Халықаралық қылмыстық полицияның ұйымы шеңберiнде ынтымақтастықты зерттеу жолдары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫ ... ... ... ... .7
1.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылу тарихы және құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 ХҚПҰ қызметінің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 ХҚПҰ аясында халықаралық қылмыстық іздестіру механизмдері ... ... .20
2.3 ХҚПҰ арқылы қылмыскерлерді ұстап беруді жүзеге асыру мәселесі (Экстрадиция) 36
2.4 ХҚПҰ.ның басқа халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығы ... ... ..43
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ХҚПҰ.ның ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҚ БЮРОСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.1 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ.ның Ұлттық Орталық Бюросының жалпы қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.2 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ.ның Ұлттық Орталық Бюросы . халықаралық қылмыстық іздестіру жүйесінің бөлігі ретінде ... ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ...67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫ ... ... ... ... .7
1.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылу тарихы және құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 ХҚПҰ қызметінің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 ХҚПҰ аясында халықаралық қылмыстық іздестіру механизмдері ... ... .20
2.3 ХҚПҰ арқылы қылмыскерлерді ұстап беруді жүзеге асыру мәселесі (Экстрадиция) 36
2.4 ХҚПҰ.ның басқа халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығы ... ... ..43
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ХҚПҰ.ның ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҚ БЮРОСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.1 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ.ның Ұлттық Орталық Бюросының жалпы қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
3.2 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ.ның Ұлттық Орталық Бюросы . халықаралық қылмыстық іздестіру жүйесінің бөлігі ретінде ... ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ...67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
Зерттеудегі тақырыптың өзектілігі. Бүгінде мемлекеттер арасындағы шекаралар, адамдардың бір тобын екіншісінен бөлетiн, алынбас тосқауылдар емес. Егер заңға бағынатын адамдар үшiн шекарадан өту оңай болса, онда қылмыскерлер үшiн тіпті қиындыққа соқпайтыны жақсы белгілі. Қазiргi әлемде қылмыстылықтың өсуі "халықаралық қылмыстылықтың" да өсуіне әсерін тигізді. Соңғы уақытта өздерінің қылмыстық мақсаттарына халықаралық қатынастардың дамуын пайдаланатын трансұлттық (халықаралық) қылмыстық ұйымдардың жандануы және олардың санының өсуі байқалуда. Сондықтан да қауiптi қылмыскерлердi ұстау, iздестiру және тану iс-әрекеттерін үйлестiру және ұлттық полиция қызметтерiнiң өзара бірлесіп әрекеттесуiн қамтамасыз ету үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі пайда болды.
Сонымен 1923 жылдың 7 қыркүйегінде Венада Халықаралық полиция конгресінде 20 елдің 138 өкілі Халықаралық қылмыстық полиция Комиссиясын құрды және оның жарғысын қабылдады. 1956 жылы Халықаралық қылмыстық полиция комиссиясы «Интерпол - халықаралық қылмыстық полиция ұйымы» болып өзгертілді. Қазіргі уақытта Ұйымға әлемнің 188 мемлекеті кіреді. Интерполдың міндеті қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, терроризмге, жоғары технологиялар саласындағы қылмыстарға, есірткі трафигіне, экономикалық қылмыстарға, адамдар саудасына және ұйымдасқан қылмыстың басқа да түрлеріне қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау органдарының халықаралық ынтымақтастығын үйлестіруді қамтамасыз ету болып табылады. Мақсаты - халықаралық іздестірудегі қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды анықтау.[1,4б.].
Халықаралық ұйымдасқан қылмыстардың күрт өсуі Қазақстанды халықаралық полиция ынтымақтастығын анағұрлым белсендірек жүргізуге міндеттеді. Қылмыскерлердің сот әділдігінен шетелде жасырынуы әдетке айналды. Қазақстан Республикасы 1992 жылдың 4 қарашасында Дакар қаласында (Сенегал) Халықаралық Қылмыстық Полиция Ұйымы Бас Ассамблеясының 61-ші сессиясында Интерполға қабылданды.«Халықаралық қылмыстық полиция ұйымына (Интерпол) Қазақстан Республикасының кіруіне байланысты іс-шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жылғы 20 шілдедегі № 629 қаулысымен Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің орталық аппаратында Интерполдың Ұлттық орталық бюросы құрылды.Осы күннен бастап Қазақстан Интерпол арқылы қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды халықаралық іздестіру мүмкіндігін пайдалануда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы Интерпол ҰОБ заңнамаға сәйкес өз өкілеттіктері шеңберінде қазақстандық құқық қорғау органдарының БҰҰ,ШЫҰ, Еуропол және басқа да халықаралық ұйымдармен және құқық қорғау институттарымен өзара іс-қимыл жасасуды жандандыру жөнінде шаралар қабылдауда.
Сонымен 1923 жылдың 7 қыркүйегінде Венада Халықаралық полиция конгресінде 20 елдің 138 өкілі Халықаралық қылмыстық полиция Комиссиясын құрды және оның жарғысын қабылдады. 1956 жылы Халықаралық қылмыстық полиция комиссиясы «Интерпол - халықаралық қылмыстық полиция ұйымы» болып өзгертілді. Қазіргі уақытта Ұйымға әлемнің 188 мемлекеті кіреді. Интерполдың міндеті қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, терроризмге, жоғары технологиялар саласындағы қылмыстарға, есірткі трафигіне, экономикалық қылмыстарға, адамдар саудасына және ұйымдасқан қылмыстың басқа да түрлеріне қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау органдарының халықаралық ынтымақтастығын үйлестіруді қамтамасыз ету болып табылады. Мақсаты - халықаралық іздестірудегі қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды анықтау.[1,4б.].
Халықаралық ұйымдасқан қылмыстардың күрт өсуі Қазақстанды халықаралық полиция ынтымақтастығын анағұрлым белсендірек жүргізуге міндеттеді. Қылмыскерлердің сот әділдігінен шетелде жасырынуы әдетке айналды. Қазақстан Республикасы 1992 жылдың 4 қарашасында Дакар қаласында (Сенегал) Халықаралық Қылмыстық Полиция Ұйымы Бас Ассамблеясының 61-ші сессиясында Интерполға қабылданды.«Халықаралық қылмыстық полиция ұйымына (Интерпол) Қазақстан Республикасының кіруіне байланысты іс-шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жылғы 20 шілдедегі № 629 қаулысымен Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің орталық аппаратында Интерполдың Ұлттық орталық бюросы құрылды.Осы күннен бастап Қазақстан Интерпол арқылы қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды халықаралық іздестіру мүмкіндігін пайдалануда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы Интерпол ҰОБ заңнамаға сәйкес өз өкілеттіктері шеңберінде қазақстандық құқық қорғау органдарының БҰҰ,ШЫҰ, Еуропол және басқа да халықаралық ұйымдармен және құқық қорғау институттарымен өзара іс-қимыл жасасуды жандандыру жөнінде шаралар қабылдауда.
1.Нормативтік-құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
2. Устав Международной Организации Уголовной Полиции от 13 июня 1956 года.
3. ҚР Қылмыстық іс жүргізу Кодексі (1997ж. 13 желтоқсан). Алматы ЮРИСТ-2011ж.
4. Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 20 июля 1993 г. № 629 «О мероприятиях в связи с вступлением Республики Казахстан в Международную организацию уголовной полиции (Интерпол)».
5. « О государственном контроле о обороте отдельных видов оружия» Закон Республики Казахстан № 339-1 от 30 декабря 1998 года //Казахстанская правда. – 1999. – 8 января.
6. «О национальной безопасности Республики Казахстан». //Казахстанская правда. –1998. –30 июня.
7. Инструкция «О порядке исполнения и направления правоохранительными органами Республики Казахстан запросов и поручений по линии Интерпола» утвержденный приказом МВД Республики Казахстан № 132 от 27.04.1998 г.
2. Библиография:
1. Карикболов Б.С. «Нормативные акты Интерпола». - Алматы, 1998г.
2. Смирнов Г.Г. Организованная преступность и меры по ее предупреждению. – Екатеринбург, 1995г.
3. Ерджанов Т.К. «Международное публичное право» Учебник.- Алматы,2006г.
4. Сарсембаев М.А.«Международное право». Алматы: Жеті Жарғы,1996ж
5. Кудайбергенов М.Б., Галымжанов Н.М. Методы работы Интерпола: Учебник. – Алматы: Данекер, 2001.
6. М.Б. Кудайбергенов. Международное уголовное право. Алматы, 1999г.
7. Овчинский В.С. «Интерпол в вопросах и ответах». - М., 2001г.
8. Бабушкин А.А. К вопросу об определении международно-правого статуса Интерпола. Материалы Алматинской межвузовской научной конференции. «Актуальные проблемы современного международного права»- Алматы. 16 мая 2006 г.
9. Родионов К.С. «Интерпол: вчера, сегодня, завтра». - М., Международные отношения, 1990 г.
10. Родионов К.С. Правовая природа и статус Интерпола. - М., 1991г.
11. «Интерпол - Международная организация уголовной полиции» В.И. Самарин. Питер. Санкт-Петербург, 2004 г.
12. Ж.Құлжабаева «Халықаралық жария құқық» Алматы, 2003ж.
13. Галенская Л.Н. «Правовые проблемы сотрудничества государств в борьбе с преступностью». М., 1978.
14. Богатырев А.Г. Международное сотрудничество государств по борьбе с преступностью. М., 1989 г.
15. Панов В.П. Сотрудничество государств в борьбе с международными уголовными преступлениями. – М., 1993.
16. Самарин В.И. Интерпол. Международная организация уголовной
полиции. – СПб.: Питер, 2004.
17. Антропов А.Г. Место и роль НЦБ Интерпола в системе
правоохранительных органов России. Теоретико-правовые аспекты: Дис. … канд. юрид. наук. – М., 1996.
18. Радионов К.С. Интерпол: вчера, сегодня и завтра. – М.: Международные отношения, 1990.
19. Корниенко Н.А. Российкие и международные криминалистические учеты. – СПб.: Питер, 2004.
20. Организованная преступность и переход к рыночным отношениям //Государство и право. – 1992. – № 2.
21. Шторбек Ю. Айсберг преступности. Развитие международной организованной преступности и ее прогнозирование в Европе //Информационный сборник НЦБ Интерпол в РФ. – 1996. - № 17.
22. Токсанбаев А.Б. Интерпол и международный терроризм: проблемы, тенденции развития и противодействие. – Алматы: ОФППИ «Интерлигал» в Казахстане, 2004.
23. Учебник под. ред. Г.И.Тункина «Международное право» юрид. Лит. 1994 жыл.
24. И.И. Лукащук «Международное право» Москва. Изд. Бек, 2000 жыл.
25. Бахрейн И.В. Региональное сотрудничество государств в борьбе с преступностью. Киев 97.
26. Мусабекова И.Т. Конституционная имплементация международно-правовых норм сотрудничества Республики Казахстан в борьбе с преступностью //Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право. – 2002. - № 2.
27. Токаев К.К. Дипломатия Республики Казахстан. – Астана, 2001.
28. Карикболов Б. Преступление без границ . Заң және заман. – 1998. - № 5.
29. Аушарип Г. Правовые проблемы участия Казахстана в межгосударственном сотрудничестве по борьбе с международным терроризмом: Автореф. … канд. юрид. наук. – Алматы, 2006.
30. Ковалев В.А. Борьба с организованной преступностью – дело первостепенной важности //Проблемы борьбы с организованной преступностью. – Минск, 1991.
31. Айтуарова А.Б. Использование возможностей Национального
Центрального Бюро Интерпола в расследовании и раскрытии международных уголовных преступлений и уголовных преступлений, носящих международный характер: Автореф. ... канд. юрид. наук. – Караганда, 2001.
32. Токсанбаев А.Б. Национального Центрального Бюро (НЦБ) Интерпола
в системе правоохранительных органов РК: организационно-правовые аспекты: Дисс. ... юрид. наук. – Алматы: Университет им. Д.А. Кунаева, 2004г.
33. Инструкция о порядке исполнения и направления правоохранительными органами Республики Казахстан запросов и поручений по линии Интерпола: нормативные акты. – Алматы, 1998.
34. Сарсембаев М.А. Международное частное право. – Алматы: ИМПМБ «Данекер», 1998. –
35. Н.А.Назарбаев Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана «Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии» от 1 марта 2006 года //Казахстанская правда. – 2006. – 2 марта.
3.Периодикалық басылымдар:
36. Интерпол в Республике Казахстан. Интервью с Начальником НЦБ Интерпола в Республике Казахстан Б.С. Карикболовым. Журнал «Мысль», № 12, 1994г.
37. Джангильдин Т.М. О правовых основах деятельности Национального центрального бюро Интерпола в Республике Казахстан. // Фемида.2001,№ 10.
38. Карикболов Б.С. Интерпол в Казахстане // Аргументы и факты, 26.01.1995.
39. Кудайбергенов М.Б. « Разыскивается Интерполом», //Фемида, 1998г. № 4.
4.Жұмыста қолданылған интернет сайттары:
1. Интернеттегі Интерполдың ресми беті www.interpol.int
2. Электроная энциклопедия. Интерпол http://www.wikipedia.com
3. /www.mvd.kz/
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
2. Устав Международной Организации Уголовной Полиции от 13 июня 1956 года.
3. ҚР Қылмыстық іс жүргізу Кодексі (1997ж. 13 желтоқсан). Алматы ЮРИСТ-2011ж.
4. Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 20 июля 1993 г. № 629 «О мероприятиях в связи с вступлением Республики Казахстан в Международную организацию уголовной полиции (Интерпол)».
5. « О государственном контроле о обороте отдельных видов оружия» Закон Республики Казахстан № 339-1 от 30 декабря 1998 года //Казахстанская правда. – 1999. – 8 января.
6. «О национальной безопасности Республики Казахстан». //Казахстанская правда. –1998. –30 июня.
7. Инструкция «О порядке исполнения и направления правоохранительными органами Республики Казахстан запросов и поручений по линии Интерпола» утвержденный приказом МВД Республики Казахстан № 132 от 27.04.1998 г.
2. Библиография:
1. Карикболов Б.С. «Нормативные акты Интерпола». - Алматы, 1998г.
2. Смирнов Г.Г. Организованная преступность и меры по ее предупреждению. – Екатеринбург, 1995г.
3. Ерджанов Т.К. «Международное публичное право» Учебник.- Алматы,2006г.
4. Сарсембаев М.А.«Международное право». Алматы: Жеті Жарғы,1996ж
5. Кудайбергенов М.Б., Галымжанов Н.М. Методы работы Интерпола: Учебник. – Алматы: Данекер, 2001.
6. М.Б. Кудайбергенов. Международное уголовное право. Алматы, 1999г.
7. Овчинский В.С. «Интерпол в вопросах и ответах». - М., 2001г.
8. Бабушкин А.А. К вопросу об определении международно-правого статуса Интерпола. Материалы Алматинской межвузовской научной конференции. «Актуальные проблемы современного международного права»- Алматы. 16 мая 2006 г.
9. Родионов К.С. «Интерпол: вчера, сегодня, завтра». - М., Международные отношения, 1990 г.
10. Родионов К.С. Правовая природа и статус Интерпола. - М., 1991г.
11. «Интерпол - Международная организация уголовной полиции» В.И. Самарин. Питер. Санкт-Петербург, 2004 г.
12. Ж.Құлжабаева «Халықаралық жария құқық» Алматы, 2003ж.
13. Галенская Л.Н. «Правовые проблемы сотрудничества государств в борьбе с преступностью». М., 1978.
14. Богатырев А.Г. Международное сотрудничество государств по борьбе с преступностью. М., 1989 г.
15. Панов В.П. Сотрудничество государств в борьбе с международными уголовными преступлениями. – М., 1993.
16. Самарин В.И. Интерпол. Международная организация уголовной
полиции. – СПб.: Питер, 2004.
17. Антропов А.Г. Место и роль НЦБ Интерпола в системе
правоохранительных органов России. Теоретико-правовые аспекты: Дис. … канд. юрид. наук. – М., 1996.
18. Радионов К.С. Интерпол: вчера, сегодня и завтра. – М.: Международные отношения, 1990.
19. Корниенко Н.А. Российкие и международные криминалистические учеты. – СПб.: Питер, 2004.
20. Организованная преступность и переход к рыночным отношениям //Государство и право. – 1992. – № 2.
21. Шторбек Ю. Айсберг преступности. Развитие международной организованной преступности и ее прогнозирование в Европе //Информационный сборник НЦБ Интерпол в РФ. – 1996. - № 17.
22. Токсанбаев А.Б. Интерпол и международный терроризм: проблемы, тенденции развития и противодействие. – Алматы: ОФППИ «Интерлигал» в Казахстане, 2004.
23. Учебник под. ред. Г.И.Тункина «Международное право» юрид. Лит. 1994 жыл.
24. И.И. Лукащук «Международное право» Москва. Изд. Бек, 2000 жыл.
25. Бахрейн И.В. Региональное сотрудничество государств в борьбе с преступностью. Киев 97.
26. Мусабекова И.Т. Конституционная имплементация международно-правовых норм сотрудничества Республики Казахстан в борьбе с преступностью //Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право. – 2002. - № 2.
27. Токаев К.К. Дипломатия Республики Казахстан. – Астана, 2001.
28. Карикболов Б. Преступление без границ . Заң және заман. – 1998. - № 5.
29. Аушарип Г. Правовые проблемы участия Казахстана в межгосударственном сотрудничестве по борьбе с международным терроризмом: Автореф. … канд. юрид. наук. – Алматы, 2006.
30. Ковалев В.А. Борьба с организованной преступностью – дело первостепенной важности //Проблемы борьбы с организованной преступностью. – Минск, 1991.
31. Айтуарова А.Б. Использование возможностей Национального
Центрального Бюро Интерпола в расследовании и раскрытии международных уголовных преступлений и уголовных преступлений, носящих международный характер: Автореф. ... канд. юрид. наук. – Караганда, 2001.
32. Токсанбаев А.Б. Национального Центрального Бюро (НЦБ) Интерпола
в системе правоохранительных органов РК: организационно-правовые аспекты: Дисс. ... юрид. наук. – Алматы: Университет им. Д.А. Кунаева, 2004г.
33. Инструкция о порядке исполнения и направления правоохранительными органами Республики Казахстан запросов и поручений по линии Интерпола: нормативные акты. – Алматы, 1998.
34. Сарсембаев М.А. Международное частное право. – Алматы: ИМПМБ «Данекер», 1998. –
35. Н.А.Назарбаев Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана «Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии» от 1 марта 2006 года //Казахстанская правда. – 2006. – 2 марта.
3.Периодикалық басылымдар:
36. Интерпол в Республике Казахстан. Интервью с Начальником НЦБ Интерпола в Республике Казахстан Б.С. Карикболовым. Журнал «Мысль», № 12, 1994г.
37. Джангильдин Т.М. О правовых основах деятельности Национального центрального бюро Интерпола в Республике Казахстан. // Фемида.2001,№ 10.
38. Карикболов Б.С. Интерпол в Казахстане // Аргументы и факты, 26.01.1995.
39. Кудайбергенов М.Б. « Разыскивается Интерполом», //Фемида, 1998г. № 4.
4.Жұмыста қолданылған интернет сайттары:
1. Интернеттегі Интерполдың ресми беті www.interpol.int
2. Электроная энциклопедия. Интерпол http://www.wikipedia.com
3. /www.mvd.kz/
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫ ... ... ... ... .7
1.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылу тарихы және құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫНЫҢ
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .15
2.1 ХҚПҰ қызметінің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 ХҚПҰ аясында халықаралық қылмыстық іздестіру механизмдері ... ... .20
2.3 ХҚПҰ арқылы қылмыскерлерді ұстап беруді жүзеге асыру мәселесі
(Экстрадиция)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 36
2.4 ХҚПҰ-ның басқа халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығы ... ... ..43
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ХҚПҰ-ның ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҚ БЮРОСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
МӘРТЕБЕСІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...50
3.1 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ-ның Ұлттық Орталық Бюросының жалпы
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...50
3.2 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ-ның Ұлттық Орталық Бюросы -
халықаралық қылмыстық іздестіру жүйесінің бөлігі
ретінде ... ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..69
КІРІСПЕ
Зерттеудегі тақырыптың өзектілігі. Бүгінде мемлекеттер арасындағы
шекаралар, адамдардың бір тобын екіншісінен бөлетiн, алынбас тосқауылдар
емес. Егер заңға бағынатын адамдар үшiн шекарадан өту оңай болса, онда
қылмыскерлер үшiн тіпті қиындыққа соқпайтыны жақсы белгілі. Қазiргi әлемде
қылмыстылықтың өсуі "халықаралық қылмыстылықтың" да өсуіне әсерін
тигізді. Соңғы уақытта өздерінің қылмыстық мақсаттарына халықаралық
қатынастардың дамуын пайдаланатын трансұлттық (халықаралық) қылмыстық
ұйымдардың жандануы және олардың санының өсуі байқалуда. Сондықтан да
қауiптi қылмыскерлердi ұстау, iздестiру және тану iс-әрекеттерін үйлестiру
және ұлттық полиция қызметтерiнiң өзара бірлесіп әрекеттесуiн қамтамасыз
ету үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі пайда болды.
Сонымен 1923 жылдың 7 қыркүйегінде Венада Халықаралық полиция
конгресінде 20 елдің 138 өкілі Халықаралық қылмыстық полиция Комиссиясын
құрды және оның жарғысын қабылдады. 1956 жылы Халықаралық қылмыстық полиция
комиссиясы Интерпол - халықаралық қылмыстық полиция ұйымы болып
өзгертілді. Қазіргі уақытта Ұйымға әлемнің 188 мемлекеті кіреді.
Интерполдың міндеті қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, терроризмге,
жоғары технологиялар саласындағы қылмыстарға, есірткі трафигіне,
экономикалық қылмыстарға, адамдар саудасына және ұйымдасқан қылмыстың басқа
да түрлеріне қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау органдарының халықаралық
ынтымақтастығын үйлестіруді қамтамасыз ету болып табылады. Мақсаты -
халықаралық іздестірудегі қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды
анықтау.[1,4б.].
Халықаралық ұйымдасқан қылмыстардың күрт өсуі Қазақстанды халықаралық
полиция ынтымақтастығын анағұрлым белсендірек жүргізуге міндеттеді.
Қылмыскерлердің сот әділдігінен шетелде жасырынуы әдетке айналды. Қазақстан
Республикасы 1992 жылдың 4 қарашасында Дакар қаласында (Сенегал)
Халықаралық Қылмыстық Полиция Ұйымы Бас Ассамблеясының 61-ші сессиясында
Интерполға қабылданды.Халықаралық қылмыстық полиция ұйымына (Интерпол)
Қазақстан Республикасының кіруіне байланысты іс-шаралар туралы Қазақстан
Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жылғы 20 шілдедегі № 629
қаулысымен Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің орталық
аппаратында Интерполдың Ұлттық орталық бюросы құрылды.Осы күннен бастап
Қазақстан Интерпол арқылы қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды
халықаралық іздестіру мүмкіндігін пайдалануда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы Интерпол ҰОБ
заңнамаға сәйкес өз өкілеттіктері шеңберінде қазақстандық құқық қорғау
органдарының БҰҰ,ШЫҰ, Еуропол және басқа да халықаралық ұйымдармен және
құқық қорғау институттарымен өзара іс-қимыл жасасуды жандандыру жөнінде
шаралар қабылдауда.
ХХ ғ. соңы - ХХІ ғ. басы халықаралық қатынастардың кез-келген
саласына, сонымен қатар ұлт аралық қылмыстылықпен күрес шеңберінде
интеграцияның жаңа деңгейінің қалыптасуымен белгіленді.
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы, яғни Интерпол шеңберiнде ұлт
аралық қылмыстылықпен күрес, бүгінгі таңда мемлекеттердің халықаралық-
құқықтық ынтымақтастық аясындағы ең көп зерттелетін сұрақтардың бірі.
Полиция ынтымақтастығының ең негізгі шарты – оның халықаралық, сондай-ақ
мемлекет ішіндегі деңгейде тиісті ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес шараларын
жетілдіру, ал халықаралық іздестіру қызметі осы ынтымақтастықтың әсерлі
жұмыс істейтін бағыты болып табылады[2,26б.].
Кеңестік елдер 1990 жылдардың басынан құқықтық көмек көрсету жөнінде
көптеген екіжақты және көпжақты келісімдерге қол қойып, бекітті, сонымен
қатар дерлік барлығы (Түркменстаннан басқасы) Интерполға кірді.
Қылмыстылыққа халықаралық деңгейде қарсы тұру тек мемлекеттердің бірыңғай
жігерімен, және бұл іс-әрекеттер жоғары ұйымдасқан, анық алып қойылған
әрекеттестік тетігімен жабдықталған және бәрінің алдына қойылған мақсатқа
жетуге бағытталған болуы тиіс. Осы талаптардың бәрін Халықаралық қылмыстық
полиция ұйымы қамтамасыз етеді. Қазір тек осы ғана құрылым дүниежүзілік
масштабта ұлтаралық қылмыстылықпен күресетін халықаралық үкіметаралық ұйым
болып табылады. Аймақтық деңгейде бұл қызметтерді ТМД, ЕО сияқты ұйымдардың
органдар қатары жүзеге асырады. Еуропада Еуропол қызмет атқарады.
Қазақстан Интерполға кіргеннен бастап, ұйымның жұмысына белсенді
қатысуда. Бiздің елдiң бұл ұйымдағы мүшелiгi бiзбен тиiстi келiсiмдер жоқ
болатын мемлекеттерiмен қатынастарда құқықтық көмек көрсету туралы
мәселенiң шешiмiне оң ықпалын тигізуде.
Тақырыптың зерттелгендiгiнiң дәрежесi. Дипломдық жұмысты дайындау
барысында Интерполдың қызметi толық зерттелінген арнайы әдебиеттерге
сүйендік. Халықаралық қылмыстық құқықтың Интерпол қызметімен байланысты
мәселелері келесі қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан:
М.Б. Құдайбергенов, Н.М. Ғалымжанов, А.Б. Токсанбаев, А.Б. Айтуарова, А.Ж.
Шпекбаев, А.Н. Акпарова, Б.С. Карикболов және тағы басқа ғалымдар.
Cоның ішінде, М.Б. Құдайбергеновтың Жеке тұлғалардың халықаралық
қылмыстық жауапкершілігі атты диссертациялық зерттеу жұмысында жеке
тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілігі институтының құрылуының
тарихи процесі талданған, халықаралық қылмыстық соттардың қызметі
қарастырылған, ұйымдар мен олардың органдарының қызметі, соған қоса
халықаралық қылмыстық полиция ұйымы қарастырылған.
А.Б. Тоқсанбаевтың Интерполдың Ұлттық Орталық Бюросы Қазақстан
Республикасының құқық қорғау органдар жүйесінде атты диссертациясында,
Интерполдың ҰОБ қызметінің ұйымдасқан құқықтық негізін халықаралық
сипаттағы қылмыстылықпен күресуде қамтамасыз ету қажеттілігін белгілеген
және дәлелдеген.
Сонымен қатар А.Б. Айтуарованың Интерполдың Ұлттық Орталық Бюросы
халықаралық қылмыстық пен халықаралық сипаттағы қылмыстылықты тергеу мен
ашуда мүмкіншіліктерін қолдану атты диссертациялық зерттеу жұмысында
Интерполдың құрылу себептері мен әртүрлі мемлекеттердің құқық қорғау
органдарымен халықаралық ынтымақтастықтағы Интерполдың рөлі көрініс тапқан,
сондай-ақ Интерполдың ҰОБ мен Қазақстан Республикасының ІІМ, ІІББ, ІІБ
іздестіру аппараттарымен әрекеттесуі қарастырылған. Зерттеуге сонымен қатар
ресейлік келесi авторлардың жұмыстары да қызмет еттi: К.С. Родионов
“Интерпол: вчера, сегодня и завтра”, Я.М. Бельсон, сонымен қатар В.И.
Самарин, И.В. Путова, В.П. Панов, И.И. Карпец. Соның ішінде А.Г. Антропов
өзінің диссертациясында, мемлекеттердің бір-біріне құқықтық көмек көрсетуде
Интерполдың рөлі туралы жазған.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: (ХҚПҰ) Халықаралық қылмыстық полицияның
ұйымы шеңберiнде ынтымақтастықты зерттеу болып табылады. Оған кіреді:
біріншіден, халықаралық бiрлестiктiң тәжiрибесі мен мүмкiндiктерiн
белсендiрек және жан-жақты қолдануы арқылы қылмыстылықпен күрестiң
тиiмдiлiгін жоғарылату; екіншіден, шетелдердiң құқық қорғау органдарының
қылмыстардың алдын алу, бұлтартпау және тергеу іс-әрекеттері барысында
өзара құқықтық көмек көрсетуін нығайту.
Міндеттері: Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының пайда болуы мен
дамуын зерттеу, ұйымның сипатын анықтау, ұйым қызметінің қайнар көздерін
анықтау, Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының ҰОБ Қазақстан
Республикасында қылмыстық істер бойынша көмек көрсетудегі рөлін аныктау
болып табылады.
Шетелдің бұқаралық ақпарат құралдары ХҚПҰ-ны әмбебап полиция деп
жазады, бірақ ол тек қана жүздеген ұйымдардың бірі. Басқа халықаралық
ұйымдардан оның айырмашылығы, оның қызметі әртүрлi елдердiң қылмыстық
полициясының мекемелерiнiң қылмыстық қылмыстылықпен күресiндегi
ынтымақтастығын қамтамасыз етуiне бағытталған. Оны нақтылап айтқанда,
тiкелей жұмыс iстейтiн емес, ақпараттық ұйым деп атауға болады, өйткенi
полиция операцияларын тиiстi мемлекеттердiң полициялары жүзеге асырады.
ХҚПҰ-да әр түрлi мемлекеттердiң аумақтарында жасалған қылмыстар туралы және
әлем бойынша көшпелi қылмыскерлер туралы мәлiметтер есепке алынған.
Зерттеудiң әдістері. Зерттеу кешенді сипатта болғандықтан жалпы
зерттеу әдістері дипломдық жұмыста қолданылды. Атап айтқанда: салыстыру,
талдау, тарихи әдіс.
Зерттеудiң объектісі. Зерттеудің объектісі Интерполдың және оның ҰОБ
мүше-мемлекеттердегі iздестiру қызметiнiң халықаралық - құқықтық реттеу
саласындағы қоғамдық қатынастардың аспектілері болып табылады.
Зерттеудің пәні болып, Интерполдың қосымшаларымен 1956 жылғы Жарғысы,
халықаралық келісімдер мен басқа да құжаттар, ҚР заңдары, сонымен қатар
қылмыстық істі тергеуге қатысы бар заттар мен тұлғаларды анықтауға,
тұлғаларды іздеу мен тұтқындауға бағытталған, Интерполға мүше
мемлекеттердің құқық қорғау органдары мен Қазақстан Республикасындағы
Интерполдың Ұлттық орталық бюросының қызметі табылады.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы, бұл тақырып Қазақстан Республикасында
терең қарастырылмаған, тек қана 1993 жылы тәуелсiздiктiң алуынан кейiн,
бiздiң республикамыз осы ұйымның толық құқықты мүшесі болды. Осы уақыт
аралығында Қазақстан Республикасының Интерполдың ҰОБ-мен тығыз байланыс
орнатқаны, халықаралық сипаттағы қылмыс және халықаралық қылмыс жасаған
тұлғаларды қылмыстық жауапкершiлiкке тарту және бұлтартпау мәселенiң
шешiмi.
Дипломдық жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы. Осы бітіру
жұмысын орындау нәтижесінде берілген қорытынды және ережелер тәжірибе
жүзінде халықаралық қылмыстылықпен күресу саласында заңнаманың жетілдіруіне
байланысты ұсыныстарда қолдануы мүмкін. Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы
негізгі тақырып бойынша алынған нәтижелер бойынша жалпы қылмыстылықпен
күресуде мемлекеттер арасындағы өзара құқықтық көмек көрсетудің реттелуін
жетілдіру және ынтымақтастықтарын нығайтуға бағытталған.
Зерттеудің құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе және үш тараудан, оның
әрқайсысы екі, төрт бөлімшеден, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден
тұрады. Жалпы көлемі – 68бетті құрайды.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫ
1.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылу тарихы, құрылымы,
қызметі
Қылмыскерлерді ұстап беру институты – халықаралық құқықтың көне
институттарының бірі. Ұстап беру қылмыстылықпен күресте халықаралық
ынтымақтастықтың бастауын құрады. Қазақстандық ғалым М.Б. Құдайбергеновтың
қарастыруы бойынша, қылмыстылықтың белгілі бір түрімен күресу саласында,
мемлекеттер арасындағы келісім шарттық құқықтық қатынастардың тарихи
дамуында қылмыскерлерді ұстап беру институты ерекше маңызға ие болады.
Сонымен қатар, ол жеке тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілігі
институтының пайда болуы мен дамуына алып келді. Тек ұстап беру
институтынан халықаралық қылмыстық құқық өз бастамасын алады[6, 15б.].
Қазiргi әлемдегi қылмыстылықтың өсуi, сондай-ақ "халықаралық
қылмыстылықтың" да өсуімен тұспа-тұс келуде. Сондықтан батыс елдердің
үкіметімен қауiптi қылмыскерлердi ұстау, iздестiру және тану iсіндегi
үйлестiру және ұлттық полиция қызметтерiнiң өзара әрекеттесуiн қамтамасыз
ету үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі пайда болды.
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы – (ағылшын тілінен International
Criminal Police Organization - Interpol) халықаралық үкіметаралық ұйым[12].
1914 жылы Бірінші халықаралық криминалды полиция конгресі Монте-
Карлода Монако Альберт I-нің әрекетімен өтті. Бұл конгресте Еуропа, АҚШ
және Азияның 24 мемлекетінен заңгерлер, қорғаушылар мен полиция
қызметкерлері қатысты. Жиналыста екі мәселе қарастырылды: бірыңғай
халықаралық қылмыстық тiркеу орталығын құру және экстрадиция жұмысын
унификациялау. Алдымен мемлекеттер арасында халықаралық кәсіби
қылмыскерлерге қарсы әрекет мақсатында жедел ақпарат алмасу мәселесін шешу
ойластырылды. Конгресте айтылған ұсыныстардың ең маңыздысы, барлық
мемлекеттердің полицияларымен қолданыла алатын, белгілі бір ақпараттарды
орталықтандыру мақсатымен бірыңғай ұйым құру қажеттілігі болды[7, 21-22б.].
Бірақ Бірінші Дүниежүзілік соғыс халықаралық қылмыстық полиция комиссиясын
құруға бағытталған әрекеттерді тоқтатты.
1923 жылы Венада Екінші халықаралық криминалды полиция конгресін Австрияның
астанасының бас комиссары Иоганн Шобер шақырды. Конгрестің шешімі бойынша 7
қыргүйекте тұрақты ұйым - Халықаралық қылмыстық полиция комиссиясы, жеке
мемлекеттердің жалпы қылмыстық қылмыстылықпен күресу үшін күштерiн
үйлестiру мақсатында құрылды[8, 25б.]. 1924 жылы Халықаралық қылмыстық
полиция комиссиясы келесі маңызды шешімдер шығарды: дәлелдердiң жүйелерiнiң
өңдеу және қылмыскерлердің халықаралық іздестірілуі; адамдардың
қашықтықтағы теңестiрілуі; халықаралық полиция газетiнің шығарылуы; жалған
банкноталар және құжаттарды айқындау үшін бірыңғай бағдарлама өңдеу[9,
11б.]. Тағы бір ерекшелiк, ол Комиссия мүшелері еш уақытта саяси, діни
немесе нәсілге байланысты мәселелермен емес, тек қылмыстық қылмыстылықпен
жұмыс атқарды[10, 42б.].
Ресми түрде Комиссия өз қызметін Екінші Дүниежүзілік соғыс кезінде де
тоқтатпады. Штаб-пәтері Венада орналасты, өйткені сол уақытта австриялық
полицияда Еуропадағы халықаралық қылмыскерлерге ең толық досьенiң
картотекасы болды. Сонымен қатар бастапқы кезеңде Австрия Комиссияны
қаржыландыруын өз мойнына алды. Басында Комиссия құрылымдық дербестiкке ие
болған жоқ: ол халықаралық полиция конгресінің көмекші органы болды және
бір уақытта Австрияның юрисдикциясында болды. 1930 жылы Комиссияның Бас
Ассамблеясы ұйымның конгрестен тәуелсіз болуына дауыс берді. Осы уақыттан
бастап ұйымды қаржыландыру әр мүше-мемлекеттің жарнасымен жүзеге асырылды.
1930 жылы Комиссия бiржолата Хатшылықты құрды, ол келесі бөлімдерден тұрды:
жалғандардың әр түрімен күресетін Орталық халықаралық бюро, халықаралық
қылмыскерлерді тіркейтін Бөлім, теңестіру Бөлімі, құжаттарды жалғандарымен
күресетін Бөлім. 1935 жылы жеке халықаралық радио желiсiн құру жұмыстары
басталды[10, 44б.].
Австрияның Германияға қосылғанынан кейін барлық құжаттар ұлтшыл
үкіметтің қолына түсті, солай Берлинге орын ауыстырды. Германия соғысушы
елдерге және басып алғысы келген мемлекеттерге қарсы осы құжаттарды
қолданды[11, 31б.]. Соғыста Германия қирағаннан кейін, Комиссияны қайта
құруға дәл келді. Өйткені құжаттардың көбісі жоғалтылды. 1946 жылы
Брюссельде кезекті конгресс шақыртылады, онда Халықаралық қылмыстық полиция
комиссиясы шеңберінде байланыстарды жаңарту мәселесі талқыланды. 1956 жылы
Венада Бас Ассамблеяның 25-ші сессиясында делегаттардың барлығы жаңа Жарғы
қабылдауға шешім шығарады. Жаңа Жарғының 1 бабына сәйкес: Халықаралық
қылмыстық полиция комиссия – деп аталатын ұйым, енді Халықаралық қылмыстық
полиция ұйымы деп аталады.
Ұйымның Бас Хатшылығының орналасатын жері Франция деп шешілді. Екінші
Дүниежүзілік соғыстан кейін ұйымның штаб-пәтері үш рет ауыстырылды. 1946
жылдан бастап Париждің өзінде, 1966 жылы Сан-Клуға, кейін 1989 жылдан
бастап қазіргі уақытқа дейін Лионда орналасады.
1946 жылдан 1971 жылға дейін Интерпол халықаралық үкiметтiк емес ұйым
мәртебесін БҰҰ ресми түрде 1948 жылы берді. Халықаралық қылмыстық полиция
ұйымы мен БҰҰ өзара әрекеттестігі 1971 жылы Интерпол мен Экономикалық және
Әлеуметтік Кеңес арасында Арнайы келісім шарт жасалғанда танылды. БҰҰ
Бас Ассамблеясының резолюциясымен 1996 жылғы 15 қазанда Интерполға
бақылаушы мәртебесі бекітілді. Нью-Йоркте 1997 жылы 8 шілдеде БҰҰ Бас
Хатшысы Кофи Аннан мен Интерполдың Президенті Тошинори Канемото БҰҰ мен
Интерпол арасында ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды[9, 40б.]. Демек
осы келісім шарттардан кейін Интерполды - халықаралық үкіметаралық ұйым деп
тану керек.
Қазіргі уақытта Интерпол БҰҰ кейін мүше-мемлекеттерінің көлемі бойынша
екінші халықаралық үкіметаралық ұйым болып табылады, ол 188 мемлекетті
біріктіреді.
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылымы
1956 жылғы Жарғының 5-бабына сәйкес Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы
мынандай органдардан тұрады:
- Бас Ассамблея;
- Атқарушы комитет;
- Бас Хатшылық;
- Ұлттық Орталық Бюро;
- Кеңесшілер.
Ұйымның басты органы Бас Ассамблея болып табылады, жылына бір рет күз
уақытында шақырылады. Оған ұйымның мүше-мемлекеттерінің барлық өкілдері
қатысады. Жарғы бойынша өкiлеттiктері: Интерпол шеңберінде әртүрлі
мемлекеттердің полицияларының ынтымақтастығының негізгі бағыттарын
анықтайды; жаңа мүшелер қабылдайды; алдағы жылға бюджет пен жұмыс жоспарын
қарастыру және бекіту; ұйымның лауазымды тұлғаларын сайлайды және қаржы
сұрақтарын шешеді. Осында кәмелетке толмағандардың қылмыстылығымен,
есірткіні тарату және осындай әрекеттермен күресу мәселелеріне байланысты
арнайы сұрақтарды шешетін, тұрақты және уақытша комиссиялар құрылады. Бас
Ассамблеяның ұйым ішіндегі сұрақтар бойынша резолюцияларының атқарылуы
міндетті, ал үкімет пен құқық қорғау органдарына бағытталған резолюция
кеңес ретінде қолданылады.
Ұйымның атқарушы органы Атқарушы комитет Бас Ассамблеяның сессиялар
арасындағы қызметін атқарады. Ол жылына үш рет жиналып, Бас Ассамблеяның
ұсыныстарын жүзеге асырады, Бас Хатшының қызметіне тексеріс жүргізеді және
келесі кезекті сессияларының күн тәртібін дайындайды. Атқарушы комитет Бас
Ассамблеясымен сайланатын Президенттен (4 жылдық мерзім), әртүрлі мемлекет
пен аймақты (Азия, АҚШ, Африка, Австралия және Еуропа) ұсынатын үш Вице-
президенттен (3 жылдық мерзім) және тоғыз делегаттан тұрады. Атқарушы
комитет Президенті ұйымның басшысы болып табылады, ол Бас Ассамблеяның
сессиялар арасындағы қызметімен айналысады. Атқарушы комитет мәжілістері
жылына бір реттен кем болмай өткізіледі. Барлық шешімдер көпшілік дауыспен
қабылданады. Өз қызметтерін Атқарушы комитет мүшелері өз мемлекеттерінің
өкілдері ретінде емес, Интерпол өкілдері ретінде атқарады.
Ұйымның тұрақты қызмет ететін органы Бас Хатшылық, оған Бас Хатшы,
мамандар мен әкімшілік қызметкеолер кіреді. Ол Бас Ассамблея мен Атқарушы
комитет шешімдерін жүзеге асырады, жалпы қылмыстылықпен күресуде
халықаралық, мамандандырылған және ақпараттық орталық қызметін атқарады,
ұйымға тиімді әкімшілік басқарушылықты орындайды, халықаралық ұйымдар мен
ҰОБ байланыс орнатады, қажетті жариялымдарды дайындайды, Бас Ассамблея
сессияларында және Атқарушы комитет мәжілістерінде хатшылықтың қызметін
атқарады, Президентпен байланыс орнатады. Бас Хатшылықты Бас Хатшы
басқарады, оны Бас Ассамблея 5 жылдық мерзімге сайлайды (65 жастан артық
емес). Бас Хатшы өз қалауымен Бас Хатшылыққа қызметкерлерді алады және оның
барлық қызметтерін басқарады.
Бас Хатшылық 5 бөлімнен тұрады: әкімшілік және қаржылық, полициялық,
ғылыми-техникалық, ақпараттық аймақтық ынтымақтастық және даму. Соның
ішінде полициялық бөлімінің бөлімшелері бар, соның бірі Субаймақтық бюро.
Бұл бюролар Бангкокте (Оңтүстік-Шығыс Азия үшін), Буэнос-Айресте (Оңтүстік
Америка үшін), Сан-Сальвадорде (Кариб бассейні үшін), Харарда (Оңтүстік
Африка үшін), Найробада (Шығыс Африка үшін) және Абиджанда (Батыс Африка
үшін)[14].
Ұлттық Орталық Бюро (ҰОБ) Интерполға мүше-мемлекеттердің барлығының
құқық қорғау органдар құрылымында құрылады. Белгілі бір мемлекетте ҰОБ
ұйымның тұрақты қызмет ететін органы болып, дәл сол уақытта мемлекеттің
полициялық органы да болып саналады. ҰОБ өз мемлекеттерінде соттармен,
прокуратурамен, кеден және шекара қызметімен, ал халықаралық деңгейде басқа
мемлекеттердің ҰОБ мен Бас Хатшылықпен қызмет бойынша байланыста болады.
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының қызметінің негізгі
бағыттары.
Интерпол құрылғаннан бастап алдына қойылған міндеттері сол күйінде
қалған, алайда бүгінде оларды орындауға әлдеқайда ықпалды тәсілдер мен
шешімдер қажет. Қазір халықаралық құқық қорғау қызметі бір орында тұрған
жоқ, ол белсенді түрде даму үстінде. ХҚПҰ-тың құрылу тарихын оқып білгеннен
кейін, Интерполдың бүкіләлемдік халықаралық қылмыстық іздестіру жүйесі
ретінде құрылу барысында, осы жүйенің әр тетігі дамып келеді. Ж.О.
Құлжабаеваның айтуы бойынша адамзат қоғамының дамуына сәйкес қылмыстық
құқықтың дамуы саласында халықаралық ынтымақтастықты орнату қажеттілігі
туады. Қазір халықаралық қоғамда халықаралық қылмыстылықтың үрдісі мен
құрылымы өзгереді. Халықаралық қылмыстылықтың жаңа түрлері: экоцид,
геноцид, адам құқықтарын жалпы бұзу сияқты пайда болып жатыр[42, 65б.].
1923 жылдан халықаралық қылмыстық іздеу тәртібі тым күрделенді және көп
сатыланды, бірақ ондағы көптеген аспектілері толықтыру мен жетілдіруді
қажет етеді.
Сол уақытта орнатылған халықаралық келісім шеңберінде экстрадициялық
және құқықтық көмек көрсету міндеттерін орындауға мүмкіндігі болмауы,
Интерполды құруға себепкер болды. Мұның себебі, біріншіден, ақпараттық
орталығы және үйлестірушісі болмағандықтан, екіншіден, жағдайының
сәйкессіздігі, салада қылмыспен күресу істері нақты осы келісімде қамтылған
жағдайға сәйкес келмеуі. Интерполдың басты мақсаты, полиция органдары іс-
әрекеттерін қылмыстық жазадан жасырынған тұлғаларды, сондай-ақ, бүкіл
әлемдік көлемде іздестіру шараларында үйлестіру болып табылады. ХҚПҰ-тың
арқасында түрлі мемлекеттердің полициясы тек дипломатиялық арналар арқылы
ғана емес, қарым-қатынасты тікелей орнатуға мүмкіндік береді. Алайда,
Интерпол ешқашан бүкіләлемдік полиция болған емес, барлық іс-шаралар тек
ұлттық полиция күшімен өткізіледі. Осылайша, бір жағынан халықаралық
қылмыстық іздестіру ішкімемлекеттік деңгейде өткізілген іздеу іс-шараларын
білдірсе, ал екінші жағынан ұлттық іздестіру орталығынан айырмашылығы бар
өзге қызметтер атқаратын жеке тетік. Кез келген жағдайда Бас Хатшылық
құрылымының болсын, халықаралық құқық қорғау органдарының ұлтаралық қарым-
қатынаста және өз құзыретінде қолданатын іс-әрекеттері сол қорытынды мақсат
– жауаптыларды қылмыстық жауапқа тартуға бағытталған.
Бүгінгі таңда, тек ХҚПҰ ғана әлемдік масштабта қылмыстық іздестірумен
айналасады. И.В.Путов өз зерттеулерінде былай деп көрсетеді Интерполда
ғана ұйымдастырушылық және тіркеу рәсімдері жүргізіледі, содан соң басқалар
қылмыскерлерді халықаралық іздестіруге болатынын мойындады. Дәл осы ұйым
арқылы қылмыскерлерді әлемдік масштабта іздестіру мүмкін болады [18, 37
бет]. Біз Әлемдік масштабта тіркейік баса айтамыз, өйткені жергілікті
денгейде қылмыстық іздестіру тетіктері мемлекетаралық өзара әсерлесу деген
ұғымда қолданылады, мысалы Еуропалық Кеңес немесе ТМД. Бұл іздестіру түрі
халықаралық емес, мемлекетаралық. Себебі, олар тиісті жергілікті ұйымдар
мүшелері елдерінің ішінде іздестіруді жүргізеді. Бұндай тетіктердің ішінде
ең тиімдісі, мемлекетаралық іздестіру болып табылады, ол тетік Еуропа
аумағында жүргізіледі. Бірақ, кейде іс жүзінде іс-шара өтерде қызметтерді
қайталаулар ұшырасады, бұл іздестіруде ыңғайсыздық туғызады. Жекелеп
айтқанда, Интерпол мен Еурополдың өзара әрекеттері, соның ішінде қылмыстық
іздестіруде, жақсартуды талап етеді, өйткені халықаралық және трансұлттық
қылмыспен күресте ынтымақ керек-ақ.
Еурополдың және Интерпол лауазымдары арасындағы іскерлік кездесулер
ынтымақтастық щеңберінде жүзеге асырылады. Сонымен қатар Интерполдан түскен
мәліметтерді алып қолдану мен шектелмей Еурополдың криминалистік
мәліметтерін беруі де қарастырылады. ХҚПҰ -ға жіберілетін жедел
мәліметтерді келісім арқылы жіберуге мүмкіндігі бар. Көптеген Интерпол
мәселелерімен айналысатын ҰОБ басшылары мен басқа мамандардың ойынша,
Еуропалық континентінде ХҚПҰ Еуропа қызметінің қайталануы байқалады.
Өкінішке орай Интерпол Еуропалдың жүйесіне қосылған жоқ. Бұл жағдайда
халықаралық пен мемлекетаралық іздестіру бір-бірінен бөлінеді. Негізінде
олар ортақ мүддеде бірыңғай жүйені ұсынып, бір-бірін толықтырып, кейбір
мәселелерді күш тәжірибелерін біріктіру керек.
Халықаралық іздестіруде ұлттық тетіктен басқа құқықтық - халықаралық
құралдар қажет. Олардың ойынша, елдің құзіретті органдары ғана халықаралық
іздестіруге беру шешімін қабылдайды және арнайы бекітілген тәртіпте іс
жүргізу әрекеттерін ұйымдастыра алады. Бұл жағдайда ұлт органдары өздерінің
ұлттық қауіпсіздігі бойынша халықаралық басқару жүйе ХҚПҰ Жарғысының 26
бабына сәйкес ҰОБ іс- жүргізуді орындайды. В.И Самарин: халықаралық
іздестіру – іс-түссіз жоғалған немесе қылмыс жасаған қылмыскерлерді кем
дегенде екі шетел мемлекетінде іздестіру деген анықтама берген [9, 64б.].
И.В Путованың диссертациясына қайта оралсақ, мынадай анықтама
берілген: Халықаралық іздестіру – бұл құзіретті мемлекеттік органдары
қылмыстық жауапкершіліктен немесе жазасын өтеуден жалтарып жүрген
іздестірілуші адамдардың, сондай-ақ ұстау және қайтару операцияларының іс-
шаралары [18, 10б.].
Біріншіден, құзіретті және өзге де мемлекеттік органдары және
шетелдік мемлекеттердің құзіретті органдары іздестірілуші адамдарды табуға
бағытталған жедел-іздестіру және ақпараттық анықтамалық іс-шаралар кешенін
жүргізеді. Интерпол бағытында халықаралық іздеу процесінің маңызды
функциясын орындайтын ең алдымен Лиондағы Бас хатшысы, содан-ақ,
субрегионалды бюросы. Мемлекетте сот әділдігінен жасырынған тұлғаны іздеуге
қатысқан жағдайда, Интерполдың мүшесі болмағандықтан халықаралық емес
мемлекетаралық іздеу туралы айтса болады. Бұндай іздеу бүкіләлемдік ХҚПҰ
жүйесі шеңберінде емес екіжақты немесе көпжақты құқықтық көмек келісім
негізінде жүргізіледі. Екіншіден, халықаралық іздеу шараларының мақсаты
анықтау, тұтқындау және іздеудегі қылмыскерді беру деп айтылады.
Қылмыстық іздеудің мақсаты, біріншіден адамның тұрған жерін анықтау,
тұтқынға алу болса, сонымен қатар ұстап беру іздеу рәсіміне тікелей
жатпайды. Содан басқа ұмытпау керек, халықаралық іздеу жұмыстары
тұтқындау және ұстап беру мақсатында ғана жүргізілмейді, мысалы: тұлғаны
куәгер ретінде тергеуге немесе оның артынан бақылау орнату.
Интерпол іздестіру қызметінде бірнеше бағыттарды айқындауға болады:
- экстрадициялау мақсатында қылмыскерлерді іздестіру шараларын жүргізу;
- керекті ақпарат арқылы оларды бақылау мақсатында іздестіру;
- іс-түссіз жоғалған адамдарды іздестіру;
- арнаулы іздестіру шаралары (мәдени құнды заттарды ұрлау) [9, 64б.].
Интерполдың қызметкерлеріне өз бастамасымен ақпараттарды түзетуіне
немесе жоюына тыйым салынады. Жалпықылмыстық қылмысты тергеу тек қана
Халықаралық іздеу қызметінің бағыты Интерполдың құзіретіне бағытталу керек.
3 бап 1956 жылғы Жарғыда саяси, әскери, діни және нәсілдік сипатағы
мәселелерге араласуға қатал тыйым салынадығы нақты көрсетілген.
Жалпықылмыстық қылмыс ғалымдар арасында дискуссиялық тақырып. В.И
Самарин жалпықылмыстық қылмыс қылмысқа саяси қылмыстарға жатпайтын
қоғамға кері әсерін тигізетін көптеген мемлекет құқықтық заңдарына сәйкес
жазалануға жіберілген істер саналады, деп айқындайды [9, 32б.]. Алайда,
біздің ойымызша, мына анықтама қарастырылатын ұғымның мәнін толығымен
ашпайды. Мысалы, ол әскери қылмыстарды бұйрықты орындамау, бағынбау, өз
бетімен кету, т.б. қарастырмайды.
Жауынгерлік қылмысты әскери қылмыспен байланыстыруға болмайды, әскери
қылмыс әлдеқайда күрделі, ол халықаралық қауымдастықтың наразылығын туғызып
отыр. Мұндай әрекет Халықаралық Қылмыстық Сот заңмалығының назарында, ол
үшін жарғыға сәйкес жаза беріледі. Римде өткен БҰҰ дипломатиялық
конференциясында, 1998 жылдың 17 шілдесінде Халықаралық Қылмыстық Соттың
Рим статуты қабылданып, қол қоюға мүмкіндік алды. Рим Статутының 8 бабы.
Әскери қылмыс түрлеріне мыналарды кіргізеді, қасақана кісі өлтіру, адамды
кепілдікке алу, қала мен тұрғылықты жерді тонау, бүлдіру, улы, зиянды қару
қолдану, ешкімді тірі қалдырмау бұйрығы т.б. Интерпол мен Халықаралық
Қылмыстық Соттың ынтымағы туралы ережеде Рим Статутының 87 бабында
Халықаралық қылмыстық полицияның ұйымы және басқа жергілікті ұйым сұраныс
жібере алу мүмкіндігі болмағы.. Соған сәйкес, Интерпол тек әскери қылмысты
ашуға ықпал етіп қоймай, Сот юрисдекциясы бар басқа да қылмыстарды ашуға
ықпал етеді. Рим Статутының 5 бабына сәйкес, бұл қылмыстар: нәсілдік
қылмысы, адамшылыққа қарсы қылмыс, агрессия қылмысы. Бірақ, бұл ережелер
ХҚПҰ 1956 ж. Жарғысының 3 бабын бұзбайды.
Өйткені, басты талап қоғамдық қауіп туғызатын әрекеттер. Бұдан басқа,
біз ауыр діни немесе нәсілдік тамырлы адамшылыққа жат қылмыс жасағандарын,
ешқандай да діни немесе нәсілдік мәнді әрекеттер, араласуларға болмайды
деген пікірді ұстанамыз. (ХҚПҰ Жарғысының 3 бабында дәл осылай берілген).
Жалпы ауыр қылмысқа қарсылық Интерполдың негізгі қағидасының ұстанымдарының
бірі. ХҚПҰ Жарғысының 3 бабын талдау мен ХҚС Статуты ережелік талдау
негізінде, Интерпол бұлармен тығыз байланыс орнатсын деп шақырылған, біз
мынадай қорытындыға келдік, жалпы ауыр қылмыс деп, қоғамдық ауыр қылмысты
түсіну керек, және бұлардың саяси не әскери қылмысқа қатысы жоқ.
Сондай-ақ, жалпы ауыр қылмысқа Рим Статуның 2 бөлімінде
қарастырылған, яғни ХҚС юрисдикциясына жататын барлық құрам кіреді.
Сонымен, Халықаралық қылмыстық іздестіру – Интерпол Бас Хатшылығы
тиісті жүйелік пен құзырлы ұлттық мүше елдер бірлескен әрекеттері, бұл
әрекеттер тергеуден қашып жүрген азаматтардық органын анықтау, жоғалған
адамдарды іздеу, жалпы ауыр қылмысты ашуға әсері бар материалды, обьектерді
ашудан тұрады. Бұл анықтама ХҚПҰ жұмысының барлық акспектілерін ашады:
қылмыстық іздеуде те қылмыскерлерді емес, заттарды да іздеу (мәдени
мұралар, автокөліктер).
Халықаралық іздестіру әрекеттерінің құқықтық базасы екі үлкен бөліктен
тұрады:
- мемлекеттердің Ұлттық заңдылықтары, бұл заңдылықтар Интерпол жүйесінде
құқық қорғау органдарының әсер ету шеңберінде өзара әсерін реттейді;
- жалпы халықаралық құқықтық қайнар көздер.
Жалпы барлық халықаралық – құқықтық қайнар көздер, халықтың
іздестіруге қатысты, біздің ойымызша, өзінде 4 түрлі құжат түрі
кіргізіледі:
- ХҚПҰ Жарғысы, өзгелерге қарағанда маңыздылық жағынан І орында,
басқалардан оқшау тұрады;
- Қылмыстық іздестіруге тікелей не жанама түрде қатысы бар түрлі
халықаралық келісімшарттар дәлірек: әмбебап, жергілікті және екіжақты
конвенциялар мен келісім шарттар, бұлар жекелей қылмыс пен күресте
сұрақтарды реттеушілер, алғашқы құқықтық көмек көрсеру, қылмыскерлерді
шығарып беру;
- ХҚПҰ -тың іздестіру ішінде қатысты шешімдер мен ұсыныстары;
- Жұмсақ құқық деп аталатын құқықтық нормалары. Ол декларацияларды,
ұсыныстарды, типтік келісімшарттар, басқа құжаттар, БҰҰ шеңберінде
қабылданған, интерпол іздестіру әрекеттеріне қатысты, бірақ заңды күші
жоқ.
Соңғы екі зерттеу көздері қосымша деп айтуға болады. Сонымен, Интерпол
жүйесіндегі іздестіру ісі сүйенетін құжат болып – Жарғысы саналады. Бұл
келісім ерекше, мұнда іздестіру мәселелерімен бірге басқа басқарып
реттейтін сұрақтар баршылық.
1956 жылдың Жарғысы 1923 жыл Жарғысынан әжептеуір ерекше. (1923 жылғы
комиссия мүшелері: ресми, өз елдерінің өкілдері, және бейресми,
шақырылмаған, (мысалы: Криминалист- ғылымдар). Ол 11 бөлім, 50 баптан
тұрады.
1948 жылғы 10 желтоқсанда БҰҰ аясындда қабылданған Адам құқығының
жалпықоғамдық декларациясы. Бұл жерде, халықаралық ұйым өз қызметінде
жұмсақ құқығы нормаларын сақтай алады, бұлар декларация ережелерінде бар.
Бірақ, ХҚПҰ қалыптасқан және өмірде бар шеңбер аясында, адам құқығы
декларациясы рухында жұмыс істейді .
Декларация шеңбері – саяси күші басым құжат, ал мәселенің бүге-
шүгесіне дейін бармай-ақ, тек бетін ғана қарастырады, жалпы принцптермен
жұмыс істейді. Осыдан шығатыны, еш күмәнсіз, интерпол қызметінде қылмыспен
күрес ылғи сәтті емес, адам құқығы мен бостандығы барлық кезде сақтала
бермейді. Іздестіру әрекеті: ұлттық масштабтада, халықаралық деңгейде де
адам құқығы мен бостандығын бұзу әсіресе қудалаушылар құқығын бұзу, тепе-
теңдігі сақталып тұрады. Бұл полицей жұмысының өзіндік құны мен
іздестірудегі жылдамдығының құны. Алайда ол шектен шықпауы керек. Қалай
болғанда да, Интерпол адам құқығын қорғау мен адам бойындағы сақтау
мәселесіне өте ақырын, абайлап қарайтыны бар, бола білетін ұйым.
Ұйымның екінші мақсаты, 2 пунктінде көрсетілген, кеңейтіледі. Жаңа
редакциясында халықаралық және басқа мекемелерді құру, дамыту туралы
айтылады. Жарғының үшінші бабында маңызды шектеулер бар, Ұйымға қатаң
түрде саяси, әскери, діни, нәсілдік мінезді әрекеттерге араласуға тыйым
салынады. Бұл Интерпол қызметтік міндетті 1946 жылы қабылданған және 10
жылдан соң қайта жаңа Жарғысында бекітілді. Бұл норманың мақсаты: Интерпол
ұйымның бейтарап болып қалып, аталған істерді ұйымның өзара бөлініп
кетпеуінің алдын алу. Бірақ, бұл ереженің кемшілігі 70 жылдарда біліне
бастады. Әлемде азаматтық авиация ұшақтарын алып кету жаппай белең алған
тұс.
Бұл халықаралық терроризмнің бастауы еді, мұнымен күрес Интерпол, көп
уақыт араласпауы, өйткені көп жағдайда, террористтер саяси немесе діни
себептерден жанылды. Бірақ 80 жылдың ортасында ұйым өкілдері бір шешімге
келу негізінде терроризмді жалпылай ауыр қылмысқа жатқызды.
Одан бұрын 1951 жылы резолюция қабылданып, онда артықшылық
теориясын қалыптастырды. Осыған сай ХҚПҰ іс жүзіндегі жалпы ауыр қылмыстың
астары бар ма деген ойда сұраныстар жібереді. Жіберілген сұраныстың
Жарғының 3 бабына сай екендігін тексеру үшін, саяси болуына мүмкіндігі бар
қылмысты ХҚПҰ 2 топқа бөледі:
табиғи, саяси әрекеттер, діни, әскери және нәсілдік болады, олар автоматты
түрде 3 бапқа сай келеді. (мысалы, бұқаралық ақпараттық заңын бұзу, діни
әрекеттермен айналысу, әскери қылмыс т.с.с.). Бұл жағдайда не Бас Хатшылық,
не Орталық Ұлттық Бюро күдікті немесе айыпталушы азаматтарды іздестіру
жөнінде ешқандай шара қабылдай алмайды.
Қылмыстың ашуы үшін, анық білу қажетті сұранымдар. Бұл жағдайда дүние
–дәл талдау Бас Ассамблеяның бекіткен 3 талап бойынша жүргізбеу қылмыс
жасалған орын, жәбірленушінің құқықтық мәртебеі, әрекеттің қоғамға қаупінің
деңгейі. Мұндай талаптар мүше елдерде немесе халықаралық трибуналдарда
қолданылады, іздестіру және аза
маттарды халықаралық адамгершілік
құқықты бұзған деп айыпталушыларды беру мақсатына бағыттылған. Бұл саяси
негізде немесе мемлекеттік қызметте қылмыс жасаған азаматтарға жазадан
қашуға мүмкіндік бермейді.
Интерполдың мақсаты мен міндеттеріне қатысты пікір таластар қазіргі
уақытта да жалғасуда, онда көрсетілген қатаң шарттар Интерполға көптеген
халықаралық әлемдік қауымдастыққа қауіп төндіретін қылмыстармен күреске
қатысуға мүмкіндік бермейді.
Қазіргі таңдағы терроризм, ұйымдасқан қылмыс белгілерінің бәрін өзіне
сіңірген, бұл мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне үлкен қауіп төндіргені
сияқты, бүкіл халықаралық құқық қорғауға да қауіп төндіреді. Бұл қоғамдық
жауыздықпен күресуге Интерпол да қосылады. ( 40, 92б.)
Терроризмнің әр түрлілігі ұлтаралық қарым-қатынас мәселелерімен тығыз
байланысты: этникалық аз топтың құқығын шектеу- жанжалдың, сонымен қатар
террорлық әдістің себебі болуы мүмкін.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтің айтуы бойынша қазіргі кездегі
терроризм бұқаралық сипатқа ие, ұйымдасқан құрылымы, өзіндік қаржылық
жүйесі және экстерриториалға қарағанда штаб-пәтері, көптің әрекетін реттеп
отыратыны бар. Бір қарағанда мақсаты мен міндеті террорлық ұйымнан басқаша.
Қазір саяси күшейтілген терроризм мен әдеттегі бандиттік әрекет жасауға
рұқсат берушінің арасындағы шекара айқындалды.
Мемлекет әрекеттері терроризмге қарсы, кез келген адамның құқығын
қорғау бұл өмір сүруге құқық, ол 6-бапқа бекітілген. ҚР Президенті Н.Ә.
Назарбаев болса былай айтады Терроризмді – жеңуге болмайды, оның тайыры -
кедейшілікке қоғамдық теңсіздікте және адамның өмірлік жоспарының
болмауында жатыр. Сондықтан қатаң қалыптағы 3-бап, бұл жағдайда Интерполға
мүмкіндік бермей отыр, қазіргі таңдағы талапқа сай емес жеңіл жағына қарай
өзгертілуі тиіс. 36-бапта (Бас Хатшылық тарауы) қылмыскерді іздестіру
туралы анық айтады – е пунктінде айтылғандай, Бас Хатшылық ұлттық
және халықаралық органдар мен байланысқа түседі, қылмыскерлерді іздестіру
сұрақтары Орталық Ұлттық Бюрода шешіледі. Қазақстан Республикасында
қылмыстық құқықтарға қатысты, бірнеше сұрақтар жайында мәселе қозғайтын,
шетелдік мемлекеттермен келісімдік қатары бар. Қазақстан Республикасы
халықаралық қылмысқа қарсы әрекет етушілік бойынша, халықаралық процесске
беделді қатысушы болу, халықаралық құқық нормаларымен және өзінің жолын
қуғанды ойлау негізінде толық халықаралық құқықсубьектіліке ие болады [41,
249б.].
Полиция қызметкерлерінің халықаралық ынтымақтастығы және Интерпол
архивін ішкі бақылау. Ұйым Жарғысының қосымшасы болып табылады. Бас Хатшысы
криминалдық ақпаратты тек сақтау қызметін атқарады, оның иесі – Интерполдың
ҰОБ. Қылмыстық тіркеудің обьектісін қолдану ҰОБ Интерполдың негізінде
жүргізілуі бұл Интерполдың затты іздестірудегі басты мазмұнын
қалыптастырады.
31-бап алға қойған мақсатқа жету үшін ұйым әрдайым өзінің бейнесін
және тұрақты ынтымақтастығына сүйенуі, өз мемлекетінің заңына сәйкес
жауапкершілікпен тіршілігіне қатысу. Мысалы: Ұлттық нормативтік құқықтың
актілер жасау немесе қабылдау, екі жақты келісім жасау құқықтық көмек
керек.
Халықаралық заң құжаттарының екінші түрі – ХҚПҰ шеңберіндегі
халықаралық қылмыстылыққа қарсы ортадағы халықаралық келісімдерге өтеміз.
Халықаралық келісімді білдіретін бір немесе бірнеше байланыстар арқылы
құжаттағы келісіммен қамтылған атауға тәуелді халықаралық заңдармен
реттелген және мемлекет арасында жазу түрінде бекітілген халықаралық
келісімді білдіретін 1969 жылғы 23 мамырдағы халықаралық келісім шарт заңы
туралы Веналық конвенцияны еске түсірейік. Халықаралық ұйымдар арасында
немесе халықаралық ұйымдар мен мемлекет арасындағы келісім шарт құқығы
туралы Веналық конвенцияда ол үшін келісім шартқа заңды күш беру, оны
қабылдау, бекіту, басқа да тәсілмен біріктіру, айырбастау құжаттарымен
келісім шартты құрастыру туралы келісілген шартқа қол қою міндеттілігі
мемлекет келісімен бекітілетіндігі белгіленген.
И.В. Путова өзінің диссертациялық зерттеуінде халықаралық қатынаста
мемлекет қылмыскерлерді халықаралық іздеу органдарымен бірге жүргізген
арнайы келісім шартты қорытындылау тәжірибесі қиындық туғызған жоқ.
Халықаралық екіжақты және көпжақты келісім шарттарында қылмыскерлерді
іздестіруді қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік міндеттемелер шығады[18,
40б.].
Осы барлық келісімде территориялық және қатысушы саны бойынша үш
топқа бөлінеді:
БҰҰ шеңберінде (1988 жылғы психотроптық және наркотикалық дәрілерді заңсыз
жолмен өндіруге қарсы күрес туралы конвенция, 1999 жылғы қаржыландыру
терроризмге қарсы күрес туралы БҰҰ халықаралық конвенция, 2000 жылғы ұлттық
ұйымдастырылған қылмысқа қарсы БҰҰ конвенция) бекітілген жан-жақты
конвенция;
Аймақтық конвенция (1957 жылғы шығу туралы Еуропалық конвенция, 1959 жылғы
қылмыстық іс туралы құқық көмегі жайындағы Еуропалық конвенция, 1993жылғы
азаматтық және қылмыстық іс бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынас
туралы Еуропалық конвенция);
Экстрадиция және қылмыстық іс бойынша құқықтық көмек туралы екіжақты
келісім шарт.
Интерпол арқылы ақпаратты ауыстыру мен сұранысты жіберу ұтымды
болады. Мемлекет ХҚПҰ арналары арқылы қабылдау туралы келісу керек,
өйткені, қазіргі уақытта бұл Ұйымның тетігі арқылы барлық ақпаратты
жібереді, көп уақытты жоғалтпай бұл тапсырманы орындауға болады. ХҚПҰ
мүшесі болып 188 елдер табылады, БҰҰ-ның тәжірибелік бәрі мүшесі деп айтуға
болады. Барлық жабдықтар мен ресурстарға қатысты, ҰОБ Интерпол тиімді
келетін, жедел жіне орындауға жататын немесе құқық көмек көрсету туралы
өткізу арнайы ұлттық орган белгілеудің қажеті жоқ. Барлық жан-жақты
конвенцияда қылмыс ісі бойынша құқық көмек көрсету қарастырылған, Интерпол
тетігін де ұтымды қолдану туралы жағдайды қосу керек, сұраныс пен ақпаратты
жіберу тәсілнің негізгі сапасында ХҚПҰ арнасына мемлекеттік-қатысушы нұсқау
береді. Біздің пікірімізше, барлық ынтымақтастық жан-жақты, келісімді және
жедел болуы тиіс.
Бас Ассамблея тек пленумдық отырыстарда шешім қабылдайды. Шешімдер
резолюция түрінде қабылданады. Қабылданатын резолюциялардың зат пен жайға
байланысты түрлі заңды күші бар. Барлық резолюцияны екі санатқа бөлуге
болады:
- ХҚПҰ жұмысшысына қатысты резолюциялар (бюджеттік сұрақтар құрылым,
жарғылық құжаттар, Интерпол халықаралық ұйымдар мен үкімет арасындағы
келісімді бекіту т.б.)
- халықаралық құқық қорғау ісінің жекелеген бөлімдеріне қатысты
резолюциялар (нақты келісім түрлеріне қарсы күрес іс шаралары, қандай да
бір істі жасау туралы ұсыныстар мәліметті жіберу т.с.с.)
Сонымен бірге орындау комитетке Бас Хатшы, көмекші орындарға
жіберілетін резолюция орындалуға міндетті, ол полициялер мен үкіметке
жіберілген резолюциялар тек ұсыныс ретінде беріледі. [8, 56б.]
Ұсыныс түріндегі декларациялар, типтік келісімшарттар мен басқа да
құжаттардағы жұмсақ заң нормаларына көшеміз. Бұл нормалар міндетті
құқықтық күшке ие болмағанымен, түрлі елдердің қылмыстық заңнамасын
үйлестіру ісінде үлкен мәнге ие әрі маңызды бағыт болып, мемлекет ондағы
қағидаларға қайшы келмеуге тырысады. Мұндай құжаттардың ішінде ХҚПҰ
Жарғысының 2 бабында көрсетілетін адам құқықтары туралы 1948 жылғы Жалпыға
ортақ декларациясы бірінші кезекте тұр. Халықаралық іздестіруде ешкімді
заңсыз қамауға алынуға, тұтқындауға, аластатуға болмайды [9, 27 б.] деген
Декларацияның 9 бабының ережесі ерекше орын алады. Сондықтан Интерпол
адамды тұтқындау жұмысын мемлекет құзырлы органының сұранысымен ғана жүзеге
асыруы тиіс.
Жоғарыда айтылғандай, халықаралық қылмыстық іздестіру бір жағынан,
ұлттық деңгейдегі іздестіру іс-шараларының жиынтығы болса, екінші жағынан,
бұл мемлекет ішкі іздестіру саласы қызметтерінен өзгеше қызметтерді іске
асыратын жеке тетік.
Ұлттық деңгейдегі қылмыстық іздестіру – бұл мемлекеттік органдардың
қылмыстың табысты шешілуі үшін адамдар мен материалдық дүние құндылығына ие
заттарды, сонымен қатар, соттың айыптау үкімінен жасырынғандарды табуға
арналған іс-шаралар кешені.
Халықаралық қылмыстық іздестіру туралы айтқанда, Интерпол тарапынан
іске асырылатын іздестіруді ойлаймыз. Өйткені, бүгінгі күні тек
дүниежүзілік дәрежеде тек ХҚПҰ қана қылмыстық іздестіру жұмыстарымен
айналысады.
Түрлі зерттеулерде мынадай анықтама берілген, халықаралық қылмыстық
іздестіру – бұл мүше мемлекеттердің құзырлы органдары мен Интерпол Бас
Хатшылығы құрылымдарының тергеуден, соттан немесе үкімнің орындалуынан
жасырынып жүрген адамдардың, сондай-ақ, жалпы қылмыстық заңбұзушылықтарды
ашу мен алдын-алуға арналған басқа да адамдар мен материалдық нысандардың
орналасқан жерін анықтауға бағытталған қызметі[39].
31 бапта Ұйым өзінің мақсаттарына жету үшін мүшелеріне арқа сүйейді
делінген. Бұл халықаралық іздестіруге тікелей байланысты себебі іздестіру
жұмыстары кезінде басты роль атқаратын Ұлттық Орталық Бюроның жұмысын
қамтамасыз етуді көздейді.
Біздің пікірімізше, құқықтық көмек көрсетуді көздейтін барлық әмбебап
конвенцияларға Интерпол мен ҰОБ тетіктерін қолдану басымдығын енгізіп, мүше
мемлекеттерге ХҚПҰ арнасын мәліметтерді сілтеу мен сұрауларда көрсетуді
ұсынуды жөн санаймыз.
2.2 ХҚПҰ аясында халықаралық қылмыстық іздестіру
В.П. Пановтың ұйғарымы бойынша Интерпол қызметінің ең маңызды
түрлерінің бірі қылмыскерлерді халықаралық іздестіру болып
табылады[15,209б.]. Алайда, алдағы тарауда айтылғандай, халықаралық
қылмыстық іздестіруді тек қылмыскерлерді іздестіруде қолданбау керек.
Осылайша, халықаралық қылмыстық іздестіру шараларын жоғарыда аталған
анықтама төңірегінде қарастыратын боламыз.
Интерпол аясында халықаралық қылмыстық іздестіру 4 бағыт бойынша іске
асырылады:
- қылмыскерлерді экстрадициялау мақсатында іздестіру (бұл ретте
қылмыскерлер дегеніміз бас бостандығынан айыру орындарынан қашты деген айып
тағылған айыпкерлер, күмәнділер);
- адамдарды тәртібіне бақылау жасау немесе олардың қатысуымен тергеу
амалдарын ұйымдастыру мақсатымен іздестіру (мұндай амалдар тек
қылмыскерлерге ғана емес, қылмыстың куәларына қолданылуы мүмкін);
- ізсіз жоғалған адамдарды іздестіру;
- қылмысқа қатысы бар немесе ұрланған немесе ұрланған деп танылған
автокөлікті, өнер туындыларын, тарихи жәдігерлерді, мәдени құндылықтарды,
зергерлік бұйымдар мен басқа да материалдық нысандарды іздестіру. Бұл
іздестіруді арнайы деп те аталады.
Адамды іздестірудің әр түрінің өзіне тән арнайы іздестіру туралы
үлгіге сәйкес келетін хабарламалары бар. Оны әдетте циркуляр немесе хабар
деп атайды. Іздестірудің түріне байланысты хабарлама бланкінің түсі
өзгешеленеді. Хабарламаның оң жақ жоғарғы шетінде оның санатына байланысты,
шаршыда Интерполдың белгісі орналасады. Бұл жүйені Интерполдың Бас Хатшысы
қызметін атқарған Жан Непот 1946 жылы ойластырып, ол осы күнге дейін ХҚПҰ
-та қолданылады. Тұтқындап, тапсыру мақсаттарында Бас Хатшылық мүше
мемлекеттердің Интерпол ҰОБ қызыл циркуляр жолдайды. Дәл осындай хабар
Интерпол жұмысында басқалардан жиі кездеседі. Егер адамның орналасқан жерін
тұтқындау үшін емес, оған бақылау жасау үшін іздестіретін болса, көк
циркуляр қолданылады. Із-түссіз жоғалған адамдарды іздестіру кезінде сары
циркуляр жіберіледі. Сонымен қатар, Интерпол тарапынан мемлекетті оның
аумағында болжамды кәсіби халықаралық қылмыскер болуы туралы және мүмкін
қауіп туралы хабарлайтын жасыл циркуляр қолданылады. Қара циркуляр
танылмаған өліктерді анықтау мақсатында жолданады. Бұл өліктің шетел
азаматы деген болжам болғанда іске асады.
Халықаралық іздестіру қызметінің жоғарыда көрсетілген бағыттарына жеке-
жеке тоқталайық.
Қылмыскерлердің халықаралық іздестіру жұмыстары ХҚПҰ іздестіру
қызметінің басты бағыты деп есептелінеді. Сондықтан, кейбір зерттеушілер
халықаралық іздестіруді қылмыскерлерді халықаралық іздестірумен теңестіріп,
іздестіру қызметінің қалған 3 бағытын ескермейді. Мұндай пікірмен біз
келісе алмаймыз. Алайда, қылмыскерлерді халықаралық іздестіру басымдығымен
келісеміз.
Мұнда қылмыскер сөзінің өзі жиынтық мағынада қолданылатынын атап
өткен жөн. Бұл оған қатысты адамдардың барлық санаттарын тізбектемеуге
арналады. Экстрадициялау мақсатында жүргізілетін іздестіру шаралары бас
бостандығынан айыру мекемелірен қашты деген күмәны бар, айып тағылған,
адамдарға қатысты екенін еске саламыз. Бұл орайда құқытық жағынан, тек
соңғыларын қылмыскер деп тани аламыз. Өйткені оларға соттың айыптау үкімі
жарияланды. Қылмыс сот үкімімен бекімегенге дейін күмәнді де, айыпталушы да
қылмыскер болмайды. Бұл ереже ерекше жағдайда болмаса, барлық
конституциямен бекітілген. Сондықтан, қылмыскерлерді іздестіру туралы
айтқанда, нақты қандай адамдар туралы екенін нақтылау керек.
Бірінші тарауда экстрадиция мен қылмыскерлердің халықаралық
іздестіруі бір-бірімен тығыз байланысты болғанымен, екі жекеленген
институтты білдіретінін көрсеткен болатынбыз. Іздестіру экстрадицияның бір
бөлігі емес, ал экстрадиция іздестіру шараларының бір бөлігі емес.
Іздестіру қызметі – құқық қорғау органдарының, ал халықаралық іздестіру
жағдайында Бас Хатшылықтың және Интерполдың Ұлттық Орталық Бюроларының
құзырында. Бұл шараларға басқа мемлекеттік қызметтер немесе халықаралық
органдар араласпайды. Ал, іздеудегі адамның орналасқан жері полицияға
белгілі болғаннан бастап, іздестіру жұмыстарының бастамасында тұрған елгер
тапсыру туралы мәселе көтеріледі. Бұл кезде халықаралық іздестіру шаралары
аяқталып, экстрадицияжұмыстары басталады. Бұл кезде құқық қорғау органдары
тек тапсыру нысанының болуын қамтамасыз етеді. Ал өзге халықаралық
қылмыстық құқық институты ретінде экстрадицияның негізін құрайтын ресми
мәселелер сәйкес мемлекеттердің сыртқы қатынас органдары мен
прокуратураларының тарапынан Интерполдың араласуынсыз қаралып, шешіледі.
Сондықтан, Бас Ассамблеяның 1960 жылдағы сессиясында адамды шығару кезінде
полиция органдары экстрадицияға жауапты үкіметтік департаменттің қосалқы
органы болып табылады деп белгіленді. Бұған қарамастан, барлық жедел-
оперативті іс-шаралар құқық қорғау органдары және ҰОБ мен Интерполдың Бас
Хатшылығымен іске асырылады. Сондықтан экстрадиция шаралары зерттеу
тақырыбына тікелей қатысы болмағандықтан, оған егжей-тегжейлі тоқталмай,
қылмыскерді тапсыруға дейінгі шараларға, яғни Интерпол қызметіне қатысты
мәселелерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫ ... ... ... ... .7
1.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылу тарихы және құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫНЫҢ
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .15
2.1 ХҚПҰ қызметінің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 ХҚПҰ аясында халықаралық қылмыстық іздестіру механизмдері ... ... .20
2.3 ХҚПҰ арқылы қылмыскерлерді ұстап беруді жүзеге асыру мәселесі
(Экстрадиция)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 36
2.4 ХҚПҰ-ның басқа халықаралық ұйымдармен ынтымақтастығы ... ... ..43
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ХҚПҰ-ның ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҚ БЮРОСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
МӘРТЕБЕСІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...50
3.1 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ-ның Ұлттық Орталық Бюросының жалпы
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...50
3.2 Қазақстан Республикасындағы ХҚПҰ-ның Ұлттық Орталық Бюросы -
халықаралық қылмыстық іздестіру жүйесінің бөлігі
ретінде ... ... ... ... ... ...58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..69
КІРІСПЕ
Зерттеудегі тақырыптың өзектілігі. Бүгінде мемлекеттер арасындағы
шекаралар, адамдардың бір тобын екіншісінен бөлетiн, алынбас тосқауылдар
емес. Егер заңға бағынатын адамдар үшiн шекарадан өту оңай болса, онда
қылмыскерлер үшiн тіпті қиындыққа соқпайтыны жақсы белгілі. Қазiргi әлемде
қылмыстылықтың өсуі "халықаралық қылмыстылықтың" да өсуіне әсерін
тигізді. Соңғы уақытта өздерінің қылмыстық мақсаттарына халықаралық
қатынастардың дамуын пайдаланатын трансұлттық (халықаралық) қылмыстық
ұйымдардың жандануы және олардың санының өсуі байқалуда. Сондықтан да
қауiптi қылмыскерлердi ұстау, iздестiру және тану iс-әрекеттерін үйлестiру
және ұлттық полиция қызметтерiнiң өзара бірлесіп әрекеттесуiн қамтамасыз
ету үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі пайда болды.
Сонымен 1923 жылдың 7 қыркүйегінде Венада Халықаралық полиция
конгресінде 20 елдің 138 өкілі Халықаралық қылмыстық полиция Комиссиясын
құрды және оның жарғысын қабылдады. 1956 жылы Халықаралық қылмыстық полиция
комиссиясы Интерпол - халықаралық қылмыстық полиция ұйымы болып
өзгертілді. Қазіргі уақытта Ұйымға әлемнің 188 мемлекеті кіреді.
Интерполдың міндеті қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, терроризмге,
жоғары технологиялар саласындағы қылмыстарға, есірткі трафигіне,
экономикалық қылмыстарға, адамдар саудасына және ұйымдасқан қылмыстың басқа
да түрлеріне қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау органдарының халықаралық
ынтымақтастығын үйлестіруді қамтамасыз ету болып табылады. Мақсаты -
халықаралық іздестірудегі қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды
анықтау.[1,4б.].
Халықаралық ұйымдасқан қылмыстардың күрт өсуі Қазақстанды халықаралық
полиция ынтымақтастығын анағұрлым белсендірек жүргізуге міндеттеді.
Қылмыскерлердің сот әділдігінен шетелде жасырынуы әдетке айналды. Қазақстан
Республикасы 1992 жылдың 4 қарашасында Дакар қаласында (Сенегал)
Халықаралық Қылмыстық Полиция Ұйымы Бас Ассамблеясының 61-ші сессиясында
Интерполға қабылданды.Халықаралық қылмыстық полиция ұйымына (Интерпол)
Қазақстан Республикасының кіруіне байланысты іс-шаралар туралы Қазақстан
Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жылғы 20 шілдедегі № 629
қаулысымен Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің орталық
аппаратында Интерполдың Ұлттық орталық бюросы құрылды.Осы күннен бастап
Қазақстан Интерпол арқылы қылмыскерлерді және із-түссіз жоғалған адамдарды
халықаралық іздестіру мүмкіндігін пайдалануда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы Интерпол ҰОБ
заңнамаға сәйкес өз өкілеттіктері шеңберінде қазақстандық құқық қорғау
органдарының БҰҰ,ШЫҰ, Еуропол және басқа да халықаралық ұйымдармен және
құқық қорғау институттарымен өзара іс-қимыл жасасуды жандандыру жөнінде
шаралар қабылдауда.
ХХ ғ. соңы - ХХІ ғ. басы халықаралық қатынастардың кез-келген
саласына, сонымен қатар ұлт аралық қылмыстылықпен күрес шеңберінде
интеграцияның жаңа деңгейінің қалыптасуымен белгіленді.
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы, яғни Интерпол шеңберiнде ұлт
аралық қылмыстылықпен күрес, бүгінгі таңда мемлекеттердің халықаралық-
құқықтық ынтымақтастық аясындағы ең көп зерттелетін сұрақтардың бірі.
Полиция ынтымақтастығының ең негізгі шарты – оның халықаралық, сондай-ақ
мемлекет ішіндегі деңгейде тиісті ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес шараларын
жетілдіру, ал халықаралық іздестіру қызметі осы ынтымақтастықтың әсерлі
жұмыс істейтін бағыты болып табылады[2,26б.].
Кеңестік елдер 1990 жылдардың басынан құқықтық көмек көрсету жөнінде
көптеген екіжақты және көпжақты келісімдерге қол қойып, бекітті, сонымен
қатар дерлік барлығы (Түркменстаннан басқасы) Интерполға кірді.
Қылмыстылыққа халықаралық деңгейде қарсы тұру тек мемлекеттердің бірыңғай
жігерімен, және бұл іс-әрекеттер жоғары ұйымдасқан, анық алып қойылған
әрекеттестік тетігімен жабдықталған және бәрінің алдына қойылған мақсатқа
жетуге бағытталған болуы тиіс. Осы талаптардың бәрін Халықаралық қылмыстық
полиция ұйымы қамтамасыз етеді. Қазір тек осы ғана құрылым дүниежүзілік
масштабта ұлтаралық қылмыстылықпен күресетін халықаралық үкіметаралық ұйым
болып табылады. Аймақтық деңгейде бұл қызметтерді ТМД, ЕО сияқты ұйымдардың
органдар қатары жүзеге асырады. Еуропада Еуропол қызмет атқарады.
Қазақстан Интерполға кіргеннен бастап, ұйымның жұмысына белсенді
қатысуда. Бiздің елдiң бұл ұйымдағы мүшелiгi бiзбен тиiстi келiсiмдер жоқ
болатын мемлекеттерiмен қатынастарда құқықтық көмек көрсету туралы
мәселенiң шешiмiне оң ықпалын тигізуде.
Тақырыптың зерттелгендiгiнiң дәрежесi. Дипломдық жұмысты дайындау
барысында Интерполдың қызметi толық зерттелінген арнайы әдебиеттерге
сүйендік. Халықаралық қылмыстық құқықтың Интерпол қызметімен байланысты
мәселелері келесі қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапқан:
М.Б. Құдайбергенов, Н.М. Ғалымжанов, А.Б. Токсанбаев, А.Б. Айтуарова, А.Ж.
Шпекбаев, А.Н. Акпарова, Б.С. Карикболов және тағы басқа ғалымдар.
Cоның ішінде, М.Б. Құдайбергеновтың Жеке тұлғалардың халықаралық
қылмыстық жауапкершілігі атты диссертациялық зерттеу жұмысында жеке
тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілігі институтының құрылуының
тарихи процесі талданған, халықаралық қылмыстық соттардың қызметі
қарастырылған, ұйымдар мен олардың органдарының қызметі, соған қоса
халықаралық қылмыстық полиция ұйымы қарастырылған.
А.Б. Тоқсанбаевтың Интерполдың Ұлттық Орталық Бюросы Қазақстан
Республикасының құқық қорғау органдар жүйесінде атты диссертациясында,
Интерполдың ҰОБ қызметінің ұйымдасқан құқықтық негізін халықаралық
сипаттағы қылмыстылықпен күресуде қамтамасыз ету қажеттілігін белгілеген
және дәлелдеген.
Сонымен қатар А.Б. Айтуарованың Интерполдың Ұлттық Орталық Бюросы
халықаралық қылмыстық пен халықаралық сипаттағы қылмыстылықты тергеу мен
ашуда мүмкіншіліктерін қолдану атты диссертациялық зерттеу жұмысында
Интерполдың құрылу себептері мен әртүрлі мемлекеттердің құқық қорғау
органдарымен халықаралық ынтымақтастықтағы Интерполдың рөлі көрініс тапқан,
сондай-ақ Интерполдың ҰОБ мен Қазақстан Республикасының ІІМ, ІІББ, ІІБ
іздестіру аппараттарымен әрекеттесуі қарастырылған. Зерттеуге сонымен қатар
ресейлік келесi авторлардың жұмыстары да қызмет еттi: К.С. Родионов
“Интерпол: вчера, сегодня и завтра”, Я.М. Бельсон, сонымен қатар В.И.
Самарин, И.В. Путова, В.П. Панов, И.И. Карпец. Соның ішінде А.Г. Антропов
өзінің диссертациясында, мемлекеттердің бір-біріне құқықтық көмек көрсетуде
Интерполдың рөлі туралы жазған.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: (ХҚПҰ) Халықаралық қылмыстық полицияның
ұйымы шеңберiнде ынтымақтастықты зерттеу болып табылады. Оған кіреді:
біріншіден, халықаралық бiрлестiктiң тәжiрибесі мен мүмкiндiктерiн
белсендiрек және жан-жақты қолдануы арқылы қылмыстылықпен күрестiң
тиiмдiлiгін жоғарылату; екіншіден, шетелдердiң құқық қорғау органдарының
қылмыстардың алдын алу, бұлтартпау және тергеу іс-әрекеттері барысында
өзара құқықтық көмек көрсетуін нығайту.
Міндеттері: Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының пайда болуы мен
дамуын зерттеу, ұйымның сипатын анықтау, ұйым қызметінің қайнар көздерін
анықтау, Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының ҰОБ Қазақстан
Республикасында қылмыстық істер бойынша көмек көрсетудегі рөлін аныктау
болып табылады.
Шетелдің бұқаралық ақпарат құралдары ХҚПҰ-ны әмбебап полиция деп
жазады, бірақ ол тек қана жүздеген ұйымдардың бірі. Басқа халықаралық
ұйымдардан оның айырмашылығы, оның қызметі әртүрлi елдердiң қылмыстық
полициясының мекемелерiнiң қылмыстық қылмыстылықпен күресiндегi
ынтымақтастығын қамтамасыз етуiне бағытталған. Оны нақтылап айтқанда,
тiкелей жұмыс iстейтiн емес, ақпараттық ұйым деп атауға болады, өйткенi
полиция операцияларын тиiстi мемлекеттердiң полициялары жүзеге асырады.
ХҚПҰ-да әр түрлi мемлекеттердiң аумақтарында жасалған қылмыстар туралы және
әлем бойынша көшпелi қылмыскерлер туралы мәлiметтер есепке алынған.
Зерттеудiң әдістері. Зерттеу кешенді сипатта болғандықтан жалпы
зерттеу әдістері дипломдық жұмыста қолданылды. Атап айтқанда: салыстыру,
талдау, тарихи әдіс.
Зерттеудiң объектісі. Зерттеудің объектісі Интерполдың және оның ҰОБ
мүше-мемлекеттердегі iздестiру қызметiнiң халықаралық - құқықтық реттеу
саласындағы қоғамдық қатынастардың аспектілері болып табылады.
Зерттеудің пәні болып, Интерполдың қосымшаларымен 1956 жылғы Жарғысы,
халықаралық келісімдер мен басқа да құжаттар, ҚР заңдары, сонымен қатар
қылмыстық істі тергеуге қатысы бар заттар мен тұлғаларды анықтауға,
тұлғаларды іздеу мен тұтқындауға бағытталған, Интерполға мүше
мемлекеттердің құқық қорғау органдары мен Қазақстан Республикасындағы
Интерполдың Ұлттық орталық бюросының қызметі табылады.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы, бұл тақырып Қазақстан Республикасында
терең қарастырылмаған, тек қана 1993 жылы тәуелсiздiктiң алуынан кейiн,
бiздiң республикамыз осы ұйымның толық құқықты мүшесі болды. Осы уақыт
аралығында Қазақстан Республикасының Интерполдың ҰОБ-мен тығыз байланыс
орнатқаны, халықаралық сипаттағы қылмыс және халықаралық қылмыс жасаған
тұлғаларды қылмыстық жауапкершiлiкке тарту және бұлтартпау мәселенiң
шешiмi.
Дипломдық жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы. Осы бітіру
жұмысын орындау нәтижесінде берілген қорытынды және ережелер тәжірибе
жүзінде халықаралық қылмыстылықпен күресу саласында заңнаманың жетілдіруіне
байланысты ұсыныстарда қолдануы мүмкін. Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы
негізгі тақырып бойынша алынған нәтижелер бойынша жалпы қылмыстылықпен
күресуде мемлекеттер арасындағы өзара құқықтық көмек көрсетудің реттелуін
жетілдіру және ынтымақтастықтарын нығайтуға бағытталған.
Зерттеудің құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе және үш тараудан, оның
әрқайсысы екі, төрт бөлімшеден, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден
тұрады. Жалпы көлемі – 68бетті құрайды.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫ
1.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылу тарихы, құрылымы,
қызметі
Қылмыскерлерді ұстап беру институты – халықаралық құқықтың көне
институттарының бірі. Ұстап беру қылмыстылықпен күресте халықаралық
ынтымақтастықтың бастауын құрады. Қазақстандық ғалым М.Б. Құдайбергеновтың
қарастыруы бойынша, қылмыстылықтың белгілі бір түрімен күресу саласында,
мемлекеттер арасындағы келісім шарттық құқықтық қатынастардың тарихи
дамуында қылмыскерлерді ұстап беру институты ерекше маңызға ие болады.
Сонымен қатар, ол жеке тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілігі
институтының пайда болуы мен дамуына алып келді. Тек ұстап беру
институтынан халықаралық қылмыстық құқық өз бастамасын алады[6, 15б.].
Қазiргi әлемдегi қылмыстылықтың өсуi, сондай-ақ "халықаралық
қылмыстылықтың" да өсуімен тұспа-тұс келуде. Сондықтан батыс елдердің
үкіметімен қауiптi қылмыскерлердi ұстау, iздестiру және тану iсіндегi
үйлестiру және ұлттық полиция қызметтерiнiң өзара әрекеттесуiн қамтамасыз
ету үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі пайда болды.
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы – (ағылшын тілінен International
Criminal Police Organization - Interpol) халықаралық үкіметаралық ұйым[12].
1914 жылы Бірінші халықаралық криминалды полиция конгресі Монте-
Карлода Монако Альберт I-нің әрекетімен өтті. Бұл конгресте Еуропа, АҚШ
және Азияның 24 мемлекетінен заңгерлер, қорғаушылар мен полиция
қызметкерлері қатысты. Жиналыста екі мәселе қарастырылды: бірыңғай
халықаралық қылмыстық тiркеу орталығын құру және экстрадиция жұмысын
унификациялау. Алдымен мемлекеттер арасында халықаралық кәсіби
қылмыскерлерге қарсы әрекет мақсатында жедел ақпарат алмасу мәселесін шешу
ойластырылды. Конгресте айтылған ұсыныстардың ең маңыздысы, барлық
мемлекеттердің полицияларымен қолданыла алатын, белгілі бір ақпараттарды
орталықтандыру мақсатымен бірыңғай ұйым құру қажеттілігі болды[7, 21-22б.].
Бірақ Бірінші Дүниежүзілік соғыс халықаралық қылмыстық полиция комиссиясын
құруға бағытталған әрекеттерді тоқтатты.
1923 жылы Венада Екінші халықаралық криминалды полиция конгресін Австрияның
астанасының бас комиссары Иоганн Шобер шақырды. Конгрестің шешімі бойынша 7
қыргүйекте тұрақты ұйым - Халықаралық қылмыстық полиция комиссиясы, жеке
мемлекеттердің жалпы қылмыстық қылмыстылықпен күресу үшін күштерiн
үйлестiру мақсатында құрылды[8, 25б.]. 1924 жылы Халықаралық қылмыстық
полиция комиссиясы келесі маңызды шешімдер шығарды: дәлелдердiң жүйелерiнiң
өңдеу және қылмыскерлердің халықаралық іздестірілуі; адамдардың
қашықтықтағы теңестiрілуі; халықаралық полиция газетiнің шығарылуы; жалған
банкноталар және құжаттарды айқындау үшін бірыңғай бағдарлама өңдеу[9,
11б.]. Тағы бір ерекшелiк, ол Комиссия мүшелері еш уақытта саяси, діни
немесе нәсілге байланысты мәселелермен емес, тек қылмыстық қылмыстылықпен
жұмыс атқарды[10, 42б.].
Ресми түрде Комиссия өз қызметін Екінші Дүниежүзілік соғыс кезінде де
тоқтатпады. Штаб-пәтері Венада орналасты, өйткені сол уақытта австриялық
полицияда Еуропадағы халықаралық қылмыскерлерге ең толық досьенiң
картотекасы болды. Сонымен қатар бастапқы кезеңде Австрия Комиссияны
қаржыландыруын өз мойнына алды. Басында Комиссия құрылымдық дербестiкке ие
болған жоқ: ол халықаралық полиция конгресінің көмекші органы болды және
бір уақытта Австрияның юрисдикциясында болды. 1930 жылы Комиссияның Бас
Ассамблеясы ұйымның конгрестен тәуелсіз болуына дауыс берді. Осы уақыттан
бастап ұйымды қаржыландыру әр мүше-мемлекеттің жарнасымен жүзеге асырылды.
1930 жылы Комиссия бiржолата Хатшылықты құрды, ол келесі бөлімдерден тұрды:
жалғандардың әр түрімен күресетін Орталық халықаралық бюро, халықаралық
қылмыскерлерді тіркейтін Бөлім, теңестіру Бөлімі, құжаттарды жалғандарымен
күресетін Бөлім. 1935 жылы жеке халықаралық радио желiсiн құру жұмыстары
басталды[10, 44б.].
Австрияның Германияға қосылғанынан кейін барлық құжаттар ұлтшыл
үкіметтің қолына түсті, солай Берлинге орын ауыстырды. Германия соғысушы
елдерге және басып алғысы келген мемлекеттерге қарсы осы құжаттарды
қолданды[11, 31б.]. Соғыста Германия қирағаннан кейін, Комиссияны қайта
құруға дәл келді. Өйткені құжаттардың көбісі жоғалтылды. 1946 жылы
Брюссельде кезекті конгресс шақыртылады, онда Халықаралық қылмыстық полиция
комиссиясы шеңберінде байланыстарды жаңарту мәселесі талқыланды. 1956 жылы
Венада Бас Ассамблеяның 25-ші сессиясында делегаттардың барлығы жаңа Жарғы
қабылдауға шешім шығарады. Жаңа Жарғының 1 бабына сәйкес: Халықаралық
қылмыстық полиция комиссия – деп аталатын ұйым, енді Халықаралық қылмыстық
полиция ұйымы деп аталады.
Ұйымның Бас Хатшылығының орналасатын жері Франция деп шешілді. Екінші
Дүниежүзілік соғыстан кейін ұйымның штаб-пәтері үш рет ауыстырылды. 1946
жылдан бастап Париждің өзінде, 1966 жылы Сан-Клуға, кейін 1989 жылдан
бастап қазіргі уақытқа дейін Лионда орналасады.
1946 жылдан 1971 жылға дейін Интерпол халықаралық үкiметтiк емес ұйым
мәртебесін БҰҰ ресми түрде 1948 жылы берді. Халықаралық қылмыстық полиция
ұйымы мен БҰҰ өзара әрекеттестігі 1971 жылы Интерпол мен Экономикалық және
Әлеуметтік Кеңес арасында Арнайы келісім шарт жасалғанда танылды. БҰҰ
Бас Ассамблеясының резолюциясымен 1996 жылғы 15 қазанда Интерполға
бақылаушы мәртебесі бекітілді. Нью-Йоркте 1997 жылы 8 шілдеде БҰҰ Бас
Хатшысы Кофи Аннан мен Интерполдың Президенті Тошинори Канемото БҰҰ мен
Интерпол арасында ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды[9, 40б.]. Демек
осы келісім шарттардан кейін Интерполды - халықаралық үкіметаралық ұйым деп
тану керек.
Қазіргі уақытта Интерпол БҰҰ кейін мүше-мемлекеттерінің көлемі бойынша
екінші халықаралық үкіметаралық ұйым болып табылады, ол 188 мемлекетті
біріктіреді.
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының құрылымы
1956 жылғы Жарғының 5-бабына сәйкес Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы
мынандай органдардан тұрады:
- Бас Ассамблея;
- Атқарушы комитет;
- Бас Хатшылық;
- Ұлттық Орталық Бюро;
- Кеңесшілер.
Ұйымның басты органы Бас Ассамблея болып табылады, жылына бір рет күз
уақытында шақырылады. Оған ұйымның мүше-мемлекеттерінің барлық өкілдері
қатысады. Жарғы бойынша өкiлеттiктері: Интерпол шеңберінде әртүрлі
мемлекеттердің полицияларының ынтымақтастығының негізгі бағыттарын
анықтайды; жаңа мүшелер қабылдайды; алдағы жылға бюджет пен жұмыс жоспарын
қарастыру және бекіту; ұйымның лауазымды тұлғаларын сайлайды және қаржы
сұрақтарын шешеді. Осында кәмелетке толмағандардың қылмыстылығымен,
есірткіні тарату және осындай әрекеттермен күресу мәселелеріне байланысты
арнайы сұрақтарды шешетін, тұрақты және уақытша комиссиялар құрылады. Бас
Ассамблеяның ұйым ішіндегі сұрақтар бойынша резолюцияларының атқарылуы
міндетті, ал үкімет пен құқық қорғау органдарына бағытталған резолюция
кеңес ретінде қолданылады.
Ұйымның атқарушы органы Атқарушы комитет Бас Ассамблеяның сессиялар
арасындағы қызметін атқарады. Ол жылына үш рет жиналып, Бас Ассамблеяның
ұсыныстарын жүзеге асырады, Бас Хатшының қызметіне тексеріс жүргізеді және
келесі кезекті сессияларының күн тәртібін дайындайды. Атқарушы комитет Бас
Ассамблеясымен сайланатын Президенттен (4 жылдық мерзім), әртүрлі мемлекет
пен аймақты (Азия, АҚШ, Африка, Австралия және Еуропа) ұсынатын үш Вице-
президенттен (3 жылдық мерзім) және тоғыз делегаттан тұрады. Атқарушы
комитет Президенті ұйымның басшысы болып табылады, ол Бас Ассамблеяның
сессиялар арасындағы қызметімен айналысады. Атқарушы комитет мәжілістері
жылына бір реттен кем болмай өткізіледі. Барлық шешімдер көпшілік дауыспен
қабылданады. Өз қызметтерін Атқарушы комитет мүшелері өз мемлекеттерінің
өкілдері ретінде емес, Интерпол өкілдері ретінде атқарады.
Ұйымның тұрақты қызмет ететін органы Бас Хатшылық, оған Бас Хатшы,
мамандар мен әкімшілік қызметкеолер кіреді. Ол Бас Ассамблея мен Атқарушы
комитет шешімдерін жүзеге асырады, жалпы қылмыстылықпен күресуде
халықаралық, мамандандырылған және ақпараттық орталық қызметін атқарады,
ұйымға тиімді әкімшілік басқарушылықты орындайды, халықаралық ұйымдар мен
ҰОБ байланыс орнатады, қажетті жариялымдарды дайындайды, Бас Ассамблея
сессияларында және Атқарушы комитет мәжілістерінде хатшылықтың қызметін
атқарады, Президентпен байланыс орнатады. Бас Хатшылықты Бас Хатшы
басқарады, оны Бас Ассамблея 5 жылдық мерзімге сайлайды (65 жастан артық
емес). Бас Хатшы өз қалауымен Бас Хатшылыққа қызметкерлерді алады және оның
барлық қызметтерін басқарады.
Бас Хатшылық 5 бөлімнен тұрады: әкімшілік және қаржылық, полициялық,
ғылыми-техникалық, ақпараттық аймақтық ынтымақтастық және даму. Соның
ішінде полициялық бөлімінің бөлімшелері бар, соның бірі Субаймақтық бюро.
Бұл бюролар Бангкокте (Оңтүстік-Шығыс Азия үшін), Буэнос-Айресте (Оңтүстік
Америка үшін), Сан-Сальвадорде (Кариб бассейні үшін), Харарда (Оңтүстік
Африка үшін), Найробада (Шығыс Африка үшін) және Абиджанда (Батыс Африка
үшін)[14].
Ұлттық Орталық Бюро (ҰОБ) Интерполға мүше-мемлекеттердің барлығының
құқық қорғау органдар құрылымында құрылады. Белгілі бір мемлекетте ҰОБ
ұйымның тұрақты қызмет ететін органы болып, дәл сол уақытта мемлекеттің
полициялық органы да болып саналады. ҰОБ өз мемлекеттерінде соттармен,
прокуратурамен, кеден және шекара қызметімен, ал халықаралық деңгейде басқа
мемлекеттердің ҰОБ мен Бас Хатшылықпен қызмет бойынша байланыста болады.
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПОЛИЦИЯ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1 Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының қызметінің негізгі
бағыттары.
Интерпол құрылғаннан бастап алдына қойылған міндеттері сол күйінде
қалған, алайда бүгінде оларды орындауға әлдеқайда ықпалды тәсілдер мен
шешімдер қажет. Қазір халықаралық құқық қорғау қызметі бір орында тұрған
жоқ, ол белсенді түрде даму үстінде. ХҚПҰ-тың құрылу тарихын оқып білгеннен
кейін, Интерполдың бүкіләлемдік халықаралық қылмыстық іздестіру жүйесі
ретінде құрылу барысында, осы жүйенің әр тетігі дамып келеді. Ж.О.
Құлжабаеваның айтуы бойынша адамзат қоғамының дамуына сәйкес қылмыстық
құқықтың дамуы саласында халықаралық ынтымақтастықты орнату қажеттілігі
туады. Қазір халықаралық қоғамда халықаралық қылмыстылықтың үрдісі мен
құрылымы өзгереді. Халықаралық қылмыстылықтың жаңа түрлері: экоцид,
геноцид, адам құқықтарын жалпы бұзу сияқты пайда болып жатыр[42, 65б.].
1923 жылдан халықаралық қылмыстық іздеу тәртібі тым күрделенді және көп
сатыланды, бірақ ондағы көптеген аспектілері толықтыру мен жетілдіруді
қажет етеді.
Сол уақытта орнатылған халықаралық келісім шеңберінде экстрадициялық
және құқықтық көмек көрсету міндеттерін орындауға мүмкіндігі болмауы,
Интерполды құруға себепкер болды. Мұның себебі, біріншіден, ақпараттық
орталығы және үйлестірушісі болмағандықтан, екіншіден, жағдайының
сәйкессіздігі, салада қылмыспен күресу істері нақты осы келісімде қамтылған
жағдайға сәйкес келмеуі. Интерполдың басты мақсаты, полиция органдары іс-
әрекеттерін қылмыстық жазадан жасырынған тұлғаларды, сондай-ақ, бүкіл
әлемдік көлемде іздестіру шараларында үйлестіру болып табылады. ХҚПҰ-тың
арқасында түрлі мемлекеттердің полициясы тек дипломатиялық арналар арқылы
ғана емес, қарым-қатынасты тікелей орнатуға мүмкіндік береді. Алайда,
Интерпол ешқашан бүкіләлемдік полиция болған емес, барлық іс-шаралар тек
ұлттық полиция күшімен өткізіледі. Осылайша, бір жағынан халықаралық
қылмыстық іздестіру ішкімемлекеттік деңгейде өткізілген іздеу іс-шараларын
білдірсе, ал екінші жағынан ұлттық іздестіру орталығынан айырмашылығы бар
өзге қызметтер атқаратын жеке тетік. Кез келген жағдайда Бас Хатшылық
құрылымының болсын, халықаралық құқық қорғау органдарының ұлтаралық қарым-
қатынаста және өз құзыретінде қолданатын іс-әрекеттері сол қорытынды мақсат
– жауаптыларды қылмыстық жауапқа тартуға бағытталған.
Бүгінгі таңда, тек ХҚПҰ ғана әлемдік масштабта қылмыстық іздестірумен
айналасады. И.В.Путов өз зерттеулерінде былай деп көрсетеді Интерполда
ғана ұйымдастырушылық және тіркеу рәсімдері жүргізіледі, содан соң басқалар
қылмыскерлерді халықаралық іздестіруге болатынын мойындады. Дәл осы ұйым
арқылы қылмыскерлерді әлемдік масштабта іздестіру мүмкін болады [18, 37
бет]. Біз Әлемдік масштабта тіркейік баса айтамыз, өйткені жергілікті
денгейде қылмыстық іздестіру тетіктері мемлекетаралық өзара әсерлесу деген
ұғымда қолданылады, мысалы Еуропалық Кеңес немесе ТМД. Бұл іздестіру түрі
халықаралық емес, мемлекетаралық. Себебі, олар тиісті жергілікті ұйымдар
мүшелері елдерінің ішінде іздестіруді жүргізеді. Бұндай тетіктердің ішінде
ең тиімдісі, мемлекетаралық іздестіру болып табылады, ол тетік Еуропа
аумағында жүргізіледі. Бірақ, кейде іс жүзінде іс-шара өтерде қызметтерді
қайталаулар ұшырасады, бұл іздестіруде ыңғайсыздық туғызады. Жекелеп
айтқанда, Интерпол мен Еурополдың өзара әрекеттері, соның ішінде қылмыстық
іздестіруде, жақсартуды талап етеді, өйткені халықаралық және трансұлттық
қылмыспен күресте ынтымақ керек-ақ.
Еурополдың және Интерпол лауазымдары арасындағы іскерлік кездесулер
ынтымақтастық щеңберінде жүзеге асырылады. Сонымен қатар Интерполдан түскен
мәліметтерді алып қолдану мен шектелмей Еурополдың криминалистік
мәліметтерін беруі де қарастырылады. ХҚПҰ -ға жіберілетін жедел
мәліметтерді келісім арқылы жіберуге мүмкіндігі бар. Көптеген Интерпол
мәселелерімен айналысатын ҰОБ басшылары мен басқа мамандардың ойынша,
Еуропалық континентінде ХҚПҰ Еуропа қызметінің қайталануы байқалады.
Өкінішке орай Интерпол Еуропалдың жүйесіне қосылған жоқ. Бұл жағдайда
халықаралық пен мемлекетаралық іздестіру бір-бірінен бөлінеді. Негізінде
олар ортақ мүддеде бірыңғай жүйені ұсынып, бір-бірін толықтырып, кейбір
мәселелерді күш тәжірибелерін біріктіру керек.
Халықаралық іздестіруде ұлттық тетіктен басқа құқықтық - халықаралық
құралдар қажет. Олардың ойынша, елдің құзіретті органдары ғана халықаралық
іздестіруге беру шешімін қабылдайды және арнайы бекітілген тәртіпте іс
жүргізу әрекеттерін ұйымдастыра алады. Бұл жағдайда ұлт органдары өздерінің
ұлттық қауіпсіздігі бойынша халықаралық басқару жүйе ХҚПҰ Жарғысының 26
бабына сәйкес ҰОБ іс- жүргізуді орындайды. В.И Самарин: халықаралық
іздестіру – іс-түссіз жоғалған немесе қылмыс жасаған қылмыскерлерді кем
дегенде екі шетел мемлекетінде іздестіру деген анықтама берген [9, 64б.].
И.В Путованың диссертациясына қайта оралсақ, мынадай анықтама
берілген: Халықаралық іздестіру – бұл құзіретті мемлекеттік органдары
қылмыстық жауапкершіліктен немесе жазасын өтеуден жалтарып жүрген
іздестірілуші адамдардың, сондай-ақ ұстау және қайтару операцияларының іс-
шаралары [18, 10б.].
Біріншіден, құзіретті және өзге де мемлекеттік органдары және
шетелдік мемлекеттердің құзіретті органдары іздестірілуші адамдарды табуға
бағытталған жедел-іздестіру және ақпараттық анықтамалық іс-шаралар кешенін
жүргізеді. Интерпол бағытында халықаралық іздеу процесінің маңызды
функциясын орындайтын ең алдымен Лиондағы Бас хатшысы, содан-ақ,
субрегионалды бюросы. Мемлекетте сот әділдігінен жасырынған тұлғаны іздеуге
қатысқан жағдайда, Интерполдың мүшесі болмағандықтан халықаралық емес
мемлекетаралық іздеу туралы айтса болады. Бұндай іздеу бүкіләлемдік ХҚПҰ
жүйесі шеңберінде емес екіжақты немесе көпжақты құқықтық көмек келісім
негізінде жүргізіледі. Екіншіден, халықаралық іздеу шараларының мақсаты
анықтау, тұтқындау және іздеудегі қылмыскерді беру деп айтылады.
Қылмыстық іздеудің мақсаты, біріншіден адамның тұрған жерін анықтау,
тұтқынға алу болса, сонымен қатар ұстап беру іздеу рәсіміне тікелей
жатпайды. Содан басқа ұмытпау керек, халықаралық іздеу жұмыстары
тұтқындау және ұстап беру мақсатында ғана жүргізілмейді, мысалы: тұлғаны
куәгер ретінде тергеуге немесе оның артынан бақылау орнату.
Интерпол іздестіру қызметінде бірнеше бағыттарды айқындауға болады:
- экстрадициялау мақсатында қылмыскерлерді іздестіру шараларын жүргізу;
- керекті ақпарат арқылы оларды бақылау мақсатында іздестіру;
- іс-түссіз жоғалған адамдарды іздестіру;
- арнаулы іздестіру шаралары (мәдени құнды заттарды ұрлау) [9, 64б.].
Интерполдың қызметкерлеріне өз бастамасымен ақпараттарды түзетуіне
немесе жоюына тыйым салынады. Жалпықылмыстық қылмысты тергеу тек қана
Халықаралық іздеу қызметінің бағыты Интерполдың құзіретіне бағытталу керек.
3 бап 1956 жылғы Жарғыда саяси, әскери, діни және нәсілдік сипатағы
мәселелерге араласуға қатал тыйым салынадығы нақты көрсетілген.
Жалпықылмыстық қылмыс ғалымдар арасында дискуссиялық тақырып. В.И
Самарин жалпықылмыстық қылмыс қылмысқа саяси қылмыстарға жатпайтын
қоғамға кері әсерін тигізетін көптеген мемлекет құқықтық заңдарына сәйкес
жазалануға жіберілген істер саналады, деп айқындайды [9, 32б.]. Алайда,
біздің ойымызша, мына анықтама қарастырылатын ұғымның мәнін толығымен
ашпайды. Мысалы, ол әскери қылмыстарды бұйрықты орындамау, бағынбау, өз
бетімен кету, т.б. қарастырмайды.
Жауынгерлік қылмысты әскери қылмыспен байланыстыруға болмайды, әскери
қылмыс әлдеқайда күрделі, ол халықаралық қауымдастықтың наразылығын туғызып
отыр. Мұндай әрекет Халықаралық Қылмыстық Сот заңмалығының назарында, ол
үшін жарғыға сәйкес жаза беріледі. Римде өткен БҰҰ дипломатиялық
конференциясында, 1998 жылдың 17 шілдесінде Халықаралық Қылмыстық Соттың
Рим статуты қабылданып, қол қоюға мүмкіндік алды. Рим Статутының 8 бабы.
Әскери қылмыс түрлеріне мыналарды кіргізеді, қасақана кісі өлтіру, адамды
кепілдікке алу, қала мен тұрғылықты жерді тонау, бүлдіру, улы, зиянды қару
қолдану, ешкімді тірі қалдырмау бұйрығы т.б. Интерпол мен Халықаралық
Қылмыстық Соттың ынтымағы туралы ережеде Рим Статутының 87 бабында
Халықаралық қылмыстық полицияның ұйымы және басқа жергілікті ұйым сұраныс
жібере алу мүмкіндігі болмағы.. Соған сәйкес, Интерпол тек әскери қылмысты
ашуға ықпал етіп қоймай, Сот юрисдекциясы бар басқа да қылмыстарды ашуға
ықпал етеді. Рим Статутының 5 бабына сәйкес, бұл қылмыстар: нәсілдік
қылмысы, адамшылыққа қарсы қылмыс, агрессия қылмысы. Бірақ, бұл ережелер
ХҚПҰ 1956 ж. Жарғысының 3 бабын бұзбайды.
Өйткені, басты талап қоғамдық қауіп туғызатын әрекеттер. Бұдан басқа,
біз ауыр діни немесе нәсілдік тамырлы адамшылыққа жат қылмыс жасағандарын,
ешқандай да діни немесе нәсілдік мәнді әрекеттер, араласуларға болмайды
деген пікірді ұстанамыз. (ХҚПҰ Жарғысының 3 бабында дәл осылай берілген).
Жалпы ауыр қылмысқа қарсылық Интерполдың негізгі қағидасының ұстанымдарының
бірі. ХҚПҰ Жарғысының 3 бабын талдау мен ХҚС Статуты ережелік талдау
негізінде, Интерпол бұлармен тығыз байланыс орнатсын деп шақырылған, біз
мынадай қорытындыға келдік, жалпы ауыр қылмыс деп, қоғамдық ауыр қылмысты
түсіну керек, және бұлардың саяси не әскери қылмысқа қатысы жоқ.
Сондай-ақ, жалпы ауыр қылмысқа Рим Статуның 2 бөлімінде
қарастырылған, яғни ХҚС юрисдикциясына жататын барлық құрам кіреді.
Сонымен, Халықаралық қылмыстық іздестіру – Интерпол Бас Хатшылығы
тиісті жүйелік пен құзырлы ұлттық мүше елдер бірлескен әрекеттері, бұл
әрекеттер тергеуден қашып жүрген азаматтардық органын анықтау, жоғалған
адамдарды іздеу, жалпы ауыр қылмысты ашуға әсері бар материалды, обьектерді
ашудан тұрады. Бұл анықтама ХҚПҰ жұмысының барлық акспектілерін ашады:
қылмыстық іздеуде те қылмыскерлерді емес, заттарды да іздеу (мәдени
мұралар, автокөліктер).
Халықаралық іздестіру әрекеттерінің құқықтық базасы екі үлкен бөліктен
тұрады:
- мемлекеттердің Ұлттық заңдылықтары, бұл заңдылықтар Интерпол жүйесінде
құқық қорғау органдарының әсер ету шеңберінде өзара әсерін реттейді;
- жалпы халықаралық құқықтық қайнар көздер.
Жалпы барлық халықаралық – құқықтық қайнар көздер, халықтың
іздестіруге қатысты, біздің ойымызша, өзінде 4 түрлі құжат түрі
кіргізіледі:
- ХҚПҰ Жарғысы, өзгелерге қарағанда маңыздылық жағынан І орында,
басқалардан оқшау тұрады;
- Қылмыстық іздестіруге тікелей не жанама түрде қатысы бар түрлі
халықаралық келісімшарттар дәлірек: әмбебап, жергілікті және екіжақты
конвенциялар мен келісім шарттар, бұлар жекелей қылмыс пен күресте
сұрақтарды реттеушілер, алғашқы құқықтық көмек көрсеру, қылмыскерлерді
шығарып беру;
- ХҚПҰ -тың іздестіру ішінде қатысты шешімдер мен ұсыныстары;
- Жұмсақ құқық деп аталатын құқықтық нормалары. Ол декларацияларды,
ұсыныстарды, типтік келісімшарттар, басқа құжаттар, БҰҰ шеңберінде
қабылданған, интерпол іздестіру әрекеттеріне қатысты, бірақ заңды күші
жоқ.
Соңғы екі зерттеу көздері қосымша деп айтуға болады. Сонымен, Интерпол
жүйесіндегі іздестіру ісі сүйенетін құжат болып – Жарғысы саналады. Бұл
келісім ерекше, мұнда іздестіру мәселелерімен бірге басқа басқарып
реттейтін сұрақтар баршылық.
1956 жылдың Жарғысы 1923 жыл Жарғысынан әжептеуір ерекше. (1923 жылғы
комиссия мүшелері: ресми, өз елдерінің өкілдері, және бейресми,
шақырылмаған, (мысалы: Криминалист- ғылымдар). Ол 11 бөлім, 50 баптан
тұрады.
1948 жылғы 10 желтоқсанда БҰҰ аясындда қабылданған Адам құқығының
жалпықоғамдық декларациясы. Бұл жерде, халықаралық ұйым өз қызметінде
жұмсақ құқығы нормаларын сақтай алады, бұлар декларация ережелерінде бар.
Бірақ, ХҚПҰ қалыптасқан және өмірде бар шеңбер аясында, адам құқығы
декларациясы рухында жұмыс істейді .
Декларация шеңбері – саяси күші басым құжат, ал мәселенің бүге-
шүгесіне дейін бармай-ақ, тек бетін ғана қарастырады, жалпы принцптермен
жұмыс істейді. Осыдан шығатыны, еш күмәнсіз, интерпол қызметінде қылмыспен
күрес ылғи сәтті емес, адам құқығы мен бостандығы барлық кезде сақтала
бермейді. Іздестіру әрекеті: ұлттық масштабтада, халықаралық деңгейде де
адам құқығы мен бостандығын бұзу әсіресе қудалаушылар құқығын бұзу, тепе-
теңдігі сақталып тұрады. Бұл полицей жұмысының өзіндік құны мен
іздестірудегі жылдамдығының құны. Алайда ол шектен шықпауы керек. Қалай
болғанда да, Интерпол адам құқығын қорғау мен адам бойындағы сақтау
мәселесіне өте ақырын, абайлап қарайтыны бар, бола білетін ұйым.
Ұйымның екінші мақсаты, 2 пунктінде көрсетілген, кеңейтіледі. Жаңа
редакциясында халықаралық және басқа мекемелерді құру, дамыту туралы
айтылады. Жарғының үшінші бабында маңызды шектеулер бар, Ұйымға қатаң
түрде саяси, әскери, діни, нәсілдік мінезді әрекеттерге араласуға тыйым
салынады. Бұл Интерпол қызметтік міндетті 1946 жылы қабылданған және 10
жылдан соң қайта жаңа Жарғысында бекітілді. Бұл норманың мақсаты: Интерпол
ұйымның бейтарап болып қалып, аталған істерді ұйымның өзара бөлініп
кетпеуінің алдын алу. Бірақ, бұл ереженің кемшілігі 70 жылдарда біліне
бастады. Әлемде азаматтық авиация ұшақтарын алып кету жаппай белең алған
тұс.
Бұл халықаралық терроризмнің бастауы еді, мұнымен күрес Интерпол, көп
уақыт араласпауы, өйткені көп жағдайда, террористтер саяси немесе діни
себептерден жанылды. Бірақ 80 жылдың ортасында ұйым өкілдері бір шешімге
келу негізінде терроризмді жалпылай ауыр қылмысқа жатқызды.
Одан бұрын 1951 жылы резолюция қабылданып, онда артықшылық
теориясын қалыптастырды. Осыған сай ХҚПҰ іс жүзіндегі жалпы ауыр қылмыстың
астары бар ма деген ойда сұраныстар жібереді. Жіберілген сұраныстың
Жарғының 3 бабына сай екендігін тексеру үшін, саяси болуына мүмкіндігі бар
қылмысты ХҚПҰ 2 топқа бөледі:
табиғи, саяси әрекеттер, діни, әскери және нәсілдік болады, олар автоматты
түрде 3 бапқа сай келеді. (мысалы, бұқаралық ақпараттық заңын бұзу, діни
әрекеттермен айналысу, әскери қылмыс т.с.с.). Бұл жағдайда не Бас Хатшылық,
не Орталық Ұлттық Бюро күдікті немесе айыпталушы азаматтарды іздестіру
жөнінде ешқандай шара қабылдай алмайды.
Қылмыстың ашуы үшін, анық білу қажетті сұранымдар. Бұл жағдайда дүние
–дәл талдау Бас Ассамблеяның бекіткен 3 талап бойынша жүргізбеу қылмыс
жасалған орын, жәбірленушінің құқықтық мәртебеі, әрекеттің қоғамға қаупінің
деңгейі. Мұндай талаптар мүше елдерде немесе халықаралық трибуналдарда
қолданылады, іздестіру және аза
маттарды халықаралық адамгершілік
құқықты бұзған деп айыпталушыларды беру мақсатына бағыттылған. Бұл саяси
негізде немесе мемлекеттік қызметте қылмыс жасаған азаматтарға жазадан
қашуға мүмкіндік бермейді.
Интерполдың мақсаты мен міндеттеріне қатысты пікір таластар қазіргі
уақытта да жалғасуда, онда көрсетілген қатаң шарттар Интерполға көптеген
халықаралық әлемдік қауымдастыққа қауіп төндіретін қылмыстармен күреске
қатысуға мүмкіндік бермейді.
Қазіргі таңдағы терроризм, ұйымдасқан қылмыс белгілерінің бәрін өзіне
сіңірген, бұл мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне үлкен қауіп төндіргені
сияқты, бүкіл халықаралық құқық қорғауға да қауіп төндіреді. Бұл қоғамдық
жауыздықпен күресуге Интерпол да қосылады. ( 40, 92б.)
Терроризмнің әр түрлілігі ұлтаралық қарым-қатынас мәселелерімен тығыз
байланысты: этникалық аз топтың құқығын шектеу- жанжалдың, сонымен қатар
террорлық әдістің себебі болуы мүмкін.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтің айтуы бойынша қазіргі кездегі
терроризм бұқаралық сипатқа ие, ұйымдасқан құрылымы, өзіндік қаржылық
жүйесі және экстерриториалға қарағанда штаб-пәтері, көптің әрекетін реттеп
отыратыны бар. Бір қарағанда мақсаты мен міндеті террорлық ұйымнан басқаша.
Қазір саяси күшейтілген терроризм мен әдеттегі бандиттік әрекет жасауға
рұқсат берушінің арасындағы шекара айқындалды.
Мемлекет әрекеттері терроризмге қарсы, кез келген адамның құқығын
қорғау бұл өмір сүруге құқық, ол 6-бапқа бекітілген. ҚР Президенті Н.Ә.
Назарбаев болса былай айтады Терроризмді – жеңуге болмайды, оның тайыры -
кедейшілікке қоғамдық теңсіздікте және адамның өмірлік жоспарының
болмауында жатыр. Сондықтан қатаң қалыптағы 3-бап, бұл жағдайда Интерполға
мүмкіндік бермей отыр, қазіргі таңдағы талапқа сай емес жеңіл жағына қарай
өзгертілуі тиіс. 36-бапта (Бас Хатшылық тарауы) қылмыскерді іздестіру
туралы анық айтады – е пунктінде айтылғандай, Бас Хатшылық ұлттық
және халықаралық органдар мен байланысқа түседі, қылмыскерлерді іздестіру
сұрақтары Орталық Ұлттық Бюрода шешіледі. Қазақстан Республикасында
қылмыстық құқықтарға қатысты, бірнеше сұрақтар жайында мәселе қозғайтын,
шетелдік мемлекеттермен келісімдік қатары бар. Қазақстан Республикасы
халықаралық қылмысқа қарсы әрекет етушілік бойынша, халықаралық процесске
беделді қатысушы болу, халықаралық құқық нормаларымен және өзінің жолын
қуғанды ойлау негізінде толық халықаралық құқықсубьектіліке ие болады [41,
249б.].
Полиция қызметкерлерінің халықаралық ынтымақтастығы және Интерпол
архивін ішкі бақылау. Ұйым Жарғысының қосымшасы болып табылады. Бас Хатшысы
криминалдық ақпаратты тек сақтау қызметін атқарады, оның иесі – Интерполдың
ҰОБ. Қылмыстық тіркеудің обьектісін қолдану ҰОБ Интерполдың негізінде
жүргізілуі бұл Интерполдың затты іздестірудегі басты мазмұнын
қалыптастырады.
31-бап алға қойған мақсатқа жету үшін ұйым әрдайым өзінің бейнесін
және тұрақты ынтымақтастығына сүйенуі, өз мемлекетінің заңына сәйкес
жауапкершілікпен тіршілігіне қатысу. Мысалы: Ұлттық нормативтік құқықтың
актілер жасау немесе қабылдау, екі жақты келісім жасау құқықтық көмек
керек.
Халықаралық заң құжаттарының екінші түрі – ХҚПҰ шеңберіндегі
халықаралық қылмыстылыққа қарсы ортадағы халықаралық келісімдерге өтеміз.
Халықаралық келісімді білдіретін бір немесе бірнеше байланыстар арқылы
құжаттағы келісіммен қамтылған атауға тәуелді халықаралық заңдармен
реттелген және мемлекет арасында жазу түрінде бекітілген халықаралық
келісімді білдіретін 1969 жылғы 23 мамырдағы халықаралық келісім шарт заңы
туралы Веналық конвенцияны еске түсірейік. Халықаралық ұйымдар арасында
немесе халықаралық ұйымдар мен мемлекет арасындағы келісім шарт құқығы
туралы Веналық конвенцияда ол үшін келісім шартқа заңды күш беру, оны
қабылдау, бекіту, басқа да тәсілмен біріктіру, айырбастау құжаттарымен
келісім шартты құрастыру туралы келісілген шартқа қол қою міндеттілігі
мемлекет келісімен бекітілетіндігі белгіленген.
И.В. Путова өзінің диссертациялық зерттеуінде халықаралық қатынаста
мемлекет қылмыскерлерді халықаралық іздеу органдарымен бірге жүргізген
арнайы келісім шартты қорытындылау тәжірибесі қиындық туғызған жоқ.
Халықаралық екіжақты және көпжақты келісім шарттарында қылмыскерлерді
іздестіруді қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік міндеттемелер шығады[18,
40б.].
Осы барлық келісімде территориялық және қатысушы саны бойынша үш
топқа бөлінеді:
БҰҰ шеңберінде (1988 жылғы психотроптық және наркотикалық дәрілерді заңсыз
жолмен өндіруге қарсы күрес туралы конвенция, 1999 жылғы қаржыландыру
терроризмге қарсы күрес туралы БҰҰ халықаралық конвенция, 2000 жылғы ұлттық
ұйымдастырылған қылмысқа қарсы БҰҰ конвенция) бекітілген жан-жақты
конвенция;
Аймақтық конвенция (1957 жылғы шығу туралы Еуропалық конвенция, 1959 жылғы
қылмыстық іс туралы құқық көмегі жайындағы Еуропалық конвенция, 1993жылғы
азаматтық және қылмыстық іс бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынас
туралы Еуропалық конвенция);
Экстрадиция және қылмыстық іс бойынша құқықтық көмек туралы екіжақты
келісім шарт.
Интерпол арқылы ақпаратты ауыстыру мен сұранысты жіберу ұтымды
болады. Мемлекет ХҚПҰ арналары арқылы қабылдау туралы келісу керек,
өйткені, қазіргі уақытта бұл Ұйымның тетігі арқылы барлық ақпаратты
жібереді, көп уақытты жоғалтпай бұл тапсырманы орындауға болады. ХҚПҰ
мүшесі болып 188 елдер табылады, БҰҰ-ның тәжірибелік бәрі мүшесі деп айтуға
болады. Барлық жабдықтар мен ресурстарға қатысты, ҰОБ Интерпол тиімді
келетін, жедел жіне орындауға жататын немесе құқық көмек көрсету туралы
өткізу арнайы ұлттық орган белгілеудің қажеті жоқ. Барлық жан-жақты
конвенцияда қылмыс ісі бойынша құқық көмек көрсету қарастырылған, Интерпол
тетігін де ұтымды қолдану туралы жағдайды қосу керек, сұраныс пен ақпаратты
жіберу тәсілнің негізгі сапасында ХҚПҰ арнасына мемлекеттік-қатысушы нұсқау
береді. Біздің пікірімізше, барлық ынтымақтастық жан-жақты, келісімді және
жедел болуы тиіс.
Бас Ассамблея тек пленумдық отырыстарда шешім қабылдайды. Шешімдер
резолюция түрінде қабылданады. Қабылданатын резолюциялардың зат пен жайға
байланысты түрлі заңды күші бар. Барлық резолюцияны екі санатқа бөлуге
болады:
- ХҚПҰ жұмысшысына қатысты резолюциялар (бюджеттік сұрақтар құрылым,
жарғылық құжаттар, Интерпол халықаралық ұйымдар мен үкімет арасындағы
келісімді бекіту т.б.)
- халықаралық құқық қорғау ісінің жекелеген бөлімдеріне қатысты
резолюциялар (нақты келісім түрлеріне қарсы күрес іс шаралары, қандай да
бір істі жасау туралы ұсыныстар мәліметті жіберу т.с.с.)
Сонымен бірге орындау комитетке Бас Хатшы, көмекші орындарға
жіберілетін резолюция орындалуға міндетті, ол полициялер мен үкіметке
жіберілген резолюциялар тек ұсыныс ретінде беріледі. [8, 56б.]
Ұсыныс түріндегі декларациялар, типтік келісімшарттар мен басқа да
құжаттардағы жұмсақ заң нормаларына көшеміз. Бұл нормалар міндетті
құқықтық күшке ие болмағанымен, түрлі елдердің қылмыстық заңнамасын
үйлестіру ісінде үлкен мәнге ие әрі маңызды бағыт болып, мемлекет ондағы
қағидаларға қайшы келмеуге тырысады. Мұндай құжаттардың ішінде ХҚПҰ
Жарғысының 2 бабында көрсетілетін адам құқықтары туралы 1948 жылғы Жалпыға
ортақ декларациясы бірінші кезекте тұр. Халықаралық іздестіруде ешкімді
заңсыз қамауға алынуға, тұтқындауға, аластатуға болмайды [9, 27 б.] деген
Декларацияның 9 бабының ережесі ерекше орын алады. Сондықтан Интерпол
адамды тұтқындау жұмысын мемлекет құзырлы органының сұранысымен ғана жүзеге
асыруы тиіс.
Жоғарыда айтылғандай, халықаралық қылмыстық іздестіру бір жағынан,
ұлттық деңгейдегі іздестіру іс-шараларының жиынтығы болса, екінші жағынан,
бұл мемлекет ішкі іздестіру саласы қызметтерінен өзгеше қызметтерді іске
асыратын жеке тетік.
Ұлттық деңгейдегі қылмыстық іздестіру – бұл мемлекеттік органдардың
қылмыстың табысты шешілуі үшін адамдар мен материалдық дүние құндылығына ие
заттарды, сонымен қатар, соттың айыптау үкімінен жасырынғандарды табуға
арналған іс-шаралар кешені.
Халықаралық қылмыстық іздестіру туралы айтқанда, Интерпол тарапынан
іске асырылатын іздестіруді ойлаймыз. Өйткені, бүгінгі күні тек
дүниежүзілік дәрежеде тек ХҚПҰ қана қылмыстық іздестіру жұмыстарымен
айналысады.
Түрлі зерттеулерде мынадай анықтама берілген, халықаралық қылмыстық
іздестіру – бұл мүше мемлекеттердің құзырлы органдары мен Интерпол Бас
Хатшылығы құрылымдарының тергеуден, соттан немесе үкімнің орындалуынан
жасырынып жүрген адамдардың, сондай-ақ, жалпы қылмыстық заңбұзушылықтарды
ашу мен алдын-алуға арналған басқа да адамдар мен материалдық нысандардың
орналасқан жерін анықтауға бағытталған қызметі[39].
31 бапта Ұйым өзінің мақсаттарына жету үшін мүшелеріне арқа сүйейді
делінген. Бұл халықаралық іздестіруге тікелей байланысты себебі іздестіру
жұмыстары кезінде басты роль атқаратын Ұлттық Орталық Бюроның жұмысын
қамтамасыз етуді көздейді.
Біздің пікірімізше, құқықтық көмек көрсетуді көздейтін барлық әмбебап
конвенцияларға Интерпол мен ҰОБ тетіктерін қолдану басымдығын енгізіп, мүше
мемлекеттерге ХҚПҰ арнасын мәліметтерді сілтеу мен сұрауларда көрсетуді
ұсынуды жөн санаймыз.
2.2 ХҚПҰ аясында халықаралық қылмыстық іздестіру
В.П. Пановтың ұйғарымы бойынша Интерпол қызметінің ең маңызды
түрлерінің бірі қылмыскерлерді халықаралық іздестіру болып
табылады[15,209б.]. Алайда, алдағы тарауда айтылғандай, халықаралық
қылмыстық іздестіруді тек қылмыскерлерді іздестіруде қолданбау керек.
Осылайша, халықаралық қылмыстық іздестіру шараларын жоғарыда аталған
анықтама төңірегінде қарастыратын боламыз.
Интерпол аясында халықаралық қылмыстық іздестіру 4 бағыт бойынша іске
асырылады:
- қылмыскерлерді экстрадициялау мақсатында іздестіру (бұл ретте
қылмыскерлер дегеніміз бас бостандығынан айыру орындарынан қашты деген айып
тағылған айыпкерлер, күмәнділер);
- адамдарды тәртібіне бақылау жасау немесе олардың қатысуымен тергеу
амалдарын ұйымдастыру мақсатымен іздестіру (мұндай амалдар тек
қылмыскерлерге ғана емес, қылмыстың куәларына қолданылуы мүмкін);
- ізсіз жоғалған адамдарды іздестіру;
- қылмысқа қатысы бар немесе ұрланған немесе ұрланған деп танылған
автокөлікті, өнер туындыларын, тарихи жәдігерлерді, мәдени құндылықтарды,
зергерлік бұйымдар мен басқа да материалдық нысандарды іздестіру. Бұл
іздестіруді арнайы деп те аталады.
Адамды іздестірудің әр түрінің өзіне тән арнайы іздестіру туралы
үлгіге сәйкес келетін хабарламалары бар. Оны әдетте циркуляр немесе хабар
деп атайды. Іздестірудің түріне байланысты хабарлама бланкінің түсі
өзгешеленеді. Хабарламаның оң жақ жоғарғы шетінде оның санатына байланысты,
шаршыда Интерполдың белгісі орналасады. Бұл жүйені Интерполдың Бас Хатшысы
қызметін атқарған Жан Непот 1946 жылы ойластырып, ол осы күнге дейін ХҚПҰ
-та қолданылады. Тұтқындап, тапсыру мақсаттарында Бас Хатшылық мүше
мемлекеттердің Интерпол ҰОБ қызыл циркуляр жолдайды. Дәл осындай хабар
Интерпол жұмысында басқалардан жиі кездеседі. Егер адамның орналасқан жерін
тұтқындау үшін емес, оған бақылау жасау үшін іздестіретін болса, көк
циркуляр қолданылады. Із-түссіз жоғалған адамдарды іздестіру кезінде сары
циркуляр жіберіледі. Сонымен қатар, Интерпол тарапынан мемлекетті оның
аумағында болжамды кәсіби халықаралық қылмыскер болуы туралы және мүмкін
қауіп туралы хабарлайтын жасыл циркуляр қолданылады. Қара циркуляр
танылмаған өліктерді анықтау мақсатында жолданады. Бұл өліктің шетел
азаматы деген болжам болғанда іске асады.
Халықаралық іздестіру қызметінің жоғарыда көрсетілген бағыттарына жеке-
жеке тоқталайық.
Қылмыскерлердің халықаралық іздестіру жұмыстары ХҚПҰ іздестіру
қызметінің басты бағыты деп есептелінеді. Сондықтан, кейбір зерттеушілер
халықаралық іздестіруді қылмыскерлерді халықаралық іздестірумен теңестіріп,
іздестіру қызметінің қалған 3 бағытын ескермейді. Мұндай пікірмен біз
келісе алмаймыз. Алайда, қылмыскерлерді халықаралық іздестіру басымдығымен
келісеміз.
Мұнда қылмыскер сөзінің өзі жиынтық мағынада қолданылатынын атап
өткен жөн. Бұл оған қатысты адамдардың барлық санаттарын тізбектемеуге
арналады. Экстрадициялау мақсатында жүргізілетін іздестіру шаралары бас
бостандығынан айыру мекемелірен қашты деген күмәны бар, айып тағылған,
адамдарға қатысты екенін еске саламыз. Бұл орайда құқытық жағынан, тек
соңғыларын қылмыскер деп тани аламыз. Өйткені оларға соттың айыптау үкімі
жарияланды. Қылмыс сот үкімімен бекімегенге дейін күмәнді де, айыпталушы да
қылмыскер болмайды. Бұл ереже ерекше жағдайда болмаса, барлық
конституциямен бекітілген. Сондықтан, қылмыскерлерді іздестіру туралы
айтқанда, нақты қандай адамдар туралы екенін нақтылау керек.
Бірінші тарауда экстрадиция мен қылмыскерлердің халықаралық
іздестіруі бір-бірімен тығыз байланысты болғанымен, екі жекеленген
институтты білдіретінін көрсеткен болатынбыз. Іздестіру экстрадицияның бір
бөлігі емес, ал экстрадиция іздестіру шараларының бір бөлігі емес.
Іздестіру қызметі – құқық қорғау органдарының, ал халықаралық іздестіру
жағдайында Бас Хатшылықтың және Интерполдың Ұлттық Орталық Бюроларының
құзырында. Бұл шараларға басқа мемлекеттік қызметтер немесе халықаралық
органдар араласпайды. Ал, іздеудегі адамның орналасқан жері полицияға
белгілі болғаннан бастап, іздестіру жұмыстарының бастамасында тұрған елгер
тапсыру туралы мәселе көтеріледі. Бұл кезде халықаралық іздестіру шаралары
аяқталып, экстрадицияжұмыстары басталады. Бұл кезде құқық қорғау органдары
тек тапсыру нысанының болуын қамтамасыз етеді. Ал өзге халықаралық
қылмыстық құқық институты ретінде экстрадицияның негізін құрайтын ресми
мәселелер сәйкес мемлекеттердің сыртқы қатынас органдары мен
прокуратураларының тарапынан Интерполдың араласуынсыз қаралып, шешіледі.
Сондықтан, Бас Ассамблеяның 1960 жылдағы сессиясында адамды шығару кезінде
полиция органдары экстрадицияға жауапты үкіметтік департаменттің қосалқы
органы болып табылады деп белгіленді. Бұған қарамастан, барлық жедел-
оперативті іс-шаралар құқық қорғау органдары және ҰОБ мен Интерполдың Бас
Хатшылығымен іске асырылады. Сондықтан экстрадиция шаралары зерттеу
тақырыбына тікелей қатысы болмағандықтан, оған егжей-тегжейлі тоқталмай,
қылмыскерді тапсыруға дейінгі шараларға, яғни Интерпол қызметіне қатысты
мәселелерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz