Түрген шатқалымен танысу

Жоспар
Кіріспе

I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Технологиялық карта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1. Ұлттық парк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Түрген шатқалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. «Аю» сарқырамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4. Іле Алатауының фаунасы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5. «Батан» урочищесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Сәлеметсіздерме құрметті студенттер! Мен сіздердің гидтеріңіз боламын, менің атым Айнур. Автобус жүргізуші Ұлан Мырзалиевич. Мен сіздерді « Түрген шатқалымен » таныстырамын және де сіздерді жолда өздеріңізді қалай ұстауларыңыз керек туралы таныстыра кетейін. Қозғалыс барысында, өтініш өз орындарыңызда отырып және бастарыңызды терезеден шығармаңыздар. Тағыда өтінетінім темекі шекпеңіздер, автобус қозғалған кезде орындарыңыздан тұрмаңыздар өзіңіздің қауіп-қатер үшін. Сұрақтарңыз қалыптасса, оюъектілерді көріп болғаннан кейін қоюларыңызды өтінемін. Барлықтарыңызға сәт сапар!
61 км. арақашықтықтан тұратын тас жолдың оң жағында әсем таулы аймақтарына шақырып тұрған үлкен алқапты Түрген өзені мен жазғы тас жолдар ашылады. Әсем Таулы аймақтардың шақырып тұрған нәзік дауысыңа үңіліп, Түрген ауылына жетпей, оңтүстік жаққа бұрылайық.
Ресейдегі крепостнойлық құқықтарының болдырмауы бойынша 1961жылы жасалған реформа орыс шаруаларын шығыс аймақтарына көшіруіне байланысты біршама шарттарды тудырды. Әсіресе, үлкен топ келімсектердің Семиречье обылысында қоныстануы.
1868-1880 жж. Осы жерде 3324 отбасы қоныстанды, олардың ішінде 2099 бір ауылды құрады ( келімсектердің қалауы бойынша –Михайл ауылы ( қазіргі Түрген )), оның орыс ауылдарынан ешқандай айырмашылығы болған жоқ: ат қоймалары, сарайлар, моншалар және т.б.
Келімсектер сәулет жағынан өздерінің біршама дәмдерін, салт-дәстүрлерін, мәдениеттерін енгізді. Мысалы, фундаментті демеп тұрған таста бейнеленген сойылған қораздың ағып тұрған қаны. Байлық үшін таждың астыңғы бұрыштарына тиын салу, таза емес күштерден аулақ болу үшін ладан салу, жылулыққа – жүн және т.б. шаруалар Семиречьеге ең қымбат заттарды ( өзіне қымбат деген ) алып келетін. Сібірден, горшоктағы гүлдер -әдемі хош иістері самғап тұру үшін. Поволжьядан, жалпақ ауыр тастар –квашталған капустаны ( езу ) жасау үшін.

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Түрген шатқалына жасалатын маршруттардың схемасы

О

Ш Б Чинтүргендік
шыршалар

С

Аю сарқырамасы
(теңіз деңгейінен
1520м.)

Автобустың тоқтау
жолы

Іле-Алатаулық
19 км. мемлекеттік
Т паркі
ү
р
г Микушино шатқалы
е 11 км.
н
Форель
ө шаруашылығы
з 9 км.
е
н
і

Экопост
7 км.

Түрген
кенті

Жоспар:

I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..
Технологиялық карта ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
II. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Ұлттық
парк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Түрген шатқалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Аю сарқырамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4. Іле Алатауының фаунасы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5. Батан урочищесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе.

Сәлеметсіздерме құрметті студенттер! Мен сіздердің гидтеріңіз
боламын, менің атым Айнур. Автобус жүргізуші Ұлан Мырзалиевич. Мен сіздерді
Түрген шатқалымен таныстырамын және де сіздерді жолда өздеріңізді қалай
ұстауларыңыз керек туралы таныстыра кетейін. Қозғалыс барысында, өтініш өз
орындарыңызда отырып және бастарыңызды терезеден шығармаңыздар. Тағыда
өтінетінім темекі шекпеңіздер, автобус қозғалған кезде орындарыңыздан
тұрмаңыздар өзіңіздің қауіп-қатер үшін. Сұрақтарңыз қалыптасса,
оюъектілерді көріп болғаннан кейін қоюларыңызды өтінемін. Барлықтарыңызға
сәт сапар!
61 км. арақашықтықтан тұратын тас жолдың оң жағында әсем таулы
аймақтарына шақырып тұрған үлкен алқапты Түрген өзені мен жазғы тас жолдар
ашылады. Әсем Таулы аймақтардың шақырып тұрған нәзік дауысыңа үңіліп,
Түрген ауылына жетпей, оңтүстік жаққа бұрылайық.
Ресейдегі крепостнойлық құқықтарының болдырмауы бойынша 1961жылы
жасалған реформа орыс шаруаларын шығыс аймақтарына көшіруіне байланысты
біршама шарттарды тудырды. Әсіресе, үлкен топ келімсектердің Семиречье
обылысында қоныстануы.
1868-1880 жж. Осы жерде 3324 отбасы қоныстанды, олардың ішінде 2099
бір ауылды құрады ( келімсектердің қалауы бойынша –Михайл ауылы ( қазіргі
Түрген )), оның орыс ауылдарынан ешқандай айырмашылығы болған жоқ: ат
қоймалары, сарайлар, моншалар және т.б.
Келімсектер сәулет жағынан өздерінің біршама дәмдерін, салт-
дәстүрлерін, мәдениеттерін енгізді. Мысалы, фундаментті демеп тұрған таста
бейнеленген сойылған қораздың ағып тұрған қаны. Байлық үшін таждың астыңғы
бұрыштарына тиын салу, таза емес күштерден аулақ болу үшін ладан салу,
жылулыққа – жүн және т.б. шаруалар Семиречьеге ең қымбат заттарды ( өзіне
қымбат деген ) алып келетін. Сібірден, горшоктағы гүлдер -әдемі хош
иістері самғап тұру үшін. Поволжьядан, жалпақ ауыр тастар –квашталған
капустаны ( езу ) жасау үшін.
Тұрғындардың негізгі шаруашылығы – жер шаруашылығы болатын,
Михайл деген ауылдың аты да осыдан шыққан. Шаруалардың қорғаушысы –
жарамсақ Михайлдың есімінің құрметімен аталған болатын. Келімсектер
шіркеулер соға бастады, поляларда, бау-бақшалармен айналыса бастады.
Осылайша, біршама славяндардың салт – дәрежелері қазақтардың өміріне кіре
бастады.

2.1. Ұлттық парк
Ауылдың осы күнгі, қазіргі аты – Түрген, қазақшаға аударғанда
мекен, қоныс деген мағынада. Қазіргі таңда бұл ауылда 10 мыңнан аса халық
тұрады. Түрген ауылында Михайл шіркеуі, округ бойынша жалғыз ғана су
диірмені, сонымен қатар, кірпіштен соғылған завод орналасқан.
Түрген өзенінің шатқалы, және соны қоршап тұрған жан-жақтағы аймақтар
туристерге жаяу саяхат жасауға өте қолайлы жер болып табылады. Сонымен
қатар таулы жерлерге арналған велосипедпен, жеңіл машинамен де саяхаттауға
бейімделген өте әсем жер. Астрофизикалық обсерватория, бақташылардың
қонысы, қараусыз қалған пионерлік лагерьлер орналасқан жерде Түрген
ауылынан бастап шатқал жағалай, плато Ассыға дейін 44 км. жол созылған.
Асфальтпен жасалған жол 26 км-де бітеді.
5 км-де шлагбаум – Ұлттық паркке тікелей шығу. Шлагбаумның артында
минералды бұлақ суы бар. Дәл осындай бұлақ тағы да 20 км-де де орналасқан.
Мұнда көптеген туристер, жай адамдар, жастар, жаңадан тұрмыс құрып жатқан
жас жұбайлар келеді. Шатқал Алтын адамның ескерткішімен қорғалуда, себебі
Түрген бұрынғы заманнан бері әйгілі. Бұған тағы дәлел болатын,
археологтар зерттеуі бойынша табылған ежелгі қоныстанған адамдардың
қонысы. 7км. қашықтықта 60 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан форель
өсіру шаруашылығы бар. Ертеректе шаруашылық өзінің жұмысын жабық түрже
жүргізген – форельді Патша балығы аса құрметті адамдардың
дастарханынан ғана табылған. 90 жылдан бері шаруашылық аймағы
приватизацияланып қазір ол жер туристердің сүйікті демалыс орнына
айналған. Форель - өте сирек кездесетін, тек қана мөлдір мұздай суда
тіршілік етуді қалайтын балық. Балықты өсіру қымбатқа айналады, өйткені
қоректендіру тағамдары алыс шетелдерден алынады.
Арнайы бассейіндерде өзіне тән әдемілігімен, кербез жүзіп жүрген
–сауда балығы деп аталатын балықты көресіз. Жанындағы арнайы бассейінде,
ірі балықтар жүзіп жүрген - алтын гемофондты көресіз. Оларға аса
ұқыптылықпен қарайды, өйткені балық шаруашылығының болашағын анықтайды.
Мамандар өзенде де балықтың көбеюін шет қалдырмайды, сонымен қатар
әуесқойларға қармақпен отыруға да мүмкіндік туғызады. Прудтың жанында
ахалтеке секілді асыл тұқымды жылқы өсіретін жылқы зауыты бар.

2.2. Түрген шатқалы

10 км. қашықтықта шатқал кеңейеді де одан ары қарай өзеннің
жанында емен өскен кең көгалды көресіз. Батысқа қарай Микушино урочищесіне
кеткен жолда Синегорье пансионаты орналасқан, сейсмотұрақты, терең
тоннель, бүкіл әлемдегі жер сілкінісі есептелінетін, Эдельвейс балалар
лагері. Урочище Микушинодан, ары қарайғы жолмен тек вездеходтармен жүруге
ғана мүмкіндік бар, 5 км. кейін Жақсыкөл көлімен бітеді. Ол үлкен емес 300
ден 800 метр. Бұнда әуесқой балықшылар келеді. Түргеннен 15 км. жол бойында
сақ, үйсін тайпаларының, моңғолдардың қорғаны табылған. Қорғанның қасында
бұрыннан жылқы жайылып келе жатқан жайлау бар. Бұл жерде бұдан 5000 жыл
бұрын отырықшы және көшпелі халықтың да мекен еткені туралы дәлелдер бар.
Іле Алатауынан Түрген өзені үш бастаумен басталады: солтүстік –үлкен
Түрген, орталық –Түрген және оңтүстік –кіші Түрген. Барлық бастаулар
мұздықтардан басталады. Өзеннің ұзындығы - 110 км., жалпы су көлемі -900
км., орташа су шығыны – 7 мсек. Бұл өзен жайлы П.П.Семенов Тянь-Шанский
былай деген: Түрген біз өзен таудан бастау алған жерден келдік. Ағысы тез
және шулы, толқыны жарлардың арасына барып соғылады. Өзеннің көлемі
Талғардың көлеміндей, өзеннің таудан шыға беріс жері қиын болғандықтан
біздің күші кеткен аттарға қиын болды. Түрген жазығының табиғаты жүрген
сайын әдемлене түсті және алма, өрік, үйеңкі, баяршник одан басқа көптеген
ағаштар өседі, менің атымды иеленген, ал тау жотасынан жазыққа қарай шырша
бойлай өскен.

2.3. Аю сарқырамасы

18-ші км-де Түрген санаторийін кездестіруге болады. Алайда белгілі
себептермен ол жабылған болатын.
Ары қарай көпірдің жанында 19 км-де кішкене жол бар. Сол жолдан 1,8
км-ден кейінге жалғанар Аю сарқырамасына алып келеді. Кішкене жолдан
өткенде өте абай болу керек. Себебі: олар өте қауіпті және бірнеше
жылғалармен қиылысады. Сарқырама көлмен салыстырмалы түрде 1520 м.
орналасқан. Оның ұзындығы 28 м. Су шығыны 0,4 куб.мс. Су буы ауаны
тазартып, адамға жақсы әсер етеді. Өйткені ыстық күннің өзінде су ағынының
температурасы 12 градустан аспайды. Сарқырама орналасқан тауда көптеген мұз
басуына дейінгі өсімдіктер сақталған.
Сарқырама атауының өзінің ерекшелігі бар. Дәл осы зонада аюдың
қорегінің көп түрін кездестіруге болады. Бұл Тянь-Шань аюы адамға себепсіз
қауіпін тигізбейді. Әдетте аңшылар оларды аулайды. Өздерін қорғау
мақсатында деген сылтаумен аңшы, броконьерлер көптеген аюлардың көзін
жойды. Қазіргі кезде өзге аңдардың емес адам іздеріне ұқсас аюдың жүріп
өткен жолын аз кездестіреміз. Негізінен аю көп қорек түріне қызығушылық
танытады. Оның қоректеріне: таза шөп, жидек, жаңғақ, өсімдіктің тамыры,
сабағы және ең сүйіктісі бал жатады. Аюлар бал үшін тіпті араларғада төтеп
беруге дайын. Тянь-Шань аюының түсі ашық және солтүстік аюына қарағанда
кішірек. Оның орташа салмағы 100 – 200 кг жуық, ұзындығы 1,5 – 2 м. ақ
алдыңғы тырнақтары үшін ақтырнақты деп атайды. Оның тырнақтары мықты, әрі
қатты және жер қазуға қолайлы. Олар топ бойынша емес, әдетте жалғыз
кездеседі.
Осы ертегілерден танымал дөкірдің мейрімі мен жамансыздығы туралы кең
тараған сенім шындыққа сай емес. Сарқыраманы сарқыраманы тамашалағаннан
кейін сол жолмен көпірге ораламыз.

2.4. Іле Алатауының фаунасы

Көпірден 300 шақырым қашықтықта Сұлулық бастамасы орналасқан –дәмді
және өте суық минералды суы бар бұлақ. Ал 7 км жоғары көтерілсек, Батан
шатқалы орналасқан. Фаунасымен өте бай өлке Іле Алатауындағы жапырақты
ормандар. Осы өлкеге тән тұрғындар болып елік, алма ағашының жас
өркендерімен және өріктің, итмұрынның жемістерімен қоректенеді. Бұл
аймақтың басқа да жыртқыштары болып: ақтышқан, ақкіс, қасқыр табылады.
Оңтүстік орманның бөктерінде түлкі кездеседі. Ол кекілік пен ұдарға
аңшылық етеді. Ал орманның (оң) жапырақты бұрышында борсық, жертесер,
аламан өмір сүреді. Жапырақты орманда көптеген құс түрі мекендейді. Олар:
мысықторғай, тоқылдақ, үйеңкқұс, клест және т.б. Сарқыраған тау өзендерінің
бойында көк құс ұялайды, осы құстың отаны болып Үндістан табылады. Күннің
жарқын сәулелерінде құстың қанатына метал түстес көк рең береді. Көк құстың
дауысы өте жуан. Оның әсем әуенін ағын су арасынан да естуі болады.
Егер, өзен бойында қысқа құйрығы жоғары қараған құсты көрсеңіз, бұл
– оляпка. Ол өзінің тамағын мауысымның қай мерзімінде болсын жүгіре жүріп
өзеннің түбінен алады. Көділте сілеусін мекендейді. Бастау мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.