Денсаулықтың жас және жыныстық ерекшеліктері

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1. Денсаулықтың жас және жыныстық ерекшеліктері
2. Жас кезеңдерінің негіздері
3. Ана құрсағындағы даму кезеңі
4. Құрсақтан тыс даму кезеңі
5. Ұрық және балалар денесінің даму қалпын анықтайтын тәсілдер
6. Бір жас аралығындағы баланың дене ұзындығы былайша есептелінуі мүмкін:
7. Балалардың психикалық дамуын сипаттайтын көрсеткіштер
8. Организнің жыныстық ерекшеліктері
9. Қартайған кездегі ең маңызды физиологиялық жүйелердің жағдайы
10. Қан жүйесі
11. Қан айналым жүйесі
12. Тыныс алу жүйесі
Қорытынды

Жеке бастың және қоғамдық гигиенадан хабардар болып, гигиена талаптарын білу әр түрлі жұқпалы ауруладың мәдениетті болуына тәрбиелейді . Гигиена тәртібін сақтамайтын ұқыпсыз адамның айнала қоршаған ортаға жағымсыз әсер беретін сөзсіз белгілі нәрсе.
Егер адамның гигиенадан алған білімі тұрмыста, адамдармен қарым – қатынаста, жеке өмірінде мықты гигиеналық әдет – дағды қалыптастырса, онда гигиенадан алған тәрбиесі нәтижелі болғаны.
Онтогенездік – бөліну негіздерінде морфофизиологиялық, әлеуметтік, биологиялық және қоғамдық ұйымдастыру өлшемдерінің жататындығы мәлім. Онтогенездің орта кезеңінде, оның морфологиялық, физиологиялық белгілері жетекші күш ала бастайды. Бірте – бірте бала өскен және дамыған сайын, оның жас кезеңдерін анықтауда әлеуметтік, биологиялық және қоғамдық ұйымдастыру өлшем белгілері жетекші рөлге ие болады.
Қазіргі кезде жас кезеңдердің көпшілік қабылдаған үлгісі жетекші педиатр академик А.Ф.Тур ұсынған кесте бойынша жасалған. Осы жіктеу үлкен медициналық энциклопедияның (ҮМЭ) соңғы үшінші басылымында да келтірілген (М., 1976, 4т., 381 – 383 – бб.).

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Жеке бастың және қоғамдық гигиенадан хабардар болып, гигиена
талаптарын білу әр түрлі жұқпалы ауруладың мәдениетті болуына тәрбиелейді .
Гигиена тәртібін сақтамайтын ұқыпсыз адамның айнала қоршаған ортаға
жағымсыз әсер беретін сөзсіз белгілі нәрсе.
Егер адамның гигиенадан алған білімі тұрмыста, адамдармен қарым –
қатынаста, жеке өмірінде мықты гигиеналық әдет – дағды қалыптастырса, онда
гигиенадан алған тәрбиесі нәтижелі болғаны.

Денсаулықтың жас және жыныстық ерекшеліктері

Жас кезеңдерінің негіздері

Онтогенездік – бөліну негіздерінде морфофизиологиялық, әлеуметтік,
биологиялық және қоғамдық ұйымдастыру өлшемдерінің жататындығы мәлім.
Онтогенездің орта кезеңінде, оның морфологиялық, физиологиялық белгілері
жетекші күш ала бастайды. Бірте – бірте бала өскен және дамыған сайын, оның
жас кезеңдерін анықтауда әлеуметтік, биологиялық және қоғамдық ұйымдастыру
өлшем белгілері жетекші рөлге ие болады.
Қазіргі кезде жас кезеңдердің көпшілік қабылдаған үлгісі жетекші
педиатр академик А.Ф.Тур ұсынған кесте бойынша жасалған. Осы жіктеу үлкен
медициналық энциклопедияның (ҮМЭ) соңғы үшінші басылымында да келтірілген
(М., 1976, 4т., 381 – 383 – бб.).

Ана құрсағындағы даму кезеңі
(антенатальдық)
а) ұрықтың эмбрионалдық даму кезеңі – бірінші екі ай (әр ай 28
күндей)
б) жолдастың даму кезеңі (эмбрионалдық 3 айдан бастап, 10 – шы ай
толғанға дейін).

Құрсақтан тыс даму кезеңі
1. Жаңа туған (неонатальдық) сәтінен бастап, 28 күн толғанға дейін(4
аптаға дейін).
2. Еметін шақ не кіші бақша тобындағы жас – 4 аптадан 12 аайға дейін.
3. Сүт тістерінің пайда болу кезеңдері – 1 жылдан ьастап 6 – 7 жасқа
келгенде.
4. төменгі мектеп жасы – 7 – 11 жас.
а) препубертат немесе балалық кез:
Ұл балаларда 10 жастан – 12 – 13 – ке дейін.
Қыз балаларда 8 – 9 – дан – 12 – 13 – ке дейін.
5. Жыныстық жетілу кезеңі – пубертаттық, жасөспірім, мектептегі
ересек жас.
Қыздарда 12 – ден – 16 – ға дейін.
Ер балаларда 13 –тен – 17 – 19 – ға дейін.
Бір кезеңнен екіншіге ауысу тұсын жекелей дамудағы шұғыл өзгеріс
кезі, не сындарлы (критический) саты деп белгілейді. Әрбір жас
кезеңқоршаған орта жағдайына қарай айрықша физиологилық ерекшеліктерімен
сипатталатын болғандықтан, Бұладың түп негізіне организмнің сыртқы ортамен
қарым – қатынасын қамтамасыз ететін орталықтың басы механизмдерін
жатқызады.
Сындарлы кезеңнің өзінің қысқа мерзімді шекарасы болмақ. Осы тұста
түрлі жүйелердің қызметі ортаның бұдан жас кезеңдерінде болмаған жағдайына
деген икемділікті қамтамасыз ететін шапшаңдықтың жаңа деңгейіне ауысады.
Тағам сипатына орай, бұл организмнің қоршаған ортамен байланысын
анықтайтын басты факторы болғандықтан да, профессор И.А.Аршавский
құрсақтағы (антенатальдық) даму кезеңдеріндегі мына тұстарды айырып,
ажырата білуді ұсынады:
а) тамақтанудың гистотропты жүйесі,
б) тамақтың желток түрі. Бұдан соң ұрықтық кезең (эмбрионалдық)
тұстарымен (фазамен) ауысып отырады. Бұл кезең ұрық ана организмі мен
жолдасы (плацента) қан айналымы арқылы байланысады. Бұл кезең екі аптаға
созылатын шұғыл сындарлы кезең болып саналады, содан соң феталды кезең
басталады. Бұл тұста ұрық ана қаны арқылы (гемотрофты тағам) және ұрықты
қоршаған су арқылы (аминотрофты) қоректенеді.
Жаңа туған нәресте неонаталдық кезеңнен өтеді. Бала уыз сүтімен
тамақтанады, ортаның өзгеріп тұратын температура жағдайына, гравитацияға
бейімделу үрдісі байқалады, өкпемен тыныстауға көшеді.
Еметін шақ 29 – шы күннен бастап, 1 жылға дейін созылады, тамақтану
емшек емізу арқылы сипатталады. Бұл кезде баланың дене, қозғалыс – жүйке,
ой - өрісінің тез дамуы байқалады. Дененің мейлінше дамуы 2 – 4 бойында
көңіл аудартады. Аралас тамақтандыру кезіне ауысу басталащды.
Бақша, мектеп алдындағы кезең 1 жастан 3 – ке дейін балалардың дене
дамуында біршама белсенділікпен, негізгі физиологиялық жүйелердің толымды
жетілуімен сипатталынады. Бұлшық ет көлемі үдеп өсе бастайды. Екінші жыл
аяқталар кезде тістерінің шығуы аяқталады. Сәбилік тип тоқталып, кішкентай
бала типіне көшеді.
Мектепке дейінгі кезең 3 – тен 7 жасқа дейін. Бұл кезеңде дене
салмағы бірте – бірте ауырлай бастайды, аяқ – қолдары ұзарады, сүт тістері
біртіндеп түседі, тұрақты тістері шыға бастайды. Бұл тұса ішкі ағзалар
құрылымының ажыратылу үрдісі байқалады. Ой өрісі айрықша дамиды. Ақыл – ес
біраз жақсарады. Ер балалар мен қыздар мінез – құлықтарындағы айырмашылық
көрініс бере бастайды.
Төменгі мектеп жасы – 7 – 11. Бұл кезде дене дамуындағы айқын
жыныстық белгілер байқалады. Өсу, жетілу қалпында, сондай – ақ дене
бітіміндегі жыныстық ерекшеліктердің қалыптасу тұрғысында ер балалар мен
қыздар арасында айырмашылықтар көз тартады.
Жоғары мектеп жасындағылар ішкі секреция бездерінің күрт өзгеруімен
сипатталады. Қыздар үшін бұл кезең екпіні үдемелі жыныстық жетілу кезеңі,
ал бозбалалар үшін бұл кез – тек бастама ғана. Бұл ерік – жігер
қалыптасуының, рухани дамудың қиын кезеңі.
Әр балада биологиялық дамудың жекелей үлгісі, түрі болмақ. Сондықтан
да жасы кіші балалардың рефлекістерінің дамуына қарап, ересек мектеп
жасындағы балалардың екінші жыныстық белгілерінің дамуына, динамометрия
көрсеткіштеріне орай биологиялық жасты анықтайды.
Ересек адамның жас кезеңі:
1. бозбалалық жас – ерлерде 17 – ден – 21 – ге дейін,
әйелдерде 16 – дан –
20 – ға дейін.
2. Кәмілеттік жас – ерлерде – 21 – ден – 60 – қа дейін,
әйелдерде -20 – дан – 55 – ке дейін.
а) бірінші кезең – ерлерде – 21 – ден – 35 – ке дейін,
әйелдерде – 20 –дан – 35 – ке дейін.
Дене өсуі тоқталады, ағза қызметтерінде межелі жетілу және тұрақталған
қалыптылық байқалады.
б) екінші кезең – ерлерде – 60 –қа дейін.
әйелдерде – 55 – ке дейін.
Нейроэндокриндік қайта қалыптасумен сипатталады.
3. егде жас – ерлерде және әйелдерде – 75 – ке дейін.
4. қариялық жас – 75 жастан кейінгі кез.
5. Ұзақ өмір сүрушілер – 90 жастан асқан адамдар.

Ұрық және балалар денесінің даму қалпын анықтайтын тәсілдер
“Дененің дамуы” деген термин дене бойы мен салмағы өсуінің динамикалық
үрдісі және дененің басқа бөліктерінің дамуы және баланың биологиялық
жетілуі, әсіресе жасқа толар шағындағы статистикалық және қозғалыс
функцияларын қалыптастыру болып ұғындырылады.
Көп жағдайларда қалыпты өсудегі ауытқулар мен салмақтағы кішігірім
артықшылық түрлі созылмалы аурулардың алғашқы белгілері ретінде танылады.
Ана құрсағындағы баланың даму кезеңінде бойдың ең үдемелі өсуі және
дене көлемінің ұлғая бастағандығы байқалады.Ана құрсағындағы даму мерзіміне
байцланысты бала бойының өсуі жөніндегі жорамал пікір қалыптастыру не мына
тәжірибеге негізделген формулалар арқылы анықталады:
1. ГААЗ формуласы – ұрық бойының ана құрсағындағы алғашқы 5 ай
кезіндегі даму қалпы жүктілік айының квадыратына тең. Ұрықтың
5 айдан кейінгі бойы айлар сананың 5 – ке деген көбейтіндісіне
тең болады.
2. Ұрық бойының ұзындығы – жүктілік шамасы 25 аптадан 42 – ке
дейін болғанда 10 см шамасында кейінгі апталардың мерзіміне
тең болмақ.
3. Дене салмағын анықтау үшін мына формулалар қолданылады. Мерзім
25 – тен 42 аптаға дейін, ұрықтың дене салмағы 30 аптада –
1300 г. теңеледі.
а) ал әр келер апта сайын 200 г. қосу керек.
б) ал әр жетпейтін жеті сайын 100 г. алып отыру керек.

Бір жас аралығындағы баланың дене ұзындығы былайша есептелінуі мүмкін:
1.І тоқсан алғашқы 3 айда – бой ай сайын 3 см, ал тоқсан (квартал)
сайын 9 см өседі.
2. ІІ тоқсан – ай сайын – 2,5 см,
3. ІІІ тоқсан – ай сайын – 1 см – ге .
Бір жасқа дейінгі бой ұзындығы қосылар жалпы қосымша – 25 см, 1
жастан кейін өсу бәсеңдейді. Екі мен үш жас аралығында бойдың өсуіне
қосылар қосымша 12 -13 және 7 – 8 см – ге сәйкес өлшемді құрайды десек одан
әріде өсу біршама қалыпты болмақ,қыз балаларда қысқы мерзімді өсу кезеңі
тұрақталады, ал енді 8,5 жастан 11,5 – ке дейін бойдың өсуі жеделдей
бастайды.
1 жастан асқан балалардың бой ұзындығын шамамен есептеу үшін мына
формулаларды пайдалануға болады:
1. 4 жастағы баланың бойы 100 см болмақ. Егерде жасы 4 – ке жетпесе,
онда бойы 100 см – 8 * (4 – n); n – жас саны.
Егер жасы 4 – тен асса, онда бой =100 + 6 * (n – 4); n – жас саны.
2. 2 – ден 15 – ке дейін бала бойы 8 жастағы бой ұзындығы 130 см – ге
тең өлшеммен шығарылады, әр жетпес жыл сайын 130 см – ден 7 см алынады, ал
әр алдағы жыл сайын 130 см –ге 5 см қосылады.
Дене салмағын анықтау үшін мына формулалар қолданылады:
1. Туғандағы дене салмағы ... + 800 г * n) n – алғашқы жарты жыл
бойындағы айлар саны. 800 – алғаш жарты жыл бойындағы орта есеппен
алынған қосымша.
2. 6 айлық баланың дене салмағы =8200 г., әрбір толмаған ай сайын 800
г алынады да, келер ай сайын 400 г. қосылады.
3. 2 – ден 11 – ге дейінгі бала салмағы =10,5 кг + 2 * n (n – 11 – ге
дейінгі жас).
4. 12- ден – 15 – ке дейінгі салмақ = n *5 – 20 кг (n – 15 – ке
дейінгі жас). Туғаннан кейін болатын дене құрлысындағы үлкен
өзгерістерге орай шамамен бой мен салмақ көрсеткіштерінің
сәйкестігін мына формулалар арқылы анықтауға болады:
1 жастағы балалар үшін – 65 см бойда 8000 г.
а) әрбір толмаған бой см 8000 – 300 г. осыдан шығарылады.
б) әр бойдың қосымша см сайын 8000 + 250 г.
2,3 жастан асқан балалар үшін бой ұзындығы – 120 см болса, салмағы 25
кг.
а) әр жетпес бой 5 см сайын – (25 кг – нан – 2 кг.) алу
б) ал әр келер 5 см сайын – (25 кг + 3 кг.) қосу керек.
Бас аумағының өзгеруі бала денесінің даму көрсеткіштерінің бірі,
өйткені бас аумағы баланың биологиялық даму заңдылықтарын айқындай
түсседі. Содан соң, бас сүйегіндегі көзге түсер аурулар патологиялық
жағдаятты көрсетеді. Орта шамамен туардағы бас аумағы = 34 – 35 см.
Алғашқы айлардан 5 жасқа дейін ол тез өсе бастайды.
Бас аумағын шамамен мына формулалар арқылы айқындауға болады:
1. Жасқа толғанша – 6 айлық баланың бас аумағы 43 см.
а) әр жетпес ай сайын 43 см – 1,5 см алынады.
б) әр келер ай сайын 43 см + 0,5 см қосылады.
2. 2 – ден – 15 – ке дейінгі жастағы балалар үшін: 5 жасар баланың
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.