрециялық негіздерге сүйенуі мүмкін. Дискрециялық негіз
өзгеріп отыратын экономикалық жағдайға сәйкес салық заңнамасына түзетулер
енгізуді: салық мөлшерлемесін өзгертуді, салық жеңілдіктерін енгізуді
немесе алып тастауды, т.б. шараларды көздейді. Ол мемлекетке реттеу
құралдарын кең көлемде таңдау мүмкіндігін береді. Алайда бұл мемлекеттің
экономикалық үдерісті немесе жағдаятты танып-білуіне, шешім қабылдауына
және ықпал етуіне теріс әсерін тигізеді. Бейдискрециялық салық саясаты
негізінен орта мерзімдік циклді кезеңділікті реттеуге бағытталған
реттеуіштер элементтері болып табылады. Саясаттың бұл түрінің негізі — жеке
табыс салығында және корпорациялардың пайдасына салынатын салықта үдемелі
табыс салығын салу: экономикалық өрлеу кезеңінде — шаруашылық
субъектілерінің табысынан бюджетке алу нормасын арттыру, дағдарыс пен
тұралау кезеңінде — осы норманы төмендету. Сөйтіп, өрлеу кезеңінде жиынтық
сұранымның мөлшеріне тиісінше ықпал ету есебінен экономикалық өсу тежеледі
және дағдарыс кезеңінде ынталандырылады. Бейдискрециялық салық саясатында
жоғарыда аталған кешеуілдеулер болмайды, бірақ мұнда мемлекеттің қолында
реттеуші құралдардың саны аз болады. Түрлі елдердің салық саясаты түрлі
элементтердің ұштастырылуымен сипатталады: тікелей салықтар бөлігінде
табыстарды өздігінен реттеу жағдайларын жасау үшін үдемелі шекілдер
пайдаланылады, жанама салықтар бөлігінде дискрец. саясат қолданылады.
Инфляциялық үдерістер кезінде бейдискрециялық салық саясатының пәрменділігі
төмен: табыстың ұдайы өсуіне қарай инфляция салдарынан салық салу нормасы
да ұдайы жоғарылап отырады. Қазақстанда жаңа салық жүйесі қатаң саяси,
экономикалық және құрылымдық өзгерістер жағдайында қалыптасты. Салық
жүйесінің өзгертілуі Салық кодексінде қарастырылған, ол, жалпы мемлекеттік
мүдде мен жеке меншік мүдделерінің теңдестірілуін қамтамасыз ететін,
кәсіпкерлікті дамытуға, инвестициялық қызметті жандандыруға, еліміздің
ұлттық байлығын молайтуға, азаматтардың әл-ауқатын жақсартуға, салықтың
санын азайтуға және жалпы салық ауыртпалығын азайтуға септігін тигізетін
ұтымды салық жүйесін құру міндетін шешуге бағытталған.
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк
саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-
экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн
терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту
мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi
мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Ұйымдық-құықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар каржының бастапқы категориясы болып табылады, олар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып саналады.
Салықтар барлық елдерде, олардың қоғамдық-экономикалық кұрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан, ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық
кұралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны
нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың
түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық кұрылысымен, мемлекеттің табиғатымен
және функцияларымен айқындалады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, жетілдірілді, мемлекеттің кажеттіліктері
мен сұрау салуына бейімделді. Салықтар тауар-ақшалай қатынастардың ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Бұл Карлл
Маркске сол кездегі капиталистік коғам салықтарының мәнін былайша білдіруге
негіздеме берді: Салық - бұл меншікпен, отбасымен, тәртіппен және дінмен
қатар бесінші кұдай; одан ары: Салықтарда мемлекеттің экономикалық
тұрғыдан айтылған өмір сүруі жүзеге асады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әркашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыруда заңи және
жеке тұлғалардың қатысу міндеттілігін білдіреді. Белгілі философ Фрэнсис
Бэкон салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-інші бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге міндетті телемдерді телеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған. Қайта бөлудің
тетігі бола отырып, салықтар бөлу жүйесінде пайда болатын жаңылыстарды
өшіруді және экономикалық субъектілер кызметін ынталандыруды немесе
тежеуді талап етеді.
Негізгі мәселе болып салықтар, көбінесе жеке табыс салығы табылады.
Бюджеттің барлық деңгейлері үшін бұл берілген салық топтарының фискалды
мағынасын қайта бағалау өте қиын. Келесі жағынан бұл салықтың спецификасы
келесі тұжырымда тұйықталады: жеке табыс салығы – кең көлемдегі тауарларды
қолдануды және өндіруді мемлекеттік реттеуге бейімделген.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған
мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде
бюджетте маңызды орын алатын жеке табыс салығын қарастыру ерекше өзекті
болып саналады.
Жеке табыс салығы негізгі салықтар болып табылады. Бұл салық түрі
әлемдегі көптеген мемлекеттерде қолданылады және де ол осы елдердің
бюджетінің кіріс бөлігін құрайды.
Зерттеу обьектісі болып жеке табыс салығы, оның салық жүйесінде алатын
орны мен рөлі табылады.
Зерттеу әдістемесі. Салық жүйесінде жеке табыс салығын зерттеу
негізіне талдау әдісі салынған. Дипломдық жұмысты жазған кезде заңнамалық
және нормативтік актілер, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары,
сонымен қатар салық салу аймағындағы шетелдік мамандармен ғалымдардың
еңбектері, статистикалық мәліметтер қолданылады.
Бұл жұмыстың мақсаты болып жеке табыс салығының теориялық және
әдістемелік дәлелденуі табылады. Қойылған мақсат келесі тапсырмаларды
шешуге алып келетін дипломдық жұмысымның мазмұнын анықтайды:
-салық жүйесіндегі жеке табыс салығын бағалау және талдау;
-жеке табыс салығының басқа салықтардан ерекшеліктері;
- жеке табыс салығын талдауда шетелдік дамыған мемлекеттердің
тәжірибелерін талдау және олардың ерекшеліктерін ескере келе оларды
отандық экономикада қолданудың тиімділігін арттыруды зерделеу;
-жеке табыс салығын есептеу және оның мемлекеттің бюджетіндегі рөлін
анықтау;
-жеке табыс салығын алу мәселелері, салық салынатын табыстардың түрлері
және оның даму болашағын талдау болып табылады. .
Осы салықтың қонымды құрылымы болып, менің ойымша, мазмұндама
баяндалған құрылым табылады.
Бірінші тарауда жеке табыс салығының теориялық негіздері жаналып өтеді,
сонымен қатар жеке табыс салығының басқа салықтардан айырмашылығын
анықтауға әрекет жасадым және оның ерекшеліктерін айқындадым.
Екінші тарауда бюджетте жеке табыс салығының мағынасын көрсететін
статистикалық мәліметтер келтіріліп, оның бюджеттегі рөлі мен Алматы
облысы, Алмалы ауданы бойынша жеке табыс салығын алу мен есептеу, оның
жылдар бойынша сипаты талданды. Есептеу механизмінде көрініс тапқан ең
негізгі нормативтік құжаттарды атап өттім. Сонымен қатар, мен жеке табыс
салығын кім төлейтінін және олар көбінесе кімге жататына тоқталдым.
Үшінші тарауда Қазақстандағы жеке табыс салығын жетілдіру жолдары
көрсетілген.
1 ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСТАРЫ САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын
түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей төрт
қызметтерi бар:
1) Фискалдық;
2) Реттеушiлiк;
3) Бақылаушылық.
4) Қайта бөлу.
Салықтардың бiрiншi қызметi – фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп
аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар
мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери,
қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын
қамтамасыз етедi.
Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк
қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi
тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң
тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қойиай, сонымен қатар ақша
және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта
кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер
мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине
салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да
экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет.
Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген
ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы,
әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi
35-40 пайыздан аспауы қажет.1,6 б
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңiнде салық салу саясатының
негiзгi бағыттары - салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне
мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Салық салудың әдiстерi мен жолдары, салық салудың негiзгi қағидалары,
салық салуды ұйымдастырут салық механизмiне жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңiнде салық салу саясатының
негiзгi бағыттары - салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне
мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Салық салудың әдiстерi мен жолдары, салық салудың негiзгi қағидалары,
салық салуды ұйымдастыру салық механизмiне жатады.
Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен
және жаңаруымен қабаттаса жүредi.
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің дамуы 5 кезеңнен тұрады:
1. 1992-1995 жж. аралығында – жаңа салық жүйесінің базисінің салық
кезеңінің өңделуі және іске қосылуы
2. 1996-1998 жж. – нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық
жүйесін құруды аяқтау
3. 1998-2000 жж. – барлық қағидаларды ескере отырып, салық жүйесіне
өзгерістер мен толықтыруларды енгізу
4. 2001-2008 жж. – кезекті салық кодексі қабылданып, іске қосылды.
5. 2009 жылдан қазіргі уақытқа дейін – 2009 жылғы Жаңа Салық
Кодексінің іске қосылуымен байланысты. Аталған Кодекс бойынша салық
түрлері мен алымдарына айтарлықтай өзгерістер енгізілді.
5-ші кезеңдегі салық жүйесінің дамуы 2009 жылы Жаңа Салық Кодексінің
қабылдануымен басталады. Бұл салық кодексiнде Қазақстан Республикасында
қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер,
атап айтқанда 12 салық, 5 алым, 10 төлемақы, 1 мемлекеттiк баж және
консулдық алым белгiленген. [1]
Жаңа Салық Кодексi Қазақстанда мынадай салықтар көрсетілген :
1) корпорациялық табыс салығы;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған құн салығы;
4) акциздер;
5) экспортқа рента салығы;
6) жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
7) әлеуметтiк салық;
8) жер салығы;
9) көлiк құралдары салығы;
10) мүлiк салығы;
11) ойын бизнесіне салынатын салық;
12) бірыңғай жер салығы
13) тіркелген салық
Аталған салық Кодексі бойынша 3 арнаулы салық режимдері қалыптасты.
Оларға:
1) Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі;
2) Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі;
3) Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар мен селолық тұтыну
кооперативтері үшін арнаулы салық режимі.
Салықтың, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде және республикалық бюджет
туралы заңда айқындалған тәртіппен тиісті бюджеттердің кірістеріне түседі.
2011 жылдан бастап отандық кәсіпорындарды қаржылық дағдарыс кезінде
қолдау мақсатында корпоративтік табыс салығын 30-дан 20 пайызға
қысқартылды. Бұл жүргізіліп жатқан шаралар көптеген кәсіпорындардың
қызметін ынталандырып, тиімді қызмет етуін қамтамасыз етуге жол ашып отыр.
Бұл ретте салық салынатын кірістен айлық есептік көрсеткіштің орнына
ең төменгі жалақы мөлшері алып тасталады. Адамдардың өзіндік материалдық әл-
ауқатын арттыруға уәждемесін арттыруға бұл норманы енгізудің негізгі әсері
болды.
Жоғары технологиялы және экспортқа бағдарланған өндіріс үшін жағдай
жасау мақсатында Қазақстанда 3 арнайы экономикалық аймақ құрылды, оларда
корпорациялық табыс салығынан, жер салығынан, мүлікке салынатын салықтан,
қосылған құн салығынан және кеден баждарына босату жүзеге асырылады.
Оңайлатылған салық режимінің қолданылуы жағдайында шағын бизнес
субъектілерінің қызметін жүзеге асырудың оң тәжірибесін ескере отырып,
патент негізінде АСЖ-дағы салық ставкасының мөлшері 3-тен 2%-ға дейін
төмендетілді, оңайлатылған декларация негізінде жеке кәсіпкерлер мен заңды
тұлғаларға арналған бөлетін прогрессивтік негіздегі 3%-дан 5%-ға дейінгі
ставкалар тиісінше 3% деңгейінде біріңғай ставка белгіленеді. 10
Салық саясатының 2009-2011 жылдарға арналған негізгі бағыттары әділ,
әрі сыннан өткен құрал, экономиканың қажетті бағыттарының дамуын
ынталандырушы және мемлекеттік функцияларды толық орындауды қамтамасыз
етуші ретінде әлеуметтік маңызы бар салықтарды нығайту қажеттігін ескере
отырып, фискалдық саясаттың міндеттерін шешуге бағдарланған шаралар
келесілермен тұжырымдалады:
1) ҚҚС ставкасын одан әрі төмендету;
2) Экономиканың нақты секторындағы жеңілділіктердің тиімділігін
арттыруды және ынталандыратын әсерін ескере отырып, оларды
оңтайландыру;
3) Бюджеттің кірістерін қалыптастырудағы негізгі рөлді кәсіпкерліктен
біртіндеп халыққа ауыстыру шеңберінде жеке тұлғалардың пассивті
кірістері бойынша жеңілділіктерін жою.
Жеке табыс салығы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiнің басты
көздерiнiң бiрi және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өмiрiне тiкелей
әсер ететiн салықтың бiр түрi болып табылады.
Осы табыс салығын төлеушi болып салық жылы iшiнде салық салынатын
табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ тұлғалар табылады. Әрбiр салық төлеушiлер табыс салығын
өздерi тұрған жерi бойынша төлеудi жүзеге асырады. Жеке табыс салығын салу
объектiлерiне келесiлер жатады: 1
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар;
Салық төлеушiнiң төлем көзiнен салық салынатын табыстарына мынала
жатады:
1) Қызметкерлердiң табысы – қызметкердiң жұмыс берушi есептеегн салық
шегерiмдерi сомасына азайтылған табыстары төлем көзiнен салық
салынатын табысы болып табылады;
2) Бiр жолғы төлемдерден алынатын табыстарға салық салу;
3) Жинақтаушы зейнетақы қорларына берiлетiн зейнетақы төлемдерi негiзiнде
орын алатын;
4) Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыстардан;
5) Стипендиялар – бiлiм беру ұйымдарында оқып жүргендерге арналған ақша
сомасы, мәдени және ақпарат қызметкерлерiне төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзiнен салық салынатын стипендия болып табылады;
Салық төлеушiнiң төлем кезiндегi салық салынбайтын табыстарына
келесiлер жатады:
1) Мүлiктiк табыс;
2) Жеке кәсiпкерлердiң салық салынатын табысы;
3) Адвокаттар мен жеке нотариустардың – заңдық көмек, нотариалдық iс-
әрекетер ақысын қоса алғанда, адвокаттық қызметтi жүзеге асырудан
алынған табыстар;
4) Басқа да табыстар – Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерден
алынған табыстар болып табылады.
Жеке табыс салығын төлеушiлер салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар
жеке табыс салығын төлеушiлер болып табылады. Шаруа немесе фермер
қожалықтары үшін арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлер осы
арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан түсетін табыстар
бойынша жеке табыс салығын төлеушілер болып табылмайды.
Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын шетелдіктің және
азаматтығы жоқ адамның табыстарына салық салу ерекшелiктерi
• Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылатын шетелдіктің
немесе азаматтығы жоқ адамның (бұдан әрі – резидент шетелдік тұлға)
табыстарынан төлем көзінен табыс салығын есептеуді, ұстауды және
аударуды салық агенті көзделген салықтық шегерімдерді ескере отырып
және ставкалар бойынша осы тарауда және Салық Кодекстiң белгiленген
тәртіппен жүргізеді.
• Резидент шетелдік тұлға Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі
көздерден алатын табыстарға Салық Кодекстiнде белгiленген тәртіппен
салық салуға жатады. 1
Салық салу объектiлерi
1. Жеке тұлғаның:
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар түріндегі табыстары
жеке табыс салығы салынатын объектiлер болып табылады.
2. Салық салу объектілері Салық Кодексінің 156-бабында көзделген
түзетулер ескеріле отырып, салық салуға жататын табыстар мен осы бөлімде
көзделген тәртіппен және мөлшердегі жағдайларда салық шегерімдері
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
3. Жеке тұлғаның табысы ретінде қарастырылмайды:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерлерде
бюджет қаражаты есебiнен төленетiн атаулы әлеуметтiк көмек, жәрдемақылар
мен өтемақылар;
2) жеке тұлғаның өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес өтеу;
3) қызметкерлердің жұмысы жол бойында өтетін, жол жүру сипатына ие,
қызмет көрсетілетін учаскелер шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты
болатын жағдайларда – оларға осындай жұмыстың әрбір күніне тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген 0,35 айлық
есептік көрсеткіш мөлшеріндегі өтемақы төлемдері;
4) Қазақстан Республикасының шегінде қырық тәулікке дейін іссапарда
болған кезең үшін - тәулігіне тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 6 еселенген
мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде қырық тәулікке дейін
іссапарда болған кезең үшін - тәулігіне тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 8
еселенген мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
5) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
сметасы есебінен қамтылатын мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, мемлекеттік
мекемелер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерде
жүргізетін қызметтік іссапарлар кезіндегі өтемақылар;
6) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
сметасы есебінен қамтылатын мемлекеттік мекемелер Қазақстан Республикасының
заңнамасында көзделген мөлшерлерде және тәртіппен жүргізетін қызметтік
іссапарлар кезіндегі өтемақылар;
7) қызметкер жұмыс берушімен бiрге басқа жерге жұмысқа ауысқан (не
көшкен) кездегi жол жүру, мүлкiн көшiру, күнтізбелік отыз күннен аспайтын
мерзімге үй-жай жалдау бойынша құжатпен расталған шығыстар өтемақысы;
8) жұмыс берушiнiң табыс алуға бағытталған қызметті жүзеге асырумен
байланысты емес және нақты жеке тұлғаларға бөлінбейтін шегерiмдерге
жатқызылмайтын шығыстары;
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде
далалық жағдайда геологиялық-барлау, топографиялық-геодезиялық және
iздестiру жұмыстарымен айналысатын қызметкерлердiң далалық үлесі;
10) жұмыс берушінің вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн адамдардың
өндiрiс объектiсiнде болу кезеңiнде жұмыстарды орындауы мен ауысымаралық
демалысы үшiн жағдай жасай отырып, олардың тұрмыс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету
үшiн осы тармақтың 4) тармақшасында белгіленген тәуліктік өтемақы шегiнде
тұрғын үй жалдау бойынша және тамақтануға арналған шығыстары;
11) қызметкерлердi Қазақстан Республикасында тұратын (болатын)
жерiнен жұмыс орнына дейiн және керi қарай жеткiзуге байланысты шығыстар;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген нормалар
бойынша берiлген арнаулы киiмнiң, арнаулы аяқ киiмнiң, басқа да жеке
қорғану және алғашқы медициналық көмек құралдарының, сабынның,
зарарсыздандыру құралдарының, сүт немесе құны соған тең басқа да емдеу-
профилактикалық тамақтануға арналған тамақ өнiмдерiнiң құны;
13) еңбек (қызметтiк) мiндеттерiн атқару кезiнде қызметкердiң өмiрiне
және денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнің жауапкершiлiгiн
мiндеттi сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру төлемдерi;
14) материалдық нұқсанды өтеудің сот шешiмi бойынша тағайындалған
сомасы;
15) төлем көзiнен осындай салықтың ұсталғанын растайтын құжаттар
болған кезде бұрын төлем көзiнен жеке табыс салығы салынған дивидендтер,
сыйақылар, ұтыстар сомалары;
16) жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру
шарты бойынша жасасқан сақтандыру сыйлықақыларын (аннуитетті) төлеу үшiн
өмiрдi сақтандыру бойынша сақтандыру ұйымдарына жiберген зейнетақы
жинағының сомалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында
көзделген тәртiппен сақтандыру ұйымдарына бағытталған, зейнетақы
аннуитетінің шарттары бойынша құнын өтеп сатып алу сомалары;
17) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде
мiндеттi зейнетақы жарналарын уақтылы ұстамағаны (есебіне жазбағаны) және
(немесе) аудармағаны үшiн есебіне жазылған өсiмпұл сомалары;
18) гуманитарлық көмек түрiнде алынған мүлiктiң құны;
19) мемлекеттік тіркеуге жататын және бір жыл және одан да ұзақ уақыт
меншік құқығында болатын механикалық көлік құралы мен тіркемелерді өткізу
кезіндегі құн өсімі;
20) меншік құқығын тіркеу кезінен бастап бір жыл және одан да ұзақ
уақыт меншік құқығында болатын тұрғын жайларды, саяжай құрылыстарын,
гараждарды өткізу кезіндегі құн өсімі.1
Салық Кодексі бойынша салық ставкалары келесідей:
1. Салық Кодексінде көрсетiлген табыстарды қоспағанда, салық
төлеушiнiң табыстарына 10 проценттiк ставка бойынша салық салынады.
2. Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі көздерден
алынған дивидендтер түрiндегi табыстарға 5 проценттiк ставка бойынша салық
Салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын табыстардан жеке
табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік ай салық кезеңі болып табылады.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға олардың мынадай түрлері
жатады:
1) қызметкердің табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетiн зейнетақы төлемдерi;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
Жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларация
1. Қазақстан Республикасының резиденттері жеке тұлғалардан жеке табыс
салығы және әлеуметтік салық бойынша декларацияны және шетелдіктер мен
азаматтығы жоқ тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша
декларацияны салық агенті есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен
кешіктірмей, салық төленетін жердегі салық органдарына табыс етеді.
2. Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін және оңайлатылған декларация
негізінде шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимдерiн
қолданатын салық агенттері осы режимдер қолданылатын қызмет бойынша жеке
табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларация табыс етпейді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация.
1. Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық
төлеушілер:
1) жеке кәсіпкерлер;
2) жекеше нотариустар, адвокаттар;
3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар;
4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары
жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар;
5) Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі шетелдік банктердегі
банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді.
2. Жеке табыс салығының шетелдік тәжірибелері
Дамыған Батыс Еуропа елдерінде салық жүйесі Америка Құрама
Штаттарындағы секілді сан алуан. Мұнда федерадия немесе жалпы мемлекеттік
салықтар, аймақтардың салықтары (жерлер, провиндиялар салығы), жергілікті
салықтар әрекет етуде. Еуропада салық салу деңгейі Солтүстік Америкаға
қарағанда жоғары. Міндетті аударымдардың үлестік салмағы жалпы ішкі өнімге
қатынасыңда Америкада-30%, Канадада-31-34%, Германияда-37-38%.
Франция, Австрия, Дания, Бельгия, Нидерланды, Швецияда-40%-дан
жоғары. Америкада жергілікті салықтар жер бюджетінің негізін құрайды және
федералды немесе штатты бюджеттерден субвенция, дотациямен қосымшаланады.
Еуропа елдеріңде негізгі салықтар, яғни федеративті салықтар барлық
деңгейлі банктер арасында заңды түрде бөлінеді. Бұл әсіресе Германия салық
жүйесінде айқын кәрініс табады. 6, 145 б
Жапонияның салық салу жүйесі Америка Құрама Штаттарынан және Батыс
Еуропалық елдерден арнайы ерекшеліетері бар: Жапонияда мемлекетік және
жергілікті салықтар әрекет етеді. Мұндағы салық үсімдерінің 64%-ы
мемлекеттік салықтар, ал қалған бөлігін жергілікті салықтар құрайды. Кейін
салық құралдарының едәуір бөлігі Жапонияның мемлекеттік бюджетіне
мемлекеттік салықтарын жергілікті бюджетке аудару арқылы қайта бөлініске
түседі. Елде өзінің жеке дара бюджеті бар 3.045 қала, ауыл, аймақтарды
біріктіретін 47 префектура бар. Салық бөлінісі олардың жиналуының айналы
көрінісі болып табылады: қаржы ресурстарының 64 %-ы жергілікті құралдар
секілді, ал қалған құралдар жалпы мемлекеттік қызметті жүзеге асыруды
қамтуға арналады.
Жапонияның салық жүйесі Америка Құрама Штаттары және Еуропаның салық
жүйесі секілді салық санының көлігімен ерекшелінеді. Мемлекеттік салықтың
әрбір түрі заңмен реттеледі. Жергілікті салықтар туралы заң олардың
түрлерін және шекті ставкаларын анықтайды, ал бекітулерді жергілікті
парламент жүзеге асырады. Елде мемлекеттік салықтардың саны-30. Оларды 3
ірі топ бойынша жіктеуге болады: 1-ші топ- заңды және жеке тұлғаға тікелей
табыс салықтары 2-ші топ- мүлікке салықтар 3-ші топ- тікелей және жанама
тұтыну салықтары.
Бюджетгің негізін тікелей салықтар құрайды. Мемлекетке ең жоғарғы
табысты жеке және жанды тұлғалардан табыс салықтары құрайды. Ол салықтық
түсімдердің 50%-нан жоғары. Жеке тұлғалар мемлекетке табыс салығын 5 салық
ставкасы бар прогрессивті шкала бойынша тәлейді: 10%, 20%, 30%, 40%, 50%.
Сонымен қатар 3 салық ставкасы бар префектуралы табыс салығы бар:
5%,10%,15%. Осыған қосымша әрбір тұлға табыс мөлшеріне байланысыз 1 тұрғын
басына жылына 3.200 -нен мөлшерінде салық тәлейді.
Токио тұрғындарының орташа жылдық табысы 90 жыддары 7.100-7.500 -мың
нан құрады. Жапонияның басқа префектурасыңда ол айтарлықтай төмен.
Орташа төлемді тұлғада табыстың 30%-нан көбі табыс салығына босалады.
Жапонияның салық саясаты жергілікті орган үкіметінің қаржысын нақтылауды
қарастырады: префектуралар, қала, аймақ, ауыл және т.б.2002 жылы жергілікті
басқару органдарының жалпы табысы 80, 41 трлн. иен немесе жергілікті бюджет
табыс бөлігінің 41,6 %-н құрайды. Жалпы мемлекеттік салықтардан аударым
14,33 трлн иен немесе 17,8%-н құрады. 8, 125 б
Мемлекет жергілікті органдарға жалпы ұлттық шараларды жүргізу үшін
10,65 трлн нен немесе 13,2 %-зы шамасында дотадия бөлді. Қалған 20,3 трлн
мен салықтық емес түсімдердің соммасы.6
Жергілікті салықтардың құрылымына келетін болсақ, 2007 жылғы
көрсеткіштері бойынша жергілікті салықтардың жалпы соммасынан ( 33,45 трлн
нен) 18,8 трлн иен немесе 56,2 %-зы табыс салығына тиесілі. 31,4%-зы, яғни
10,49 трлн нен мүлік салығы, 12,4 %-зы немесе 4,16 трлн иен тұтыну салығы.
Жалпы мемлекеттік салықтардың өзара қатынасы басқаша, бірақ жалпы
теңдендиялары бір.
Мемлекеттің табыс салығы —56,5%-ды, мүлік салығы- 25%-ды,
тұтыну салығы-18,5 %-ды құрады 8.
Жапонияда мемлекет пен жергілікті басқару органдары арасында салықтың
әртүрлі тобының бөлінісі төмендегі кестеде келтірілген 1 кесте:
2007 жылы Жапонияның мемлекетгік салықтар соммасы 61 трлн 157 млрд-қа
дейін көбейді, соның ішінде 933 млрд мен кеден жинақтары есебінен.
Олардың үлестік салмағы өзгермейді, себебі бір мезетте жергілікті
салықтардың салмағы да әсті. Жапонияның салық жүйесінің 19-ғасырдың өзіндей
қалыптасты. Шал профессор есімі құрметіне аталған салық реформасы
жүргізілген кезде соғыстан кейінгі жылдары қалыптасты.
Италияның мемлекеттік табысының ең маңызды көзі-жеке тұлғаларға
салынатын жеке табыс салығы. Салық прогрессивті сипатқа ие және жеке
тұлғамен есепті жылда алынған кешенді таза табысын ескереді. Бұл табыс
меншікті жерден, капиталдан, кәсіпкерлік іс-әрекеттен, жалдан түседі немесе
құралады.
Меншікті жерден табыс жер участкелері және құрылыстағы табыстардан
құралады. Жер рентасының мөлшері кадасторлық инвесторлармен реттеледі.
Иемденушінің қолдануындағы құрылыстарға салынатын салық мөлшері тариф
негізінде бекітіледі. Жалға берілген құрылыстарға салық мөлшері келісімді
жалмен қамтылған жылдық жал төлемімен анықталады.
Американың салық жүйесі 200 жылдан бері дамып келеді және нарықтық
қатынастардың әрістеуіне себепші болып келеді. Ірі және тұрақты түсімдерді
беретін салықтартардың федерадиялық бюджетке бағытталуы төмендегі кестеде
кәрсетілген
Федеративті бюджеттің негізгі бәлігін жеке тұлғаларға салынатын табыс
салығы алып отыр. 2007 жылы оның үлесі-44,2%-ды құрады. Тұрғындардан
жиналатын табыс салығы жеке тұлғалардан, сонымен қатар заңды тұлға
мәртебесі жоқ жеке кәсіпорындар, серіптестіктерден алынады. Әрбір салық
төлеуші жеке тұлға өзінің мәртебесіне қарай былай бөлінеді: жалпы салық
декларадиясын толтыратын ерлі-зайыптылар, бөлек салық декларациясын
толтыратын ерлі-зайыптылар, жесірлер, жалғыз тұратын салық төлеушілер. Қай
топқа жататынына байланысты салық төлеуші өзіне тиесілі салық жеңілдіктерін
алады.
Салық салу мақсатында кешенді таза табысты есептеуде жал төлемі 10%-
ға төмен және құрылыс пен ғимаратты қолдану қажетіне сай 15%-ға тағы
төмендеу мүмкін.
Капиталдан табыс өз құрамына салымдардан және ағымды банк
салымдарынан алынатын пайыздар, дивиденттер, лотореялық ұтыстар, жалақы,
зейнетақы түрлерінен басқа табыс көзі жоқ тұлғалар салық декларадиясын
ұсынудан босатылады. Кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс таза табысты ескереді.
Мамандық жеке іс-әрекеттер жағдайында мысалы дәрігерлік, адвокаттық
тәжірибеде табыстан нақты шығындар есептен шығарылады.
Жеке тұлғалар табыс салығы прогрессивті сипатқа ие. өзгертулер
инфляция индексін ескере отырьш енгізіледі.
2005 жылы 7,2 млн лирға дейінгі табысқа салық 10%-дық ставкамен
салынады,7,2 млн лирден-14,4 млн лирге дейінгі табысқа — 22%-дық салық
салынады, 14,4 млн лирден-30 млн лирге дейін-27%-дық ставкамен салық
салынады. Асырауыңда жанұясында адам болатын немесе табысы 5,1 млн лирден
аспайтын жанұя салық жеңілдіктерін қолданады. Табыс салығы салық органына
табыс етілетін, табысы туралы декларадия толтыру арқылы жеке тұлғаның
өзімен жүргізіледі 5, 26 б.
Табысты есептеу 3 кезеңде жүргізіледі:
1) жиынтық табысты есептеуде табыстың жалпы соммасы: жалақы,
аннуитет, зейнетақы, бағалы қағаздар бойынша табыстар, сыйақылар, бонус,
роялти, рента, марапаттаулар, әлеуметтік жеңілдіктер,
стипендия, және т.б ескеріледі.
2) түзетілген жиынтық табыс анықталады. Жиынтық табыстан әртүрлі
жеңілдіктер алынады ( 25%-га дейін). Олар сауда және өндірістік шығындар
бағалы қағаздар сатудан зияңдар, рента, роялти алумен байланысты шығындар,
медидиналық сақтандыру қорына салымдар.
3) салық салынатын табысы түзетілген жиынтық табыстан жіктелген
немесе стандартты шегерімдерді алу жолымен анықталады, олар: салық
төлеушінің салық салынбайтын минимумы ( 2.000 дол), асырауындағы әрбір адам
үшін салық салынбайтын минимум, стандартты жеңілдіктер (жалғыз тұратын
адамдарға-3.000 дол, ерлі-зайыптыларға-5.000 дол, жанұя басшысына-4,7 мың
дол), 65 жастан асқан тұлғалар мен мүгедектерге (жалғыз тұратын адамдарға-
750 дол, жанұя басшысына-1,125 мың дол), көз көру қабілеті жоқтарға —750
дол, табиғи апат залалдары (табыстың 10%-нан асатын) медидиналық мақсатқа
шығындар - түзетілген жиынтық табыстың 7,5%-зы қайырымдылық қорларға
салымдар. Көрсетілген шегерімдер түзетілген жиынтық табыстың 50%
мөлшеріне дейін жүргізіледі.
Табыс салығын салу бағытының дамуы салық шкаласының қысқыруына,
салықтың максималды деңгейінің төмендеуіне, салық салу минимумының көбеюіне
және сонымен қатар салықтық жеңілдіктердің төмендеуіне алын келеді. Америка
Штаттарында қолданылатын жеке табыс салығының ставкалары төмендегі кестеде
келтірілген 1 кесте.
Кесте 1. Америка Құрама Штаттаға қолданылатын жеке табыс салығының
ставкалары
Салық салынатын табыс, доллар Салық
ставкасы,
Жанұяның Жалғыз тұратын
Ерлі - зайыптылар жалғыз адам
басшысы
Жиынтық Бөлек табыстар
табыстары
0-29.750 0-14.875 0-23.900 0-17.850 15
29.751-71.900 14.876-35.950 23.901-61.65017.851-43150 28
71.901-149.250 35.951-113.300 61.651-123.7943.151-89560 33
0
149.250-ден 113.300-ден 123.790-нан 89.560-тан 28
жоғары жоғары жоғары жоғары
Дерек көзі: Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран. –
Алматы: Каржы – Каражат, 2007.
Америка Құрама Штаттарындағы табысқа салынатын салық
ставкаларының мөлшері мына кестеде көрсетілген 2 кесте.
Кесте 2. Америка Құрама Штаттағы табысқа салынатын салық ставкалары
Табыстар Мөлшері (%)
Жеке тұлғалар табысына салынатын жеке табыс салығы 41
Корпорацияға табысына салынатын салық 10
Әлеуметтік сақтандыру жарнамалары 34
Акция салығы 3
Мүлік салығы 4
Зайыдық құралдар 8
Барлығы 100
Дерек көзі: Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран.
– Алматы: Каржы – Каражат, 2007.
Германияның салық түрлерінің ішіндегі негізгілері: жеке тұлғалар
табысына салық салу, корпорадилық табыс салығы, мүлік салығы, жер салығы,
акция. Бұл мемлекетте ірі салық көздері 2 немесе 3 бюджетті құрайды.
Мемлекетгің негізгі көзі болып табылатын жеке тұлғалар табысына салық салу
келесі тәртіппен бөлінеді: 42,5%-зы сәйкес жердің бюджетіне, 42,5%-зы
федеральді бюджетке, 15%-зы жергілікті бюджетке түседі. Германияда салық
түсімдері 2007 жылы былай бөлінді: федеральді бюджетке-379 млрд марка,
жергілікті бюджетке-97,3 млрд марка, жерлер бюджетіне -269 млрд марка
Еуропалық бірлестікке-40,7 млрд марка 8.
Францияның салықтары 3 үлкен топқа бөлуге болады:
1) табыс салықтары (табыс алынатын мезетте салынатын салық түрі).
2) тұтынуға салықтар ( табыс жаратылу бойында салынатын салық түрі).
3) капиталға салық ( меншіктен алынатын салық түрі).
Табыс салығының ішінде жеке табыс салығы ерекше орында. Оның Франция
мемлекеті бюджетіңдегі үлес салмағы-18%. Бұл салық түрі алдыңғы қаржы жылы
негізіңде жыл басында декларадияланатын табысынан жыл сайын алынып отырады.
Салық салуға фискальді бірлік алынады- жұбайлардың жанұясы және олардың
асырауындағы тұлға. Табыс негізіне 1 жыл ішінде алынатын барлық түсімдер
жатады: жалақы, сыйақылар, зейнетақы, рента, жылжымалы мүліктен алынатын
табыс салығы, жер иеленуден алынатын табыс, бағалы қағаздар операдиясынан
табыс. Жеке табыс салығы прогрессивті сипатқа ие. Оның ставкасы 0-
56,8% аралығында. 18.140 франкіден аспайтын табысқа салық салынбайды.
Максимальді ставка табыстары 246.770 франкіден асатын табыстарға
қолданылады. 2007 жылдары жеке табыс салығы салық сипаты бар әлеуметтік
есептеулермен толықтырылды. Есептеудің ставкасы-1% 19, 23 б.
Франция мемлекетік бюджетінің құрылымы тәмендегі кестеде келтірілген
3 кесте.
Кесте 3. Франция мемлекетгік бюджетінің құрылымы
Салық түрі Пайызы (%) Млн.франк
Жеке тұлғалардан табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын табысы 10.6 170140
Қосылған құн салығы 41.4 669 962
Мұнай өнімдеріне баж 7.3 118618
Басқада салықтар 15.2 145 120
Салықтық емес түсімдер 7.4 120267
Барлығы 100 1617217
Дерек көзі: Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран. –
Алматы: Каржы – Каражат, 2007.
Ресейде жеке тұлғалардың табысына салық салу объектісі болып оның
алған табысы табылады. Табыс төлеудің кең тараған тұрі- ақшалай және
натуралды төлем түрлері. Сонымен қатар салық салу мақсаты үшін материалды
түрде алынған табыстар да есептеледі. Алғаш рет материалды пайда түрінде
табыс жеке тұлғалардың жиынтық салық салу табысы құрамына 2004 жылдан
бастап есептелді. Материалды пайда түріндегі табыстың ерекшелігі оның
анықталуының есепті сипаты, яғни табысты алуда ақшалай және материалды
төлеу түрлерінің болмауы. 2003-2007 жылдар аралығында материалды пайда
табыс салығын салу мақсатымен келесі негіз бойынша есептелді:
1) жеке тұлғаға банктегі салымдары негізінде төленетін пайыздар
рубльдік салымдар бойынша рефинанстық ставкадан асса, ал шетел валютасымен
салымдар бойынша-жылдық 15%. Материалды пайда-бұл банктік салым келісімінің
шартымен сәйкес салымдар бойынша есептелген табыс соммасы мен
рефинанстық ставкадан шығатын соммалар арасындағы оң айырма
ретінде қарастырылады. Табыс салығы 15%-дық мөлшермен есептеледі
2) егер еркін сақтандыру келісімі бойынша сақтандыру төлемдері
сақтану шығымен салынған сақтандыру соммасынан асса. Мұндай жағдайда
материалдық пайда 15%-дық мөлшермен есептеледі.
3) егер жеке кәсіпкерлер ұйымынан алынған заңдық құралды
жеңілдік шартымен алынса.
Жеңілдіктің қолдану мәні-бұл тұлғалардың Ресей Банкі белгілеген
ставканың 213 бабын зайымдық құралдарды қолдану үшін төлемі. 2008 жылдың
қаңтарынан , яғни Ресей Федерадияның салық кодексінің 2 бәлімі күшіне енген
кезде, сонымен қатар салық кодексінің " Жеке тұлғалар табысына салық
салу"атты 23 бөлімі әрекет еткен тұста материалдық пайда түрінде жеке
тұлғаның алған табысы салық салу объектісі болып саналады.
Бұрыңғы Ресей Федерадияның "Жеке тұлғалар табысына салық "атты
заңының қазіргі әрекет етуші салық кодексінінен айырмашылығы -онда
материалдық пайданы салық салу мақсатына негізделуі. Жалпы материалдық
пайда түріңде алынған салық төлеушілердің табысына мыналар жатады:
1) салық төлеушінің ұйым немесе жеке кәсіпкерден алған зайымдық
құралдарын қолдануға төлейтін пайыздарын үнемдеуден алатын
материалдық пайда.
2) салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып табылатын жеке
тұлға, ұйым немесе жеке кәсіпкерлерден азаматтық-құқықтық келісім
бойынша тауарларды алудан түскен материалдық пайда.
3) бағалы қағаздарды иемденіп алудан түскен материалдық пайда.
Материалдық пайда түріндегі салық төлеушінің табысын алуда салық базасы
былай есептеледі: 8, 142 б
а) Ресей Федерадиясының Ұлттық Банкі белгілеген әрекет етуші рефинанстық
ставканың рубльде есептелген зайымдық құралдары қолдануда төленетін пайыз
соммасының келісім шарт негізіндегі есептелген пайыз соммасына асуы
ретінде.
б) жылдық 9 пайызынан шетел валютада есептелген зайымдық құралдарды
қолдануда төленетін пайыз соммасының келісімшарт негізіндегі есептелген
пайыз соммасынан асуы ретіндегі анықталады.
Салық төлеушімен материалдық пайда түрінде анықталған табысты алу
барысында салық базасы салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып
табылатын тұлғаларға (жалпы жағдайда салық төлеуші қатынасында өзара
тәуелді болып табылмайтын тұлға ) өткізілетін бір түрі бойынша тауар баға
сының салық төлеушіге өткізілген бір түрі бойынша тауарлар бағасынан асуы
ретіңде анықталады 9.
Материалдық пайда дегеніміз-салық төлеушінің ұйымдар мен жеке
кәсіпкерлерден алынған зайымдық құралдарды қолдану үшін пайыздарды
үнемдеуден алынатын материалдық пайда Ресей Федерадиясының азаматтық
кодексінде несиелеудің негізгі заңды түрлері негізіне мыналар алынады:
зайым, несие, тауарлы және коммерциялық несие.
Материалды пайданы анықтау міндеті зайым мөлшері мен оның алыну
мөлшеріне байланыссыз себебі ол белгілі құралдарды қолданғаны үшін
қойылатын пайыз көлеміне негізделеді. Егер салық төлеуші зайымдық
құралдарды қолданғаны үшін Ресей Банкі бекіткен ставканың 34 бөлігінен
рубльде кем емес мөлшерін тәлесе,онда материалдық пайда салық салу мақсаты
үшін анықталады, ол егер зайым шетел валютада алынса,онда жылдық 9%-дан кем
емес мөлшерде төлейді.
Материалдық пайда Ресей Банкі бекіткен ставканың 34нен есептелген
пайыз соммасы мен зайымның келісімшартынан есептелген пайыз соммасы соммасы
арасындағы айырма ретінде анықталады. Материалдық пайда анықтаудың
ұсыныстары:
1) егер зайымдық құралдар рубльден алынса: Мв= Зс*Ік (34 Ср-Пр)
мұндағы Мв-материалдық пайда, Зс-зайымдық құралдар, Ср-Ресей Банкімен
белгіленген рефинанстық ставка, Пр-зайым келісімшартымен сәйкес зайымдық
құралдарды қолданғаны үшін төленетін пайыздарды-зайымдық құралдары
қолданыста болған күндер саны, К-есепті жылдағы кұндер саны ( 365 немесе
366)
2)егер зайымдық құралдар шетел валютасында алынса: Мв= Зс*1к(9%-Пр).
Егер пайызсыз зайым келісімі негізінде зайымдық құралдар алынса, онда
жоғарыдағы есептеулерден пайыз көрсеткіші (Пр) есептен шығарылады.
Жеке тұлғалардан, ұйымдар мен жеке кәсіпкерлерден тауарларды (қызмет,
жұмыс) бойынша азаматгық-құқықтық келісім негізінде салық төлеушілер мен
алынған материалдық пайда салық кодексімен қарастырылған жаңалықтардың
бірі. Мұнда материаддық пайда тауар өткізілетін баға мен салық төлеушіге
тауарларды өткізу бағасы арасындағы айырма ретінде анықталады. Материалдық
пайда түріндегі табысты алудың нақты мерзімі болып тауарды алу немесе
иемдену мерзімі табылады. Егер салық төлеуші Ресей Федерадияның салық
резиденті болып табылса, ал егер салық тәлеуші Ресей Федерадияның салық
резиденті болып табылмаса, оңда материалды пайда 30%-бен салынады. Егер
салық төлеуші салық агенті болып табылмайтын жеке тұлғадан тауар алса, онда
материалды пайдадан салықты салық төлеуші дербес есептейді және салық
кезеңі біткеннен кейін тіркелген жері бойынша салық органына салық
декларациясын табыс етеді.
Ресей Федерадиясында әрекет етуші заң мен кодіксі
арасыңдағы айырса мына кестеде келтірілген 4 кесте.
Кесте 4. Ресей Федерадиясының заңы мен кодексі арасындағы айырма
Көрсеткіштер Ресей Федерадияның "Жеке тұлғаға табысКодекстің 23 бөліміне
салығы"туралы заңына сәйкес сәйкес
Материалдық Егер зайымдық құралдарды пайдаланғаны Егер зайымдық
пайданы үшін рубльде төленетін пайыздар. Ресейқұралдарды қолданғаны
анықтауды Банкі белгілеген рефинанстық ставканыңүшін төленетін
негіздейтін 23 мөлшерінен төмен болса, шетел пайыздар. Ресей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСТАРЫНА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Жеке табыс салығының экономикалық мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Жеке табыс салығының шетелдік тәжірибелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫН САЛУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ІС
ТӘЖІРИБЕСІ
1. Жеке табыс салығының алыну механизмін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Алматы қаласы, Алмалы ауданы Салық басқармасының жеке табыс салығының
түсуін және жеке табыс салығын алу барысындағы іс әрекетін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
3 ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ПЕРСПЕКТИВАСЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 44
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
КІРІСПЕ
Зерттелген тақырыптың өзектілігі- Қазақстан Республикасында
салық жүйесінің қалыптасуы және оның даму кезеңдері, сонымен қатар
кезеңдерде еңгізілген өзгерістерді талдау, бюджеттің салықтық түсімдері
және фискалдық саясатты ұйымдастыру тәсілдері болып келеді. Салықтар –
белгілі бір көлемде және мерзімде алынатын, заң бойынша қарастырылған
міндетті төлемдер. Ал оның экономикалық мәнісіне келетін болсақ, олар –
шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу
жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі. Оны мемлекет өзінің
функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды. Салықтар мемлекетпен
бірге пайда болған және оның өмір сүруінің негізі шикізаты болып табылады.
Мемлекетті қамтамасыздандыру үшін оның азаматтарының ақшалай формада
тұрақты түрде төлейтін төлемдерге заң негізінде міндеттейді. Адамзаттың
даму тарихында салықтың формалары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен
қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды. Олардың қызмет
ауқымы кеңейіп, әлеуметтік – экономикалық процестердегі ролі де өзгерді.
Тауар – ақша қатынастар неғұрлым дамыған сайын салықтар да жақсы дамып,
оларға мүмкіндігінше әсер етті.
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған
және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде
бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып
табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген
мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің
тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің
қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық
болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің
экономиканы реттеудің тікелей әдісі болып табылады, бұл саясатты қолданудың
нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни
экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда
фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып
табылады.
Салық саясаты — мемлекеттің экономикалық саясатының бір бөлігі. Салық
негізін, мөлшерлемесін, жеңілдіктерін және шегерімдерін өзгерту жолымен
іске асырылады. Салық саясаты экономикаға мемлекеттің араласуы нәтижесінде
мемлекеттік бюджетті қалыптастырады және жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ)
ауқымымен, экономиканың жеке секторларына салық шараларын қолдану
дәрежесімен айқындалады. Мәселен, жеңілдіктер мен шегерімдердің болмашы
көлемімен ұштастырылатын кең ауқымды салық негізі салық салудың біркелкі
мөлшерде болуын қамтамасыз етіп, экономиканың жекеше секторына ресурстарды
орналастыру үдерісіне мемлекеттің араласуы ауқымын төмендетеді. Салық
саясаты дискрециялық (лауазымды адамның қайсыбір мәселені өз қалауынша
шешуі) және бейдискрециялық негіздерге сүйенуі мүмкін. Дискрециялық негіз
өзгеріп отыратын экономикалық жағдайға сәйкес салық заңнамасына түзетулер
енгізуді: салық мөлшерлемесін өзгертуді, салық жеңілдіктерін енгізуді
немесе алып тастауды, т.б. шараларды көздейді. Ол мемлекетке реттеу
құралдарын кең көлемде таңдау мүмкіндігін береді. Алайда бұл мемлекеттің
экономикалық үдерісті немесе жағдаятты танып-білуіне, шешім қабылдауына
және ықпал етуіне теріс әсерін тигізеді. Бейдискрециялық салық саясаты
негізінен орта мерзімдік циклді кезеңділікті реттеуге бағытталған
реттеуіштер элементтері болып табылады. Саясаттың бұл түрінің негізі — жеке
табыс салығында және корпорациялардың пайдасына салынатын салықта үдемелі
табыс салығын салу: экономикалық өрлеу кезеңінде — шаруашылық
субъектілерінің табысынан бюджетке алу нормасын арттыру, дағдарыс пен
тұралау кезеңінде — осы норманы төмендету. Сөйтіп, өрлеу кезеңінде жиынтық
сұранымның мөлшеріне тиісінше ықпал ету есебінен экономикалық өсу тежеледі
және дағдарыс кезеңінде ынталандырылады. Бейдискрециялық салық саясатында
жоғарыда аталған кешеуілдеулер болмайды, бірақ мұнда мемлекеттің қолында
реттеуші құралдардың саны аз болады. Түрлі елдердің салық саясаты түрлі
элементтердің ұштастырылуымен сипатталады: тікелей салықтар бөлігінде
табыстарды өздігінен реттеу жағдайларын жасау үшін үдемелі шекілдер
пайдаланылады, жанама салықтар бөлігінде дискрец. саясат қолданылады.
Инфляциялық үдерістер кезінде бейдискрециялық салық саясатының пәрменділігі
төмен: табыстың ұдайы өсуіне қарай инфляция салдарынан салық салу нормасы
да ұдайы жоғарылап отырады. Қазақстанда жаңа салық жүйесі қатаң саяси,
экономикалық және құрылымдық өзгерістер жағдайында қалыптасты. Салық
жүйесінің өзгертілуі Салық кодексінде қарастырылған, ол, жалпы мемлекеттік
мүдде мен жеке меншік мүдделерінің теңдестірілуін қамтамасыз ететін,
кәсіпкерлікті дамытуға, инвестициялық қызметті жандандыруға, еліміздің
ұлттық байлығын молайтуға, азаматтардың әл-ауқатын жақсартуға, салықтың
санын азайтуға және жалпы салық ауыртпалығын азайтуға септігін тигізетін
ұтымды салық жүйесін құру міндетін шешуге бағытталған.
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк
саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда салықтың әлеуметтiк-
экономикалық мәнiн түсiне бiлудiң, оның iс-әрекет етуiнiң ерекшелiктерiн
терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын тиiмдi және тұрақты дамыту
мақсатымен салық жүйесiн неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдiстерi
мен амалдарын көре бiлудiң маңызы зор.
Ұйымдық-құықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар каржының бастапқы категориясы болып табылады, олар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып саналады.
Салықтар барлық елдерде, олардың қоғамдық-экономикалық кұрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан, ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық
кұралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны
нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың
түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық кұрылысымен, мемлекеттің табиғатымен
және функцияларымен айқындалады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, жетілдірілді, мемлекеттің кажеттіліктері
мен сұрау салуына бейімделді. Салықтар тауар-ақшалай қатынастардың ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Бұл Карлл
Маркске сол кездегі капиталистік коғам салықтарының мәнін былайша білдіруге
негіздеме берді: Салық - бұл меншікпен, отбасымен, тәртіппен және дінмен
қатар бесінші кұдай; одан ары: Салықтарда мемлекеттің экономикалық
тұрғыдан айтылған өмір сүруі жүзеге асады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әркашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыруда заңи және
жеке тұлғалардың қатысу міндеттілігін білдіреді. Белгілі философ Фрэнсис
Бэкон салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-інші бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге міндетті телемдерді телеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған. Қайта бөлудің
тетігі бола отырып, салықтар бөлу жүйесінде пайда болатын жаңылыстарды
өшіруді және экономикалық субъектілер кызметін ынталандыруды немесе
тежеуді талап етеді.
Негізгі мәселе болып салықтар, көбінесе жеке табыс салығы табылады.
Бюджеттің барлық деңгейлері үшін бұл берілген салық топтарының фискалды
мағынасын қайта бағалау өте қиын. Келесі жағынан бұл салықтың спецификасы
келесі тұжырымда тұйықталады: жеке табыс салығы – кең көлемдегі тауарларды
қолдануды және өндіруді мемлекеттік реттеуге бейімделген.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған
мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде
бюджетте маңызды орын алатын жеке табыс салығын қарастыру ерекше өзекті
болып саналады.
Жеке табыс салығы негізгі салықтар болып табылады. Бұл салық түрі
әлемдегі көптеген мемлекеттерде қолданылады және де ол осы елдердің
бюджетінің кіріс бөлігін құрайды.
Зерттеу обьектісі болып жеке табыс салығы, оның салық жүйесінде алатын
орны мен рөлі табылады.
Зерттеу әдістемесі. Салық жүйесінде жеке табыс салығын зерттеу
негізіне талдау әдісі салынған. Дипломдық жұмысты жазған кезде заңнамалық
және нормативтік актілер, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары,
сонымен қатар салық салу аймағындағы шетелдік мамандармен ғалымдардың
еңбектері, статистикалық мәліметтер қолданылады.
Бұл жұмыстың мақсаты болып жеке табыс салығының теориялық және
әдістемелік дәлелденуі табылады. Қойылған мақсат келесі тапсырмаларды
шешуге алып келетін дипломдық жұмысымның мазмұнын анықтайды:
-салық жүйесіндегі жеке табыс салығын бағалау және талдау;
-жеке табыс салығының басқа салықтардан ерекшеліктері;
- жеке табыс салығын талдауда шетелдік дамыған мемлекеттердің
тәжірибелерін талдау және олардың ерекшеліктерін ескере келе оларды
отандық экономикада қолданудың тиімділігін арттыруды зерделеу;
-жеке табыс салығын есептеу және оның мемлекеттің бюджетіндегі рөлін
анықтау;
-жеке табыс салығын алу мәселелері, салық салынатын табыстардың түрлері
және оның даму болашағын талдау болып табылады. .
Осы салықтың қонымды құрылымы болып, менің ойымша, мазмұндама
баяндалған құрылым табылады.
Бірінші тарауда жеке табыс салығының теориялық негіздері жаналып өтеді,
сонымен қатар жеке табыс салығының басқа салықтардан айырмашылығын
анықтауға әрекет жасадым және оның ерекшеліктерін айқындадым.
Екінші тарауда бюджетте жеке табыс салығының мағынасын көрсететін
статистикалық мәліметтер келтіріліп, оның бюджеттегі рөлі мен Алматы
облысы, Алмалы ауданы бойынша жеке табыс салығын алу мен есептеу, оның
жылдар бойынша сипаты талданды. Есептеу механизмінде көрініс тапқан ең
негізгі нормативтік құжаттарды атап өттім. Сонымен қатар, мен жеке табыс
салығын кім төлейтінін және олар көбінесе кімге жататына тоқталдым.
Үшінші тарауда Қазақстандағы жеке табыс салығын жетілдіру жолдары
көрсетілген.
1 ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАБЫСТАРЫ САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жеке табыс салығының экономикалық мәні
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын
түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей төрт
қызметтерi бар:
1) Фискалдық;
2) Реттеушiлiк;
3) Бақылаушылық.
4) Қайта бөлу.
Салықтардың бiрiншi қызметi – фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп
аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi
құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар
мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери,
қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын
қамтамасыз етедi.
Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк
қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi
тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң
тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қойиай, сонымен қатар ақша
және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта
кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер
мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине
салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да
экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет.
Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген
ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы,
әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi
35-40 пайыздан аспауы қажет.1,6 б
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңiнде салық салу саясатының
негiзгi бағыттары - салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне
мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Салық салудың әдiстерi мен жолдары, салық салудың негiзгi қағидалары,
салық салуды ұйымдастырут салық механизмiне жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңiнде салық салу саясатының
негiзгi бағыттары - салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне
мүмкiншiлк беретiн салық механизмiн iске асыру.
Салық салудың әдiстерi мен жолдары, салық салудың негiзгi қағидалары,
салық салуды ұйымдастыру салық механизмiне жатады.
Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет
құрылымының өзгеруi, өркендеуi әрқашан салық жүйесiнiң қайта құрылуымен
және жаңаруымен қабаттаса жүредi.
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің дамуы 5 кезеңнен тұрады:
1. 1992-1995 жж. аралығында – жаңа салық жүйесінің базисінің салық
кезеңінің өңделуі және іске қосылуы
2. 1996-1998 жж. – нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық
жүйесін құруды аяқтау
3. 1998-2000 жж. – барлық қағидаларды ескере отырып, салық жүйесіне
өзгерістер мен толықтыруларды енгізу
4. 2001-2008 жж. – кезекті салық кодексі қабылданып, іске қосылды.
5. 2009 жылдан қазіргі уақытқа дейін – 2009 жылғы Жаңа Салық
Кодексінің іске қосылуымен байланысты. Аталған Кодекс бойынша салық
түрлері мен алымдарына айтарлықтай өзгерістер енгізілді.
5-ші кезеңдегі салық жүйесінің дамуы 2009 жылы Жаңа Салық Кодексінің
қабылдануымен басталады. Бұл салық кодексiнде Қазақстан Республикасында
қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер,
атап айтқанда 12 салық, 5 алым, 10 төлемақы, 1 мемлекеттiк баж және
консулдық алым белгiленген. [1]
Жаңа Салық Кодексi Қазақстанда мынадай салықтар көрсетілген :
1) корпорациялық табыс салығы;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған құн салығы;
4) акциздер;
5) экспортқа рента салығы;
6) жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
7) әлеуметтiк салық;
8) жер салығы;
9) көлiк құралдары салығы;
10) мүлiк салығы;
11) ойын бизнесіне салынатын салық;
12) бірыңғай жер салығы
13) тіркелген салық
Аталған салық Кодексі бойынша 3 арнаулы салық режимдері қалыптасты.
Оларға:
1) Шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі;
2) Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі;
3) Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар мен селолық тұтыну
кооперативтері үшін арнаулы салық режимі.
Салықтың, бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде және республикалық бюджет
туралы заңда айқындалған тәртіппен тиісті бюджеттердің кірістеріне түседі.
2011 жылдан бастап отандық кәсіпорындарды қаржылық дағдарыс кезінде
қолдау мақсатында корпоративтік табыс салығын 30-дан 20 пайызға
қысқартылды. Бұл жүргізіліп жатқан шаралар көптеген кәсіпорындардың
қызметін ынталандырып, тиімді қызмет етуін қамтамасыз етуге жол ашып отыр.
Бұл ретте салық салынатын кірістен айлық есептік көрсеткіштің орнына
ең төменгі жалақы мөлшері алып тасталады. Адамдардың өзіндік материалдық әл-
ауқатын арттыруға уәждемесін арттыруға бұл норманы енгізудің негізгі әсері
болды.
Жоғары технологиялы және экспортқа бағдарланған өндіріс үшін жағдай
жасау мақсатында Қазақстанда 3 арнайы экономикалық аймақ құрылды, оларда
корпорациялық табыс салығынан, жер салығынан, мүлікке салынатын салықтан,
қосылған құн салығынан және кеден баждарына босату жүзеге асырылады.
Оңайлатылған салық режимінің қолданылуы жағдайында шағын бизнес
субъектілерінің қызметін жүзеге асырудың оң тәжірибесін ескере отырып,
патент негізінде АСЖ-дағы салық ставкасының мөлшері 3-тен 2%-ға дейін
төмендетілді, оңайлатылған декларация негізінде жеке кәсіпкерлер мен заңды
тұлғаларға арналған бөлетін прогрессивтік негіздегі 3%-дан 5%-ға дейінгі
ставкалар тиісінше 3% деңгейінде біріңғай ставка белгіленеді. 10
Салық саясатының 2009-2011 жылдарға арналған негізгі бағыттары әділ,
әрі сыннан өткен құрал, экономиканың қажетті бағыттарының дамуын
ынталандырушы және мемлекеттік функцияларды толық орындауды қамтамасыз
етуші ретінде әлеуметтік маңызы бар салықтарды нығайту қажеттігін ескере
отырып, фискалдық саясаттың міндеттерін шешуге бағдарланған шаралар
келесілермен тұжырымдалады:
1) ҚҚС ставкасын одан әрі төмендету;
2) Экономиканың нақты секторындағы жеңілділіктердің тиімділігін
арттыруды және ынталандыратын әсерін ескере отырып, оларды
оңтайландыру;
3) Бюджеттің кірістерін қалыптастырудағы негізгі рөлді кәсіпкерліктен
біртіндеп халыққа ауыстыру шеңберінде жеке тұлғалардың пассивті
кірістері бойынша жеңілділіктерін жою.
Жеке табыс салығы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiнің басты
көздерiнiң бiрi және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өмiрiне тiкелей
әсер ететiн салықтың бiр түрi болып табылады.
Осы табыс салығын төлеушi болып салық жылы iшiнде салық салынатын
табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және
азаматтығы жоқ тұлғалар табылады. Әрбiр салық төлеушiлер табыс салығын
өздерi тұрған жерi бойынша төлеудi жүзеге асырады. Жеке табыс салығын салу
объектiлерiне келесiлер жатады: 1
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар;
Салық төлеушiнiң төлем көзiнен салық салынатын табыстарына мынала
жатады:
1) Қызметкерлердiң табысы – қызметкердiң жұмыс берушi есептеегн салық
шегерiмдерi сомасына азайтылған табыстары төлем көзiнен салық
салынатын табысы болып табылады;
2) Бiр жолғы төлемдерден алынатын табыстарға салық салу;
3) Жинақтаушы зейнетақы қорларына берiлетiн зейнетақы төлемдерi негiзiнде
орын алатын;
4) Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыстардан;
5) Стипендиялар – бiлiм беру ұйымдарында оқып жүргендерге арналған ақша
сомасы, мәдени және ақпарат қызметкерлерiне төлеуге арналған ақша
сомасы табыс көзiнен салық салынатын стипендия болып табылады;
Салық төлеушiнiң төлем кезiндегi салық салынбайтын табыстарына
келесiлер жатады:
1) Мүлiктiк табыс;
2) Жеке кәсiпкерлердiң салық салынатын табысы;
3) Адвокаттар мен жеке нотариустардың – заңдық көмек, нотариалдық iс-
әрекетер ақысын қоса алғанда, адвокаттық қызметтi жүзеге асырудан
алынған табыстар;
4) Басқа да табыстар – Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерден
алынған табыстар болып табылады.
Жеке табыс салығын төлеушiлер салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар
жеке табыс салығын төлеушiлер болып табылады. Шаруа немесе фермер
қожалықтары үшін арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлер осы
арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан түсетін табыстар
бойынша жеке табыс салығын төлеушілер болып табылмайды.
Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын шетелдіктің және
азаматтығы жоқ адамның табыстарына салық салу ерекшелiктерi
• Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылатын шетелдіктің
немесе азаматтығы жоқ адамның (бұдан әрі – резидент шетелдік тұлға)
табыстарынан төлем көзінен табыс салығын есептеуді, ұстауды және
аударуды салық агенті көзделген салықтық шегерімдерді ескере отырып
және ставкалар бойынша осы тарауда және Салық Кодекстiң белгiленген
тәртіппен жүргізеді.
• Резидент шетелдік тұлға Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі
көздерден алатын табыстарға Салық Кодекстiнде белгiленген тәртіппен
салық салуға жатады. 1
Салық салу объектiлерi
1. Жеке тұлғаның:
1) төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар түріндегі табыстары
жеке табыс салығы салынатын объектiлер болып табылады.
2. Салық салу объектілері Салық Кодексінің 156-бабында көзделген
түзетулер ескеріле отырып, салық салуға жататын табыстар мен осы бөлімде
көзделген тәртіппен және мөлшердегі жағдайларда салық шегерімдері
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
3. Жеке тұлғаның табысы ретінде қарастырылмайды:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерлерде
бюджет қаражаты есебiнен төленетiн атаулы әлеуметтiк көмек, жәрдемақылар
мен өтемақылар;
2) жеке тұлғаның өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес өтеу;
3) қызметкерлердің жұмысы жол бойында өтетін, жол жүру сипатына ие,
қызмет көрсетілетін учаскелер шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты
болатын жағдайларда – оларға осындай жұмыстың әрбір күніне тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген 0,35 айлық
есептік көрсеткіш мөлшеріндегі өтемақы төлемдері;
4) Қазақстан Республикасының шегінде қырық тәулікке дейін іссапарда
болған кезең үшін - тәулігіне тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 6 еселенген
мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде қырық тәулікке дейін
іссапарда болған кезең үшін - тәулігіне тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 8
еселенген мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
5) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
сметасы есебінен қамтылатын мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, мемлекеттік
мекемелер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерде
жүргізетін қызметтік іссапарлар кезіндегі өтемақылар;
6) бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
сметасы есебінен қамтылатын мемлекеттік мекемелер Қазақстан Республикасының
заңнамасында көзделген мөлшерлерде және тәртіппен жүргізетін қызметтік
іссапарлар кезіндегі өтемақылар;
7) қызметкер жұмыс берушімен бiрге басқа жерге жұмысқа ауысқан (не
көшкен) кездегi жол жүру, мүлкiн көшiру, күнтізбелік отыз күннен аспайтын
мерзімге үй-жай жалдау бойынша құжатпен расталған шығыстар өтемақысы;
8) жұмыс берушiнiң табыс алуға бағытталған қызметті жүзеге асырумен
байланысты емес және нақты жеке тұлғаларға бөлінбейтін шегерiмдерге
жатқызылмайтын шығыстары;
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде
далалық жағдайда геологиялық-барлау, топографиялық-геодезиялық және
iздестiру жұмыстарымен айналысатын қызметкерлердiң далалық үлесі;
10) жұмыс берушінің вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн адамдардың
өндiрiс объектiсiнде болу кезеңiнде жұмыстарды орындауы мен ауысымаралық
демалысы үшiн жағдай жасай отырып, олардың тұрмыс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету
үшiн осы тармақтың 4) тармақшасында белгіленген тәуліктік өтемақы шегiнде
тұрғын үй жалдау бойынша және тамақтануға арналған шығыстары;
11) қызметкерлердi Қазақстан Республикасында тұратын (болатын)
жерiнен жұмыс орнына дейiн және керi қарай жеткiзуге байланысты шығыстар;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген нормалар
бойынша берiлген арнаулы киiмнiң, арнаулы аяқ киiмнiң, басқа да жеке
қорғану және алғашқы медициналық көмек құралдарының, сабынның,
зарарсыздандыру құралдарының, сүт немесе құны соған тең басқа да емдеу-
профилактикалық тамақтануға арналған тамақ өнiмдерiнiң құны;
13) еңбек (қызметтiк) мiндеттерiн атқару кезiнде қызметкердiң өмiрiне
және денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнің жауапкершiлiгiн
мiндеттi сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру төлемдерi;
14) материалдық нұқсанды өтеудің сот шешiмi бойынша тағайындалған
сомасы;
15) төлем көзiнен осындай салықтың ұсталғанын растайтын құжаттар
болған кезде бұрын төлем көзiнен жеке табыс салығы салынған дивидендтер,
сыйақылар, ұтыстар сомалары;
16) жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру
шарты бойынша жасасқан сақтандыру сыйлықақыларын (аннуитетті) төлеу үшiн
өмiрдi сақтандыру бойынша сақтандыру ұйымдарына жiберген зейнетақы
жинағының сомалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында
көзделген тәртiппен сақтандыру ұйымдарына бағытталған, зейнетақы
аннуитетінің шарттары бойынша құнын өтеп сатып алу сомалары;
17) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде
мiндеттi зейнетақы жарналарын уақтылы ұстамағаны (есебіне жазбағаны) және
(немесе) аудармағаны үшiн есебіне жазылған өсiмпұл сомалары;
18) гуманитарлық көмек түрiнде алынған мүлiктiң құны;
19) мемлекеттік тіркеуге жататын және бір жыл және одан да ұзақ уақыт
меншік құқығында болатын механикалық көлік құралы мен тіркемелерді өткізу
кезіндегі құн өсімі;
20) меншік құқығын тіркеу кезінен бастап бір жыл және одан да ұзақ
уақыт меншік құқығында болатын тұрғын жайларды, саяжай құрылыстарын,
гараждарды өткізу кезіндегі құн өсімі.1
Салық Кодексі бойынша салық ставкалары келесідей:
1. Салық Кодексінде көрсетiлген табыстарды қоспағанда, салық
төлеушiнiң табыстарына 10 проценттiк ставка бойынша салық салынады.
2. Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі көздерден
алынған дивидендтер түрiндегi табыстарға 5 проценттiк ставка бойынша салық
Салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын табыстардан жеке
табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік ай салық кезеңі болып табылады.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға олардың мынадай түрлері
жатады:
1) қызметкердің табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетiн зейнетақы төлемдерi;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
Жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларация
1. Қазақстан Республикасының резиденттері жеке тұлғалардан жеке табыс
салығы және әлеуметтік салық бойынша декларацияны және шетелдіктер мен
азаматтығы жоқ тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша
декларацияны салық агенті есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен
кешіктірмей, салық төленетін жердегі салық органдарына табыс етеді.
2. Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін және оңайлатылған декларация
негізінде шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимдерiн
қолданатын салық агенттері осы режимдер қолданылатын қызмет бойынша жеке
табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларация табыс етпейді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация.
1. Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық
төлеушілер:
1) жеке кәсіпкерлер;
2) жекеше нотариустар, адвокаттар;
3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар;
4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары
жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар;
5) Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі шетелдік банктердегі
банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді.
2. Жеке табыс салығының шетелдік тәжірибелері
Дамыған Батыс Еуропа елдерінде салық жүйесі Америка Құрама
Штаттарындағы секілді сан алуан. Мұнда федерадия немесе жалпы мемлекеттік
салықтар, аймақтардың салықтары (жерлер, провиндиялар салығы), жергілікті
салықтар әрекет етуде. Еуропада салық салу деңгейі Солтүстік Америкаға
қарағанда жоғары. Міндетті аударымдардың үлестік салмағы жалпы ішкі өнімге
қатынасыңда Америкада-30%, Канадада-31-34%, Германияда-37-38%.
Франция, Австрия, Дания, Бельгия, Нидерланды, Швецияда-40%-дан
жоғары. Америкада жергілікті салықтар жер бюджетінің негізін құрайды және
федералды немесе штатты бюджеттерден субвенция, дотациямен қосымшаланады.
Еуропа елдеріңде негізгі салықтар, яғни федеративті салықтар барлық
деңгейлі банктер арасында заңды түрде бөлінеді. Бұл әсіресе Германия салық
жүйесінде айқын кәрініс табады. 6, 145 б
Жапонияның салық салу жүйесі Америка Құрама Штаттарынан және Батыс
Еуропалық елдерден арнайы ерекшеліетері бар: Жапонияда мемлекетік және
жергілікті салықтар әрекет етеді. Мұндағы салық үсімдерінің 64%-ы
мемлекеттік салықтар, ал қалған бөлігін жергілікті салықтар құрайды. Кейін
салық құралдарының едәуір бөлігі Жапонияның мемлекеттік бюджетіне
мемлекеттік салықтарын жергілікті бюджетке аудару арқылы қайта бөлініске
түседі. Елде өзінің жеке дара бюджеті бар 3.045 қала, ауыл, аймақтарды
біріктіретін 47 префектура бар. Салық бөлінісі олардың жиналуының айналы
көрінісі болып табылады: қаржы ресурстарының 64 %-ы жергілікті құралдар
секілді, ал қалған құралдар жалпы мемлекеттік қызметті жүзеге асыруды
қамтуға арналады.
Жапонияның салық жүйесі Америка Құрама Штаттары және Еуропаның салық
жүйесі секілді салық санының көлігімен ерекшелінеді. Мемлекеттік салықтың
әрбір түрі заңмен реттеледі. Жергілікті салықтар туралы заң олардың
түрлерін және шекті ставкаларын анықтайды, ал бекітулерді жергілікті
парламент жүзеге асырады. Елде мемлекеттік салықтардың саны-30. Оларды 3
ірі топ бойынша жіктеуге болады: 1-ші топ- заңды және жеке тұлғаға тікелей
табыс салықтары 2-ші топ- мүлікке салықтар 3-ші топ- тікелей және жанама
тұтыну салықтары.
Бюджетгің негізін тікелей салықтар құрайды. Мемлекетке ең жоғарғы
табысты жеке және жанды тұлғалардан табыс салықтары құрайды. Ол салықтық
түсімдердің 50%-нан жоғары. Жеке тұлғалар мемлекетке табыс салығын 5 салық
ставкасы бар прогрессивті шкала бойынша тәлейді: 10%, 20%, 30%, 40%, 50%.
Сонымен қатар 3 салық ставкасы бар префектуралы табыс салығы бар:
5%,10%,15%. Осыған қосымша әрбір тұлға табыс мөлшеріне байланысыз 1 тұрғын
басына жылына 3.200 -нен мөлшерінде салық тәлейді.
Токио тұрғындарының орташа жылдық табысы 90 жыддары 7.100-7.500 -мың
нан құрады. Жапонияның басқа префектурасыңда ол айтарлықтай төмен.
Орташа төлемді тұлғада табыстың 30%-нан көбі табыс салығына босалады.
Жапонияның салық саясаты жергілікті орган үкіметінің қаржысын нақтылауды
қарастырады: префектуралар, қала, аймақ, ауыл және т.б.2002 жылы жергілікті
басқару органдарының жалпы табысы 80, 41 трлн. иен немесе жергілікті бюджет
табыс бөлігінің 41,6 %-н құрайды. Жалпы мемлекеттік салықтардан аударым
14,33 трлн иен немесе 17,8%-н құрады. 8, 125 б
Мемлекет жергілікті органдарға жалпы ұлттық шараларды жүргізу үшін
10,65 трлн нен немесе 13,2 %-зы шамасында дотадия бөлді. Қалған 20,3 трлн
мен салықтық емес түсімдердің соммасы.6
Жергілікті салықтардың құрылымына келетін болсақ, 2007 жылғы
көрсеткіштері бойынша жергілікті салықтардың жалпы соммасынан ( 33,45 трлн
нен) 18,8 трлн иен немесе 56,2 %-зы табыс салығына тиесілі. 31,4%-зы, яғни
10,49 трлн нен мүлік салығы, 12,4 %-зы немесе 4,16 трлн иен тұтыну салығы.
Жалпы мемлекеттік салықтардың өзара қатынасы басқаша, бірақ жалпы
теңдендиялары бір.
Мемлекеттің табыс салығы —56,5%-ды, мүлік салығы- 25%-ды,
тұтыну салығы-18,5 %-ды құрады 8.
Жапонияда мемлекет пен жергілікті басқару органдары арасында салықтың
әртүрлі тобының бөлінісі төмендегі кестеде келтірілген 1 кесте:
2007 жылы Жапонияның мемлекетгік салықтар соммасы 61 трлн 157 млрд-қа
дейін көбейді, соның ішінде 933 млрд мен кеден жинақтары есебінен.
Олардың үлестік салмағы өзгермейді, себебі бір мезетте жергілікті
салықтардың салмағы да әсті. Жапонияның салық жүйесінің 19-ғасырдың өзіндей
қалыптасты. Шал профессор есімі құрметіне аталған салық реформасы
жүргізілген кезде соғыстан кейінгі жылдары қалыптасты.
Италияның мемлекеттік табысының ең маңызды көзі-жеке тұлғаларға
салынатын жеке табыс салығы. Салық прогрессивті сипатқа ие және жеке
тұлғамен есепті жылда алынған кешенді таза табысын ескереді. Бұл табыс
меншікті жерден, капиталдан, кәсіпкерлік іс-әрекеттен, жалдан түседі немесе
құралады.
Меншікті жерден табыс жер участкелері және құрылыстағы табыстардан
құралады. Жер рентасының мөлшері кадасторлық инвесторлармен реттеледі.
Иемденушінің қолдануындағы құрылыстарға салынатын салық мөлшері тариф
негізінде бекітіледі. Жалға берілген құрылыстарға салық мөлшері келісімді
жалмен қамтылған жылдық жал төлемімен анықталады.
Американың салық жүйесі 200 жылдан бері дамып келеді және нарықтық
қатынастардың әрістеуіне себепші болып келеді. Ірі және тұрақты түсімдерді
беретін салықтартардың федерадиялық бюджетке бағытталуы төмендегі кестеде
кәрсетілген
Федеративті бюджеттің негізгі бәлігін жеке тұлғаларға салынатын табыс
салығы алып отыр. 2007 жылы оның үлесі-44,2%-ды құрады. Тұрғындардан
жиналатын табыс салығы жеке тұлғалардан, сонымен қатар заңды тұлға
мәртебесі жоқ жеке кәсіпорындар, серіптестіктерден алынады. Әрбір салық
төлеуші жеке тұлға өзінің мәртебесіне қарай былай бөлінеді: жалпы салық
декларадиясын толтыратын ерлі-зайыптылар, бөлек салық декларациясын
толтыратын ерлі-зайыптылар, жесірлер, жалғыз тұратын салық төлеушілер. Қай
топқа жататынына байланысты салық төлеуші өзіне тиесілі салық жеңілдіктерін
алады.
Салық салу мақсатында кешенді таза табысты есептеуде жал төлемі 10%-
ға төмен және құрылыс пен ғимаратты қолдану қажетіне сай 15%-ға тағы
төмендеу мүмкін.
Капиталдан табыс өз құрамына салымдардан және ағымды банк
салымдарынан алынатын пайыздар, дивиденттер, лотореялық ұтыстар, жалақы,
зейнетақы түрлерінен басқа табыс көзі жоқ тұлғалар салық декларадиясын
ұсынудан босатылады. Кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс таза табысты ескереді.
Мамандық жеке іс-әрекеттер жағдайында мысалы дәрігерлік, адвокаттық
тәжірибеде табыстан нақты шығындар есептен шығарылады.
Жеке тұлғалар табыс салығы прогрессивті сипатқа ие. өзгертулер
инфляция индексін ескере отырьш енгізіледі.
2005 жылы 7,2 млн лирға дейінгі табысқа салық 10%-дық ставкамен
салынады,7,2 млн лирден-14,4 млн лирге дейінгі табысқа — 22%-дық салық
салынады, 14,4 млн лирден-30 млн лирге дейін-27%-дық ставкамен салық
салынады. Асырауыңда жанұясында адам болатын немесе табысы 5,1 млн лирден
аспайтын жанұя салық жеңілдіктерін қолданады. Табыс салығы салық органына
табыс етілетін, табысы туралы декларадия толтыру арқылы жеке тұлғаның
өзімен жүргізіледі 5, 26 б.
Табысты есептеу 3 кезеңде жүргізіледі:
1) жиынтық табысты есептеуде табыстың жалпы соммасы: жалақы,
аннуитет, зейнетақы, бағалы қағаздар бойынша табыстар, сыйақылар, бонус,
роялти, рента, марапаттаулар, әлеуметтік жеңілдіктер,
стипендия, және т.б ескеріледі.
2) түзетілген жиынтық табыс анықталады. Жиынтық табыстан әртүрлі
жеңілдіктер алынады ( 25%-га дейін). Олар сауда және өндірістік шығындар
бағалы қағаздар сатудан зияңдар, рента, роялти алумен байланысты шығындар,
медидиналық сақтандыру қорына салымдар.
3) салық салынатын табысы түзетілген жиынтық табыстан жіктелген
немесе стандартты шегерімдерді алу жолымен анықталады, олар: салық
төлеушінің салық салынбайтын минимумы ( 2.000 дол), асырауындағы әрбір адам
үшін салық салынбайтын минимум, стандартты жеңілдіктер (жалғыз тұратын
адамдарға-3.000 дол, ерлі-зайыптыларға-5.000 дол, жанұя басшысына-4,7 мың
дол), 65 жастан асқан тұлғалар мен мүгедектерге (жалғыз тұратын адамдарға-
750 дол, жанұя басшысына-1,125 мың дол), көз көру қабілеті жоқтарға —750
дол, табиғи апат залалдары (табыстың 10%-нан асатын) медидиналық мақсатқа
шығындар - түзетілген жиынтық табыстың 7,5%-зы қайырымдылық қорларға
салымдар. Көрсетілген шегерімдер түзетілген жиынтық табыстың 50%
мөлшеріне дейін жүргізіледі.
Табыс салығын салу бағытының дамуы салық шкаласының қысқыруына,
салықтың максималды деңгейінің төмендеуіне, салық салу минимумының көбеюіне
және сонымен қатар салықтық жеңілдіктердің төмендеуіне алын келеді. Америка
Штаттарында қолданылатын жеке табыс салығының ставкалары төмендегі кестеде
келтірілген 1 кесте.
Кесте 1. Америка Құрама Штаттаға қолданылатын жеке табыс салығының
ставкалары
Салық салынатын табыс, доллар Салық
ставкасы,
Жанұяның Жалғыз тұратын
Ерлі - зайыптылар жалғыз адам
басшысы
Жиынтық Бөлек табыстар
табыстары
0-29.750 0-14.875 0-23.900 0-17.850 15
29.751-71.900 14.876-35.950 23.901-61.65017.851-43150 28
71.901-149.250 35.951-113.300 61.651-123.7943.151-89560 33
0
149.250-ден 113.300-ден 123.790-нан 89.560-тан 28
жоғары жоғары жоғары жоғары
Дерек көзі: Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран. –
Алматы: Каржы – Каражат, 2007.
Америка Құрама Штаттарындағы табысқа салынатын салық
ставкаларының мөлшері мына кестеде көрсетілген 2 кесте.
Кесте 2. Америка Құрама Штаттағы табысқа салынатын салық ставкалары
Табыстар Мөлшері (%)
Жеке тұлғалар табысына салынатын жеке табыс салығы 41
Корпорацияға табысына салынатын салық 10
Әлеуметтік сақтандыру жарнамалары 34
Акция салығы 3
Мүлік салығы 4
Зайыдық құралдар 8
Барлығы 100
Дерек көзі: Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран.
– Алматы: Каржы – Каражат, 2007.
Германияның салық түрлерінің ішіндегі негізгілері: жеке тұлғалар
табысына салық салу, корпорадилық табыс салығы, мүлік салығы, жер салығы,
акция. Бұл мемлекетте ірі салық көздері 2 немесе 3 бюджетті құрайды.
Мемлекетгің негізгі көзі болып табылатын жеке тұлғалар табысына салық салу
келесі тәртіппен бөлінеді: 42,5%-зы сәйкес жердің бюджетіне, 42,5%-зы
федеральді бюджетке, 15%-зы жергілікті бюджетке түседі. Германияда салық
түсімдері 2007 жылы былай бөлінді: федеральді бюджетке-379 млрд марка,
жергілікті бюджетке-97,3 млрд марка, жерлер бюджетіне -269 млрд марка
Еуропалық бірлестікке-40,7 млрд марка 8.
Францияның салықтары 3 үлкен топқа бөлуге болады:
1) табыс салықтары (табыс алынатын мезетте салынатын салық түрі).
2) тұтынуға салықтар ( табыс жаратылу бойында салынатын салық түрі).
3) капиталға салық ( меншіктен алынатын салық түрі).
Табыс салығының ішінде жеке табыс салығы ерекше орында. Оның Франция
мемлекеті бюджетіңдегі үлес салмағы-18%. Бұл салық түрі алдыңғы қаржы жылы
негізіңде жыл басында декларадияланатын табысынан жыл сайын алынып отырады.
Салық салуға фискальді бірлік алынады- жұбайлардың жанұясы және олардың
асырауындағы тұлға. Табыс негізіне 1 жыл ішінде алынатын барлық түсімдер
жатады: жалақы, сыйақылар, зейнетақы, рента, жылжымалы мүліктен алынатын
табыс салығы, жер иеленуден алынатын табыс, бағалы қағаздар операдиясынан
табыс. Жеке табыс салығы прогрессивті сипатқа ие. Оның ставкасы 0-
56,8% аралығында. 18.140 франкіден аспайтын табысқа салық салынбайды.
Максимальді ставка табыстары 246.770 франкіден асатын табыстарға
қолданылады. 2007 жылдары жеке табыс салығы салық сипаты бар әлеуметтік
есептеулермен толықтырылды. Есептеудің ставкасы-1% 19, 23 б.
Франция мемлекетік бюджетінің құрылымы тәмендегі кестеде келтірілген
3 кесте.
Кесте 3. Франция мемлекетгік бюджетінің құрылымы
Салық түрі Пайызы (%) Млн.франк
Жеке тұлғалардан табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын табысы 10.6 170140
Қосылған құн салығы 41.4 669 962
Мұнай өнімдеріне баж 7.3 118618
Басқада салықтар 15.2 145 120
Салықтық емес түсімдер 7.4 120267
Барлығы 100 1617217
Дерек көзі: Ильясов К. К. , Идрисов Э. К. Налоги развитых стран. –
Алматы: Каржы – Каражат, 2007.
Ресейде жеке тұлғалардың табысына салық салу объектісі болып оның
алған табысы табылады. Табыс төлеудің кең тараған тұрі- ақшалай және
натуралды төлем түрлері. Сонымен қатар салық салу мақсаты үшін материалды
түрде алынған табыстар да есептеледі. Алғаш рет материалды пайда түрінде
табыс жеке тұлғалардың жиынтық салық салу табысы құрамына 2004 жылдан
бастап есептелді. Материалды пайда түріндегі табыстың ерекшелігі оның
анықталуының есепті сипаты, яғни табысты алуда ақшалай және материалды
төлеу түрлерінің болмауы. 2003-2007 жылдар аралығында материалды пайда
табыс салығын салу мақсатымен келесі негіз бойынша есептелді:
1) жеке тұлғаға банктегі салымдары негізінде төленетін пайыздар
рубльдік салымдар бойынша рефинанстық ставкадан асса, ал шетел валютасымен
салымдар бойынша-жылдық 15%. Материалды пайда-бұл банктік салым келісімінің
шартымен сәйкес салымдар бойынша есептелген табыс соммасы мен
рефинанстық ставкадан шығатын соммалар арасындағы оң айырма
ретінде қарастырылады. Табыс салығы 15%-дық мөлшермен есептеледі
2) егер еркін сақтандыру келісімі бойынша сақтандыру төлемдері
сақтану шығымен салынған сақтандыру соммасынан асса. Мұндай жағдайда
материалдық пайда 15%-дық мөлшермен есептеледі.
3) егер жеке кәсіпкерлер ұйымынан алынған заңдық құралды
жеңілдік шартымен алынса.
Жеңілдіктің қолдану мәні-бұл тұлғалардың Ресей Банкі белгілеген
ставканың 213 бабын зайымдық құралдарды қолдану үшін төлемі. 2008 жылдың
қаңтарынан , яғни Ресей Федерадияның салық кодексінің 2 бәлімі күшіне енген
кезде, сонымен қатар салық кодексінің " Жеке тұлғалар табысына салық
салу"атты 23 бөлімі әрекет еткен тұста материалдық пайда түрінде жеке
тұлғаның алған табысы салық салу объектісі болып саналады.
Бұрыңғы Ресей Федерадияның "Жеке тұлғалар табысына салық "атты
заңының қазіргі әрекет етуші салық кодексінінен айырмашылығы -онда
материалдық пайданы салық салу мақсатына негізделуі. Жалпы материалдық
пайда түріңде алынған салық төлеушілердің табысына мыналар жатады:
1) салық төлеушінің ұйым немесе жеке кәсіпкерден алған зайымдық
құралдарын қолдануға төлейтін пайыздарын үнемдеуден алатын
материалдық пайда.
2) салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып табылатын жеке
тұлға, ұйым немесе жеке кәсіпкерлерден азаматтық-құқықтық келісім
бойынша тауарларды алудан түскен материалдық пайда.
3) бағалы қағаздарды иемденіп алудан түскен материалдық пайда.
Материалдық пайда түріндегі салық төлеушінің табысын алуда салық базасы
былай есептеледі: 8, 142 б
а) Ресей Федерадиясының Ұлттық Банкі белгілеген әрекет етуші рефинанстық
ставканың рубльде есептелген зайымдық құралдары қолдануда төленетін пайыз
соммасының келісім шарт негізіндегі есептелген пайыз соммасына асуы
ретінде.
б) жылдық 9 пайызынан шетел валютада есептелген зайымдық құралдарды
қолдануда төленетін пайыз соммасының келісімшарт негізіндегі есептелген
пайыз соммасынан асуы ретіндегі анықталады.
Салық төлеушімен материалдық пайда түрінде анықталған табысты алу
барысында салық базасы салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып
табылатын тұлғаларға (жалпы жағдайда салық төлеуші қатынасында өзара
тәуелді болып табылмайтын тұлға ) өткізілетін бір түрі бойынша тауар баға
сының салық төлеушіге өткізілген бір түрі бойынша тауарлар бағасынан асуы
ретіңде анықталады 9.
Материалдық пайда дегеніміз-салық төлеушінің ұйымдар мен жеке
кәсіпкерлерден алынған зайымдық құралдарды қолдану үшін пайыздарды
үнемдеуден алынатын материалдық пайда Ресей Федерадиясының азаматтық
кодексінде несиелеудің негізгі заңды түрлері негізіне мыналар алынады:
зайым, несие, тауарлы және коммерциялық несие.
Материалды пайданы анықтау міндеті зайым мөлшері мен оның алыну
мөлшеріне байланыссыз себебі ол белгілі құралдарды қолданғаны үшін
қойылатын пайыз көлеміне негізделеді. Егер салық төлеуші зайымдық
құралдарды қолданғаны үшін Ресей Банкі бекіткен ставканың 34 бөлігінен
рубльде кем емес мөлшерін тәлесе,онда материалдық пайда салық салу мақсаты
үшін анықталады, ол егер зайым шетел валютада алынса,онда жылдық 9%-дан кем
емес мөлшерде төлейді.
Материалдық пайда Ресей Банкі бекіткен ставканың 34нен есептелген
пайыз соммасы мен зайымның келісімшартынан есептелген пайыз соммасы соммасы
арасындағы айырма ретінде анықталады. Материалдық пайда анықтаудың
ұсыныстары:
1) егер зайымдық құралдар рубльден алынса: Мв= Зс*Ік (34 Ср-Пр)
мұндағы Мв-материалдық пайда, Зс-зайымдық құралдар, Ср-Ресей Банкімен
белгіленген рефинанстық ставка, Пр-зайым келісімшартымен сәйкес зайымдық
құралдарды қолданғаны үшін төленетін пайыздарды-зайымдық құралдары
қолданыста болған күндер саны, К-есепті жылдағы кұндер саны ( 365 немесе
366)
2)егер зайымдық құралдар шетел валютасында алынса: Мв= Зс*1к(9%-Пр).
Егер пайызсыз зайым келісімі негізінде зайымдық құралдар алынса, онда
жоғарыдағы есептеулерден пайыз көрсеткіші (Пр) есептен шығарылады.
Жеке тұлғалардан, ұйымдар мен жеке кәсіпкерлерден тауарларды (қызмет,
жұмыс) бойынша азаматгық-құқықтық келісім негізінде салық төлеушілер мен
алынған материалдық пайда салық кодексімен қарастырылған жаңалықтардың
бірі. Мұнда материаддық пайда тауар өткізілетін баға мен салық төлеушіге
тауарларды өткізу бағасы арасындағы айырма ретінде анықталады. Материалдық
пайда түріндегі табысты алудың нақты мерзімі болып тауарды алу немесе
иемдену мерзімі табылады. Егер салық төлеуші Ресей Федерадияның салық
резиденті болып табылса, ал егер салық тәлеуші Ресей Федерадияның салық
резиденті болып табылмаса, оңда материалды пайда 30%-бен салынады. Егер
салық төлеуші салық агенті болып табылмайтын жеке тұлғадан тауар алса, онда
материалды пайдадан салықты салық төлеуші дербес есептейді және салық
кезеңі біткеннен кейін тіркелген жері бойынша салық органына салық
декларациясын табыс етеді.
Ресей Федерадиясында әрекет етуші заң мен кодіксі
арасыңдағы айырса мына кестеде келтірілген 4 кесте.
Кесте 4. Ресей Федерадиясының заңы мен кодексі арасындағы айырма
Көрсеткіштер Ресей Федерадияның "Жеке тұлғаға табысКодекстің 23 бөліміне
салығы"туралы заңына сәйкес сәйкес
Материалдық Егер зайымдық құралдарды пайдаланғаны Егер зайымдық
пайданы үшін рубльде төленетін пайыздар. Ресейқұралдарды қолданғаны
анықтауды Банкі белгілеген рефинанстық ставканыңүшін төленетін
негіздейтін 23 мөлшерінен төмен болса, шетел пайыздар. Ресей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz