Витаминдер туралы

1 ВИТАМИНДЕР
2 Суда еритін витаминдер

Витаминдер дегініміз - тіршілік үшін өте манызды төменгі молекулы биологиялық активті заттар. Витаминдерді денсаулық молекулалары деп атайды. Витаминдер адам мен жануарлар организмі бірқалыпта тіршілік ету үшін, жас төлдін өсуі үшін қажет зат. Витаминдер организмге қуат бермейді, клетканың құрылымын құруға қатыспайды. Бірақ ол организмге физиологиялық әсер етеді, биохимиялық процесстердің жүруіне, тәртіпке келуіне қатысады. Олардың организмге әсер етуі ферменттердің коферменттер құрамына кіреді. Витаминдер жетіспесе фермент өзінің қызметін атқара алмайды.
Маженді деген ғалым 1816 ж. ең бірінші ерекше зерттеу жүргізіп келесі қорытынды шығарды: егер жануарларды қантармен, липидтермен және белоктармен ғана көректендірсе олардың денсаулығы нашарлайды. 1912 ж Хопкинс пен Функ витаминның теориясын ұсынды. Бұл теория бойынша адамдың тамағында ерекше заттар жоқ болса ерекше аурулар, мысалы, қурқулақ, бери-бери, рахит –пайда болады.
Бірінші ауыстырылмайтын қөректену факторы бар препаратты Функ кұріштін кебегінен бөліп алды да, бұл препараттың әсері бери-бери сырқатынан сақтайтының көрсетті (1912 ж.). Осы заттын химиялық құрылымында амин тобы бар екенің анықтады. Сондықтан, Функ кұріштін кебегінен бөліп алған затты vіtamіnе деп атады (латының vіta – тіршілік, өмір және amіnе деген сөздерден шыққан). Осыдан кейін басқа витаминдер ашыла басталды. Қазіргі күнде әртүрлі витаминдік қасиеті бар заттар белгілі болды, кейбреуі амин емес. Витамин деген аты қалды.
Қәзіргі кезде 30-дан астам витаминдер белгілі. Олардың химиялық құрамы ашылған. Бұл оларды химиялық жолмен жасанды түрде синтездеуге жол ашты.
Витаминдер өсімдектерде және бірқатар микроорганизмдерде түзіледі. Адамның және жануарлардың организімінде витаминның кейбіреу ғана шагын мөлшерде түзіледі де организм қажетін толық өтей алмайды, мысалы D витамині, РР витамині.
Азық-түлік және жем-шөп құрамында витаминдердің жетіспеуі немесе болмауы организмдегі зат алмасуы процесің бұзады. Мұндай жағдайда адам әртүрлі ауруларға бейім болады. Азық-түлікте, жем-шөпте ұзак уақыт бойы витаминдер болмаса немесе организмнің витамин сініру қабілеті бұзылса авитаминоз деген ауру пайда болады. Витаминнің жетіспеуі жиі болады, сол кезде сырқат белгі береді, бұл жағдайды гиповитаминоз деп атайды. Кейбір жағдайларда ас-қорыту жүйесінің жұмысы бұзылғанда тағаммен бірге витаминдер толық түсседе денеге сіңбейді, сондықтан авитаминоз немесе гиповитаминоз болады. Бұл кезде витамин ауыз арқылы емес, укол арқылы беру керек. Витамин мөлшері организмде шектен тыс болса (әсіресе А және D витаминдері) немесе организмге қалыптан көп түссе гипервитаминоз ауру пайда болады. Витаминдер организмде шағын мөлшерде кездеседі.
Витамин анықтау әдісі: физико-химиялық, биологиялық.
І әдіс витамин арнаулы химиялық заттармен реакцияға түсіп боялуы. Мысалы: витамин А ерітіндегі мөлшерін анықтау үшін үш хлорлы сурьманы пайдаланады. Ал кейбір витамин жарықты сәулені белгілі бір толқын ұзындығында сіңіреді. Мысалы: витамин А ультракүлгін сәулесін 328-330 нм толқын ұзындығында сіңіреді. Міне осыны СФ-те қарай отырып витамин мөлшерін анықтауға болады.
ІІ әдіс биологиялық. Тәжірибеге жануарларды алады (тышқан, көгершін т.б. теңіз шошқасы) оларға жасанды витаминсіз тамақ береді. Одан пайда болған авитаминозды жазу үшін қанша витамин керек екенін білуге болады. Немесе жасанды тағамның құрамында бәрі болады (витаминді қоса) ал анықтайын деп отырған бір витаминді салмайды. Біраз уақыттан кейін сол витаминнің авитаминозы шығады. Ал егер зерттейін деп отырған тағамды берсе, егер онда витамин А болса, онда тышқан дұрыс өсе бастайды. Ал жобалап мөлшерін білу үшін, сол диеталық тағамға витаминдерді қосады (авитаминоз шықпағаны), әйтпесе авитаминоздан шығару үшін диеталық тағамға қанша мөлшерде қосатының анықтайды. Соны есептейді. Микробиологиялық әдістерді де қолдануға болады. Кейбір микроорганизмдер өсу үшін белгілі бір витамин қажет. Егер қоректік орталарда сол витамин жоқ болса микроорганизмдер өсе алмайды. Сол витамин қосу арқылы, микроорганизмдердің өсу қарқынына қарай отырып қоректік ортаның бар ма жоқ па, және қаншалықты.