Валюта
(итал. Vаlute - құн, баға) - тауарлар құнының шамасын өлшеу үшін пайдаланылатын ақша өлшемі.
Ұлыбританияда ХІХ ғасырдың басында валюта енгізілді. 1931 жылы алтын стандарты пайда болып, оның құрамына Британияға қарасты 21 ел кірді. Блокқа қатысушылардың валюта резервтері кірді. Англияның банкісіне орналастырып, өзара және басқа елдермен есеп айырысып, негізінен фунт стерлинг арқылы жүргізілді. АҚШ-та алтын стандарты (1933 ж) жойылғаннан кейін АҚШ доллары құрылды. Оған Латын Америкасы елдері мен Канада кірді. Бұл блоктың мүшелері АҚШ доллары мен өз валюталары арасында тиісті балама сақтауға міндеттенді. Мысалы, 1, 2 АҚШ долларына тең болса, валюта нарығында фунт стерлинг пен доллар осы қатынаста айырбасталды.
АҚШ доллары
(USD) - Америка Құрама Штаттарының, Канаданың (Канада доллары), Австралияның (Австралия доллары) мемлекеттік қазыналық билеті. Ең алғаш доллар АҚШ-та (1768 ж) 1786ж күміс (24, 34) доллар ретінде енгізілген. 1900 жылдан бастап долларға таза алтынның 150 463 грамы теңестірілген. 1954 жылдан бастап АҚШ-тың төлем балансының үздіксіз тапшылығына, алтын қорының азаюына және құнсызданудың үздіксіз көтерілуіне байланысты доллардың сатып алу қабілеті төмендеді.
Фунт-стерлинг
(ағыл. Pound немесе pound sterling) Ұлыбритания елінің ақша бірліктері 100 пенске бөлінеді. Х-ХІХғ. Фунт күміс монета ретінде, ал ХІVғ. - алтын монета, 1694 жылдан бастап банкнот ретінде қолданылады. Фунт - 100 пластр құрайды.
Франк
(франц. franc) 1) Францияның ақша бірлігі; 100 сантимге бөлінеді. 1799 - 1914 жж. Ливрдің орнына қолданылады. Франк - Африка мемлекеттерінің ақша бірлігі.
Евро
(EUR, Euro) - Еуропаның біріккен валютасы. 1 евро - 100 евроцент. 2002 жылдың 1 наурызынан қолма қол және қолма қол емес ақшаны евро Европаның 12 еліне ұлттық валютасына ауыстырады:
Австрия шиллинг
Бельгия франк
Германия марк
Голландия гульден
Грекия драхма
Ирландия фунт
Испания песет
Италия лир
Люксембург франк
Португалия эскудо
Франция франк
Валюта қоры
- мемлекеттің валюта курсына ықпал ету мақсатында валюта интервенциясын жүргізуге пайдаланылатын орталық банкісінде алтын және шет ел валютасынан тұратын қоры. Алтын монометализмнің алынып тастауына (1929 - 1933) байланысты валюта қорының қазіргі рөлі мен мазмұнына жекелеген елдер үшін бірдей емес. АҚШ-та валюта қоры өзінің нақты мәнін жоғалтқан. Себебі, федералды резервтік банктер валюта интервенциясының едәуір бөлігін "ebon" (қолма-қол) операцияларына байланысты қаражаттар есебінен жүзеге асырылады. Ұлыбританияда валюта қоры валюта интервенциясын жүргізуді тоқтатып, қазір мемлекеттің барлық ресми алтын - валюта резервімен біріктіріледі. Валюта нарығы, валюта рыногы: 1) сұраныс және ұсыныс негізінде қалыптасқан валюта курсына сай валюталарды сатып алу-сату шоғырланған ресми орталық; 2) шет ел валюталарымен және шет ел валютасымен төленетін төлем құжаттарын сатып алу-сату жөніндегі тұрақты экономикалық және ұйымдық қатынастар жүйесі. Бұған еуродипозиттер нарығы, еуроблигациялар нарығы енеді. Дүние жүзіндегі ең ірі валюта қоры АҚШ-та, Ұлыбританияда, Францияда, Швейцарияда, Жапонияда, Сингапурда орналасқан.
Халықаралық валюталық қаржы операциялары тәжірибесінде ол мынадай мәндерде қолданылады: 1) мемлекеттің ақша өлшемі және оның типі (алтын, күміс, қағаз ақша) ; 2) шет мемлекеттің ақшасы; 3) халықаралық (аймақтық) есеп айырысу өлшемі (вексель, чек, банкнот) және төлем құралы. XIX ғасырға дейін күміс Валюта немесе биметаллизм кең тарады. ХІХ ғасырдың басында Ұлыбританияда, ХІХ ғасырдың 2-жартысында басқа елдерде алтын валюта енгізілді. Валютаның жалпы дағдарысы кезеңінде (Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде) қағаз валюта кеңінен қолданыла бастады. Валюталар пайдалану тәртібіне қарай айырбасталымды (конверсияланатын), ішінара толық айырбасталымды және айырбасталмайтын валюта болып 3-ке бөлінеді. 1-ші топқа валюталық шектеу жойылған елдердің валютасы (АҚШ доллары) жатады. Ол кез-келген шет ел валютасына айырбасталады. Ішінара айырбасталымды валютаға валюта операцияларын жасауға толықтай валюталық шектеу жойылмаған елдердің валютасы жатса, соңғы топқа барлық операциялар бойынша валюталық шектеу сақталған елдердің валютасы жатады. Томаға тұйық валюта өз мемлекет шегінде ғана айналыста болады.
Валюта
(итал. Vаlute - құн, баға) - тауарлар құнының шамасын өлшеу үшін пайдаланылатын ақша өлшемі.
Ұлыбританияда ХІХ ғасырдың басында валюта енгізілді. 1931 жылы алтын стандарты пайда болып, оның құрамына Британияға қарасты 21 ел кірді. Блокқа қатысушылардың валюта резервтері кірді. Англияның банкісіне орналастырып, өзара және басқа елдермен есеп айырысып, негізінен фунт стерлинг арқылы жүргізілді. АҚШ-та алтын стандарты (1933 ж) жойылғаннан кейін АҚШ доллары құрылды. Оған Латын Америкасы елдері мен Канада кірді. Бұл блоктың мүшелері АҚШ доллары мен өз валюталары арасында тиісті балама сақтауға міндеттенді. Мысалы, 1, 2 АҚШ долларына тең болса, валюта нарығында фунт стерлинг пен доллар осы қатынаста айырбасталды.
АҚШ доллары
(USD) - Америка Құрама Штаттарының, Канаданың (Канада доллары), Австралияның (Австралия доллары) мемлекеттік қазыналық билеті. Ең алғаш доллар АҚШ-та (1768 ж) 1786ж күміс (24, 34) доллар ретінде енгізілген. 1900 жылдан бастап долларға таза алтынның 150 463 грамы теңестірілген. 1954 жылдан бастап АҚШ-тың төлем балансының үздіксіз тапшылығына, алтын қорының азаюына және құнсызданудың үздіксіз көтерілуіне байланысты доллардың сатып алу қабілеті төмендеді.
Фунт-стерлинг
(ағыл. Pound немесе pound sterling) Ұлыбритания елінің ақша бірліктері 100 пенске бөлінеді. Х-ХІХғ. Фунт күміс монета ретінде, ал ХІVғ. - алтын монета, 1694 жылдан бастап банкнот ретінде қолданылады. Фунт - 100 пластр құрайды.
Франк
(франц. franc) 1) Францияның ақша бірлігі; 100 сантимге бөлінеді. 1799 - 1914 жж. Ливрдің орнына қолданылады. Франк - Африка мемлекеттерінің ақша бірлігі.
Евро
(EUR, Euro) - Еуропаның біріккен валютасы. 1 евро - 100 евроцент. 2002 жылдың 1 наурызынан қолма қол және қолма қол емес ақшаны евро Европаның 12 еліне ұлттық валютасына ауыстырады:
1. Австрия шиллинг
2. Бельгия франк
3. Германия марк
4. Голландия гульден
5. Грекия драхма
6. Ирландия фунт
7. Испания песет
8. Италия лир
9. Люксембург франк
10. Португалия эскудо
11. Франция франк
Валюта қоры
- мемлекеттің валюта курсына ықпал ету мақсатында валюта интервенциясын жүргізуге пайдаланылатын орталық банкісінде алтын және шет ел валютасынан тұратын қоры. Алтын монометализмнің алынып тастауына (1929 - 1933) байланысты валюта қорының қазіргі рөлі мен мазмұнына жекелеген елдер үшін бірдей емес. АҚШ-та валюта қоры өзінің нақты мәнін жоғалтқан. Себебі, федералды резервтік банктер валюта интервенциясының едәуір бөлігін "ebon" (қолма-қол) операцияларына байланысты қаражаттар есебінен жүзеге асырылады. Ұлыбританияда валюта қоры валюта интервенциясын жүргізуді тоқтатып, қазір мемлекеттің барлық ресми алтын - валюта резервімен біріктіріледі. Валюта нарығы, валюта рыногы: 1) сұраныс және ұсыныс негізінде қалыптасқан валюта курсына сай валюталарды сатып алу-сату шоғырланған ресми орталық; 2) шет ел валюталарымен және шет ел валютасымен төленетін төлем құжаттарын сатып алу-сату жөніндегі тұрақты экономикалық және ұйымдық қатынастар жүйесі. Бұған еуродипозиттер нарығы, еуроблигациялар нарығы енеді. Дүние жүзіндегі ең ірі валюта қоры АҚШ-та, Ұлыбританияда, Францияда, Швейцарияда, Жапонияда, Сингапурда орналасқан.
Халықаралық валюталық қаржы операциялары тәжірибесінде ол мынадай мәндерде қолданылады: 1) мемлекеттің ақша өлшемі және оның типі (алтын, күміс, қағаз ақша) ; 2) шет мемлекеттің ақшасы; 3) халықаралық (аймақтық) есеп айырысу өлшемі (вексель, чек, банкнот) және төлем құралы. XIX ғасырға дейін күміс Валюта немесе биметаллизм кең тарады. ХІХ ғасырдың басында Ұлыбританияда, ХІХ ғасырдың 2-жартысында басқа елдерде алтын валюта енгізілді. Валютаның жалпы дағдарысы кезеңінде (Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде) қағаз валюта кеңінен қолданыла бастады. Валюталар пайдалану тәртібіне қарай айырбасталымды (конверсияланатын), ішінара толық айырбасталымды және айырбасталмайтын валюта болып 3-ке бөлінеді. 1-ші топқа валюталық шектеу жойылған елдердің валютасы (АҚШ доллары) жатады. Ол кез-келген шет ел валютасына айырбасталады. Ішінара айырбасталымды валютаға валюта операцияларын жасауға толықтай валюталық шектеу жойылмаған елдердің валютасы жатса, соңғы топқа барлық операциялар бойынша
валюталық шектеу сақталған елдердің валютасы жатады. Томаға тұйық валюта өз мемлекет шегінде ғана айналыста болады.
Миля
(ағылшын mile, лат milio passum - мың римдік қос адам) - бірліктердің метрлік жүйесіне енбейтін кең таралған ұзындық бірлік. Ол негізінен теңіз ісінде қолданылады. Ресейде және басқа көптеген елдерде, халықаралық гидрогр. Конференцияның шешімі бойынша (1929) теңіз Милясы 1'-тық меридиан доғасының ұзындығына - 1, 852 км-ге тең. Ұлыбританияда 1 теңіз Милясы = 1853184 км. Құрлықтағы (уставтық) 1Миля = 1, 609344 км (бұл АҚШ-та да қолданылады) . Географиялық Миля (неміс) экватордың 1/15° бөлігіне немесе 7, 4204 км-ге тең. Байырғы орыс Милясы = 7, 46760 км.
