Қазақстан Республикасының кеден саласын мемлекеттік реттеу



КІРІСПЕ
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН САЛАСЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
1.1 Кедендік органдарының құқықтық мәртебесі
1.2 Кедендік органдары лауазымды тұлғалар түсінігі, белгілері және ерекшеліктері
1.3 Кедендік органдарының жүзеге асыратын функциялары
2 КЕДЕН ОРГАНЫ . МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТТІҢ БІР НЫСАНЫ РЕТІНДЕ
2.1 Кеден органдарының мемлекеттік қызметін жетілдіру жолдары
2.2 Кеден органдарының мемлекеттік шекарадағы атқаратын ролі
3 КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ
3.1 Кеден органдары қызметінің құқықтық негіздері
3.2 Кеден органдары қолданатын әдістер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Жұмыста кедендік құқық ұғымы және оның мәртебесін, тәртіптік жауапкершілік ұғымын, кеден қызметшілерінің тәртіптік жауапкершілігі түсінігі мен оның мәнін, оларға қолданылатын тәртіптік жаза түсінігі және оның түрлерін жан-жақты талдаулар жасауға арналған.
Жұмыстың өзектілігі.
Мемлекет кедендік құқықтың жеке дара құқықтық сала болуын көздейді. Оның жеке болуы – кедендік қызметтің жүйелі, қалыпты құқықтық, экономикалық ұйымдастырушылық негізде болуы кедендік қатынаста жүйелі реттеу қалыптаспай мемлекеттің кедендік еркіндігі мен экономикалық қауіпсіздігін, азаматтардың құқығын, басқа мемлекеттермен әлемдік байланыстың белсенділігін және олармен кедендік қызмет саласындағы міндеттердің сақталуын қорғау мүмкін емес.
Кедендік қатынастардың кешенді болуына байланысты, құқықтық ретеудің негізгі бір ғана әдісінің болуы қажет емес. Құқықтық түсінігі бар әр қоғамдық қатынастарға өздеріне тән әдістер пайдаланылады.
Кедендік қатыстардың кешенділігіне сай кедендік құқықтың «кешенді әдісі» - комбинацияланған құқықтық әдістердің субъектілерге кедендік режимнің және Қазақстан Республикасындағы саясаттың басқа әдістерінің қамтамасыз ету аспектісіндегі таралуы.
Мемлекет қызметінің негізгі бағыты адамдар мен азаматтар еркіндігінің құқығын, денсаулығын, өмірін құқықтық қорғау, мемлекет пен қоғамды қылмыстан қорғаудың тиісті жағдайының болуы.
Мемлекет қызметінің осы сферасы құқық қорғаушылық болып табылады және арнайы органдардың жүйелілігін, заң режимін қоғамдық тәртіптің сақталуына жауаптылығын байқатады, қылмысқа қарсы бағытталған тиімді шараларды қабылдайды.
Осындай міндеттерге Қазақстан Республикасы Конституциясының 84 бабының [1] мазмұны қызмет етеді, анықтама органдарының бөлімдері, сот және прокуратура тарапынан алдын ала тергеу, құқықтық негіздің мемлекет деңгейінде кешенді шараларды қабылдау және Қазақстан Республикасында құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасының 1994 жылғы 12 ақпандағы Қазақстан Республикасы Президентімен бекітілген ережесі [2] болып табылады.
Кедендік саясат пен кедендік іс сыртқы экономикалық қызметте оның құралы болып қана қоймай, басқа мемлекеттермен жаңа экономикалық байланыстарды орнатудың тәсілі және реттеушісі ретінде табылады. Сондықтан кеден ісі құқықтық реттеудің қажеттілігі туды.
Қазақстанды тәуелсіз және егеменді деп жариялау республикада экономикалық және саяси жүйедегі жеке мемлекет ретінде құқықтық статусын нығайту, қалыптастыру үшін құқықтық жүйеде толық қайта құрудың болу қажеттілігі шартты еді.
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995, 30 тамыз.
2 Қазақстан Республикасында құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасының 1994 жылғы 12 ақпандағы Қазақстан Республикасы Президентімен бекітілген ережесі // ПҮАЖ, 1994. - №4.
3 Қазақстан Республикасының Кеден Кодексі, 2003, сәуір.
4 Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 16 қыркүйектегі №1119 қаулысымен бекітілген ҚР кеден органдарындағы лауазымдық тұлғалардың қызметтен өтуі туралы ережесі // ПҮАЖ, 1996. - № 9.
5 Асхатов В.Т. Экспортные и импортные операции. Процедуры таможенного оформления и контроля. – М., 1998, - С.384.
6 Ноздрачев А.Ф. Таможенное право, - М., 1998, - С. 114.
7 Ноздрачев А.Ф. Таможенное право, - М., 1998, - С. 115.
8 Габричидзе Б.Н. Российское таможенное право. - М., 1998, - С. 56.
9 Габричидзе Б. Н. Зобов В. Е. Таможенная служба в Российской Федерации. – М., 2001, – С.123.
10 1996 жылдың 1 наурызында бекітілген кедендік басқару туралы типтік ереже// ПҮАЖ, 1996, - № 7.
11 1999 жылы 25 ақпанда өкімет қаулысымен Кеден комитеті туралы ереже// ПҮАЖ, 1999, - № 5.
12 2002 жылғы 6 қыркүйектегі қаулысы бойынша Кедендік бақылау Агенттігінің ереже// ПҮАЖ, 2002, - № 4.
13 Алибеков С. Т. Казахстанское таможенное право. – Алматы, 1999, – С. 452.
14 1999 жылғы 15 қазандағы Кеден комитетінің бұйрығымен Қазақстан Республикасындағы Кеден комитетінің қызметкерлерінің ар-намыс кодексі
15 Ресей Федерациясының Кеден кодексі / Юрист, - М., 1998.
16 Габричидзе Б.Н. Таможенное право. - М., 1995, - С. 117.
17 Қазақстан Республикасы Кеден Кодексі, 2003, сәуір.
18 Қазақстан Республикасы Президентінің заңды күші бар «Мемлекеттік қызмет туралы» жарлығы, 1995, 26 желтоқсан.
19 Алибеков С. Т. Казахстанское таможенное право. – Алматы, 1999, - С. 320.
20 Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызмет» туралы Заңы ,1999, шілде.
21 Қазақстан Республикасының Кедендік кодексі. 2003, сәуір.
22 Қазақстан Респуликасының Конституциясы, 1995, 30 тамыз.
23 Таможенное право Республики Казахстан (сборник документов), - Алматы, 2000. – С. 56.
24 Алибеков С. Т. Казахстанское таможенное право. – Алматы, 1999, - С. 320.
25 Қазақстан Республикасының Кеден комитетінің Ережесі 1999, 25 ақпан // ПҮАЖ, 1999.
26 Беляшов В.А. Таможенный энциклопедический справочник. – Минск, 1998, – С. 451.
27 «Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы» заң күші бар Президенттің Жарлығы,1995, шілде.
28 С.Р. Ушурова «Кеден саласын әкімшілік-құқықтық реттеу» // Вестник КазНУ им. аль-Фараби, 1999, - №5. - С.260.
29 Беляшов В.А. Таможенный энциклопедический справочник. – Минск, 1998, – С. 101.
30 Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі, 1995.
31 Ахметов А. Б. Правовые и организационные проблемы личного досмотра при таможенном контроле. – Алматы, Вестник Каз ГНУ, 1997. – С. 255.

Пән: Кеден ісі
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:   
КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Жұмыста кедендік құқық ұғымы және оның мәртебесін, тәртіптік
жауапкершілік ұғымын, кеден қызметшілерінің тәртіптік жауапкершілігі
түсінігі мен оның мәнін, оларға қолданылатын тәртіптік жаза түсінігі және
оның түрлерін жан-жақты талдаулар жасауға арналған.
Жұмыстың өзектілігі.
Мемлекет кедендік құқықтың жеке дара құқықтық сала болуын көздейді.
Оның жеке болуы – кедендік қызметтің жүйелі, қалыпты құқықтық, экономикалық
ұйымдастырушылық негізде болуы кедендік қатынаста жүйелі реттеу
қалыптаспай мемлекеттің кедендік еркіндігі мен экономикалық қауіпсіздігін,
азаматтардың құқығын, басқа мемлекеттермен әлемдік байланыстың
белсенділігін және олармен кедендік қызмет саласындағы міндеттердің
сақталуын қорғау мүмкін емес.
Кедендік қатынастардың кешенді болуына байланысты, құқықтық ретеудің
негізгі бір ғана әдісінің болуы қажет емес. Құқықтық түсінігі бар әр
қоғамдық қатынастарға өздеріне тән әдістер пайдаланылады.
Кедендік қатыстардың кешенділігіне сай кедендік құқықтың кешенді
әдісі - комбинацияланған құқықтық әдістердің субъектілерге кедендік
режимнің және Қазақстан Республикасындағы саясаттың басқа әдістерінің
қамтамасыз ету аспектісіндегі таралуы.
Мемлекет қызметінің негізгі бағыты адамдар мен азаматтар еркіндігінің
құқығын, денсаулығын, өмірін құқықтық қорғау, мемлекет пен қоғамды
қылмыстан қорғаудың тиісті жағдайының болуы.
Мемлекет қызметінің осы сферасы құқық қорғаушылық болып табылады және
арнайы органдардың жүйелілігін, заң режимін қоғамдық тәртіптің сақталуына
жауаптылығын байқатады, қылмысқа қарсы бағытталған тиімді шараларды
қабылдайды.
Осындай міндеттерге Қазақстан Республикасы Конституциясының 84 бабының
[1] мазмұны қызмет етеді, анықтама органдарының бөлімдері, сот және
прокуратура тарапынан алдын ала тергеу, құқықтық негіздің мемлекет
деңгейінде кешенді шараларды қабылдау және Қазақстан Республикасында
құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасының 1994 жылғы 12 ақпандағы
Қазақстан Республикасы Президентімен бекітілген ережесі [2] болып табылады.
Кедендік саясат пен кедендік іс сыртқы экономикалық қызметте оның
құралы болып қана қоймай, басқа мемлекеттермен жаңа экономикалық
байланыстарды орнатудың тәсілі және реттеушісі ретінде табылады. Сондықтан
кеден ісі құқықтық реттеудің қажеттілігі туды.
Қазақстанды тәуелсіз және егеменді деп жариялау республикада
экономикалық және саяси жүйедегі жеке мемлекет ретінде құқықтық статусын
нығайту, қалыптастыру үшін құқықтық жүйеде толық қайта құрудың болу
қажеттілігі шартты еді.
Көптеген жылдар бойы мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметте болған
монополиясы тоқтатылды. Қазақстан Республикасына тауар және көлік
құралдарын кіргізуге немесе шығаруға, егер ол заңға қайшы келмесе кедергі
келтіре алмайды. Экономикалық әрекетті либеризациялау мекемелер және сыртқы
нарыққа шығуға толық құқығы бар жеке кәсіпкерлер, ұйымдар мен кәсіпорындар
ортасын кеңейтті.
Осыған сәйкес халықаралық тауар, жұмыс, қызмет көрсету, ақпарат алмасу
салаларында мемлекет әрекетінің мақсатты бағыттағы рөлі көп есе артты,
соның ішінде тек танымдық әрекеттің нәтижесі еліміздің ұлттық
қауіпсіздігімен байланысты, тек қана осыларға құқылы.
Сапалы, жаңа құқықтық инфраструктураның болуы, приоритетті бағыттар мен
тиісті шараларды қолдану қажеттігін анықтады.
Кедендік режимде – Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы
тауар және транспорттық құралдардың өтуінің нақты тәртібі мен жағдайлары
көрсетілген. Оларға жататындар: кедендік құжаттау кезінде қажетті шарттарды
қадағалап дәйекті түрде орындау; нақты кедендік төлемдер жинау, лицензия
беру және тауарларды сақтау үшін, тауарларды кедендік алып бару, кедендік
құжаттау бойынша жоғары білімді, білікті маман аттестатын беру үшін түрлі
кедендік алымдар жинау.
Мемлекет қоғамдық өмірдің барлық салаларында әлеуметтік -мәдени макро
деңгейде, ал қазіргі өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарды дамыту
ісінде микро деңгейде ашық экономикалық саясат бағытын ұстанатын болады.
Мемлекет тарапынан кедендік қызмет тек қана нақты және детальды
құқықтық негізде құрыла алады. Кедендік саясат пен кедендік қызметті тарату
құралдары әлбетте жеке қожалық ету субъектілері ортасының тауарларды
экспорттау және импорттауға байланысты қызығушылықтарын қозғамай қоймайды.
Кедендік қатынасқа қатысушылардың тәртібін анықтайтын арнайы ережелер
болады, ол көп жағдайларда екі жақтың келісімімен ғана не өзгере, не ауыса
алады.
Қазіргі уақытта кедендік іс термині мемлекеттің ішкі және сыртқы
саясатымен тығыз байланысты, күрделі де кешенді қатынасты қамтиды.
Мемлекеттік саясат аумағында кедендік қызмет көпмақсатты, әртүрлі
қажеттіліктердің мүддесін қанағаттандыру үшін қызмет жасайды.
05.04.2003 жылғы Қазақстан Республикасының Кеден кодексінде былай
делінген [3]: Қазақстан Республикасының кеден ісі тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізудің,
кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылаудың, кедендік режимдерді қолданудың,
кедендік төлемдер мен салықтарды алудың, кеден ісі саласындағы құқық
бұзушыларға қарсы күрес жүргізудің тәртібі мен шарттарын, мемлекет пен
сыртқы экономикалық және өзге де қызметті жүзеге асырушы тұлғалардың
арасындағы билік қатынастарына негізделген кеден саясатын іске асырудың
басқа да құралдарын қамтиды. Мемлекет қоғамдық өмірдің барлық салаларында
әлеуметтік -мәдени макро деңгейде, ал қазіргі өндірістік кәсіпорындар мен
шаруашылықтарды дамыту ісінде микро деңгейде ашық экономикалық саясат
бағытын ұстанатын болады. Жүргізілген жүйе қазіргі кездегі қазақстандық
кедендік қызметтің құрылысын ғана бейнелейді. Бірақ кедендік қызмет тұрақты
болып табылмайды. Кедендік саясаттың жаңа міндет-мақсаттары оның кедендік
қызметінің тепе-тең болуы үшін, құруға, өзгертуге және толықтыруға, жаңа
әдістерді қолдана алады.
Бірақ қай уақытта да кедендік істің жиынтығы қолайлы болса да, олар өз
жиынтығында мемлекеттің экономикалық, реттеуші, құқық қорғаушылық мақсатына
жетуге бағытталған. Кедендік қатынасқа қатысушылардың тәртібін анықтайтын
арнайы ережелер болады, ол көп жағдайларда екі жақтың келісімімен ғана не
өзгере, не ауыса алады.
Қазақстан Республикасындағы кедендік саясатты жүзеге асырушы орган –
қазақстандық кедендік қызмет. Кедендік қызмет мемлекеттің монополиясы болып
табылады. Ол – Қазақстан Республикасының кеден саясатын іске асыру кезінде
кеден қызметін қолдану жөніндегі мемлекеттік реттеу саласы дегенді
білдіреді. Мемлекеттік кедендік органдар арқылы кедендік қызметті басқаруға
арнайы құрылған функциялар қарайды.
Мемлекет монополиясындағы кедендік қызметтің ең негізгі мазмұны
орталықтандырылып реттелген сыртқы тауар алмасуды қамтамасыз ету болып
табылады. Кедендік қызмет монополиясының шешетін екі негізгі мақсаты:
еліміздің экономикасын дамыту үшін барынша сыртқы экономикалық
байланыстарды пайдалану және сыртқы экономикалық факторлардан алыпсатарлық,
монополиялық, конъюкторлық жағымсыз әрекеттерден қорғау. Мемлекет қоғамдық
өмірдің барлық салаларында әлеуметтік -мәдени макро деңгейде, ал қазіргі
өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарды дамыту ісінде микро деңгейде
ашық экономикалық саясат бағытын ұстанатын болады.
Мемлекет тарапынан кедендік қызмет тек қана нақты және детальды
құқықтық негізде құрыла алады. Кедендік саясат пен кедендік қызметті тарату
құралдары әлбетте жеке қожалық ету субъектілері ортасының тауарларды
экспорттау және импорттауға байланысты қызығушылықтарын қозғамай қоймайды.
Кедендік қызмет – Қазақстан Республикасының жүргізу құралы. Кедендік
қызметтің ұйымдастырушылық құрылымы – елдің экономикалық даму деңгейіне,
сыртқы экономикалық байланыстардың жан-жақтылығы мен ауқымына тәуелді
болады. Кедендік саясаттың жаңа міндет-мақсаттары оның кедендік қызметінің
тепе-тең болуы үшін, құруға, өзгертуге және толықтыруға, жаңа әдістерді
қолдана алады.
Қазақстан Республикасындағы кедендік қызметтің даму жолындағы ары
қарайғы негізгі бағыты – ол кедендік қызметті халықаралық нормалар мен
практикаға сай сәйкестендіру және бір ізге салу.
Халықаралық әкономикалық интеграцияны нығайту және даму барысында
Қазақстан Республикасының Кедендік кодексінің 27-28 баптары былай
белгілейді: Қазақстан Республикасы басқа мемлекеттермен кедендік одақ құра
алады. Кеден органдары өз функцияларын жүзеге асыру кезінде Қазақстан
Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес шет мемлекеттердің кеден және
өзге де органдарымен әрі халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық жасап
отырады. Кедендік қызмет халықаралық қатынастармен, сыртқы байланыстармен
тығыз байланысты. Ол Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарға
тәуелді және оның жүзеге асуына ықпалын тигізеді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Қазақстандық заң ғылымында кеден қызметінің тәртіптік жауапкершілік
мәселелері, кедендік қызметтің халықаралық қатынастары, сыртқы
байланыстары, яғни оның кешендiк сипаты жүйелi түрде толық зерттелуде.
Жұмысты жазу барысында отандық және шетел ғалымдарының еңбектері
қолданылды: С. Т. Алибеков., Б.Н. Габричидзе , А.Ф. Ноздрачев, С.Р.
Ушурова,
В.А. Беляшов.
Дипломдық жұмыстың пәнi және нысаны.
Бұл жұмыстың нысаны Қазақстан Республикасының кеден саласын
мемлекеттік реттеу болып табылады.
Зерттеудiң пәнін кедендік органдарының құқықтық мәртебесі, кедендік
органдарының лауазымды тұлғалар түсінігі, кедендік органдарының жүзеге
асыратын функциялары, кеден органдары қызметінің құқықтық негіздері
құрайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен мiндеттерi.
Осы зерттеу өзiнiң алдына кедендік органдарының тәртіптік жауапкершілік
институтын реттеудi, яғни кедендік органдарының тәртіптік жауапкершілігіне
қатысты ұлттық заңдарды, сондай-ақ, доктринаны зерттей отырып, кедендік
органдарының тәртіптік жауапкершілік институтының тарихи-құқықтық және
еңбектік-құқықтық аспектiде талдау жасауды және оны шешуге қатысты нақты
теориялық қорытындылар мен ұсыныстар жасауды мақсат етiп қояды.
Аталған мақсатқа жету үшiн зерттеу барысында төмендегiдей
мiндеттердi шешу көзделедi:
- кедендік қызмет мәнін, кеден органдарының құқықтық мәртебесін
айқындау;
- кеден органдарының тәртіптік жауапкершілік институтының
түсінігін, тәртіптік теріс қылық құрамын зерттеу;
- кеден органдарының қызметшілеріне қолданылатын тәртіптік жаза
түсінігі, түрлері және олардың ерекшелігіне кешендi теориялық талдау жасау;
Жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Қазақстан Республикасының еңбек, әкімшілік заңдарын, кеден
қызметшілерге қолданылатын тәртіптік жауапкершіліктің шарттық тәжiрибесiн,
еңбек құқығы қалыптары мен доктринасын ескере отырып, кешендi түрде
кедендік қызметшілердің тәртіптік жауапкершілік мәселелері теориялық және
тәжiрибелiк тұрғыда зерттелiндi.
Дипломдық жұмыс нәтижелерінің тәжiрибелiк құндылығы және
теориялық маңыздылығы.
Кеден органдарының тәртіптік жауапкершілік мәселелері
республикамыз үшін еңбек құқығындағы жан-жақты зерттеуді қажет ететін
институттың бірі. Кеден органдарының тәртіптік жауапкершілік аясындағы
қатынастарды шешуде тәжірибені қолдану тәртіптік жазалардың негізгі
белгілерін анықтауға көмектеседі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері.
Жұмыстың бағытын таңдауда кеден органдарының тәртіптік
жауапкершіліктерінің түсінігін, түрлерін, және оның қолдану ерекшеліктерін
объективті зерттеу қажеттілігіне бағытталған.
Танымдық жалпы ғылыми диалектикалық әдісі негізінде зерттелген
тәртіптік жауапкершілік туралы ойлар жұмыстың әдістемелік негізі болды.
Дипломдық жұмысты жазу барысында автор зерттеулердің жеке-ғылыми
әдістерін: талдау мен синтез әдістерін, тарихи, формалды-логикалық, жүйелі-
құрылымдық және жүйелі-функционалдық әдістерді, статистика мен жинақтау
әдістерін пайдаланды. Қолданыстағы отандық еңбек және әкімшілік заңдарын,
құқық қолдану тәжірибесін зерделеу салыстырмалы-құқықтық әдіс көмегімен
жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізін қазақстандық, ресейлік
заңгерлердің еңбегі құрады. Жұмыс тақырыбының кешендік сипаты отандық және
ресейлік заңи әдебиеттерге негізделген.
Қолданылған оқулықтар, талдаулар, белгілі бір ғылыми тәжірибелер
авторға дипломдық жұмыс бойынша мәселені терең ұғындырды.
Жұмыстың құрылымы.
Жұмыс зерттеудің сипаты, алдына қойған мәселелерді қарастырып,
жүргізілген зерттеулердің логикалық байланысы мен мақсаттарына сай
құрылған. Жұмыс кіріспеден, үш бөлім мен жеті бөлімшеден, қорытынды және
пайдаланылған дереккөздерден құрылды.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН САЛАСЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

1.1 Кедендік органдарының құқықтық мәртебесі

Кеден органдарының қалыптасуына қабылданатын заң мен нормативтік
актілер ықпал етеді, олардың көпшілігінінің мемлекеттік тіркеуі бар және
кедендік бақылауды, құжаттауды төлемдер мен кедендік режимдеуді реттейді.
Бірақ бүгінгі таңға олар әлі жеткіліксіз.
Қазақстан Республикасының кедендік іс туралы жарлығына енгізілген
өзгерістер, кеден органдары қызметкерлерінің кейбір жеңілдіктерінен
айырумен қатар, басқа категориялы азаматтарға да өз кесірін тигізді.
Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 16 қыркүйектегі №1119 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасының кеден органдарындағы лауазымдық
тұлғалардың қызметтен өтуі туралы ережесі [4] мен ант мәтіні, оларға
негізгі ережелер, қызметте қабылдану мен одан өту сұрақтары да бекітілген.
Қазақстан Республикасының кеден органдарындағы ұйымдастырушылық
өзгерістердің болуы мен Мемлекеттік Кеден комитетінің құрылуын жағымды
кезең ретінде қабылдау керек. Қазір комитеттің төрағасы өкімет мүшесі болып
табылады және дауыс құқығы бар ол барлық отырыстарға қатыса алады. Бұл
кеден заңдарындағы артта қалушылық жойылады деп үміттендіреді, Қазақстан
Республикасының кеден ісі жөніндегі жарлыққа сай қылмыстық – процессуалды,
әкімшілік сұрақтар мен өкіметтің кейбір шешімдерді шалып өтеді.
Өкімет актілерінде тауарлар мен транспорттық құралдарды алып өту,
кедендік төлемдердің ставкалары және т.б. Жарлықта қарастырылған кейбір
сұрақтар да бар, негізінен кеден органдарыны орындауына жүктелген. Жақын
уақытта Мемлекеттік кеден комитеті туралы, тәртіп туралы жарғы мен кеден
органдарымен лауазымдық тұлғаларды құжаттауға қатысты ереже қабылдануы
қажет.
Кедендік қызметтің ұйымдастырылуы Жарлықта жеке тараумен көрсетілген,
бұл осы мәселеге мемлекеттік ыңғайын осы мәселеге табу.
Қазақстан Республикасының кедендік іс жарлығына сай, кеден органдарының
негізгі мақсаттары болып табылады:
- кедендік саясатты өткізу мен қолдануға қатысу;
- Қазақстан Республикасының заңдары мен кедендік іс бойынша заңдардың,
азаматтардың құқығын қорғау мен кедендік істі жүзеге асыруды
ұйымдастырудың сақталуын қамтамасыз ету;
- өз құзырлығы аясында экономикалық қауіпсіздік пен экономикалық
көзқарасты қамтамасыз ету;
- экономикалық сауда қатынастарында кедендік реттеу әдістерін
пайдалану;
- кедендік төлемдер мен салықтарды жинау; кеден шекарасынан өтетін
тауар қатынастарында экономикалық саясат шараларын қолдауға қатысу;
- кеден шекарасынан тауар мен транспоттық құралдардың өту тәртібінің
сақталуын қамтамасыз ету;
- кедендік құжаттауды кеден шекарасындағы тауар айналымының
жеделдетуіне жағдай жасау мен жүзеге асыру;
- арнайы кеден статистикасы мен кедендік сыртқы сауда статистикасын
жүргізу;
- тауарлардың сыртқы экономикалық әрекетінің номенклатурасын жүргізу;
- Өз құзырлығы аясында Қазақстан Республикасының экономикалық
қауіпсіздігі мен тәуелсіздігін қамтамасыз ету;
- Кеден органдарының бақылауына жүктелген, Қазақстан Республикасының
кеден және басқа заңдарының сақталуын қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасының заңымен қойылған кеден шекарасынан өтетін
тауар мен көлік құралдарының тарифтік және бейтарифтік реттелуін сақтау
шараларын қамтамасыз ету;
- Кеден қызметі сферасында сыртқы экономикалық және басқа әрекеттерге
қатысушылардың құқығын қорғау;
- Қазақстан Республикасының заңдарына сай кеден қызметі сферасында
құқықбұзушылықпен күресу;
- Кедендік бақылау мен кедендік құжаттауды жүзеге асыру және
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауар айналымын
жедедетуге жағдай жасау;
- Өз құзырлығы аясында валюта бақылауын жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттерінің орындалуы мен
кеден қызметі сферасында Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдерге
отыруға қатысуға; кеден және басқа да шет мемлекеттік құзырлы органдармен
қызметтес болуға, кеден қызметі бойынша халықаралық ұйымдармен сұрақтар
шешуге қатысуды қамтамасыз ету;
- Біртұтас бюджеттік саясатты жүзеге асыруға, кеден органдарын
әлеуметтік базасы мен материалды-техникалық дамуына қатысу;
- Өз құзырлығы аясында ұлттың қауіпсізідік, адам өмірі мен
қауіпсіздігі, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасында рационалды
бақылау жүргізу;
- Қазақстан Республикасының заңдарымен қарастырылған басқа да
мндеттерді орындау.
- біртұтас қаржы-шаруашылық саясаттың таралуына, кеден органдарының
матеиалды-техникалық базасының дамуына үлес қосу.
Жүктелген міндеттерге ТМД-ның мемлекеттік кедендік заңдары негізіне сай
және біздің құқық қорғаушылық заңдарға сай, кеден органдары кедендік қызмет
сферасында контрабандамен және басқа да қылмстармен күрес жүргізу, кеден
ережелерінің бұзумен және салық заңдарына бұзу кеден шекарасынан өтетін
тауарларға байланысты, наркотикалық заттардың заңсыз шекарадан өтуі,
психотропты заттардың, қарулардың, Қазақстан мен басқа да шет елдердің
мәдени, тарихи және археологиялық құндылықтарының, танымдық меншік
объектілерінің құри бастаған өсімдіктер мен жануарлар түрлерін, олардың
бөліктері мен дериваттарын терісі, тісі, бас сүйектері, мүйіздері және
т.б., басқа да тауарлардың, сонымен қатар халықаралық терроризмге қарсы
күреске асалысып, Қазақстан Республикасының аэропортында халықаралық
азаматтық авиациялық заңға қарсы әрекетіне қарсы күреседі [5].
Кеден органдарының міндеттері қажетті кедендік құқық институтын,
мысалға кедендік саясат, кедендік қызмет, кеден әкімшілігінің барлық
сферасын қамтиды.
Мемлекеттік кеден қызметі 1991 жылы 12 желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Кеден комитеті құрылғаннан бері әртүрлі құрылымдық
өзгерісті басынан кешірді: 1992 жылдың қараша айында қаржы министрлігінің
негізгі кедендік басқармасына, 1995 жылдың сәуір айында Министрлер
кабинеті жанындағы кедендік комитет, 1995 жылдың қазан айында – орталық
орган статусы бар, бірақ өкімет құрамына кірмейтін, бірақ оған бағынатын
Қазақстан Республикасының кеден комитеті, 1997 жылдың 14 қаңтарынан бастап
– мемлекеттік кеден комитеті құрылды.
Кеден ісіне жалпы жетекшілік өкіметке жүктелген, тікелей жетекшілік –
мемлекеттік кеден комитетінде.
Мемлекеттік кеден комитетімен бекітілген типтік ережеге сай, кеден
органдары жүйесінде облыстық кедендік басқару, кедендер, кедендік посттар
соынмен қатар орталық кеден зертханасымен кедендік басқарудың бөлімдері
жұмыс жасайды.
Ведомстволық мекемелердің жарлығында көрсетілгендей Орталық кеден
зертханалары мен кедендік экспертиза бөлімшелері кеден басқармаларында, ірі
кедендерде қызмет атқарады. Орталық кеден зертханаларында және эксперттік
қызмет көрсетуге кедендік мақсаттағы тауарларды зерттеу кіреді.
Зертттеу үрдісінде мыналар анықталады:
- тауарлар номенклатурасы коды;
- тауарлар өндірілетін ел;
- тауардалдың кедендік бағасы;
- тауарлар мен шикізаттардың қайта өңдеуден кейінгі идентификациясы;
- тауарлардың физикалық және химиялық құрылымы және құрамы;
- тауарлардың маркасы, сорты мен сапасы;
- тауарларды өндіру технологиясы;
- шикізат пен басқа да тауарларды қайта өңдеуден өткендегі продукцияның
шығу нормасы;
- тауарлардың наркотикалық, қатты әсер ететін, улы, уландыратын
тауарларға жатуы;
- тауарлардың экологиялық және қанау қауіпсіздігі;
- тауарлардың Қазақстан Республикасында және шет ел халықтарының
мәдени, тарихи, археологиялық мұраларына жатуы;
- арнайы танымды қажет ететін басқа сұрақтар.Осы зерттеуледі толық
қамту үшін эксперттік кеден қызметін нығайту керек. Бұл жерде
эксперттер мен мамандарды дайындау мәселесін шешу керек. Қазақстан
Республикасының жарлығында Ресейдің кеден кодексінен айырмашылығы
олардың статусын анықтайтын баптар жоқ.
Осыған қарамастан мамандармен мынандай күрделі зерттеулер жүргізілуде:
- физика-химиялық органикалық және бейорганикалық заттардың сапалы
және санды сараптамалары;
- хроматографиялық бояулар, консерванттар мен пестицидтердің
сараптамалары;
- спектралды химиялық ұнтақтар элементтерінің сандық және жартылай
сандық сараптамалары;
- рентгенофлуоресцентті химиялық элементтерді бұзбай сандық сараптама
жасау;
- микроскоптық жарық өтетін және жарық шағылысатын зерттеулер.
1993 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Президенті
қаулысымен нәтижелі және біртұтас саясаты жүзеге асыру мақсатында кедендік-
тарифтік кеңес құралды.
Қазақстан кедендік одаққа кіргеннен кейін оның аумағында қызмет ететін
ережеге сай Кедендік-тарифтік кеңес дикриминацияланған әрекеттегі жауапты
шараларға байланысты, баға қою мен шығару туралы сұрақтарды шешуі қажет.
Жарлықтың 397 бабына сай кеден органдарының лауазымды тұлғалары Қазақстан
Республикасының іске жарамды азаматтары бола алады, өздерінің іскер,
моральды қасиеттері, білім деңгейі мен денсаулық жағдайцына байланысты
тапсырылған міндеттерді жақсы орындауы керек.
Жарлықта көрсетілгендей лауазымдық тұлғалар кеден органдарының
қызметкерлері болып табылады және бір айдан үш айға дейінгі сынақпен кеден
органына қабылданады.
Қарулы күштер мен құқық қорғау органдарының зейнеткерлеріне қатысты
жұмысқа қабылдауға қатысты ескертулер бар. Құқыққорғаушылық пен салық
органдарында арнайы атақөтары бар болса, кеден органдарының лацуазымды
тұлғалары да, соның ішінде ведомстволық мекемелер мен ұйымдардың
жетекшілерін дербес, жеке атақтар беріледі. Олардың 10 сатысы
қарастырылған:
- нағыз мемлекеттік кеңесші;
- кеден қызметінің 1, 2 және 3 рангтегі мемелекеттік кеңесшісі;
- кеден қызметінің 1, 2 және 3 рангтегі кеңесшісі;
- кеден қызметінің 1, 2 және 3 рангтегі инспекторы;
- кеден қызметінің 1, 2 және 3 рангтегі инспекторы;
1993 жылғы 3 мамырдағы №341 Өкіметтің қаулысымен киім тізімі мен
формалық киім киюдің, аяқ киім кию мен кеден органдарындағы қызметкерлерін
жабдықтау бекітілген.
Қызметтік міндеттерді атқару барысындағы лауазымсдық тұлғалар билік
өкілдері болып табылады. Кеден органы немесе кеден қызметкерлерінмен
қабылданған әрекет пен шешімді тоқтатуға, мемлекеттік органнның, саяси
қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстарға, бұқара ақпарат құралдары; басқа жеке
тұлғаларға заңсыз араласуға қатаң тыйым салынады.
Кеден органдары қызметкерлеріне мемлекеттік органдар, жеке және заңды
тұлғалар, олардың жетекшілерімен берілген заңды талаптар мен бұйрықтар
орындалуға міндеттті.
Жарлықтың жеке бөлімінде кеден органдарының әрекетіне күмән келтіретін
әкімшілік тәртіпбұзушылықтар да көрсетілген:
- кеден органдарының лацуазымдық қызметкерлерінің талаптар мен
бұйрықтарға бағынбауы;
- кедендік бақылау жүргізіп жатқан қызметкерге, кедендік құжаттарды
жүргізгенге зорлық-зомбылық көрсету, сонымен қатар кеден ережесін
бұзған кезде;
- лауазымды тұлғаның зорлық-зомбылық, күштеу көрсету;
- маман немесе эксперттің кеден ережесін бұзған жұмысқа қатысудан
бастартуы кедендік бақылаудан, кедендік құжаттауды жасағанда;
- ревизия, тексеріс, инвентаризация жүргізуден бас тарту немесе бөгет
жасау.
Осы тәртіп бұзушылықтарға әкімшілік-жауапкершілік айыппұл ретінде,
қысқа миинмалды ақша ретінде ұсталады. Бұл істер кеден органы бастығының
қаулысымен және сот органдарымен қаралады.
Өз кезегінде кеден органдары азаматтар мен мемлекет алдында Қазақстан
Республикасынын экономикалық қауіпсізідігі мен экономикалық тәуелсізідгін
қамтамасыз ету жолында, тұлғалардың заңды қорғау мен кедендік қызмет
сферасындағы міндеттердің сақталуын қамтамасыз етеді.
Кедене органдары мен қызметкерлері мен азаматтардың заңды құқықтары
бұзылған кезде осы құқықтарды орнына келтіруге міндетті және кінәлілерді
жауапқа тартуды қамтамасыз ету керек.
Шығын мен зиян азаматтарға қайтарылып, орны толтырылады. Кеден
органының лауазымды тұлғалары дұрыс әрекет жасамағандығы үшін әкімшілік,
қылмыстық және басқа да жауапқа тартылады.
Кеден заңдарына сәйкес лауазымды тұлғаларға шектен шығып бара жатқан,
қатаң жағдайда қоладунға арнайы құралдар мен оқ жаудыратын қарумен
қамтамасыз етіледі.
Кеден органы немесе кеден қызметкерлерінмен қабылданған әрекет пен
шешімді тоқтатуға, мемлекеттік органнның, саяси қоғамдық ұйымдар мен
қозғалыстарға, бұқара ақпарат құралдары; басқа жеке тұлғаларға заңсыз
араласуға қатаң тыйым салынады.

1.2 Кедендік органдары лауазымды тұлғалар түсінігі, белгілері және
ерекшеліктері

Кеден сферасындағы мемлекеттік қызмет, Қазақстан Республикасының
кедендік бақылау Комитетінің ведомствосындағы, мекемелер мен ұйымдардағы
қызмет әрекеті болып табылады, бірақ арнайы атақтары бар, заңмен
қабылданған тәртіптегі лауазымды адамдар. Ол адамдар кеден органдарының
қызметкерлері болып табылады және мемлекеттік қызметкерлер болып табылады.
Кеден органдары мен кедендік ұйымдардың қызметкерлерінің қызметтік
қатынасы Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметкерлер туралы заңмен
регламентеледі. Кеден органдары мен кеден ұйымдарындағы еңбек және
азаматтық-құқықтық шарттар контракт бойынша жұмыс қызмет болып
табылмайды. Кедендік ұйымдар мен кеден органдарының әрекетін техникалық
мақсатта штаттың кестеде қаралатын лауазымдар мен азаматтар, мемлекеттік
болып табылмайды.
Кеден органдары мен кеден ұйымдары қызметкерлерін заңмен реттейді.
Жұмысшылардың еңбек қатынастары Қазақстан Республикасының еңбек туралы
заңында қарастырылған. Кеден органдары мен ұйымдарындағы қызметтің
жүргізілуі Қазақстан Республикасының қарамағына жатады. Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың жалпы принциптеріне
сай, Қазақстан Республикасының Конституциясымен бекітілген, Қазақстан
Республикасы Президентінің 14.01.1997 жылы Қазақстан Республикасының
мемлекеттік Кеден комитеті туралы жарлығымен және 1999 жылы 23 шілдедегі
Мемлекеттік қызмет туралы, сонымен қатар басқа да заң актілеріне сай
құрылған.
Кедендік қызмет түсінігі әр түрлі мағынада қолданылады. Кедендік
қызметтің түсінігі астарында барлық кедендік органдар, ұйымдар, басқа да
кедендік органдардың құрылымдық бөлімдер жиынтығын құрайды [6].
Басқа жағдайларда кедендік қызмет кеден органдарындағы мемлекеттік
қызметті ұйымдастыруды білдіреді.
Бұл түсінікті кейбір авторлар сөзді кең кең және тар мағынада түсініп,
қолдануға шақырады. Кедендік қызметтің кең көлемді мағынасында кеден
органдарының, кеден полициясы, басқа да бөлімдер мен құрылымдар кедендік
істі жүзеге асыруға тікелей қатысатын кедендік органдарының лауазымды
тұрғындарының құқықтық статусы және де кеден органдарындағы кедендік
қызметке қабылдау шарты мен тәртібінің жиынтығын білдіреді.
Тар мағынадағы кедендік қызмет - ол мемлекеттік қызмет түрі және де
мекемелері мен кеден полициясында өту тәртібі мен шарты [7].
Кеден органдары мен кедендік ұйымдардың қызметкерлерінің қызметтік
қатынасы Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметкерлер туралы заңмен
регламентеледі. Кеден органдары мен кеден ұйымдарындағы еңбек және
азаматтық-құқықтық шарттар контракт бойынша жұмыс қызмет болып
табылмайды. Кедендік ұйымдар мен кеден органдарының әрекетін техникалық
мақсатта штаттың кестеде қаралатын лауазымдар мен азаматтар, мемлекеттік
болып табылмайды.
Шынында кедендік қызмет астынданемесе кеден органдарындағы қызмет
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарының жүйесіне кіретін,
кеден органдарының құқығы мен міндеттерін, қызметін тарату, кәсірқой
әрекеттің түрі ретінде үздіксіз, сабақтас және құзыретті орындауды
қамтамасыз ету, орнын басатын және соған сай өкілетті адамдар кеден
органдарының лауазымында тұрған. Кеден органдарының өкілетті мазмұны
жалпыға міндетті шешімдер қабылдау құқығында.
Кеден органдарының билік өкілеттілігі кеден органдарының нақты
құзырлығында, бекітілген нормативтік құқық актілеріне сай іске асырылады.
Кеден органдарындағы қызмет Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғарғы
қағидаларымен, республикалық заңдардың басқа да нормативті құқықтық
актілермен, кеден органдары қызметкерлерінің лауазымдық нұсқауларды
орындау, лауазымдық міндеттер мен құқықтарын қамтамасыз ету негізделеді.
Кеден органдарының әр қызметкерлеріне осы қағиданы талап етуді қолдану,
ол Қазақстан Республикасының Конституциясының жоғарылығы мен республикалық
заңдарды қорғау керек екендігін білдіреді.
Осы әрекеттерді орындаудан бас тарту заңмен жазылған, кеден
органдарының қызметкерлеріне заңмен бекітілген жауапкершілікке тартады.
Кедендік қызметтің кең көлемді мағынасында кеден органдарының, кеден
полициясы, басқа да бөлімдер мен құрылымдар кедендік істі жүзеге асыруға
тікелей қатысатын кедендік органдарының лауазымды тұрғындарының құқықтық
статусы және де кеден органдарындағы кедендік қызметке қабылдау шарты мен
тәртібінің жиынтығы болады.
Кеден органдарындағы қызметтің негізгі қағидаларының бірі
болып, құқық приоритетінің қағидалары мен азаматтар мен адамдардың
еркіндігі, олардың шұғыл тікелей әрекеті, еркімен мойындау міндеті,
азаматтар мен адамдардың еркі мен құқығын қорғау және сақтау болып
табылады.
Ең соңында осы қағида кеден органдары қызметкерлерінің қызметтік
әрекетінің мазмұны мен мәнін анықтайды. Қазақстан Республикасы
Конституциясының 33 бабына сай, Қазақстан Республикасының азаматтарың
мемлекеттік қызметке тең мүмкіндігі бар.
Конституцияны осы нормаларының негізінде кеден қызмет кеден
органдарындағы қызметте азаматтардың тең мүмкіндігі кәсіпқой дайындығы мен
қабілеттеріне сай құрылған. Лауазым кондидаттарына талап лауазымды
міндеттердің түріне сай шартталған.
Кедендік қызметте шешімдердің екі аспектісі маңызды. Біріншіден,
кедендік ұйымдар мен лауазымды тұлғалар жоғары тәртіптің шешіміне бағыну
міндеті, ал төменгі кедендік ұйымдардың қызметкерлері мен лауазымды
тұлғалары олардың компетенцияларын қабылдайды. Екіншіден, қызметкерлердің
міндеті басшылардың жоғарғы тәртіпте берілген бұйрықтарын, жарлықтарын және
указдарын орындау.
Жоғарғы кедендік ұйымдар мен басшылардың міндетті шешімдерінің
жағдайлары заңмен сәйкес келеді.
Бірлестіктің мемлекеттік қызметке қойылған негізгі талаптарына
пікірлері, кеденде бірлескен жүйедегі кедендік ұйымдар мен бірлік
міндеттері және бірлік жүйедегі қызметтермен қамтамасыз етіледі. Тұтас
қызметтік талаптар кедендік ұйымдардағы қызметкерлерге бірдей деңгейде
ұсынылады.
Кедендік ұйымдардың өкілеттігінің орындалуын қамтамасыз ету
әрекеттері жоғары квалификациялық мамандық болып табылады. Бұл пікірдің
міндеті қызметшілердің ережені білуі және кедендік әрекеттің
процедураларын, өздерінің құқықтары мен міндеттерін білуі, толық
өкілеттілігін, қаралған заңдар мен жағдайларының констукциясымен танысуы.
Сонымен де кедендік қызметтің қағидалары қызметкерлердің дайындалған және
түсінік шешімдерінің жауапкершілігі болып табылады.
Қызметтің жеке жағдайда орындалу міндеті- шешім орындалуының және
қабылдауының сапасыздығында. Кеден қызметкерлері қызметшілердің өз
міндеттерінің дұрыс орындалмауын құқық бұзушылыққа жатқызады. Қызметкерге
оның әрекетіне байланысты тәртіптілік, әкімшілік, материалдық немесе
қылмыстық.
Кеден қызметі діні бірлестік бөлімдерінің, партиядан тыс қағидалардан
негізделеді. Діни бірлестіктер, саяси партиялар мен кеден органдары
қызметкерлерінің арасындағы өзара қарым-қатынас Қазақстан Республиасының
Конституциясында көрсетілгенар-намыс еркіндігі, пікір еркіндігі
қағидаларымен анықталады. Осыдан сая келе, кеден қызметіндегі жүрген
тұлғалар:
- бір дінде болу немесе ешбір дінде болмау еркіндігін қолдана
алады;
- саяси партиялардың құрамында болу еркіндігін пайдалана алады;
- бір саяси партияның сайлауында өз кандидатурасын ұсынуға құқығы бар;
Партиядан тыс қағидаларымен бірге саяси мақсаттарды көздеген, кеден
органдарында ешқандай бір саяси партияларды құруға жол берілмейді. Кеден
органдарының қызметкерлері өз қызметтік міндеттерін атқару барысында
қандайда бір партияның шешімін басшылыққа алуға құқылы емес, қайта құқықтық
актілерге сай әрекет жасауға міндетті [8].
Кеден қызметі кадрлардың тұрақтылық қағидаларында негізделеді.
Профессионалды тұрақтылығы мен қызмет жағдайындағы ұстамдылық кеден
органдарына ғана емес, кеден қызметкерлеріне де кепілдік болуы керек.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару Қазақстан
Республикасының 1995 жылғы 30 тамызда бүкілхалықтық референдуммен
қабылданған Конституциямен негізделеді, 3 бабында былай бекітілген:
Мемлекеттік билік біртекті, Конституция мен заңдардың негізінде жүзеге
асады және үш тармаққа бөлінеді заң шығаратын, атқарушы және сот тармағы
және олардың өзара байланысы қарсы тепе-теңдікті сақтау жүйесін пайдаланды.
Кеден органдары биліктің атқару тармағына кіреді және Қазақстанның
кеден мекемелері қызметінде оның қалану кезеңдерін көруге болады олардың
орталық органға бағыныңқы тәуелділігін. Ең басында құрылған кеден
мекемелері жүйесі саны жағынан кедендік бақылау агенттіктерінің көбеюін,
кеденмен кедендік посттардың, орталық кеден органдарының құқықтық статусы,
кеден қызметкерлері санының өсуі мен көбеюін, азаюын басынан кешірді.
Кеден органдарының бірінші қалыптасу кезеңінің мақсаттары мен
міндеттері болып мыналар табылады:
- оның құзырлығы аясында экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- экономикалық сауда қатынасында жүйелі кедендік реттеу жүргізу;
- республика бюджетіне кедендік жинақтар, төлемдер, салықтар және басқа
да төлем түрлерін енгізу;
- кеден салықтарының бұзылуымен, кеден ережелері бұзылуымен,
контрабандамен күрес жүргізу;
- сыртқа экономикалық байланыстарды дамытуға үлес қосу;
- мемлекеттік органдарды, мекемелер мен кәсіпорындарды, ұйымдар мен
азаматтарды кедендік іске байланысты сұрақтарына ақпаратпен
қамтамасыз ету;
- сыртқы экономикалық қызметтің саласында мамандардың кәсібін дамыту,
дайындық пен қайта дайындықтан өтуіне ат салысу;
- республиканың халықаралық қызметте кедендік іске байланысты
сұрақтарға қатысу, наркотикалық заттардың шекарадан заңсыз өтуімен
психотроптық заттардың, қарулардың, мәдени және тарихи мұралардың,
танымдық меншіктің обьектілерінің заңсыз өтуін құртуға қатысу;
Осы міндеттердің орындалуын толығымен кеден органдары басқа күшті
ведомстволармен тең, олар мемлекеттік басқарудың қауіпсіздік мақсаттарын
жүзеге асырады.
Кеден қызметі еліміздің экономикалық көзқарасымен, экономикалық
қауіпсіздігін қорғауда тұру керек. Мемлекет тарапынан бақылаудың әлсіреуі
орны толмас шығынға әкелуі мүмкін.
Мысалға, В.Лисичкин мен В. Симчера деген ресей академиктері Ресейде
жеті жыл болған реформа оның микроэкономикалық сипатына өте қиын жағдайға
әкеп соқты және де 1991-1997 жылдар арасында ел байлығын талан –таражға
салып 1,2 трлн. доллар көлемінде үлкен шығынға ұшырады, ол Ұлы Отан соғысы
кезіндегі шығынмен салыстырғанда 3 есе көп 420 млрд. доллар [9].
Республиалық кеден қызметі 1991 жылы 12 желтоқсанда негізін қалаған
Қазақстан Республикасының кеден комитеті кезінен бастап әр түрлі құрылымдық
өзгерістерді басынан кешірді, яғни қайта ұйымдастырылды:1992 жылдың қараша
айында қаржы министрлігінің негізгі кедендік басқармасына, 1995 жылдың
сәуір айында Министрлер кабинеті жанындағы кеден комитеті, 1995 жылдың
қазан айында орталық орган статусы бар, бірақ өкімет құрамына кірмейтін,
бірақ оған бағынатын Қазақстан Республикасының Кеден комитеті, 1997 жылдың
қаңтарынан бастап- Мемлекеттік Кеден комитеті, 1997 жылдың қазан айынан
бастап, Қаржы Министрлігі жанындағы Кеден Комитеті, 1998 жылдың қазан
айынан бастап орталық кеден органы жұмысы толығымен мемлекеттік кіріс
министрлігіне өтті. 2002 жылдың қыркүйегінен бастап дербес ведомстволық
статусы бар Кедендік бақылау Агенттігі құрылды.
Негізгі міндеттерді орындауға жауапты мемлекеттік кіріс министрлігінің
қазіргі уақытта ыдыратылған мойнында Қазақстан Республикасының кедендік
және фискалды саясатты қалыптастыруға және сол саясатты қаратуға қатысты.
Кедендік істі ұйымдастыру және іске асыру; Қазақстан Республикасының
экономикалық қауіпсіздігін сақтау олардың құзырлығында; мемлекет алдындағы
қаржылық міндеттерді және бюджетке түсетін салықтар мен төлемдердің түсуін
қамтамасыз ету; мемлекетке шығын әкелетін экономикалық қылмыстар мен құқық
бұзушылармен күресу; экономикалық қылмыстармен күресуде халықаралық
ынтымақтастықта болу, Салық комитеті Кеден комитеті, салық полициясының
департаментінің атқаратын қызметі бір және 2003 жылғы 5 сәуірдегі Кеден
кодексі бойынша кедендік іс бойынша өкілетті мемлекеттік органы, жалпы
жетекшілікті жүзеге асырады.
Кедендік ұйымдардың өкілеттігінің орындалуын қамтамасыз ету
әрекеттері жоғары квалификациялық мамандық болып табылады. Бұл пікірдің
міндеті қызметшілердің ережені білуі және кедендік әрекеттің
процедураларын, өздерінің құқықтары мен міндеттерін білуі, толық
өкілеттілігін, қаралған заңдар мен жағдайларының констукциясымен танысуы.
Сонымен де кедендік қызметтің қағидалары қызметкерлердің дайындалған
және түсінік шешімдерінің жауапкершілігі болып табылады. Қызметтің жеке
жағдайда орындалу міндеті- шешім орындалуының және қабылдауының
сапасыздығында. Кеден қызметкерлері қызметшілердің өз міндеттерінің дұрыс
орындалмауын құқық бұзушылыққа жатқызады. Қызметкерге оның әрекетіне
байланысты тәртіптілік, әкімшілік, материалдық немесе қылмыстық.
Егер Кеден комитетінің жыл сайын өзгеріп отыратын бірінші басшыларын
есепке алса, онда кеден сферасын мемлекеттік басқару қандай мәселе екенін
айқын көруге болады. Кеден органдарының бұйрық беру жүйесі, әсіресе құқық
қорғаушылық қызметте және фискальды қызметте жақсы, сапалы, білімді
кадрларды алуды талап етеді. Бас кезінде бірінші басшыларды ауыстыру
қиындыққа әкеліп соқса кедендік қызмет туралы заң қабылданғаннан бері және
оны іске асыруға өкіметтің шешімімен қызметкерді ауыстыру және қызметке
қабылдау дұрыс жолға қойылды.
ТМД-ның мемлекеттік кедендік заңдары негізіне сай және біздің құқық
қорғаушылық заңдарға сай, кеден органдары кедендік қызмет сферасында
контрабандамен және басқа да қылмстармен күрес жүргізу, кеден ережелерінің
бұзумен және салық заңдарына бұзу кеден шекарасынан өтетін тауарларға
байланысты, наркотикалық заттардың заңсыз шекарадан өтуі, психотропты
заттардың, қарулардың, Қазақстан мен басқа да шет елдердің мәдени, тарихи
және археологиялық құндылықтарының, танымдық меншік объектілерінің құри
бастаған өсімдіктер мен жануарлар түрлерін, олардың бөліктері мен
дериваттарын, басқа да тауарлардың, сонымен қатар халықаралық терроризмге
қарсы күреске асалысып, Қазақстан Республикасының аэропортында халықаралық
азаматтық авиациялық заңға қарсы әрекетіне қарсы күреседі.
Кеден органдарының міндеттері қажетті кедендік құқық институтын,
мысалға кедендік саясат, кедендік қызмет, кеден әкімшілігінің барлық
сферасын қамтиды.
Құқық қорғаушылықтан басқа негізгі міндеттері анықталады: кедендік
саясаттың құрылуы мен өтілуінде; Қазақстан Республикасының заңдары мен
кедендік қызмет бойынша заңды сақтау; азаматтардың құқығын қорғау мен
кедендік істі пайда болған кезде ұйымдастыру; өз құзырлығы аясында
экономикалық көзқарасы пен экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
экономикалық сауда қатынастарында кедендік реттеу әдістерін пайдалану;
кедендік төлемдер мен салықтарды алу; экономикалық саясат шараларын құруға
қатысу; кедендік шекарадан тауарлардың өту тәртібінің шешілуінің сақталуын
қамтамасыз ету; кедендік бақылау мен кедендік құжаттауды іске асыру, кеден
шекарасындағы тауар айналымының жеделдетуіне жағдай туғызу; сыртқы саудаға
кедендік статистика мен арнайы кедендік статистика жүргізу; тауарларға
сыртқы экономикалық қызметтің номенклатурасын жүргізу; өз құзырлығы аясында
валютаға бақылау жүргізу және т.б.
Қазақстан Республикасының Кеден кодексінің 19 бабында көрсетілген.
Кедендік бақылау комитеті кеден органдарының ведомстволық специфика
тармақтарын есепке ала отырып, 1996 жылдың 1 наурызында бекітілген
кедендік басқару туралы типтік ереже [10] шығарды және оны құратын Өкімет
кеденге оны бекітуі керек. Кедендік посттар туралы ережені орталық кеден
органы бекітеді. Сонымен 1999 жылы 25 ақпанда өкімет қаулысымен Кеден
комитеті туралы ережені бекітілді [11]. Өкіметтің 2002 жылғы 6 қыркүйектегі
қаулысы бойынша Кедендік бақылау Агенттігінің ережесі [12] бекітілген.
Ведомстволы кеден органдарына облыстық кеден органдарын көрсететін
біртипті құрылым жетеді, үлкен кедендер мен шекаралардағы Кедендік посттар
соңғы уақытта өзгертілді.
Атырау, Ақтау қалаларында теңіздік Барыс кедені, басқа жерлерде,
республиканың мемлекеттік Кедентранссервис мекемесі, энергетикалық
ресурстарды бақылау департаменті пайда болды.
Аймақтық кеден басқармаларын, орталықтандырылған экспертті қызмет
жүйесін құру қажеттілігі туып тұр. Барлық кеден органдары мен оларға
ведомстволы мекемелерді Кедендік бақылау Агенттігіне классификаторына сай
бекітілген өздерінің аты мен коды бар.
Кедендік Кодексте кеден органдары жүйесінде Кедендік шекараларда
бақылау өткізу пункті мен арнайы кеден мекемелері қарастырылған.
Каспий теңізі акваториясында кедендік шекараны қорғау 100 шақырымға
құрайды, ол арқылы Кеден комитетінің айтуы бойынша жыл сайын бақылауға
алынбаған мұнай шығару, бекіре балығын шығару, наркотик өткізу мен
контрабанданың басқа заттары өтеді; шығып 260 млн долларды құрайды.
Республиканың мемлекеттік Казтрансссервис мекемесі жүктердің кедендік
алып жүру мақсатында құрылған. Кедендік шығарып салу туралы ереже 1995 жылы
7 желтоқсанда Кеден комитетімен бекітілген, ол кедендік алымдарды
бекітілген ставкасы бойынша кедендік шығарып салу, еріп жүруден бұрын
алудан сақтандырады [13].
Кеден комитетінде энергетикалық ресурстарды бақылау департаментінің
құрылуы негізгі құрымдық толықтауыш болып табылады, себебі ол энергетикалық
ресурстарға қатысты экономикалық саясаттың кеден шекарасынан өтетін
шараларын жүзеге асырады. Энергетикалық ресурстарын, спецификалық тауар
ретінде, контрабанданы энергетикалық ресурстарды есептемегенде, үлкен
көлемдегі кедендік төлемдерді түсіреді.
Қазіргі уақытта 161 посттан тұратын кеден росттары біршама сандық
көбейтуді қажет етеді. Кедендік бақылау Агенттігімен жүргізілетін
оперативті-қызметтік бақылау мен кеден басқармаларының қаржы-шаруашылық
әрекеті біршама кемшіліктері бар: өтетін тауарлардың лицензиялық-рұқсат
тәртібінің толық сақталмауы, лицензиялар, куәліктер мен сертификаттардың
толық бақылауға алынбауы.
Темір жол және көлік транспорттарымен тасылатын жүктердің кедендік
құжаттау схемасының жоқтығы; жүктердің кедендік декларацияны толтыру
кезінде кемшіліктер байқалған; пайда болған қарыздардың дұрыс төленбеуі,
қайта өңдеу продуктілерінің кіргізу және шығару мерзімінің бұзылуы, кеден
ережесінің бұзылуының жүргізілуіндегі кемшілік, кедендік посттар жұмысын
әлсіз бақылау және т.б.
Кеден органдарындағы лауазымдық тұлғаларының құқықтық статусы заңмен,
сонымен бірге Мемлекеттік қызмет туралы Заңмен, өкімет шешімдерімен және
ведомстволық актілермен анықталады.
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымдық тұлғаларының
қызметін өту тәртібі туралы ережелер қабылданды, Қазақстан Республикасының
кеден органдарының актының мәтіні 1996 жылы 16 қыркүйекте №1119 Өкіметтің
қаулысымен бекітілген, кейінірек 2000 жылы 12 тамызда Өкімет қаулысымен
№1238 жаңа ереже бекітілді. Осы ережеде көрініс таппаған сұрақтар және
еңбек аспектілерін қамтитын сұрақтар, еңбек заңдарымен реттеледі. Еңбек
туралы құқық өзгерістерге ұшырайды, мемлекеттік салада еңбек қатынастарын
қамтиды, кедендік құқықпен сай болып табылады. 1999 жылғы 15 қазандағы
Кеден комитетінің бұйрығымен Қазақстан Республикасындағы Кеден комитетінің
қызметкерлерінің ар-намыс кодексі бекітілген [14].
1996 жылы Кеден комитетінің Қазақстан Республикасындағы кеден комитеті
туралы Заң проектісі өкімет тарапынан қолдау тапты, ол арнайы заң
актісімен қолданып, бірақта Комитет қызметкерлерінің асықпауынан
дайындалған прокт қажетті негізін таппады, оның зардабы әлі күнге дейін
байқалып отыр, себебі кеден қызметі арнайы заңы жоқ жалғыз құқық қорғаушы
орган болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы кеден органдарындағы лауазымдық тұлғалардың
жоғарыда көрсетілген ережегідей қызмет өту 1996 жылы мемлекеттік қызмет
туралы заңдарға байланысты, кеден органдарының қызметтік лауазымдық
тұлғалардың құқықтық конституциялық негізіне және басқа да актілерге
салынған.
Мынандай арнайы атақтар белгіленген: кіші басқарушы құрам: кеден
қызметінің прапорщигі мен кеден қызметінің аға пропорщигі; орта басқарушы
құрам: кеден қызметінің кіші аға лейтенанты; кеден қызметінің лейтенанты;
кеден қызметінің капитаны; жоғары басқарушы құрам: кеден комитетінің
майоры; кеден қызметінің подполковнигі; ең жоғарғы басқарушы құрам: кеден
қызметінің генерал-майоры мен кеден комитетінің генерал-лейтенанты.
Сонымен қатар кіші, орта және жоғары басқарушы құрамның арнайы атақтары
орталық кеден органдарының басшыларымен Қазақстан Республикасындағы кеден
органдарында лауазымдық тұлғалардың қызмет ету тәртібі ережесіне сай
беріледі, ал ең жоғарғы басқарушы құрамның арнайы атақтары - Қазақстан
Республикасының Президентімен беріледі.
Кеден органдарына қызметке Қазақстан Республикасының жұмысқа жарамды
азаматтары еркін негізде қабылданады, мысалға Қазақстан Республикасының
Қарулы күштер қатарында әскери қызметін өтеген, шекара және ішкі әскерлерде
борышын атқарған, моральды және іскер қасиеті бар, кеден органдарымен
тапсырылған міндеттерді білім деңгейі мен денсаулық жағдайына байланысты
орындайтын.
Кеден кодексімен қызметке қабылдау ережесінде қызметке қабылдауда
шектеулер бар, ереже – сонымен қатар қызметтегі тұлғалар жағдайы.
1. жасына немесе денсаулығына байланысты Қарулы Күштер қатарынан, ұлттық
қауіпсіздік органынан, ішкі істерден прокуратурадан, Қазақстан
Республикасының салық полициясынан жұмыстан кету;
2. бұрында сотталған немесе қылмыстық жауапкершіліктен негізсіз босатылған,
сонымен қатар әділет органдарынан, соттан, құқық қорғау органдарынан,
мемлекеттік қызметтен жағымсыз себептерге байланысты босатылған;
3. шет ел азаматтарымен азаматтығы жоқ адамдар, егер ол заңмен
көрсетілмесе, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен және
Қазақстан Республикасының Президентімен ратификацияланған.
Кеден заңдары бір айдан үш айға дейін сынақ уақытымен анықталады,
егерде кандидат оған арнайы атақ берілмей қажетті лауазымға тағайындалса.
Мұндай жағдайда кеден органдарының лауазымдық тұлғаларына берілетін арнайы
атақтың статусы қызық. Бірінші рет арнайы атақтар туралы кеңес өкіметі
кезіндегі заңдарда кездескен, соның ішінде КСРО-ның Кеден Кодексінде6бап
көрсетілген, онда кеден органдары лауазымдық тұлғаларының ерекше статусы
жазылған. Қазақстандағы құқық қорғау органдарының барлық қызметкерлерінің
арнайы атақтары бар, ол осы органдар жүйесінде немесе олардың арасында
құқықтық статустарын, олардың қызметтік әрекеттерін, бірнеше әлеуметтік
сұрақтарды шешетін, әсіресе зейнетақы тәртібін.
Кеден органдарының лауазымдық тұлғаларына келетін болсақ, арнайы
атақтары оларды жалпы мемлекеттік қызметкер жүйесі мен құқық қорғау
органдары қызметкрлерінің арасында оларды түсініксіз жағдайда қалдыратын.
Қағидасында бұл жерде олардың теңсіздік жағдайы-құқық қорғау органдары, ол
әрекет етіп тұрған құқық нормаларымен, мысалға зейнеткерлік заңдар, еңбек,
ведомстволық азаматтық қатынаста қолданатын жалпы ережелердің таралуы. 1999
жылы кеден заңына лауазымды тұлғаларға берілетін арнайы атақтарға
өзгертулер енгізілді.
Осы өзгертулерге дейін атақтардағы сәйкессіздіктер кеден органдарындағы
квалификацияланған жұмысшылар мен мамандардың қосылуына әкеліп соқты.
Сонымен, Қазақстан Республикасындағы Кеден кодексімен кеден
органдарының құқық қоғаушы орган ретіндегі және кеден органдарының
лауазымдық тұлғаларына берілетін арнайы атақтардың енгізілуі шешілді.
Сонымен қатар кіші, орта және жоғары басқарушы құрамның арнайы атақтары
орталық кеден органдарының басшыларымен Қазақстан Республикасындағы кеден
органдарында лауазымдық тұлғалардың қызмет ету тәртііібі ережесіне сай
беріледі, ал ең жоғарғы басқарушы құрамның арнайы атақтары - Қазақстан
Республикасының Президентімен беріледі.
Кеден органдарына қызметке Қазақстан Республикасының жұмысқа жарамды
азаматтары еркін негізде қабылданады, мысалға Қазақстан Республикасының
Қарулы күштер қатарында әскери қызметін өтеген, шекара және ішкі әскерлерде
борышын атқарған, моральды және іскер қасиеті бар, кеден органдарымен
тапсырылған міндеттерді білім деңгейі мен денсаулық жағдайына байланысты
орындайтын.
Кеден органдарында қызмет атқаруды реттейтін ереже, яғни кеден кодексі
16 тараудан тұрады. Одан кеден органдарындағы қызмет мемлекеттік қызметтің
арнайы түрі болып табылатыны анықталған. Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Ішкі
істер министрлігі, Қарулы күштер қатарынан жасы келіп зейнеткерлікке
шыққандарды жұмысқа қабылдау ережесі шектеусіз.
Ресей Федерациясының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Кедендік бақылау жүргізу кезінде кедендік қылмыстарды ескерту саласындағы құқық қорғау органдарының өзара қарым-қатынас мәселелері
Кедендік бақылау жүргізу кезінде құқық қорғау органдарының өзара қарым-қатынас мәселелері
Көлік қызметтерін реттеу қажеттілігі
Қазақстан Республикасының кеден саясаты және сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу шаралары
Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны
Қазақстан Республикасының кеден органдары
Кедендік төлемдер: түрлері, есептеу, төлеу тәртібі
ҚР Қаржы Министрлігінің мамандандырылған комитеттері
Кедендік бақылау жүргізу кезінде кедендік қылмыстарды ескерту саласындағы құқық қорғау органдарының өзара қарым-қатынас мәселелері жайында
Кеден құқығының негізгі түсініктері, пәні, міндеттері және жүйесі. Кеден одағының және ҚР кеден заңнамасы
Пәндер