Түрген шатқалымен танысу

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Түрген шатқалына жасалатын маршруттардың схемасы

Ш Б Чинтүргендік

шыршалар

Аю сарқырамасы

(теңіз деңгейінен

1520м. )

Автобустың тоқтау

жолы

Іле-Алатаулық

19 км. мемлекеттік

Т паркі

г Микушино шатқалы

е 11 км.

Форель

ө шаруашылығы

з 9 км.

Экопост

7 км.

Түрген

кенті

Жоспар:

I. Кіріспе . . .

Технологиялық карта . . .

II. Негізгі бөлім . . .

2. 1. Ұлттық парк . . .

2. 2. Түрген шатқалы . . .

2. 3. «Аю» сарқырамасы . . .

2. 4. Іле Алатауының фаунасы . . .

2. 5. «Батан» урочищесі . . .

Қорытынды . . .

Қолданылған әдебиеттер . . .

Қосымша мәліметтер . . .

Кіріспе.

Сәлеметсіздерме құрметті студенттер! Мен сіздердің гидтеріңіз боламын, менің атым Айнур. Автобус жүргізуші Ұлан Мырзалиевич. Мен сіздерді « Түрген шатқалымен » таныстырамын және де сіздерді жолда өздеріңізді қалай ұстауларыңыз керек туралы таныстыра кетейін. Қозғалыс барысында, өтініш өз орындарыңызда отырып және бастарыңызды терезеден шығармаңыздар. Тағыда өтінетінім темекі шекпеңіздер, автобус қозғалған кезде орындарыңыздан тұрмаңыздар өзіңіздің қауіп-қатер үшін. Сұрақтарңыз қалыптасса, оюъектілерді көріп болғаннан кейін қоюларыңызды өтінемін. Барлықтарыңызға сәт сапар!

61 км. арақашықтықтан тұратын тас жолдың оң жағында әсем таулы аймақтарына шақырып тұрған үлкен алқапты Түрген өзені мен жазғы тас жолдар ашылады. Әсем Таулы аймақтардың шақырып тұрған нәзік дауысыңа үңіліп, Түрген ауылына жетпей, оңтүстік жаққа бұрылайық.

Ресейдегі крепостнойлық құқықтарының болдырмауы бойынша 1961жылы жасалған реформа орыс шаруаларын шығыс аймақтарына көшіруіне байланысты біршама шарттарды тудырды. Әсіресе, үлкен топ келімсектердің Семиречье обылысында қоныстануы.

1868-1880 жж. Осы жерде 3324 отбасы қоныстанды, олардың ішінде 2099 бір ауылды құрады ( келімсектердің қалауы бойынша -Михайл ауылы ( қазіргі Түрген ) ), оның орыс ауылдарынан ешқандай айырмашылығы болған жоқ: ат қоймалары, сарайлар, моншалар және т. б.

Келімсектер сәулет жағынан өздерінің біршама дәмдерін, салт-дәстүрлерін, мәдениеттерін енгізді. Мысалы, фундаментті демеп тұрған таста бейнеленген сойылған қораздың ағып тұрған қаны. Байлық үшін таждың астыңғы бұрыштарына тиын салу, таза емес күштерден аулақ болу үшін ладан салу, жылулыққа - жүн және т. б. шаруалар Семиречьеге ең қымбат заттарды ( өзіне қымбат деген ) алып келетін. Сібірден, горшоктағы гүлдер -әдемі хош иістері самғап тұру үшін. Поволжьядан, жалпақ ауыр тастар -квашталған капустаны ( езу ) жасау үшін.

Тұрғындардың негізгі шаруашылығы - жер шаруашылығы болатын, «Михайл» деген ауылдың аты да осыдан шыққан. Шаруалардың қорғаушысы - жарамсақ Михайлдың есімінің құрметімен аталған болатын. Келімсектер шіркеулер соға бастады, поляларда, бау-бақшалармен айналыса бастады. Осылайша, біршама славяндардың салт - дәрежелері қазақтардың өміріне кіре бастады.

2. 1. Ұлттық парк

Ауылдың осы күнгі, қазіргі аты - Түрген, қазақшаға аударғанда «мекен, қоныс» деген мағынада. Қазіргі таңда бұл ауылда 10 мыңнан аса халық тұрады. Түрген ауылында « Михайл » шіркеуі, округ бойынша жалғыз ғана су диірмені, сонымен қатар, кірпіштен соғылған завод орналасқан.

Түрген өзенінің шатқалы, және соны қоршап тұрған жан-жақтағы аймақтар туристерге жаяу саяхат жасауға өте қолайлы жер болып табылады. Сонымен қатар таулы жерлерге арналған велосипедпен, жеңіл машинамен де саяхаттауға бейімделген өте әсем жер. Астрофизикалық обсерватория, бақташылардың қонысы, қараусыз қалған пионерлік лагерьлер орналасқан жерде Түрген ауылынан бастап шатқал жағалай, плато Ассыға дейін 44 км. жол созылған. Асфальтпен жасалған жол 26 км-де бітеді.

5 км-де шлагбаум - Ұлттық паркке тікелей шығу. Шлагбаумның артында минералды бұлақ суы бар. Дәл осындай бұлақ тағы да 20 км-де де орналасқан. Мұнда көптеген туристер, жай адамдар, жастар, жаңадан тұрмыс құрып жатқан жас жұбайлар келеді. Шатқал Алтын адамның ескерткішімен қорғалуда, себебі Түрген бұрынғы заманнан бері әйгілі. Бұған тағы дәлел болатын, археологтар зерттеуі бойынша табылған ежелгі қоныстанған адамдардың қонысы. 7км. қашықтықта 60 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан форель өсіру шаруашылығы бар. Ертеректе шаруашылық өзінің жұмысын жабық түрже жүргізген - форельді « Патша » балығы аса құрметті адамдардың дастарханынан ғана табылған. 90 жылдан бері шаруашылық аймағы приватизацияланып қазір ол жер туристердің сүйікті демалыс орнына айналған. Форель - өте сирек кездесетін, тек қана мөлдір мұздай суда тіршілік етуді қалайтын балық. Балықты өсіру қымбатқа айналады, өйткені қоректендіру тағамдары алыс шетелдерден алынады.

Арнайы бассейіндерде өзіне тән әдемілігімен, кербез жүзіп жүрген -сауда балығы деп аталатын балықты көресіз. Жанындағы арнайы бассейінде, ірі балықтар жүзіп жүрген - алтын гемофондты көресіз. Оларға аса ұқыптылықпен қарайды, өйткені балық шаруашылығының болашағын анықтайды. Мамандар өзенде де балықтың көбеюін шет қалдырмайды, сонымен қатар әуесқойларға қармақпен отыруға да мүмкіндік туғызады. Прудтың жанында ахалтеке секілді асыл тұқымды жылқы өсіретін жылқы зауыты бар.

2. 2. Түрген шатқалы

10 км. қашықтықта шатқал кеңейеді де одан ары қарай өзеннің жанында емен өскен кең көгалды көресіз. Батысқа қарай Микушино урочищесіне кеткен жолда «Синегорье» пансионаты орналасқан, сейсмотұрақты, терең тоннель, бүкіл әлемдегі жер сілкінісі есептелінетін, «Эдельвейс» балалар лагері. Урочище Микушинодан, ары қарайғы жолмен тек вездеходтармен жүруге ғана мүмкіндік бар, 5 км. кейін Жақсыкөл көлімен бітеді. Ол үлкен емес 300 ден 800 метр. Бұнда әуесқой балықшылар келеді. Түргеннен 15 км. жол бойында сақ, үйсін тайпаларының, моңғолдардың қорғаны табылған. Қорғанның қасында бұрыннан жылқы жайылып келе жатқан жайлау бар. Бұл жерде бұдан 5000 жыл бұрын отырықшы және көшпелі халықтың да мекен еткені туралы дәлелдер бар.

Іле Алатауынан Түрген өзені үш бастаумен басталады: солтүстік -үлкен Түрген, орталық -Түрген және оңтүстік -кіші Түрген. Барлық бастаулар мұздықтардан басталады. Өзеннің ұзындығы - 110 км., жалпы су көлемі -900 км., орташа су шығыны - 7 м/сек. Бұл өзен жайлы П. П. Семенов Тянь-Шанский былай деген: «Түрген біз өзен таудан бастау алған жерден келдік. Ағысы тез және шулы, толқыны жарлардың арасына барып соғылады. Өзеннің көлемі Талғардың көлеміндей, өзеннің таудан шыға беріс жері қиын болғандықтан біздің күші кеткен аттарға қиын болды. Түрген жазығының табиғаты жүрген сайын әдемлене түсті және алма, өрік, үйеңкі, баяршник одан басқа көптеген ағаштар өседі, менің атымды иеленген, ал тау жотасынан жазыққа қарай шырша бойлай өскен».

2. 3. « Аю » сарқырамасы

18-ші км-де «Түрген» санаторийін кездестіруге болады. Алайда белгілі себептермен ол жабылған болатын.

Ары қарай көпірдің жанында 19 км-де кішкене жол бар. Сол жолдан 1, 8 км-ден кейінге жалғанар «Аю» сарқырамасына алып келеді. Кішкене жолдан өткенде өте абай болу керек. Себебі: олар өте қауіпті және бірнеше жылғалармен қиылысады. Сарқырама көлмен салыстырмалы түрде 1520 м. орналасқан. Оның ұзындығы 28 м. Су шығыны 0, 4 куб. м/с. Су буы ауаны тазартып, адамға жақсы әсер етеді. Өйткені ыстық күннің өзінде су ағынының температурасы 12 градустан аспайды. Сарқырама орналасқан тауда көптеген мұз басуына дейінгі өсімдіктер сақталған.

Сарқырама атауының өзінің ерекшелігі бар. Дәл осы зонада аюдың қорегінің көп түрін кездестіруге болады. Бұл Тянь-Шань аюы адамға себепсіз қауіпін тигізбейді. Әдетте аңшылар оларды аулайды. Өздерін қорғау мақсатында деген сылтаумен аңшы, броконьерлер көптеген аюлардың көзін жойды. Қазіргі кезде өзге аңдардың емес адам іздеріне ұқсас аюдың жүріп өткен жолын аз кездестіреміз. Негізінен аю көп қорек түріне қызығушылық танытады. Оның қоректеріне: таза шөп, жидек, жаңғақ, өсімдіктің тамыры, сабағы және ең сүйіктісі бал жатады. Аюлар бал үшін тіпті араларғада төтеп беруге дайын. Тянь-Шань аюының түсі ашық және солтүстік аюына қарағанда кішірек. Оның орташа салмағы 100 - 200 кг жуық, ұзындығы 1, 5 - 2 м. ақ алдыңғы тырнақтары үшін ақтырнақты деп атайды. Оның тырнақтары мықты, әрі қатты және жер қазуға қолайлы. Олар топ бойынша емес, әдетте жалғыз кездеседі.

Осы ертегілерден танымал дөкірдің мейрімі мен жамансыздығы туралы кең тараған сенім шындыққа сай емес. Сарқыраманы сарқыраманы тамашалағаннан кейін сол жолмен көпірге ораламыз.

2. 4. Іле Алатауының фаунасы

Көпірден 300 шақырым қашықтықта «Сұлулық бастамасы» орналасқан -дәмді және өте суық минералды суы бар бұлақ. Ал 7 км жоғары көтерілсек, Батан шатқалы орналасқан. Фаунасымен өте бай өлке Іле Алатауындағы жапырақты ормандар. Осы өлкеге тән тұрғындар болып елік, алма ағашының жас өркендерімен және өріктің, итмұрынның жемістерімен қоректенеді. Бұл аймақтың басқа да жыртқыштары болып: ақтышқан, ақкіс, қасқыр табылады. Оңтүстік орманның бөктерінде түлкі кездеседі. Ол кекілік пен ұдарға аңшылық етеді. Ал орманның (оң) жапырақты бұрышында борсық, жертесер, аламан өмір сүреді. Жапырақты орманда көптеген құс түрі мекендейді. Олар: мысықторғай, тоқылдақ, үйеңкқұс, клест және т. б. Сарқыраған тау өзендерінің бойында көк құс ұялайды, осы құстың отаны болып Үндістан табылады. Күннің жарқын сәулелерінде құстың қанатына метал түстес көк рең береді. Көк құстың дауысы өте жуан. Оның әсем әуенін ағын су арасынан да естуі болады.

Егер, өзен бойында қысқа құйрығы жоғары қараған құсты көрсеңіз, бұл - оляпка. Ол өзінің тамағын мауысымның қай мерзімінде болсын жүгіре жүріп өзеннің түбінен алады. Көділте сілеусін мекендейді. Бастау мен өзен бойында жабайы қабан мекендейді. Олардың саны кезінде көп болып, адамдардың таудың төменгі жағында қоныстануына байланысты қабандардың саны азайды. Орманда тағы ақ тиін, Сібірден алып келінген. Шың қожайыны барыс адамға тиіспейді. Сиретілген тау жоталарында адам 10 м-ден ұзақ жүгіре алмайды, ал барыс болса жел жылдамдығымен бірнеше жүздеген метр қашықтыққа жүгіре алады. Ол теңіз деңгейіннен 3000 м қашықтыққа өзін жақсы сезінеді. Қарлы барыс -мысықтардың ең қызығы. Ол 1, 5 м ұзындыққа, ал құйрығы кішкене ғана денесінен қысқарақ. Жүні өте қалың және биік, бөзша сұрғылт құба жиігі бүйір жағында бар. Бүкіл денесі бойынша құйрығымен қоса алғанда қара сақиналар бар. Қысқа қатты табаны мен иілгіш арқа жотасы барсықа үлкен қашықтыққа секіруге алуға мүмкіндік береді. Наурыз айының суық аязында, қарлар мен мұздық арасында, барыстың махаббат сезімдері ашылады. Мамыр аыйнда өзінің ағынында, үңгір мен жартас арасында, үлкен тастың арасында, 2 - 3 айдың өзінде жыртқыштар құс дәмін біле бастайды. Олар тек 3 - 4 жылда ғана осы, есейеді.

Барысты табиғатта кез-келген адам көре бермейді. Типтік иелігінде бірге болғандардың өзі, ереже бойынша олар сол жерде бола да, аңдар онымен бірге болмаған тәрізді. Егер оны білгіңіз келсе, олардың әрбір қадамын сары көздер бақылап отырады. Барыс кең аумақты қамтиды, бірақ оның ішінде әрбір маусымда әртүрлі жайылымдарды пайдалана отырып, үнемі орын ауыстырып отырады. Заңдылық бойынша ол жабайы ешкілер мен қойлардың артынан аңдып отырады. Тауда барыстың өмірі жылдан жылға қиындай түсуде. Өйткені адамзат баласы қазіргі кезде барысты таудың ең биік шыңына жеткізді. Тіпті қызыл кітапқа да енгізілді, егер де жағдай осылай жалғаса берсе, барстың жер бетінен мүлдем жойылуы әбден мүмкін.

Тау барысы тау-текенің артынан көбірек аңдиды. Тау -теке -Қазақстанның ең әдемі, ең сүйкімдісі. Ең көп қауіп осы тау -текеге түседі. Тау-теке еркегінің мүйіздері әдемілеу келген, ол жыл сайын өсіп отырады, яғни 120 см-ге дейін жетеді. Ал тау -текенің ұрғашысында болса, оның мүйізі тек 30-4 см болады екен. Салмақтары еркегіне қарағанда жеңілдеу. Олар 15 жыл өмір сүреді, бірақ тек бірлі жарымы ғана.

Тау қойлары -бұрыннан келе жатқан тау жануарлары. Жазда олар көбіне тасты, мұзды жерлерге қоныс аударады. Ал қыста жапырақ көп жерлерге барады. Жалпы үсті жағы қоңырлау, ал аяқ жақтары ақ болып келеді. Ерекшелігі -ол әдемі спираль тәрізді мүйізімен ерекшеленеді. Мүйіздері еркектерінде жыл сайын өсіп отырады екен. Жалпы ұзындығы 1 метрге жетеді. Тау қойлары -тауға әбден үйренген жабайы жануарлар болып табылады.

Адамдардың шексіз аулауынан олардың тауда сиреуінде және кейбір жеолерде мүлдем жойылуына әкеліп соқтырды. Олардың үйірінің 3 түрі бар: аралас, ұрғашылық және еркектік. Негізгі қалайтындар ұрғашылар, соның ішінде ұрғашы мен жас ұрғашылар. Еркек архарлар өзбетімен, бірақ тұрақсыз үйір құрады және кейде ұрғашылардың үйіріне қосылады. Соңғы жылдары архарлар және дара жүруге бейімделе бастады, бірақ оларда үйірмен жүру инстинкті өте жақсы дамыған. Бір үйірдің ішінде ондаған архар болады. Бұрын үйірге жүздеген тау қойлары жинақталатын. Тау қойлары өте сақ болып келеді, оған өте жақын бара алмайсың. Адам бинокльге қарап үлгергенше, ол бұрын байқап қояды. Бірақ қазіргі заманғы оптиканың көздегіші бар қару аңшыларға көптеген мүмкіндік береді. Әрине, 120 см және салмағы 200 центнерге жететін дичь -өте жақсы олжа. Жануарлар әлемі таңғажайып және өте қызықты болып келеді. Бұл дерде ХІХғасырға дейін бүкіл Қазақстан ормандарында болған Маралдар, осы жерде мекендейді. Олар өзен жағасын мекенднп, далада жайылымға жайылады. Бірақ ХХғ басына қарай броконьерлік аулаулардан Маралдардың толық жойылып кету қаупі төніп тұр. Маралдың мүйізі тек қана сәндік бұйым ретінде ғана емес, сонымен қатар дәрілік препораттар жасауға да пайдалынады. Мысалы: пантокрина.

2. 5. «Батан» урочищесі

25 км өзеннің жанындағы аралас орманда, бұлақ басында, бірнеше жыл жұмыс істеген тур база орналасқан. Ол кішігірім орманшылар мен жолшылардың ауылы. Ол 26 км-де орналасқан Батан аулы. Батанның қатарынан 3 арна келіп қосылады. Олар -Кіші-Түрген, Түрген және Шың-Түрген. Олар Амандол мен Талғар тауының суымен қосылып ағады. Осы жерде олардың жолдары бөлініп кетеді. Сонымен арықарай ең төзімделер мен шыдамдылар ғана Кайранский (55 м) сарқырамасын көре алады. Бұл да Түрген шатқалының 2300 м биіктігінде орналасқан. Оңтүстік -батысқа бұрылған жол Түрген өзенінің бойымен жүреді. Осы өзенінің үстінен 7 км-ге соөылған 7 көпір салынып, (жартысынан көбі бұзылған және жөндеуден өтпеген), Түрген өзенінің оңтүстік жағындағы Бозкөлге жетеді. Оған жол қосылып, «Царские ворота»-дан Алматы және Ассам асуына келіп жалғасады. Бұрылуға бағдар қызметін атқаратын жолдың сол жағында орналасқан баспалдақ атқарады. Ол Бозкөлге (көпіріне) апаратын жол.

Батан -көптеген туристердің ұнатып баратын жері. Бұл жерде саңырауқұлақтар өте көп өседі. Ең көп кездесетіндері: грузди, боровики, рыжики.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.