Батыс Тянь-Шань флорасы. Батыс Тянь-Шаньның физико-географиялық жағдайы
1. Батыс Тянь.Шань флорасы
2. Батыс Тянь.Шаньның физико.географиялық жағдайы
3. Батыс Тянь.Шань флорасын зерттеудің тарихы
4. Батыс Тянь.Шаньнның ірі туыстарының сандық тізбегі
5. Өсімдіктердің тіршілік формалары
6. Батыс Тянь.Шань эндемдері
7. Ботанико.географиялық тұрғыдан аудандастыру
2. Батыс Тянь.Шаньның физико.географиялық жағдайы
3. Батыс Тянь.Шань флорасын зерттеудің тарихы
4. Батыс Тянь.Шаньнның ірі туыстарының сандық тізбегі
5. Өсімдіктердің тіршілік формалары
6. Батыс Тянь.Шань эндемдері
7. Ботанико.географиялық тұрғыдан аудандастыру
Батыс Тянь-Шань деп біз Қырғыз Алатауы немесе Александр жотасының орталық бөлігінен батысқа қарай орналасқан перифериялық тау жоталарын айтамыз. Осы маңға жақын жерде жалпы бағыты солтүстік-батысқа бағытталған Талас өзені Шу өзенінің сол жағалауындағы құмға сіңіп, Қырғыз Алатауынан тура батысқа тармақтала отырып, жоғарғы Таластың сол жағалауын түзетін гранит пен парфирден құралған альпі жотасы. Талас Алатауының биіктігі 4500 м асады да 3500 м-ден бастап қар жамылғылары басталады. Жамбыл қаласынан азырақ батысқа қарай жота оңтүстік-батысқа ауысады да бұл бөлік Угаш жотасы деп аталады.
Тура осы Угаш жотасынан бастап, темір жолы өтетін шақпақ асуының ойпаты арқылы, Талас Алатауынан Солтүстік-батысқа бірінші неғұрлым төмен және төбесі жота бастау алады да солтүстікке қарай Тараз қаласынан Шымкент қаласына дейін неғұрлым кең, ұзындығы 400 м-ге жететін Сырдариялық Қаратау жотасы солтүстік-батысқа темір жол арқылы шамамен Бурное станциясынан Шиелі станциясына дейін созылып жатады. Бұл жотаның әр бөлігі әр түрлі аталады, Шақпақ асуынан бастап осы атаумен Ванновка елдімекенінің жанынан Боралдай тау деп аталатын бөлік созыла өтеді. Жотаның Түркістан қаласына қарсы орналасқан орталық бөлігі Мыңжылқы деп аталады.
Қаратау батыс баурайы жайпаң және кең төбесі тау бөктерінен құралған, шығысы құрамалы, тіпті иіле асылып тұрған тастама шөлейтіне ұласады. Жотаның орташа биіктігі шамамен алғанда 1000-1500 м, Боралдайда биіктігі 1700-1800 м-ге жететін шоқылар бар. Мыңжылқының орталық ең биік бөлігі 2000-2100-ге жетеді. Жота сиенитті яғни ертепалеозойлық ізбесті тау жынысы мен тас көмірлі порфирлер, туфтар, гранит, аменит және металоморфтық хлоритті тақтатастан құралған. Угаш жотасы мен Қаратаудан басқа Талас Алатауынан оңтүстік-батысқа Сырдария өзеніне қарай Ташкент және Ходжент қалаларының маңында тағы да биік бір-біріне параллель орналасқан жоталардың ең шығысындағы шеткісін мәңгі қар басып, аспа мұздықтар жамылып жатады. Шатқал жотасы жоғарыға 4500 м көтеріліп, солтүстік-батысында Фергана алқабын жауып жатады. Шатқал жотасының оңтүстік-батыс тармақталған ұшы Ходжент қаласы маңынан Сырдария өзенімен кесіліп өтетін, сиенит пен порфириттен тұратын жалғыз жота. Моғал таудың абс. биіктігі 2000-ге жетеді. Шатқал жотасының Талас Алатауынан тармақталған жерімен бой көтерген кең сиенитті. Сансоновтың шыңы пирамидасының абс. биіктігі 4100 м. Шатқал жотасынан батысырақ Талас Алатауынан да оңтүстік-батысқа биік әрі құлама шыңды Піскем жотасының тармақталған жеріне жақын маңда Талас жотасының ең биік шыңдарының бірі Манас шыңының биіктігі 4800 м-ге жуық.
Сонымен Батыс Тянь-Шаньның батысында орталық Тянь-Шаньның орталық тізбектерін тұйықтайтын Ферғана жотасын жатқызуға болады. Ақ-Шинрақ, Кокшалтау т.б. өзі солтүстік-батысқа айқын созылып, Қаратау жазығымен сәйкестеліп, Талас, Шатқал, Ферғана жоталары түзілетін түйіннен тікелей жалғап жатқандай болады.
Тура осы Угаш жотасынан бастап, темір жолы өтетін шақпақ асуының ойпаты арқылы, Талас Алатауынан Солтүстік-батысқа бірінші неғұрлым төмен және төбесі жота бастау алады да солтүстікке қарай Тараз қаласынан Шымкент қаласына дейін неғұрлым кең, ұзындығы 400 м-ге жететін Сырдариялық Қаратау жотасы солтүстік-батысқа темір жол арқылы шамамен Бурное станциясынан Шиелі станциясына дейін созылып жатады. Бұл жотаның әр бөлігі әр түрлі аталады, Шақпақ асуынан бастап осы атаумен Ванновка елдімекенінің жанынан Боралдай тау деп аталатын бөлік созыла өтеді. Жотаның Түркістан қаласына қарсы орналасқан орталық бөлігі Мыңжылқы деп аталады.
Қаратау батыс баурайы жайпаң және кең төбесі тау бөктерінен құралған, шығысы құрамалы, тіпті иіле асылып тұрған тастама шөлейтіне ұласады. Жотаның орташа биіктігі шамамен алғанда 1000-1500 м, Боралдайда биіктігі 1700-1800 м-ге жететін шоқылар бар. Мыңжылқының орталық ең биік бөлігі 2000-2100-ге жетеді. Жота сиенитті яғни ертепалеозойлық ізбесті тау жынысы мен тас көмірлі порфирлер, туфтар, гранит, аменит және металоморфтық хлоритті тақтатастан құралған. Угаш жотасы мен Қаратаудан басқа Талас Алатауынан оңтүстік-батысқа Сырдария өзеніне қарай Ташкент және Ходжент қалаларының маңында тағы да биік бір-біріне параллель орналасқан жоталардың ең шығысындағы шеткісін мәңгі қар басып, аспа мұздықтар жамылып жатады. Шатқал жотасы жоғарыға 4500 м көтеріліп, солтүстік-батысында Фергана алқабын жауып жатады. Шатқал жотасының оңтүстік-батыс тармақталған ұшы Ходжент қаласы маңынан Сырдария өзенімен кесіліп өтетін, сиенит пен порфириттен тұратын жалғыз жота. Моғал таудың абс. биіктігі 2000-ге жетеді. Шатқал жотасының Талас Алатауынан тармақталған жерімен бой көтерген кең сиенитті. Сансоновтың шыңы пирамидасының абс. биіктігі 4100 м. Шатқал жотасынан батысырақ Талас Алатауынан да оңтүстік-батысқа биік әрі құлама шыңды Піскем жотасының тармақталған жеріне жақын маңда Талас жотасының ең биік шыңдарының бірі Манас шыңының биіктігі 4800 м-ге жуық.
Сонымен Батыс Тянь-Шаньның батысында орталық Тянь-Шаньның орталық тізбектерін тұйықтайтын Ферғана жотасын жатқызуға болады. Ақ-Шинрақ, Кокшалтау т.б. өзі солтүстік-батысқа айқын созылып, Қаратау жазығымен сәйкестеліп, Талас, Шатқал, Ферғана жоталары түзілетін түйіннен тікелей жалғап жатқандай болады.
Батыс Тянь-Шань флорасы
Батыс Тянь-Шаньның физико-географиялық жағдайы
Батыс Тянь-Шань деп біз Қырғыз Алатауы немесе Александр жотасының
орталық бөлігінен батысқа қарай орналасқан перифериялық тау жоталарын
айтамыз. Осы маңға жақын жерде жалпы бағыты солтүстік-батысқа бағытталған
Талас өзені Шу өзенінің сол жағалауындағы құмға сіңіп, Қырғыз Алатауынан
тура батысқа тармақтала отырып, жоғарғы Таластың сол жағалауын түзетін
гранит пен парфирден құралған альпі жотасы. Талас Алатауының биіктігі 4500
м асады да 3500 м-ден бастап қар жамылғылары басталады. Жамбыл қаласынан
азырақ батысқа қарай жота оңтүстік-батысқа ауысады да бұл бөлік Угаш жотасы
деп аталады.
Тура осы Угаш жотасынан бастап, темір жолы өтетін шақпақ асуының ойпаты
арқылы, Талас Алатауынан Солтүстік-батысқа бірінші неғұрлым төмен және
төбесі жота бастау алады да солтүстікке қарай Тараз қаласынан Шымкент
қаласына дейін неғұрлым кең, ұзындығы 400 м-ге жететін Сырдариялық Қаратау
жотасы солтүстік-батысқа темір жол арқылы шамамен Бурное станциясынан Шиелі
станциясына дейін созылып жатады. Бұл жотаның әр бөлігі әр түрлі аталады,
Шақпақ асуынан бастап осы атаумен Ванновка елдімекенінің жанынан Боралдай
тау деп аталатын бөлік созыла өтеді. Жотаның Түркістан қаласына қарсы
орналасқан орталық бөлігі Мыңжылқы деп аталады.
Қаратау батыс баурайы жайпаң және кең төбесі тау бөктерінен құралған,
шығысы құрамалы, тіпті иіле асылып тұрған тастама шөлейтіне ұласады.
Жотаның орташа биіктігі шамамен алғанда 1000-1500 м, Боралдайда биіктігі
1700-1800 м-ге жететін шоқылар бар. Мыңжылқының орталық ең биік бөлігі 2000-
2100-ге жетеді. Жота сиенитті яғни ертепалеозойлық ізбесті тау жынысы мен
тас көмірлі порфирлер, туфтар, гранит, аменит және металоморфтық хлоритті
тақтатастан құралған. Угаш жотасы мен Қаратаудан басқа Талас Алатауынан
оңтүстік-батысқа Сырдария өзеніне қарай Ташкент және Ходжент қалаларының
маңында тағы да биік бір-біріне параллель орналасқан жоталардың ең
шығысындағы шеткісін мәңгі қар басып, аспа мұздықтар жамылып жатады.
Шатқал жотасы жоғарыға 4500 м көтеріліп, солтүстік-батысында Фергана
алқабын жауып жатады. Шатқал жотасының оңтүстік-батыс тармақталған ұшы
Ходжент қаласы маңынан Сырдария өзенімен кесіліп өтетін, сиенит пен
порфириттен тұратын жалғыз жота. Моғал таудың абс. биіктігі 2000-ге
жетеді. Шатқал жотасының Талас Алатауынан тармақталған жерімен бой көтерген
кең сиенитті. Сансоновтың шыңы пирамидасының абс. биіктігі 4100 м. Шатқал
жотасынан батысырақ Талас Алатауынан да оңтүстік-батысқа биік әрі құлама
шыңды Піскем жотасының тармақталған жеріне жақын маңда Талас жотасының ең
биік шыңдарының бірі Манас шыңының биіктігі 4800 м-ге жуық.
Сонымен Батыс Тянь-Шаньның батысында орталық Тянь-Шаньның орталық
тізбектерін тұйықтайтын Ферғана жотасын жатқызуға болады. Ақ-Шинрақ,
Кокшалтау т.б. өзі солтүстік-батысқа айқын созылып, Қаратау жазығымен
сәйкестеліп, Талас, Шатқал, Ферғана жоталары түзілетін түйіннен тікелей
жалғап жатқандай болады.
Батыс Тянь-Шань флорасын зерттеудің тарихы
Батыс Тянь-Шань флорасын алғашқы зерттеушілердің бірі А.Ф. Миддендарф
(1882) болды. Ол Ферғана аңғарының флорасы мен өсімдіктер жабынын сипаттап
жазған. Кейіндеу Ферғана аңғарында А.П. Павлов (1903), Л.С. Берег (1916)
1866 жылы генерал Герняевтың отрядының құрамында зоолог натуралист
А.Северцов Батыс Тянь-Шаньннан 1000 экземпляр гербарий жинаған. Онда
шамамен 700-ден астам өсімдіктердің түрі болған. 1864-1870 ж.ж Э.Л. Регель
Н.А. Северцовтың коллекциясын толықтырған. Б.А. Федчено (1903) және В.И.
Липсвий (1906) Талас Алатауы мен Боралдай тауларында зерттеулер жүргізген.
1903 жылы Шымкент қаласының батысынан Аулие-ата маңына дейін О.Э. Иноринг
және З.А. Минович (1910-1912) аралап өтіп, гербарилар жинаған.
Совет дәуірінде Батыс Тянь-Шанды САГУ-дің профессорлары Р.И. Аболин
(1929), М.Г. Попов, Е.П. Коровин, М.В. Культиасов (1927) зерттеді.
Батыс Тянь-Шань флорасын талдау
Жалпы 2894 түр
кесте 1
№ Тұқымдастар Түрлер саны % қатынасы
1 Compositae 424 14,6
2 Leguminosae 294 10,1
3 Gramincae 257 8,8
4 Crucilerae 179 6,1
5 Umbeliferae 149 5,1
6 Labiatae 138 4,7
7 Rosaceae 138 4,5
8 Liliaceae 121 4,1
9 Caryophyllaceae 108 3,7
10 Ranunculaceae 94 3,2
11 Boraginaceae 89 3,0
12 Cyperaceae 75 2,5
13 Scrophylariaceae 75 2,5
14 Polygonaceae 66 2,2
15 Chenopodiaceae 52 1,7
Жалпы 2258 76,8 %
Флорада ең ірі тұқымдас Compositae – 197 туыс, 424 түрден құралған.
Алдыңғы 9 тұқымдас 100-ге тарта түрді қамтиды, яғни әрқайсысы 11-ден 22
түрге дейін өсімдік бар. Саналған тұқымдастар флораның 76,8 % туыс және
83,7 % түр құрамын қамтиды. Алдыңғы 15 тұқымдас Орта Азияның барлық үш
бөлігінде дерлік ортақ ұқсастықта, ал 4 тұқымда бірдей десек те болады. Ал
қалған борсальды тұқымдастар: мыс, Rosaceae, Ranunculaceae, Cyperaceae,
Umbeliferae, Boraginaceae, Polygonaceae Батыс Тянь-Шань флорасын құрудағы
үлесі зор.
Батыс Тянь-Шаньнның ірі туыстарының сандық тізбегі
Кесте 2
Astragalus 127 Agropyron 21
Allium 57 Gadea 21
Cousinia 52 Poa 21
Oxytropis 48 Tulipa 20
Carex 41 Draba 19
Polygonum 37 Scufellaria 19
Ranunculus 36 Bromus 18
Artemisia 29 Rosa 18
Silene 29 Cuscula 17
Taraxacum 27 Galium 17
Veronica 27 Parrya 17
Erigeron 27 Dracocephalum 16
Ferula 26 Stipa 16
Potentilla 26 Cotoneaster 15
Euphrbia 24 Orobanche 15
Heolysarum 23 Rumex 15
Туыстық коэффициент – туыстық санының түрлер санына қатынасы, флораның
24,3 % пайызын құрап отыр.
Өсімдіктердің тіршілік формалары
Батыс Тянь-Шань флорасында кездесетін өсімдіктер арасында әртүрлі
тіршілік формалары кездесетіні байқалды. Флорадағы түрлердің негізгі
тіршілік формалары мен сандық мөлшері төмендегідей бөлінген.
Кесте 3
№ Тіршілік формалары Түрлер саны % қатынасы
1 Ағаштар 54 1,90
2 Ағаштар немесе бұталар 15 0,53
3 Бұталар немесе бұташықтар 167 5,87
4 Жартылай бұта немесе жартылай бұташықтар 98 3,44
5 Көпжылдық шөптесін өсімдіктер 1813 63,75
6 Көпжылдық немесе біржылдық өсімдіктер 8 0,28
7 Екіжылдық өсімдіктер 86 3,02
8 Екіжылдық немесе біржылдық өсімдіктер 41 1,41
9 Біржылдық өсімдіктер 562 19,77
Талдау жасай отырып, түрлердің биіктіктегі әртүрлі тіршілік формалары
вертикаль бойынша орналасуы біркелкі болмайды. Көпшілігі орталық тау
белдеуінде кездеседі, флораның 1758 түрі (61,8 %) белгіленген. Төменгі тау
белдеуінде 1132 түр (39,8 %) кездеседі. Бұл жақта көбіне 1 жылдық, оның 223
тек төменгі тау белдеуінде кездеседі (39,6 %). Жоғарғы тау белдеуінде
(субальпілік және альпілік) көпжылдық шөптесін өсімдіктер басымдылық
танытып тұр, 918 түр (32,3 %). Бұл жерде 1 жылдықтар жоқтың қасы, ал
кездесетін түрлер кең экологиялық амплитудада (субальпіліктен альпілік
белдеуге дейін) – Bromus tectorum, Polygonum acerosum, Chenopodium
foliosum, Lepidium ruderale, Viola occulta, Rochelia caroliosepala,
Antonina debelis, Veronica campylopoda, Euphrasia tatarica және т.б. немесе
жоғарғы тау белдеуінің спецификалық түрлері: Torularia glandulosa, Draba
stenocarpa, Androsace fedtschenka, Gentiana karelinii, Artemisia
macroaphala және т.б. Бұндай спецификалық түрлердің жалпы саны – 20.
Батыс Тянь-Шань эндемдері
Батыс Тянь-Шань флорасының басты ерекшелігі – оның эндемдік түрлердің
әртүрлілігімен сипатталады.
Эндем түрлерінің жалпы саны 393 немесе 13,8 % флораның жалпы түрлер
санының пайызын құрайды. Флора эндемдерінің саны мен пайызы алып жатқан
алаңы бойынша Орта Азиядағы басқа территориялардан едәуір басымдылықты
көрсетеді.
Кесте 4
№ Батыс Тянь-Шань эндемдері Туыс, түрлер саны % қатынасы
1 Papilionaceae 294 (56) 7,4*8
2 Compositae 424 (72) 10,7
3 Umbeliferae 149 (39) 3,7
4 Labiatae 138 (35) 3,5
5 Liliaceae 121 (31) 3,0
6 Cruciferae 179 (23) 4,5
7 Caryophyllaceae 108 (14) 2,7
8 Gramincae 257 (13) 6,5
9 Rosaceae 131 (14) 3,3
10 Boraginaceae 89 (11) 2,2
Эндем туыстарының саны – 5, оларды атап айтсақ: Shhenocarpus Eug. Kor.,
Stephanocaryum M. Pop., Pseudoeremostachys M.Pop., Ugamia N. Parl.,
Hypacanthium Juz.
Батыс Тянь-Шань территориясында эндемдердің орналасу тәртібі біркелкі
емес. Жекелеген топтарға бөліп қарасақ:
1 топ. әртүрлі қыраттарда кездесетін бір-бірінен алшақ орналасқан эндем
түрлері. Жалпы саны – 97. (Талас және Шатқал, Пскем және Куралшинск).
Эндем түрлерді жекелеп айтсақ: Abies semenovii B. Fedtsch., Elymus
ugameus Drob., Allium pskemense B. Fedtsch., Tulipa dosystemonordes Vred.,
Populus talassica Kom., Silene adenopefula Raik., Rhodiola viridula
Boriss., Oxytropis albovillosa B. Feoltsch., Pranyos tschimganica B.
Fedtsch., Ferula prangifolia Korov., Scutellaria ramosissima M. Pop.,
Peolicularis korolkovii Rgi., Cousinia bonralotii Franch., Syreitschikovia
spinosa (Franch) N. Pavl және т.б.
2 топ. Сырдарияның Қаратау қыратында кездесетін, кең таралған батыс
тянь-шань ареалының эндемдері. Жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Батыс Тянь-Шаньның физико-географиялық жағдайы
Батыс Тянь-Шань деп біз Қырғыз Алатауы немесе Александр жотасының
орталық бөлігінен батысқа қарай орналасқан перифериялық тау жоталарын
айтамыз. Осы маңға жақын жерде жалпы бағыты солтүстік-батысқа бағытталған
Талас өзені Шу өзенінің сол жағалауындағы құмға сіңіп, Қырғыз Алатауынан
тура батысқа тармақтала отырып, жоғарғы Таластың сол жағалауын түзетін
гранит пен парфирден құралған альпі жотасы. Талас Алатауының биіктігі 4500
м асады да 3500 м-ден бастап қар жамылғылары басталады. Жамбыл қаласынан
азырақ батысқа қарай жота оңтүстік-батысқа ауысады да бұл бөлік Угаш жотасы
деп аталады.
Тура осы Угаш жотасынан бастап, темір жолы өтетін шақпақ асуының ойпаты
арқылы, Талас Алатауынан Солтүстік-батысқа бірінші неғұрлым төмен және
төбесі жота бастау алады да солтүстікке қарай Тараз қаласынан Шымкент
қаласына дейін неғұрлым кең, ұзындығы 400 м-ге жететін Сырдариялық Қаратау
жотасы солтүстік-батысқа темір жол арқылы шамамен Бурное станциясынан Шиелі
станциясына дейін созылып жатады. Бұл жотаның әр бөлігі әр түрлі аталады,
Шақпақ асуынан бастап осы атаумен Ванновка елдімекенінің жанынан Боралдай
тау деп аталатын бөлік созыла өтеді. Жотаның Түркістан қаласына қарсы
орналасқан орталық бөлігі Мыңжылқы деп аталады.
Қаратау батыс баурайы жайпаң және кең төбесі тау бөктерінен құралған,
шығысы құрамалы, тіпті иіле асылып тұрған тастама шөлейтіне ұласады.
Жотаның орташа биіктігі шамамен алғанда 1000-1500 м, Боралдайда биіктігі
1700-1800 м-ге жететін шоқылар бар. Мыңжылқының орталық ең биік бөлігі 2000-
2100-ге жетеді. Жота сиенитті яғни ертепалеозойлық ізбесті тау жынысы мен
тас көмірлі порфирлер, туфтар, гранит, аменит және металоморфтық хлоритті
тақтатастан құралған. Угаш жотасы мен Қаратаудан басқа Талас Алатауынан
оңтүстік-батысқа Сырдария өзеніне қарай Ташкент және Ходжент қалаларының
маңында тағы да биік бір-біріне параллель орналасқан жоталардың ең
шығысындағы шеткісін мәңгі қар басып, аспа мұздықтар жамылып жатады.
Шатқал жотасы жоғарыға 4500 м көтеріліп, солтүстік-батысында Фергана
алқабын жауып жатады. Шатқал жотасының оңтүстік-батыс тармақталған ұшы
Ходжент қаласы маңынан Сырдария өзенімен кесіліп өтетін, сиенит пен
порфириттен тұратын жалғыз жота. Моғал таудың абс. биіктігі 2000-ге
жетеді. Шатқал жотасының Талас Алатауынан тармақталған жерімен бой көтерген
кең сиенитті. Сансоновтың шыңы пирамидасының абс. биіктігі 4100 м. Шатқал
жотасынан батысырақ Талас Алатауынан да оңтүстік-батысқа биік әрі құлама
шыңды Піскем жотасының тармақталған жеріне жақын маңда Талас жотасының ең
биік шыңдарының бірі Манас шыңының биіктігі 4800 м-ге жуық.
Сонымен Батыс Тянь-Шаньның батысында орталық Тянь-Шаньның орталық
тізбектерін тұйықтайтын Ферғана жотасын жатқызуға болады. Ақ-Шинрақ,
Кокшалтау т.б. өзі солтүстік-батысқа айқын созылып, Қаратау жазығымен
сәйкестеліп, Талас, Шатқал, Ферғана жоталары түзілетін түйіннен тікелей
жалғап жатқандай болады.
Батыс Тянь-Шань флорасын зерттеудің тарихы
Батыс Тянь-Шань флорасын алғашқы зерттеушілердің бірі А.Ф. Миддендарф
(1882) болды. Ол Ферғана аңғарының флорасы мен өсімдіктер жабынын сипаттап
жазған. Кейіндеу Ферғана аңғарында А.П. Павлов (1903), Л.С. Берег (1916)
1866 жылы генерал Герняевтың отрядының құрамында зоолог натуралист
А.Северцов Батыс Тянь-Шаньннан 1000 экземпляр гербарий жинаған. Онда
шамамен 700-ден астам өсімдіктердің түрі болған. 1864-1870 ж.ж Э.Л. Регель
Н.А. Северцовтың коллекциясын толықтырған. Б.А. Федчено (1903) және В.И.
Липсвий (1906) Талас Алатауы мен Боралдай тауларында зерттеулер жүргізген.
1903 жылы Шымкент қаласының батысынан Аулие-ата маңына дейін О.Э. Иноринг
және З.А. Минович (1910-1912) аралап өтіп, гербарилар жинаған.
Совет дәуірінде Батыс Тянь-Шанды САГУ-дің профессорлары Р.И. Аболин
(1929), М.Г. Попов, Е.П. Коровин, М.В. Культиасов (1927) зерттеді.
Батыс Тянь-Шань флорасын талдау
Жалпы 2894 түр
кесте 1
№ Тұқымдастар Түрлер саны % қатынасы
1 Compositae 424 14,6
2 Leguminosae 294 10,1
3 Gramincae 257 8,8
4 Crucilerae 179 6,1
5 Umbeliferae 149 5,1
6 Labiatae 138 4,7
7 Rosaceae 138 4,5
8 Liliaceae 121 4,1
9 Caryophyllaceae 108 3,7
10 Ranunculaceae 94 3,2
11 Boraginaceae 89 3,0
12 Cyperaceae 75 2,5
13 Scrophylariaceae 75 2,5
14 Polygonaceae 66 2,2
15 Chenopodiaceae 52 1,7
Жалпы 2258 76,8 %
Флорада ең ірі тұқымдас Compositae – 197 туыс, 424 түрден құралған.
Алдыңғы 9 тұқымдас 100-ге тарта түрді қамтиды, яғни әрқайсысы 11-ден 22
түрге дейін өсімдік бар. Саналған тұқымдастар флораның 76,8 % туыс және
83,7 % түр құрамын қамтиды. Алдыңғы 15 тұқымдас Орта Азияның барлық үш
бөлігінде дерлік ортақ ұқсастықта, ал 4 тұқымда бірдей десек те болады. Ал
қалған борсальды тұқымдастар: мыс, Rosaceae, Ranunculaceae, Cyperaceae,
Umbeliferae, Boraginaceae, Polygonaceae Батыс Тянь-Шань флорасын құрудағы
үлесі зор.
Батыс Тянь-Шаньнның ірі туыстарының сандық тізбегі
Кесте 2
Astragalus 127 Agropyron 21
Allium 57 Gadea 21
Cousinia 52 Poa 21
Oxytropis 48 Tulipa 20
Carex 41 Draba 19
Polygonum 37 Scufellaria 19
Ranunculus 36 Bromus 18
Artemisia 29 Rosa 18
Silene 29 Cuscula 17
Taraxacum 27 Galium 17
Veronica 27 Parrya 17
Erigeron 27 Dracocephalum 16
Ferula 26 Stipa 16
Potentilla 26 Cotoneaster 15
Euphrbia 24 Orobanche 15
Heolysarum 23 Rumex 15
Туыстық коэффициент – туыстық санының түрлер санына қатынасы, флораның
24,3 % пайызын құрап отыр.
Өсімдіктердің тіршілік формалары
Батыс Тянь-Шань флорасында кездесетін өсімдіктер арасында әртүрлі
тіршілік формалары кездесетіні байқалды. Флорадағы түрлердің негізгі
тіршілік формалары мен сандық мөлшері төмендегідей бөлінген.
Кесте 3
№ Тіршілік формалары Түрлер саны % қатынасы
1 Ағаштар 54 1,90
2 Ағаштар немесе бұталар 15 0,53
3 Бұталар немесе бұташықтар 167 5,87
4 Жартылай бұта немесе жартылай бұташықтар 98 3,44
5 Көпжылдық шөптесін өсімдіктер 1813 63,75
6 Көпжылдық немесе біржылдық өсімдіктер 8 0,28
7 Екіжылдық өсімдіктер 86 3,02
8 Екіжылдық немесе біржылдық өсімдіктер 41 1,41
9 Біржылдық өсімдіктер 562 19,77
Талдау жасай отырып, түрлердің биіктіктегі әртүрлі тіршілік формалары
вертикаль бойынша орналасуы біркелкі болмайды. Көпшілігі орталық тау
белдеуінде кездеседі, флораның 1758 түрі (61,8 %) белгіленген. Төменгі тау
белдеуінде 1132 түр (39,8 %) кездеседі. Бұл жақта көбіне 1 жылдық, оның 223
тек төменгі тау белдеуінде кездеседі (39,6 %). Жоғарғы тау белдеуінде
(субальпілік және альпілік) көпжылдық шөптесін өсімдіктер басымдылық
танытып тұр, 918 түр (32,3 %). Бұл жерде 1 жылдықтар жоқтың қасы, ал
кездесетін түрлер кең экологиялық амплитудада (субальпіліктен альпілік
белдеуге дейін) – Bromus tectorum, Polygonum acerosum, Chenopodium
foliosum, Lepidium ruderale, Viola occulta, Rochelia caroliosepala,
Antonina debelis, Veronica campylopoda, Euphrasia tatarica және т.б. немесе
жоғарғы тау белдеуінің спецификалық түрлері: Torularia glandulosa, Draba
stenocarpa, Androsace fedtschenka, Gentiana karelinii, Artemisia
macroaphala және т.б. Бұндай спецификалық түрлердің жалпы саны – 20.
Батыс Тянь-Шань эндемдері
Батыс Тянь-Шань флорасының басты ерекшелігі – оның эндемдік түрлердің
әртүрлілігімен сипатталады.
Эндем түрлерінің жалпы саны 393 немесе 13,8 % флораның жалпы түрлер
санының пайызын құрайды. Флора эндемдерінің саны мен пайызы алып жатқан
алаңы бойынша Орта Азиядағы басқа территориялардан едәуір басымдылықты
көрсетеді.
Кесте 4
№ Батыс Тянь-Шань эндемдері Туыс, түрлер саны % қатынасы
1 Papilionaceae 294 (56) 7,4*8
2 Compositae 424 (72) 10,7
3 Umbeliferae 149 (39) 3,7
4 Labiatae 138 (35) 3,5
5 Liliaceae 121 (31) 3,0
6 Cruciferae 179 (23) 4,5
7 Caryophyllaceae 108 (14) 2,7
8 Gramincae 257 (13) 6,5
9 Rosaceae 131 (14) 3,3
10 Boraginaceae 89 (11) 2,2
Эндем туыстарының саны – 5, оларды атап айтсақ: Shhenocarpus Eug. Kor.,
Stephanocaryum M. Pop., Pseudoeremostachys M.Pop., Ugamia N. Parl.,
Hypacanthium Juz.
Батыс Тянь-Шань территориясында эндемдердің орналасу тәртібі біркелкі
емес. Жекелеген топтарға бөліп қарасақ:
1 топ. әртүрлі қыраттарда кездесетін бір-бірінен алшақ орналасқан эндем
түрлері. Жалпы саны – 97. (Талас және Шатқал, Пскем және Куралшинск).
Эндем түрлерді жекелеп айтсақ: Abies semenovii B. Fedtsch., Elymus
ugameus Drob., Allium pskemense B. Fedtsch., Tulipa dosystemonordes Vred.,
Populus talassica Kom., Silene adenopefula Raik., Rhodiola viridula
Boriss., Oxytropis albovillosa B. Feoltsch., Pranyos tschimganica B.
Fedtsch., Ferula prangifolia Korov., Scutellaria ramosissima M. Pop.,
Peolicularis korolkovii Rgi., Cousinia bonralotii Franch., Syreitschikovia
spinosa (Franch) N. Pavl және т.б.
2 топ. Сырдарияның Қаратау қыратында кездесетін, кең таралған батыс
тянь-шань ареалының эндемдері. Жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz