Қазақстан Республикасында еңбек нарығының қалыптасуы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕҢБЕК
НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

1.1 Қазақстандағы еңбек нарығының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 еңбек нарығының негізгі проблемалары мен перспективалары ... ..

2 ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1 еңбек нарығының болашағы және зейнетақы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 еңбек нарығын реттеудегі әлеуметтік әріптестік және оның дамуы ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Нарықты экономиканың және нарық қатынастарының ең маңызды жағы адамдардың еңбек қызметтерін толассыз жандандыруында. Еңбектің табиғаты, қоғам дамуындағы рөлі өзгермесе де, әлеуметтік - экономикалық және қоғамдық – саяси сипаты жағынан байланыссыз болса да нарықтық экономика кезеңінде еңбек қатынастары, еңбекті басқару, еңбекті қолдану түбегейлі өзгереді. Егер нарық қатынастары еңбек әлеуетінің нәтижесіне, еңбек өнімділігінің сапасына , адамдардың еңбекке деген көзқарасының өзгеруіне әсерін тигізбейтін болса, онда нарықты экономика өзінің жоғары деңгейлі мәнін жоғалтқан болар еді.
Нарықты экономика кезеңінде адамның кез келген еңбек қызметі, атап айтқанда, ой- қуаты, энергиясы, уақыт шығындары нысанына, жұмыстың тәсіліне қарамай еңбек болып есептеледі. Еңбек қатынастарында еңбек уәжін де атап айту қажет.
Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» Заңында « еңбек қатынастары – тараптардың әдетте жеке еңбек және ұжымдық шарттар негізінде белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыруы жөнінде туындайтын жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар » - делінген.
Адамның алдына қойған мақсаты, оны ынталандыратын уәждер зор рөл атқарады, олардың бастысы еңбекті, жұмыс күшін ақшалай бағалау, еңбек қатынастарын реттеу.
Сонымен қатар нарықты экономика еңбек нарығы мен жұмыс күшінің қажеттілігінен туындайды. Қызметкерлер жұмыс күшін өздері жұмыс берушілерге сатылады. Олар нарықта еңбегін мамандығына, талабына, сапасына, еңбек қабілетіне, біліктілігіне қарай бағалайды. Нарық болса, сұранысқа байланысты жұмыс күшінің бағасын төмендетуге тырысады. Ал адам жұмыс күшінің иесі ретінде, бәскелестік кең жайылған шақта сапасын, жұмыс қабілеттілігін, мамандығын жоғарылатуға тырысады. Олай болмаған күнде жұмыссыздар санының көбейу қаупі туады.
Нарық жалдау қатынастарын да қарастырады, одан барып жұмысқа орналасу мәселелері туады. Жалданатын жақ жалданатын жұмыскерлерге қойылатын талаптарында өзіне қажеттілігіне, оның жай – күйіне, біліктілік – мамандық деңгейіне, жынысы, жасы, сипаттамасына моральды – психологиялық мінездемесіне қарай қабылдайды. Жалданатын жақ төленетін еңбекақы деңгейіне, еңбек жағдайларына жұмыс орнының мамандығына сай келуіне, еңбектің бағалылығына, жұмыстың сапалық – психологиялық ахуалына, басқарушының мәдениеттілігіне қарай зерделейді. Егер сұраныс пен ұсыныс дәлме – дәл келсе жал туралы келісім шешіледі.
Еңбек қызметі процесінде еңбек қатынастары өзара келісім – шарт арқылы реттеледі. Өзара шарт – бұл жалдаушы мен жалданушы арасындағы қысқа мерзімге тұжырымдалатын келісім. Егер өзара шартта көрсетілген талаптар орындалмайтын болса, келіспейтін жақ тоқтатуына болады.

1. Арқа ажары 2004 жылы, 16 қараша
2. Жаршы – 2005, №5
3. ҚазҰУ хабаршысы 2006, №4 (56) экономика сериясы
4. Дала мен қала 2007, 5 қаңтар №1
5. Азия Транзит 2007, №7,8
6. Президент және халық 2008, 28 ақпан №9
7. ҚарМУ хабаршысы 2008, №8 экономика сериясы
8. Қазақстандағы мамандар анықтамалығы 2004, №8
9. Қазақсиан республикасындағы еңбек туралы заңы: Алматы: Жеті жарғы, 2000 жыл, 120 бет.
10. Мәткәрім Әкімжанов Нарықтық экономика әліппесі – Алматы 1995ж.
96 бет.
11. Сәлімбаев Б.Қ., Досхожаев Д.Т.- Еңбекті мөлшерлеу: оқу құралы – Алматы: экономика 2001 жыл, 120 бет.
12. Я.Әубәкіров. Экономикалық теория негіздері : оқулық – Алматы, «Санат» 1998 ж. 497 бет7
13. Друкер Питер. Нарық: топжарып алға шығу: Практика мен принциптер – Алматы:Білім, 1994 ж.320 бет.
14. Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар: оқу құралы – Алматы: «Санат», 1998 ж. 192 бет.
15. Н.Қ.Мамыров Халықаралық экономикалық қатынастар: оқу құралы – Алматы: Экономика, 1998 ж. 177 бет.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕҢБЕК
НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1.1 Қазақстандағы еңбек нарығының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.2 еңбек нарығының негізгі проблемалары мен перспективалары ... ..

2. ЕҢБЕК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК
ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.1 еңбек нарығының болашағы және
зейнетақы ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
2.2 еңбек нарығын реттеудегі әлеуметтік әріптестік және оның
дамуы ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Нарықты экономиканың және нарық қатынастарының ең маңызды жағы
адамдардың еңбек қызметтерін толассыз жандандыруында. Еңбектің табиғаты,
қоғам дамуындағы рөлі өзгермесе де, әлеуметтік - экономикалық және қоғамдық
– саяси сипаты жағынан байланыссыз болса да нарықтық экономика кезеңінде
еңбек қатынастары, еңбекті басқару, еңбекті қолдану түбегейлі өзгереді.
Егер нарық қатынастары еңбек әлеуетінің нәтижесіне, еңбек өнімділігінің
сапасына , адамдардың еңбекке деген көзқарасының өзгеруіне әсерін
тигізбейтін болса, онда нарықты экономика өзінің жоғары деңгейлі мәнін
жоғалтқан болар еді.
Нарықты экономика кезеңінде адамның кез келген еңбек қызметі, атап
айтқанда, ой- қуаты, энергиясы, уақыт шығындары нысанына, жұмыстың тәсіліне
қарамай еңбек болып есептеледі. Еңбек қатынастарында еңбек уәжін де атап
айту қажет.
Қазақстан Республикасының Еңбек туралы Заңында еңбек қатынастары –
тараптардың әдетте жеке еңбек және ұжымдық шарттар негізінде белгілі бір
еңбек қызметін жүзеге асыруы жөнінде туындайтын жұмыс беруші мен қызметкер
арасындағы қатынастар - делінген.
Адамның алдына қойған мақсаты, оны ынталандыратын уәждер зор рөл
атқарады, олардың бастысы еңбекті, жұмыс күшін ақшалай бағалау, еңбек
қатынастарын реттеу.
Сонымен қатар нарықты экономика еңбек нарығы мен жұмыс күшінің
қажеттілігінен туындайды. Қызметкерлер жұмыс күшін өздері жұмыс берушілерге
сатылады. Олар нарықта еңбегін мамандығына, талабына, сапасына, еңбек
қабілетіне, біліктілігіне қарай бағалайды. Нарық болса, сұранысқа
байланысты жұмыс күшінің бағасын төмендетуге тырысады. Ал адам жұмыс
күшінің иесі ретінде, бәскелестік кең жайылған шақта сапасын, жұмыс
қабілеттілігін, мамандығын жоғарылатуға тырысады. Олай болмаған күнде
жұмыссыздар санының көбейу қаупі туады.
Нарық жалдау қатынастарын да қарастырады, одан барып жұмысқа орналасу
мәселелері туады. Жалданатын жақ жалданатын жұмыскерлерге қойылатын
талаптарында өзіне қажеттілігіне, оның жай – күйіне, біліктілік – мамандық
деңгейіне, жынысы, жасы, сипаттамасына моральды – психологиялық
мінездемесіне қарай қабылдайды. Жалданатын жақ төленетін еңбекақы
деңгейіне, еңбек жағдайларына жұмыс орнының мамандығына сай келуіне,
еңбектің бағалылығына, жұмыстың сапалық – психологиялық ахуалына,
басқарушының мәдениеттілігіне қарай зерделейді. Егер сұраныс пен ұсыныс
дәлме – дәл келсе жал туралы келісім шешіледі.
Еңбек қызметі процесінде еңбек қатынастары өзара келісім – шарт арқылы
реттеледі. Өзара шарт – бұл жалдаушы мен жалданушы арасындағы қысқа
мерзімге тұжырымдалатын келісім. Егер өзара шартта көрсетілген талаптар
орындалмайтын болса, келіспейтін жақ тоқтатуына болады.
Еңбек қатынастарындағы өзара шарттық бәсекелестікпен қатар тапшылықтың
жұмыс орнын қамтуы нарық экономикалық тұтқасы. Мұның өзі қызметкердің еңбек
өнімділігінің өсуіне, жоғары нәтижеге жетуіне, оның еңбек ұжымының және
жолдауының алдында жауапкершілігін күшейтуіне әсерін тигізуі ықтимал. Егер
екі жақ бір – біріне сенімділік білдірсе өзара шартты ұзартуына, тіпті
өмірлік шарт жасауға болады.

1 Қазақстан Республикасында еңбек нарығының қалыптасуы

Қазақстан Республикасы нарықтық қарым – қатынасқа көшіп жатқан
кезеңінде көптеген күрделі мәселелерді дәйекті шешуге тура келді. Олардың
бірі – еңбек нарқын қалыптастыру және дамыту.
Еңбек нарқының негізгі мақсаты – еңбек ресурстарын жұмыспен тиімді
және нәтижелі қамту. Еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен қамту аса күрделі
әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Нарыққа бет алған сайын бұл мәселе
экономикалық өмір тіршілігінде өткір және батыл қойылған саяси –
экономикалық және әлеуметтік мақсаттарға жетудің шартты жағдайларының
бірі.
Сонымен қатар еңбек нарығында бүгінгі күнгі ең маңызды мәселелер – ол
халықты жұмыспен қамту ғана емес, оған жұмыссыздық та кіреді. Осы
мәселелерді шешу үшін ең алдымен еңбек нарығын жүйелі түрде талдап, сонан
соң ондағы болып жатқан өзгерістерді бағалап, әрбір аймақтың өзіндік
ерекшеліктерін ескере отырып, еңбек ресурстарын басқару жүйесін жетілдіру
қажет.
Жұмыспен тиімді және нәтижелі қамту, демек еңбек нарқын қалыптастыру

өндірістік қатынас негізінен туындаған оның ерекшеліктерінен бейнелейтін
сапа белгісі. Жұмыспен тиімді қамту әрбір елдің, нақтылы даму кезеңдерінің
деңгейіне сай жұмысқа жарамды адамдарды үнемді және нәтижелі пайдаланып,
оларды шаруашылық сфералары мен салалары және территория бойынша бөлудің
және қайта бөлудің оптималды тепе – теңдік үлесімділігіне жету. Қорыта
айтқанда, Республикамызда еңбек нарығын қалыптастырудың және дамытудың
негізгі мақсаты осы. Олай болса Қазақстан Республикасының нарықтық
қатынасқа өту кезеңіндегі еңбек нарығын құрудың ауданы қандай, осы
бағыттағы нақтылы көкейкесті мәселелерді шешудің барысы қалай ?
Қазіргі жағдайда, нақты және анық айтатын болсақ, еңбек нарығы жөнінде
әңгімелеу әзірше ертерек. Еңбек нарығын қалыптастыру және дамыту бірнеше
кезеңдерден тұратын және белгілі бір мерзімді қажетсінетін аса күрделі
және өте жауапты экономикалық- әлеуметтік әртекті кешенді процестердің
жиынтығы.
Осы айтылғандар өзара әсер ететін үндес және сабақтас жатқан
процестер. Еңбек нарығын қалыптастыруда және дамыту барысында
Республикамыздың тарихи дамыту белестерін, дәстүрін, тәжірбиесін, аймақтың
ерекшеліктерін әр кез есте сақтаған абзал. Қазақстан Республикасының
қазіргі жағдайында еңбек нарығының қалыптасуына саяси ахуал, экономикалық
- әлеуметтік даму, нарықтық инфрақұрылымдар, демографиялық процестер,
аймақтық ерекшеліктер тікелей әсер етіп отыр. Қазір саяси ахуал және
ұлтаралық қатынастар тұрақтана түсуде. Өркениетті бағыт өзінің қиындығына
қарамастан тура қалыптасып келеді.Осы мәселе жөніндегі бүкіл әлемдік
үлгіге бет алуымыз тарихи маңызы бар жұмыс, еңбек нарығын дамытуға берері
мол жұмыс.
Еңбек нарығын қалыптастыру және дамытудағы келесі жағдай –
экономикалық - әлеуметтік дамуы. Осы дамудың деңгейі мен қарқыны нарыққа
өту кезеңінде жіберіліп жатқан кемшіліктер мен қателіктердің арқасында
оңды сипатқа және нәтижелерге әлі де болса қолымыз жетпей тұр.
Экономикалық өмірдің ауыр салмағы халыққа оңай тиіп жатқан жоқ.
Экономиканы толық тұрақтандыру күн тәртібіне өткір қойылып отыр. Халықтың
күн көріс әрекеті сырғақ бағытқа ие болды, әлеуметтік қорғау шараларының
жүзеге асуы өте баяу, заман талабынан әлде қайда төмен
жатыр.Республикамыздағы нарықтық инфрақұрылымдардың дамуы қандай да бір
жеңіл – желпі сынды көтере алмайды. Осы жағдайлар еңбек нарығының дамуына
белгілі дәрежеде тосқауыл болуда.
Еңбек нарығының дамуына әсер ететін келесі жағдай – демографиялық
ахуал. Бұл бағыттың алғаш өзгерістерімен өзіне тән ерекшеліктері бар. Атап
айтқанда, өмірге келетін сәбилердің деңгейі біршама төмендейді, өлім
көбейді, өмір сүру жасының ұзақтығы аздап та болса азайды, жасы ұлғайған
адамдардың үлес салмағы өсті және он жеті жасқа дейінгі жас өспірімдердің
үлес салмағының деңгейі салыстырмалы түрде жоғары. Қорыта айтқанда,
Қазақстан Республикасының халқының ұдайы өсімі (демографиялық процесс)
прогрессивті типте. Демек, экономикалық және мәдени дамуға қажетті еңбек
ресурстарымен қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында еңбек нарығын дамытуда аймақтық ерекшеліктер
бар. Тұрғындардың көпшілігі ауылдық жерде тұрады, үй шаруашылығымен
айналысатындардың үлес салмағы жоғары.Оңтүстік Қазақстан аймағында еңбекке
жарамды адамдардың 28,5% пайызы үй шаруашылығында жұмыс істейді. Кейбір
жекелеген облыстар мен аудандарда бұл көрсеткіш біршама жоғары. Үй
шаруашылығында жұмыс істейтіндердің кәсіби білімі және біліктілігі
қажеттілікпен көбі төмен екендігін еске алсақ еңбек нарығының дұрыс
қалыптасуына жеке ілгері дамып кетуі қалыптасуына және ілгері дамып
кетуіне тигізіп отырған әсерін аңғару қиын емес.
Қазақстан Республикасында еңбек нарығын дамытудың келесі актуалды
мәселесі – жұмыссыздық. Негізгі себебі өндірістің бүтіндей немесе жартылай
тоқтап қалуы. Республикамызда демалысқа шығуға мәжбүр болғандардың саны
1000000 астам. Бұлардың 65% пайызы демалыс ақысын алмағандар.
Республикамыздың бір ғана Оңтүстік Қазақссіпорындар бар. Басқа аймақтар
жөнінде де осыны айтуға болады. (Өндірістен қол үзіп босап қалу, сөйтіп
жұмыссыздар армиясының қатарын молайту жөнінде де осыны айтуға болады).
Өндірістен қол үзіп босап қалу, сөйтіп жұмыссыздар армиясының қатарын
молайуы жөнінде айта кететін ақиқат бар. Ол – нарықтық қатынас жағдайында
осы процестің үнемі және үздіксіз болып тұратындығына. Демек, жұмыссыздық
нарықтық қатынастан туындайтын объективті процесс, бұдан планетамыздағы
ешбір мемлекет қашып құтылған емес. Экономикалық өмір шынысының тағы бір
шындығы бар. Ол – жұмыссыздықтың деңгейі (көлемі мен шегі).Бұл жөнінде осы
мәселені арнайы зерттеушілер бір пікірге келе алмай отыр. Біздің
пікірімізше, жұмыссыздықтың көлемі мен шегі мәңгілік емес, өзгермелі шама,
барлық мемлекетте бірдей болуын армандау қиялдың ғана жемісі. Әрбір жеке
мемлекеттің өркендеу белестеріне және ерекшеліктеріне сәйкес келетін
жұмыссыздықтың оптималды деңгейі болуы қажетті және шартты жағдай. Мақсат
– тиімді және оңтайлы дәрежеге ұмтылу және оны қалыптастыру. Осыған орай,
Республикамызда кезек күтпейтін мәселелердің бірі – жұмыссыздардың заңды
статусын белгілеу, оларды әлеуметтік қорғаудың жүйесіне жасау, төлемдердің
көлемдерін белгілеу, оларды есептеу және таратып берудің ыңғайлы қарапайым
жүйесіне көшу және т.б.
Бұрын кеңес өкметі кезінде жаңадан зауыт, фабрикалар іске қосылып
жатса, оған керекті техниктерді, инженерлерді негізінде Ресей жақтан
әкелетін.
Қазіргі кезде Қазақстандағы жастардың еңбек нарығындағы жағдайы, соңғы
жылдары едәуір шиеленісіп нашарлауда. Қазіргі кезде жастар арасындағы
жұмыссыздық көлемі өсіп бара жатыр. Соған орай, жас адамдардың
мүмкіндіктері шектеулі, бәсеке қабілетіліктері төмен басқа халық
категориясымен салыстырғанда.
Мемлекет ғана 70 – жыл бойы жұмыс беру монополиясы еді. 1991жылға дейін
құқылы жалпыға бірдей жұмыс бастылық принципі істеді. Сол кезде көптеген
кәсіпорындарда жұмыс күші көп болды. Тіпті 90 – жылы 10 миллион адамнан 20
миллион адамға дейін анықталды.Ал қазір жас балалары, жұмыс таба алмай
отырған адамдары бар отбасыларының жағдайы қиындап кетті.

1. Қазақстандағы еңбек нарығының ерекшеліктері

Қазіргі ұлттық нарықты экономикалық байланыс пен қатынастар ретінде
сипаттауға болады. Атап айтсақ, мұнда, біріншіден, өндірушілер мен
тұтынушылар арасындағы қатынастар, өзара байланыстар анықталса, екіншіден
ол байланыстар қайтарымдылықты, тепе-теңдікті объективті түрде алдын-ала
анықтайды, үшіншіден, бұл байланыстарда өзар бәсекелестік болады.Бұл
аталғандар жалпы заңдылық. Нарықтық шаруашылықтың бір артықшылығы оның
өзін-өзі реттеу механизмі бар.Нарықтың барлық түрлеріне осы қасиет
тән.Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан алуан, оны: капитал, валюта, бағалы
қағаздар, еңбек, ғылыми- техника туындылары, ақпарат және т.б. нарық
түрлеріне бөлуге болады.Бұл аталғандардың ішіндегі ең негізгілерінің бірі-
еңбек нарығы.Ендігі мәселе сол еңбек нарығының Қазақстандағы қазіргі
жағдайы мен оның өзіндік ерекшеліктері жөнінде болмақ.Еңбек нарығының
басты тұлғасы- жұмысшы күші. Жүргізілген талдау объектісіне экономикалық
тұрғыдан белсенді халық алынды.Оның қатарына кономикалық қызметтің барлық
түрлерінде жұмыспен қамтылғандар және жұмыссыздар кіреді. Ал жұмыссыздарға
– халықтың экономикалық тұрғыдан белсенділігін, өлшеу үшін белгіленген
жастағы, қаралып отырған кезең ішінде бір мезгілде 3 негізгі көрсеткішке
жауап беретін адамдар жатады: жұмыссыз болды (табысты жұмысы болмауы), оны
іздеумен белсенді айналысты, белгілі бір кезең ішінде жұмысқа кірісуге
әзір болды. Осы негізгі ұғымдарды басшылыққа ала отырып, Қазақстан еңбек
нарығындағы кейінгі бес жыл ішіндегі негізгі көрсеткіштерді талдап
көрелік.
кесте 1- еңбек нарығының негізгі көрсеткіштері
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Экономикалық тұрғыдан белсенді 7479,1 7399,7 7657,3 7840,6 7901,7 7963,4
халық, мың адам
Экономикалық белсенділік 70,2 70,1 70,0 69,9 69,4 69,6
деңгейі,%
Жұмыспен қамтылған халық,мың 6698,8 6708,9 6985,2 7181,8 7261,0 7341,7
адам
Жұмыспен қамтылу деңгейі,% 89,6 90,7 91,2 91,6 91,9 92,3
Жалдамалы қызметкерлер, мың адам3863,3 4030,2 4229,6 4469,9 4640,5 4811,1
Жұмыспен қамтылған халық 57,7 60,1 60,6 62,2 63,9 64,1
санындағы үлесі,%
Өздігінше жұмыс істейтіндер,мың 2835,5 2678,7 2755,6 2711,9 2620,4 2611,3
адам
Жұмыспен қамтылған халық 42,3 39,9 39,4 37,8 36,1 35,6
санындағы үлесі, %
Жұмыссыз халық, мың адам 780,3 690,7 672,1 658,8 640,7 622,6
Жұмыссыздық деңгейі,% 10,4 9,3 8,8 8,4 8,1 7,9
Экономикалық тұрғыдан енжар 3175,8 3155,3 3278,6 3383,4 3476,9 3575,5
халық, мың адам
Халықтың экономикалық тұрғыдан 29,8 29,9 30,0 30,1 30,6 30,7
енжарлығының деңгейі,%

Экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны 2005 жылы 7963,4 мың адам
болды.Бұл көрсеткіш 2001жылмен салыстырғанда 484,4 мың адамға көбейген.
Жалпы бес жыл мерзім ішінде жыл сайын белсенді халық саны тұрақты артып
отырған.Мұның басты себебінің бірі- қоғамдық өндірістің қарқын ала
бастағаны.
Бұған байланысты жыл сайын халықтың жұмыссыздық деңгейі біртіндеп азая
түсті. Бірақ та әлі де жұмыссыздық деңгейі белгіленген жоспардан анағұрлым
жоғары болып тұр.Сондықтан да Республикада кіші және орта бизнесті барынша
дамыту проблемасы кезектегі маңызды мәселелердің бірі деп саналады.Шағын
бизнесті өндірістік,қаржылық-несиелік,ақпара ттық және құқықтық қолдауға
бағытталған кәсіпкерлікті дамытудың аймақтық бағдарламасын шаралар кешенін
жүзеге асыру Қарағанды облысында шағын бизнесті дамытудың негізгі
көрсеткіштерін өсіре түсті.Бұл облыс бойынша шағын бизнеспен айналысушылар
саны 2005 жылмен салыстырғанда 6,4%-ға артып,2006жылдың қорытындысы
бойынша 101,1 мың адамға жетті.Өндірілген өнім көлемінің өсу динамикасы
15,9%-ға артты.
Қазақстанның әлемнің бәсекеге неғұрлым қабілетті 50 елінің қатарына
ену стратегиясында айқындалған, шағын және орта бизнесті дамыту
саласындағы кәсіпорындарды кластерлік бастамаларды жүзеге асыруға көптеп
тарту, халықаралық сапа стандартттарын енгізу, әкімшілік кедергілерді
азайту, кәсіпкерлікті инфрақұрылымдық және несиелік қолдауды жетілдіру,
әлеуметтік жауапты бизнесті қалыптастыру сияқты бірінші кезектегі
міндеттер алдағы жылы өз шешімін таппақ.
Еңбек ресурстарын тиімді пайдалану шараларын жүзеге асыру нәтижесінде
әсіресе соңғы жылдарда еңбек нарығындағы көрсеткіштердің өзгеруі анық
байқалды. (кесте-2)
Кестеде көрсетілгендей негізінен көптеген көрсеткіштерде оң өзгерістер
орын алған, әсіресе жұмысқа қамту жыл сайын жақсара түссе, ал
жұмыссыздықпен жүрген халық саны жыл сайын азайған. Демек жаңа жұмыс
орынының ашылуына байланысты жұмыскерлерді қайта оқыту, жаңа мамандыққа
даярлау мәселелері өз шешімін таппақ.
Нарықтық экономикаға тән нәрсенің бірі – жұмыссыздықтың болуы.
Сондықтан да басты міндет бұл көрсеткішті барынше азайта түсу. Бұл
құбылыстың қайнар көзін білу үшін жұмыссыз халықты жынысы, жасы және
тұратын жері бойынша бөліп талданды.(кесте 3)

кесте 2- еңбек нарығындағы көрсеткіштердің өзгеруі
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Экономикалық тұрғыдан 105,2 98,9 103,5 102,4 100,7 101,1
белсенді халық
Жұмыспен қамтылған халық108,0 100,2 104,1 102,8 101,1 102,3
Жалдамалы қызметкерлер 110,2 104,3 104,9 105,7 103,8 104,1
Өздігінше жұмыс 105,2 94,5 102,9 98,4 96,6 93,8
істейтіндер
Жұмыссыз халық 86,1 98,5 97,3 98,0 97,2 96,9
Экономикалық тұрғыдан 86,9 99,4 103,9 103,2 102,7 103,1
енжар халық

кесте 3- жұмыссыз халықты жынысы, жасы және тұратын жері бойынша бөлу

(мың адам)
2003 2004 2005
Бар лығы еркек тер әйел дер
Бар лығы еркек тер әйел дер
Бар лығы еркек тер
Ресей 60 55
Украина 60 55
Беларусь 60 55
Қазақстан 63 58
Қырғызстан 60 55
Өзбекстан 60 55
Молдова 65 60
Әзірбайжан 62 57
Армения 65 61,5
Гүржістан 65 60

Енді 25 жылдан кейін дүниежүзінде халқының жасының қарттығы бойынша 1-
ші орынға Германия шығуы мүмкін және бұл көрсеткіш ел халқының өмірінің
ұзақтығымен емес, табиғи өсімнің ең төмендігіне байланысты болып отыр. Ал
қазіргі кезде халқының өмірінің ұзақтығы бойынша 1-ші орында Жапония тұр.
Германия федералдық статистика ведомствосының деректеріне қарағанда балалы
болуға мүмкіндігі бар отбасыларының үштен бірінің өмірге ұрпақ әкелуге
құлқы жоқ. Неміс әйелдерінің көпшілігі балалы болу оның қызмет бабында
өсуіне, мансапты қызметкер болуына кедергі болады деп санайды екен. Неміс
әйелдері ғана емес, кәрі құрлықтағы әйелдердің көпшілігі де осындай
көзқараста көрінеді.
Ал, зейнетақы мөлшері бйынша қазақстандық зейнеткерлердің жағдайы
салыстыра қарағанда біршама жақсы.
Мысалы, Украинадағы ең аз мөлшердегі зейнетақы 460 гривен (92 доллар).
2008 жылдан бастап жасы келіп зейнеткерлікке шыққандардың ең жоғары
зейнетақы мөлшері белгіленген, ол шамамен 5640 гривенді құрайды. Тұңғыш
балалы болғандардың жөргекпұлы – 12240 гривен болса, екінші балалы
болғанда бұл болса – 25000 гривен, ал үшінші балалы болғандар – 50000
гривен ала алады. Балалы болғандар бұл соманы бірден ала алиайды, бөліп-
бөліп алады. Алғашқыда 5000 гривенді балалы бола салысымен алады, ал
қалғанын бір жыл ішінде екі- үшке бөліп ала алады. Сәйкесінше, 2-ші, 3-ші
балалы болғандар да тиесілі қаражаттарын екі- үш жылдың ішінде бөліп-бөліп
ала алады.Бала 3 жасқа толғанша ай сайын аналары 130 гривен жәрдемақы
алады. Бұл сома бала санының көптігіне байланысты көбірек болуы мүмкін.
Қырғызстандағы орташа зейнетақы 1220 сом(11 доллар) құрайды. Барлық
аналарға балалары 3 жасқа толғанша жәрдемақы төленеді.
Өзбекстандағы зейнеткерлікке жасы келіп шыққандардың орташа зейнетақысы
айына 30750 сум. Балалы болғандарға бір реттік жәрдемақы көрсетіледі, бұл
сома 120000 сум(100 доллардан сәл көбірек).
Армениядағы орташа зейнетақы 28 мың драмм ( 65 доллар). 2008 жылға
дейін бұл көрсеткіш екі еседей аз болған. Балалы болғандарға бір реттік
көрсетілетін жәрдемақы 35 мың драмм (95 доллар), бұл сома жағдайы төмен
отбасылары үшін 75000 драмға дейін жетеді (200 доллар). Үшінші және одан
да көп балалы болғандарға 200000 драмға (500 доллар) дейін көмек
көрсетіледі.
Беларусь зйнеткерлерінің орташа зейнетақысы 292,2 беларусь рублі
(136доллар). 2008 жылдың бірінші қаңтарынан бастап 3 жасқа толмаған баласы
бар аналарға төленетін жәрдемақы 148 мың 540 рубльді құрайды. Тұңғыш
балалы болғандарға 929 350 және бұдан кейінгі туған әрбір баласы үшін
1 299 690 беларусь рублінде бір реттік көмек көрсетіледі.
Қазақстанда биылғы жылдың басынан бастап тұңғыш балалы болғандарға
35 040 теңге көлемінде бір реттік көмек көрсетіледі. Жұмыс істемейтін
әйелдерге балалары бір жасқа толғанша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.