Ислам дініндегі терминдер мен қағидалар

Кіріспе

Мулла (шығу тегі парсы елінен молла араб тіліндегі «мула» тақсыр атақты иеленуші ал басқа иран түрік сөздерінде ол сөз мелло, молла, молда, деген мағынаны береді) мұсылмандық жолды жетік білетін-культ қызметкері, білімді діни сабақ беруші ақымысты адам.
Ресей империясында мулланы свещянникпен теңестіріледі. Мулланың қызметі мемлекеттік қызмет болып табылады. Ал қызметіне келетін болсақ міндеті чиновниктерді бақылау болып табылады. Мулланы кезгелген және белгілі мешіттерде арнайы тағайындалады.
Мулла Садра – Садр ад-дин Мухаммад Ибрахим Ширази (1571-1640) Иранның атақты құдайтанушы ғалымы философ және мистик шиизм идеологы. Исфахан мектебінің философы Мур Дамаданың ұстазы және оның ізбасарларының атақтысы Садр ал-Мута аллихин- атақты еңбегімен белгілі болған «теософия тақырыбы».
Алғашқы білімін М. С. Ширазда алды біліммен айналысуда кейін Исфақанда жалғастырды. Ол сонда көп жыл бойы шэйх Баха ад-дина Амилидің шәкірті болды. Тәпсірді, шииттік хадисті, мұсылмандық білімді сол мектептен алды және М.С. сол жерден (иджаза) өзіндік шәкірт тәрбиелеуге құқық алды. М.С. жетелеуімен Мир Дамад философ болды бұл М.С. жетістігі деп айтуға болады. М.С. философиялық көзқарасы Мил Абул-л-Касим Фендерліктің «озорения» консепциясын жақтайды. Олардың пікірінше «индуйзм» сөзінің аудармасы суфизм болып табылады.
Өмірінің келесі кезеңі Кумадан алыс емес КаКах деген жерімен тығыз байланысты. Ол өмірінің 9 жылын Шамшиттермен қашып сонда өткізді бұл кезде ол ғылымда өз орнын іздеумен айналысады.
Какахтан ширазға қайта оралғанда шираз басшылары М.С. ға шираздық үлкен медресеге сабақ беруді ұсынады. Сонымен М.С шираздық философ мектебін басқарды. М.С тің басқаруымен Исфақан қатарындағы Иранның ең маңызды ғылымый орталығына айналды.
М.С. өзінің шәкірттерін төрт даңғыл жолды: байлықтан бас тарту, еліктеуден бас тарту, өмірлік тән рахатынан бас тарту, менмендіктен және бас имеушіліктен бас тарту. М.С көптеген ізбасарлары бар соның ішінде ең озықтысы Мухсин Файзи Абу ар-Раззак ал-Лахиджи. М.С Басра қаласында өзінің жетінші қажылық сапарынан Меккеден қайтып келе жатқанда қайтыс болды. М.С-қырықшақты ислам теологиясы және философиясына қатысты жинақтардың авторы. Ол жинақтарының қатарына мынадай еңбектер кіреді. Аш-Шифа, Ибн-Сины, Хикмет ал-ишрак ас-Сухраварди, еңбектеріне түсініктеме жазған және ал-Кафидің усул Саких хадистеріне, ад-дин ал-Кулини, Құран Тәпсіріне. М.С полемикалық жинақтарының ішінен ең белгілісі: Се асл и Каф ал аснам ал-жайхилийла Кітаптарындағы қаралған проблемалары біріншіден ол білімсіздік факикһ жайлы, екншіден агностикалық сопылықтың жалғандығын кітапты менсінбеушіліктен философтардың кітапты қайта қарауға тура келетіндігін дәлелдейді. Философиялық ой мен еңбектенудің нәтижесінде М.С көптомдық жинағы Китаб ал-асфар ал-арба ал-Клима пайда болды ол кітаптың мазмұны ал- Мабда Ва-л-Маданың эсхатологиялық мазмұнына жанасады сондай атпен Ибн сины және Насир ад-дина ат-туси еңбектерімен үндестік табады және мета физиканың ең басты жайттарына түсіндірме айтады.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Мулла (шығу тегі парсы елінен молла араб тіліндегі мула тақсыр атақты
иеленуші ал басқа иран түрік сөздерінде ол сөз мелло, молла, молда, деген
мағынаны береді) мұсылмандық жолды жетік білетін-культ қызметкері, білімді
діни сабақ беруші ақымысты адам.
Ресей империясында мулланы свещянникпен теңестіріледі. Мулланың
қызметі мемлекеттік қызмет болып табылады. Ал қызметіне келетін болсақ
міндеті чиновниктерді бақылау болып табылады. Мулланы кезгелген және
белгілі мешіттерде арнайы тағайындалады.
Мулла Садра – Садр ад-дин Мухаммад Ибрахим Ширази (1571-1640) Иранның
атақты құдайтанушы ғалымы философ және мистик шиизм идеологы. Исфахан
мектебінің философы Мур Дамаданың ұстазы және оның ізбасарларының
атақтысы Садр ал-Мута аллихин- атақты еңбегімен белгілі болған
теософия тақырыбы.
Алғашқы білімін М. С. Ширазда алды біліммен айналысуда кейін
Исфақанда жалғастырды. Ол сонда көп жыл бойы шэйх Баха ад-дина Амилидің
шәкірті болды. Тәпсірді, шииттік хадисті, мұсылмандық білімді сол
мектептен алды және М.С. сол жерден (иджаза) өзіндік шәкірт тәрбиелеуге
құқық алды. М.С. жетелеуімен Мир Дамад философ болды бұл М.С. жетістігі деп
айтуға болады. М.С. философиялық көзқарасы Мил Абул-л-Касим Фендерліктің
озорения консепциясын жақтайды. Олардың пікірінше индуйзм сөзінің
аудармасы суфизм болып табылады.
Өмірінің келесі кезеңі Кумадан алыс емес КаКах деген жерімен тығыз
байланысты. Ол өмірінің 9 жылын Шамшиттермен қашып сонда өткізді бұл кезде
ол ғылымда өз орнын іздеумен айналысады.
Какахтан ширазға қайта оралғанда шираз басшылары М.С. ға шираздық
үлкен медресеге сабақ беруді ұсынады. Сонымен М.С шираздық философ
мектебін басқарды. М.С тің басқаруымен Исфақан қатарындағы Иранның ең
маңызды ғылымый орталығына айналды.
М.С. өзінің шәкірттерін төрт даңғыл жолды: байлықтан бас тарту,
еліктеуден бас тарту, өмірлік тән рахатынан бас тарту, менмендіктен және
бас имеушіліктен бас тарту. М.С көптеген ізбасарлары бар соның ішінде ең
озықтысы Мухсин Файзи Абу ар-Раззак ал-Лахиджи. М.С Басра қаласында өзінің
жетінші қажылық сапарынан Меккеден қайтып келе жатқанда қайтыс болды. М.С-
қырықшақты ислам теологиясы және философиясына қатысты жинақтардың авторы.
Ол жинақтарының қатарына мынадай еңбектер кіреді. Аш-Шифа, Ибн-Сины,
Хикмет ал-ишрак ас-Сухраварди, еңбектеріне түсініктеме жазған және ал-
Кафидің усул Саких хадистеріне, ад-дин ал-Кулини, Құран Тәпсіріне. М.С
полемикалық жинақтарының ішінен ең белгілісі: Се асл и Каф ал аснам ал-
жайхилийла Кітаптарындағы қаралған проблемалары біріншіден ол білімсіздік
факикһ жайлы, екншіден агностикалық сопылықтың жалғандығын кітапты
менсінбеушіліктен философтардың кітапты қайта қарауға тура келетіндігін
дәлелдейді. Философиялық ой мен еңбектенудің нәтижесінде М.С көптомдық
жинағы Китаб ал-асфар ал-арба ал-Клима пайда болды ол кітаптың мазмұны ал-
Мабда Ва-л-Маданың эсхатологиялық мазмұнына жанасады сондай атпен Ибн сины
және Насир ад-дина ат-туси еңбектерімен үндестік табады және мета физиканың
ең басты жайттарына түсіндірме айтады.
М.С философиясы Исфахан мектебінде оған белгілі исламдық ортадағы
шапағат нұр концепсиясына жақын келеді. Ол өзіне тереңінен қабылдап діни
рухани жаттығуларды. Сол кездегі оқу жылында ол өз еркіндігімен оқудан
кеткен.
М.С танымында Құдайлық даналық (хикметилхама) барлығынан алға
қоятындығы интуициялық шапағат нұрын ол құдайтану жолындағы шапағат нұр акт
ретінде қарастырады. Ал-Сухаварди және Мир Дамаданың терминдерін пайдалана
отырып метафизиканың ишрактык жаңа версиясын жасап шығарды. Бірінші төрт
еңбегінде парасатқа саяхат арқылы тақырыпта арнайды М.С сол еңбегін
жаратылыс әлемнен бастап және Құдайға әкеліп аяқтайды. Бұл еңбегінде
заттардың құрылысына материяны форманы мәнді акциденсияны қарастырады. Осы
саяхатынының аяғында қажыны жоғарғы сезімдегі құдай дәрежесінің формасымен
теңейді.
Екінші саяхатында құдай және құдаймен ( фи-л-хакк би-л-хакк). Бұл
жерде жерде ақыл құдай туралы білімге құдай жайлы аттармен атрибуттарды
тануға бағыттайды.
Үшінші саяхатында қажылықтан құдайдан жаратылыс әлеміне оралады
оралады. ( мин ал-хак ила-л-халк би-л-хакк) ал оралған кезде құдайдың нұры
арқылы иреарқиялық ақылды тануға арналады. Жанжақты және жоғарғы сезімдегі
әлемді өзіне қабылдау үшін бұл өмірдегі адамның физикалық күнімен сезіне
алмайтынын айтады.
Төртінші саяхаты – құдаймен бірге жаратылыс әлеміне оралу (би-л-
хаккк фи-л-халк) ол жанды тануға өзін тануға ақырет күнін тануға
мәңгілік әлемнің құрылымын тануға арналады. Бірақ адамға оны тану қажеттігі
тек ол адам өлім аузына келгенде ғана керек екенін сезінеді.
М.С гностик шиит ретінде имам оқу агностицизм мен буквализмге қарсы
тұрады. М.С өзге гностиктер сияқты (Хайдар Амули) артынан бір діндегі
адамдарға түсініксіз шиизмдегі экзоториялық және эзаториялық бағытты
бөлінбейтін зат екендігін айтып кеткен.
М.С теология мен философияға интерпритация бергенде олар бір-біріне
қарсы тұрмайды бірақ бір арнаны қозғайды. Құран жаңалықтарын оқығанда М.С
бұл нұрды тек философиялық пайымдаулар арқылы көруге болады дейді.
Философиялық ақыл мен құдай сырлары бірігеді. Құдай сырлары Құдай сырлары
мен философиялық ақылдың арасындағы үйлесімділікті бағындыру үшін, тек
қана шииттер немесе тынбай білім іздегендер, пайғамбарлық жасағандар
немесе дінге өмірлерін арнағандар ғана таба алады.
М.С философиялық системасының көзқарасы бойынша қәзіргі заманғының
сәулесін және антикалық ойлардың көптеген бағытын және ертедегі мұсылман
ойларын білуге болады. М.С дүниені үнемі қозғалыста болатындығын
табиғаттың және әлемнің құдайдан бастау алатынын түсініктеме берген бірінші
философ болып есептеледі. М.С бұл еңбегінде Аристотелмен Гераклиттің
ойларын білуге болады. Бұл теориямен келісетін болсақ қозғалыс әлемде
өмір сүріп қана қоймайды ол әлемдегі жалғыз шындық (реальность) болып
табылады. М.С қозғалыстар эвалюцияға айналады қандайда бір қозғалысты
кейін қайтару мүмкін емес дейді. Бұл теория құдаймен адамның арасындағы
қатнасты қарастырады. Әлемдік процесс мәңгілік бірақ асапанда да жерде
де шегі жоқ нәрсе жоқ мәңгілік болатын тек өзгеріс қана анымен бірлікте
өмір сүретін мәңгілік қозғалыс ғана.
М.С ақырет күніне байланысты қарастырғанды оған қатысты нәрсенің
барлығын қарастырған. Ақырет жайлы еңбектері арнайы бір бөлім болып
табылады ас Сухаваридың еңбегінде де кішкене соған түсініктеме жазған.
М.С ақырет күні жайлы доктринаны жасамас бұрын Арсбидің көрнекті
гностикалық ойларын көбін кесіп алған. Біріншіден ол Мұсылмандық
фидософияны ал өзінің метафизикалық мазмұнының эсхаталогиясында айтып
береді. М.С жинақтарында ол адамнан денесі мәшһүр күні қайта тірілетініне
әртүрлі ұқсас көзқарастарды мысалға келтіреді. Трактаттардың қатарында
адамның денесінде бір нәрсе бар дейді. Ал-мабда айтқан жанның қайта келуі
ол өмірдегі қалпына қайта түсетінін айтады.
М.С жинақтарына қызығушылық Иранда оның отанында өте күшті. Оның
барлық жинақтарында ХХ ғасырда коментария жазғандар көп.
Мүмүн – адал шын көңілмен сенуші. Құранда М. Сөзі бес рет қолданады
Алла-Тағалаға шын көңілмен шынайы сенген діннің аспектісі. Мұсылман
діндарлары теория бойынша мойындайтын имандар мүміннен кейінгі екінші
қатарда тұрады. Халық дәстүрінде мүмінді жүрекпен сенген деп атап көрсетеді
(акд би-л-калд) жүрт алдында көпшілікті лінге шақырады (икраф) және
игілікті істер жасайды (амал) шынайы сеніміне ниет етеді. Муржиттер мүмін
сөзін жүрт алдында шын жүрекпен халықты өз дініне тартатын адамға
қолданады. Бұл ең басты екі пікір М. түрлі ағымдағы мектептерге әр түрлі
болып таныстырылады. Бұл термин тақырыптық пікір таласқа айналды сұраққа
келетін болсақ мұсылман адамның мүмінге айналуы дәстүршілер бойнша ең
бірнші мінез құлқы мінезімен және ісінің адалдығымен шын ниеттілік
сеніммен байланысты делінген. Екі жақтың да айтқандары мүмін категориясына
жақын келеді. Мурижиттердің ойынша мен шынайы сенемін делінген сөзі
(анна мумин хакк) мүмін сөзінің формуласы ретінде қарастырады. Дәстүршілер
мутакалимдер мутазалиттер хариджиттер сопылардың пайымдауынша адам өзінің
сенім денгейін қаншалықты екенін біле алмайды. Олар мынадай формуланы
алға тартады мен сенемнін егер Аллаһ қаласа ( ана мүмин ин ша а-аллаху).
Мұсылман қоғамында мүмін сөзін иман сөзінің синонимі ретінде қолданады.
Мункар и Накир-Бұл екі періштенің аты адам қабірге түскенде оның
иманы немесе діні жайлы сұрайды Мұсылман дініне қатты сенімі болатын болса
олар ол адамға тиіспейді. Күнаһардар мен дінсіздерді жазалайды (азаб ал-
кабр) және жаһаннамға дейін қабір азабы бар екенін ескертеді. Кейде ол
адамды жекеше қорғап жүретін періштеге ұқсайды.
Құранда ол жайлы нақты айтыла бермейді бірақ мысалдарды санымен
байланыстырып отырады Мыс: егерде де оларды періштелер жазаламаса олар
бетмен болмаса арқасымен жатады. Хадистерде ол жайлы жиі ескертіп отырады,
сонымен қатар, ақырет күніне байланысты әдебиеттерде жиі кездеседі, тек
сунниттік түсініктер бойынша кездесіп отырады.
Мурид - өз қалауымен келетін ізбасар шәкірт мурид сопылық ағымға
кіретін кезде алдын ала дайындалады ол бірінші қосылмас бұрын өзін өзі
ізденіс үстінде болады. Мурид өзін Шейыхиың алдында тәртіпті сенімді жақсы
қарым қатнаста болуы тиіс. Ұстазының сенімінен шықпаса ұстазы шәкіртін
жазалай алады. Мурид ұстазының эканомикалықта саяси да құралына айнала
алады. Көптеген қолданыстарда мурид терминін қолданудың екі үш мәні бар.
1.Ол сопылық ағымының қатарындағы адамды көрсетеді.
2. Жәй ғана мұсылман қатарындағы адам болуы мүмкін.
Муса – Құран кейіпкері, пайғамбар Алла елшісі Тауратты жазушы (ат-
тура, Китаб, Сухуф, Фуркан). Құранда Мұса пайғамбарды толығырақ айтады.
Мұса пайғамбар дүниеге келгенде Фараон патшасы қол астындағы еврейлердің
дас нәрестелерін өлтірткен. М ны анасы Алла тағаланың бұйрығы бойынша
бесікке салып өзенге тастайды. Баланы өзеннің бойынан Фараонның әйелі
тауып алады. М-ны өз қарауына тәрбиесіне алып өз аналық мейірімін төгеді.
Бір күні М. Қалада жүріп бір египеттікпен төбелесіп египеттікті өлтіріп
қаладан, далаға қашуға мәжбүр болады. Мадиан ға деген далалы жерге келіп
сол жерде қой бағып жүрген қыздарды тонап жатқанның үстінен түсіп қыздарға
көмектеседі оларды аман алып сол қыздардың әкесімен танысады. Сол екі
қыздың біреуіне үйленіп Мадианда 8-10 жылдай қыздың қалың малын өтеген
соң. Отбасын алып құдай жолына түседі және Алламен бетпе бет кездеседі.
Алла оны Фараоанға елші ретінде жіберетінін мәлімдейді. Ол елге оралуға
жүрексінеді сонымен қатар ол жәй сөйлейтін. Алла оған інісін Харунаны
көмекші етіп жібереді (библ Аарон). Пайғамбарлық қызметін өтеуді дәлелдеу
үшін Алла оншақты керемет көрсетуге оның бойына дарытқан, таяғының жыланға
айналуы, көлдің қанға айналуы, т.б.
Фараонның алдына келгенде М. Аллаһха сенуді және еврей халқын
құлдықтан босатуды айтады сөзінің дәлелі ретінде керемет көрсетеді. Сол
кезде Фараон бүкіл қаланың ең күшті сиқыршыларын жинап керемет көрсетуді
талап етеді. М. Таяғы жыланға айналып басқа сиқыршылардың жәндікке немесе
жыланға айналған таяғын жеңіп, сайыстың аяғына дейін Мұса шыдайды. Фараон
өзін құдай деп сананаған адам еді, М. Құдайын мойындаудан бас тартты.
Өзінің хамондарына үлкен мұнанара тұрғызуға бұйрық берді. Мұсаға Алланың
жоқ екенін дәлелдеу үшін солай етуге әрекет жасады. Ол Мұсаға ерген, Аллаға
сенген адамдардың барлығын қатаң жазалады.(ізбасарларымен мұса өте жақсы
қарым қатнаста және өте сыпайы, болды.) Тіпті оның дініне кейбір
египеттіктер және Фараонның әйелдері де сене бастада. Дінге санушілердің
артынан түскендерге Алла оларды Египетте өте қатал жазалады. Көрсеткен он
кереметінің әсерінен Фараон еврейлерді босатам деген уәдесінде тұрмады.
Сол кезде Аллаһ Мұсаға түнде халқын Египеттен алып кетуді бұйырды.
Таң ата халық теңіз жағасына келеді, Мұсаның қасиетті таяғының түртуімен
теңіз екіге бөлінеді, мұсаның халқы содан аман есен өтеді. Фараон әскерлері
судан өтіп бара жатқан да теңіз қосылып Фараон әскерлері қырылады. Сол
кезде Фараон Аллаһтың бар екеніне сеніп, кешірім сұрайды бірақ Алла оны
тірі қалдырмайды денесін жағаға лақтырып тастайды. (басқа әдебиеттерде де
оның денесі жайлы және оның осы уақытқа дейін құртылмай сақталып келгені
жайлы жазады.)
Мұса өзінің халқымен шөл далаға келеді, Мұса өзінің таяғымен 12 бұлақ
көзін ашады және олардың өтініші бойынша Аллаһ оларға аспаннан манна нан
жауғызады. Сосын Мұса халықтан ұзап тауға кетеді, бұрын өзінің бірінші
Аллаһпен кездескен жеріне кетеді. Пұтқа табынудың харам екенін біле тұра
Мұса халқы өзіне өгізден құдай жасап соған сиынады, Харун қанша айтса да
оның сөзіне құлақ аспайды.
Мұса оралғаннан соң халқына тағыда жол жүру керектігін Алланың өзіне
бұйырған жеріне жету керектігін жеткізді. Бірақ қала халқы ол жерге
баруға қорқады. Еврей халқы ол жерге Мұса өлгеннен соң ғана барады.
Оқиғаның осы жерінде Мұса жеуге жарайтын аңдар жайлы және тауып алған
өлікті не істеу керектігі жайлы айтып өткен және сол сияқты пайдалы
нәрселер айтқан. ( әңгіменің қысқа және ұзақ түрлері: 2:5148-
7368;4:153152-154153: 5:2023-2629; 7:103101-162162;
10:7576-93: 11:9699: 14:5-8; 17:101103; 20:98-98; 23:4547-
5052; 25:3537-3638; 26:109-69: 27:214; 28:32-46:37:114-
120;40:2324-4649; 43:4645-56; 79:15-26: болек
корсетілгендер:2:8781, 9286,108102, 136130, 246247 248249;
3:8478; 4:164162; 6:84-91,154155; 11:1720, 110112; 17:2;
21:4849; 22:4443; 29:3938;33:7, 69; 40:5356; 41:45;
42:1311; 46:1211, 3029; 51:38-40; 53:3637; 61:5; 87:19)
Құран бейнесіндегі Мұса інжілдік әңгімелермен сәйкес келеді және
және інжілден кейінгі иудейлік топтың аңыздарына сәйкес келеді. Бұл аңыздар
Құран тыңдармандарына материялдық шындық құралы ретінде қолданады. Иудейлік
аңыздар, меккелік және мединелік сүрелерден аударылған. Әңгіменің
көпшілігі Мұсаның бала кезіне арналады, оның фараондар күресіне арналған.
Ол бұрынғы пайғамбарлардың өміріне ұқсас келеді, оның айтқанына халық
сенбейді, және дінсіздерден жапа шегеді. Бұндай өмірлік жағдай Мұхаммед
пайғамбардың өмірінде де болған.
Басқа пайғамбарлардың өмірінен айырмашылықты байқау әңгімеден аздап
кездестіруге болады. Әңгіменің басында да соңында да Мұсаның өмірі басқа
пайғамбарлық өмірден айырмашылығы аз Мұхаммед пен қалайша қарым қатнас
жасаса Мұсаменде солай қарым қатнас жасаған. Мадиналық әңгімелерде Мұса өз
халқымен қарама қайшылыққа түскенін көрсетеді. Оның мазмұнында иудейлердің
жасырын сілтемесі бар сонда Мұхаммедтің келуі жайлы және бейнесі бар. Бұл
жағдай Иасриб иудейлерімен Мұхаммедтің арасындағы қарама қайшылыққа әсер
етті.
Мусайлима. Мұсылмандық аңыздарға өтірік пайғамбарлардың бірі, Аравияда
Мұхаммед пайғамбардан кейін келеді, және Ислам дінінен бөлініп шығады Шын
мәнінде Арабиядағы пайғамбарлық қозғалыстың (VII ғасыр) ең жарқын
өкілдердің бірі және оның идеялары Мұхаммед пайғамбар бастаған уағыздарға
жақын келеді.
М.- Шығыс Аравияның жер шаруалығы облысындағы. Имам жеріндегі Ханиф
тайпасынан. Мұхаммед пайғамбардың іс-әрекетінің алғашқы күнінен бастап
өзін Рахман құдайының елшісі ретінде оның атынан сол құдайға шақырып,
транста хабар алып, өзін пайғамбар деп жариялайды және оның жаратқанын
мадақтап (қиямет) Ақірет күнін және о дүниедегі жәннәт жайында айта
бастады. Ол өзінің соңынан ерушілерден күніне үш рет табынуды талап
етті, шарап ішуге тиым салғызып, бір баладан көп табуға тиым салды. Ол
өзі жер және құдық иесі болды, оның сақталып қалған уағыздарында сол
кездегі жер шаруашылығының көріністері орын тапқан. М. уағыздарының
жаңғырықтары Меккеге де жетіп жатты.
620 ж шамасында М. Иеменнің басты қаласы Уаджарда Иеменнің дәстүрлі
патшаларының бірінің орнын саяси басшы ретінде басады. Ол иламды
қабалдаған екінші патша – Сумамеге қарсы шығады. М. ді тайпаның көпшілігі
қолдайды, олардың біразы ақсүйетер өкілі. Діни және саяси тұрғыдан ол
Аравияда Мұхаммедтің ең басты бақталасына айналды, бұл оның бұрын
Мұхаммед пайғамбармен болған кездесулерде және хат алмасуда және М.-ң
Мұхаммед Аравияның болу туралы келісімінде көрініс тапты – мыс М. өзінің
жеке территориясы болды; финики бақтары.
630 ж Шамасында Иеменде ішкі шиеленіс күшейе түсті. Олардың жергілікті
және сырттағы мұсылмандыр мен қақтығыстары жиі орын ала бастады. 633 ж
Имамға Саджит пайғамбар әйелдің басшылығымен шапқыншылық болды. Олардың
егіннің бір бөлігін беріп құтылудың жолы болды. 634 ж Имамға халиф Абу
Бакир жіберген Халид бай Уәлидтің басшылығымен әскер келеді. Аркабе
тұсында болған шайқаста М жақтастары жеңіліске, ұшырап, адамдардың
көпшілігі өлтіріледі. М. өзі және жақын жақтастары сол шайқаста қаза
табады.
Мусалла (табыну орны) алғаш масжид синонимі болып келді, кейін
жалпы мерекелерде дұға оқитын жалпы орын болып келді және құрбан
шалатын жер болып келді. Әдетте М-бұл минбарларды шығаратын қала
сыртындағы ашық орын болды. XIV-XVI ғасырларда үлкен қалаларда М.
михреббен бірге қабырғалар, ақсүйек адамдарға арналған жаппа және ескертіш
тас не кірпіш минбарлар болды.
Муслим б. Ал-Хаджжадж Абу-л Хусайн Ал-Кушайри ан-Найсабури (817
немесе 821-875) белгілі мухаддис (Нишапурда дүниеге келіп, сол жерде
дүниеден өтеді) Ол Ас-Сахих хадистер жинағының авторы, бұл еңбек мұсылман
дәстурлері мен құқықтанушылары араснында осы тәріздес еңбекетер ішінде,
ең беделді болып саналады.
М өте көп саяхаттады, Хиджазда, Египетте, Сирия, Иракта болып
хадистерді қарап шығып, олардың тек 12 мыңы ғана ақикат деп таныды,
және өз еңбегінде қосты.
М-ң Ас-Сахихы муссанаф типы бойынша құрылған, Яғни белгілі бір
тақырыптар және пәндік қанаты сөздер бойынша орнылысқан. Ол, шын мәнінде
Ал Бұхаридің Ас-Сахихі тәріздес материал, бірақ басқа әдедиеттерде
негізделген иснадтарға ерекше көңіл бөлді бір ғана мағнаға ол көптеген
иснадтарды келтіреді.
М-ң Ас-Сахихы муссанаф типы бойынша құрылған, яғни белігілі бір
тақырыптар және пәндік қанатты сөздер бойынша орналасқан. Ол шын мәнінде
Аль Бухаридің Ас-Сахихы тәріздес материял, бірақ басқа әдебитеттерде
негізделген. М иснадтарға ерекше көңіл бөлді бір ғана матнаға ол көптеген
иснадтарды келтіреді.
Еңбек 52 бөлімнен тұрады, әр кайсысында сәйкесінше орналасқан хадистер
мәселен, діннің негізгі бес тірегі, неке, құлдық, мұра қалдыру ережелері,
соғыс, құрбандық шалу, пайғамбарлар туралы, олардың жақтастары, аяндар ,
Ақірет күні және сонымен байланысты жауапқа тартылу, этикалық және
мединициналық мазмұны бар хадистер. Тарихи және биографиялық мазмұны бар
хадистер Ас-Сахихті белгілі дәрежеде тарихи құжат деп қарастыруға негіз
береді. Әр бөлімінде бұнда берілген хадистер заңды қолданысын түсндіретін
кіріспе берілген.
Өз еңбегін М. бұл Мұхамедке жататын аңыздардың қаншалықты ақиқат
екендігі және қандай мөлшермен өлшеу керектігін түсінуде маңызды деп
ойлайды. Ас-Сахих бұл заңнамаларды жүргізуде маңызды рөл атқарады. М.
сонымен қатар Мұхаддистерге арналған фикх және биографиялық жиынтықтар
жөнінде көптеген шығарма жазады. Оның шығармалары бізге дейін жеткен жоқ,
тек Ас-Сахих қана жетті.
Мута – белгілі бір мерзімге деиін уақытша, келісім бойынша неке қию.(1
күннен 99 жылға дейін). Келісім бойынша әйелге ажырасу нәтижесінде мүлік
бөліп беру. Исламға дейін М. әдеттегі іс болуы. Мұхаммедтің көптеген
некелері осы М- тәріздес неке деп айтатындар бар. Бұл мәселенің шешімі
Құранда келтірген. Алайда кейінірек М Құранның нұсқауы негізінде рұқсат
етілген төрт әйелден басқа әйел алу адамгершіліке жатпайды деп
танылды. Алайда исламда неке мерзімі мүлде қарастырылмағандықтан, оның
жай неке ме әлде М. неке екенін анықтау мүмкін емес. Осылайша, біраз
мазхаб бойынша М. сырттай заңды болғанымен, ішкі мазмұны бойынша күнә, ал
басқалары бойынша тиым салынбаса да, қолдау таппайды (макрух) М тек шиит –
имаматтар тұрғысынан рұқсат етіледі.
Құқықтық қатнаста М некедегі әйел , махр төленетін әйелге тең келеді,
яғни оның балалары заңды деп танылып оған үйленген әйелдің міндеттері мен
құқықтары жайылады. Некеден шыққан әйелге жыныстық қатынастарға
түспес бұрын белгілі уақыт күтуі керек. Кейде М-ді сига деп неке келісім
формасы үшін сига деп атайда, екі жақтан некеге тұру шарттары
қарастырылады.
М-ің басқа мағынасы – бұл әйелге неке келісімнен кейін некеден ер
адамның бас тарқтаны үшін сый. М-ң формасы мен көлемі екі жақпен
қарастырылады, келісім болмаған жағадайда шешім садиге ұсынылады.
Мутавали- Ливандағы шиит-имамиттердің аты. Негізінен Ливанның
оңтүстігінде және Бекаада, азлан – Таулы Ливанда, Бейрутта, Солтүстік
Ливашда тұрады. Орта ғасырларды М ақсүйектері, мықты ықпалы болды. М-ң
көпшілігі – жер иеленушілер . Дәстүр бойынша Ливан парламентінің
председателі М. мерекесімен сайланады, оның парламентте және Үкіметте
квотасы бар. Соңғы кезде М.-ң өзіндік сана сезім және оның қоғамдық
ұйымдарының маңызы қатты өзгерді әсіресе Амал (үміт)
Аль-Мутазила – (обособившися, отдемевишеся) – бұл Дамаск және
Багдад халифттарының VII-IX ғ діни саяси өмірінде ерекше рөл атқарған,
қаламдағы алғаш ірі бағыт өкілдері. Аңыз бойынша М өз аттарын Ал хасан Аль
Басри тобы мен оның шәкірттерінің бөлініп шығуымен байланыстырылады.
Басқа атаулары (аль-адийа, ахл ал-адл, ахл ал адл ва-т-таухид) бұл бес
негізгі қағидалардың алғашқы екеуімен байланысты, бұлар мутазалиттердің
айтуы бойынша Абу-л Хузайль Аль – Ашаф Мутазалиті кезеңінде қалыптасты. Бұл
негізгі қағидалар келісілген;
1) Әділеттік. Құдай әділеттік – бұл-адам еркі, құдайлардың тек
жақсылық істеуге ғана қабілеттілігі және орнатқан тәртібін бұзуға бармау.
2) Бір құдайға сену (ат-таухид) қатаң монотейзм ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.