Экономикалық және әлеуметтік саясат

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Лек. 1 Экономикалық саясат оның мақсаттары мен қайшылықтары

1 Экономикалық саясаттың қалыптасуы, ж/е пәні

2 Э с/ң объектілері мен субъектілері

3 Э с/ң әл-эк/қ мақсаты

4 Э с/ң қайшылықтары ж/е оларды шешу тәсілделі

1/ Нарық экономика тұрақты тоқтаусыз өзгеріп дамып күрделенеді. Дамыған сайын эк/қ-әл/к, демографиялық, технологиялық, экологиялық, саяси ж/е халықаралық даму факторлары ж/е ішкі ұйымдардың құрылымдары өзгеріп, бір-біріне ықпал жасап, әртүрлі қайшылықтарды өмірге әкеледі.

Э. с дайын шешім қабылдауға ұмтылмайды, мақсат-нақты қалыпты жағдайда жан-жақты ескере отырып, оптималды шешім қабылдауға көмектеу. Ал, ол үшін қалыпты жағдайда терең түрде зерттеу керек.

Экономикада үрдістер кеңейіп, өоіс алған жағдайда эк. саясаттың мақсаты-кеңістік ж/е мерзімдік шеңберде қоғамдық-әл. Күштерді жан-жақты зерттеп, дұрыс шешім қабылдау.

Техникалық даму-ғылыми техникалық жаңалықтардың ашылуы экономикалық қажеттіліктерден туындайды. Сауданың өсіп кеңеюі айналымдағы тауар ақша массасының артқаны бәсекелестікті өршіктіре түседі.

Бір-бірімен қарсыластықтан басқаларын жоғары нәтижеге ұмтылу-өндірістегі өз орнын сақтап қалу мақсатында іскерлерді қатты ынталандырып, жаңа техниканы ж/е технологиялық шешімдерді іздестіруге қатты итермелейді.

18-19 ғ ғ эк/қ өзгерісткрді көптеген басқа әл-эк/қ өзгерістердің өзара юайланысына демек, нарық механизім мен мемлекет арасындағы байланысты жаңашалады.

Шаруашылық жүйенің дамып, күрделенуі, меншікті қолдау, түзету, үйлестіру әрекеттерін арттыруға мәжбүрледі. Содан мемлекеттің міндеті-қажетті нарық инфроқұрылымын құру. Демек, эк/қ дамуды құқықтық институттар мен құқылық нормамен қамтамасыз ету.

Эк/қ дамудың ішкі ж/е сыртқы қауіпсіздігін, ұлттық валютаның тұрақтылығын сақтау. Нарық механизімі мен мемлекеттің міндеттерін ұйымдастырудың қажеттілігі, әсіресе 1929-1933 ж ж дағдарыстың нәтижесінде көріне бастады.

Нарық механизімінің өзін-өзі іштен реттеу мүмкіншілігінің шектеулі екені айқындалып, оны енді сырттан түзетіп реттеу қажеттілігі артты.

Кең өрісті э. Саясаттың қажеттілігін 1-2 дүние жүзілік соғыс, 30ж/ғы әл-эк/қ дағдарыс анықтады. Мемлекеттің эк/ға араласуы аймақтық қала болмай, жалпы эк/ң ал, кейіннен дүние жүзілік сипатын алды. Сонд/тан, мемлекеттік эк/қ саясаттан экономикалық үрдістің бағытын бір арнаға түсіру үшін жасалған. Оларға ықпал ету н/е олардың ағымын алдын ала анықтап, тікелей реттеу шараларының жиынтығы.

Эк/қ саясаттың қағидалары:

1 Э с әрқашанда 2 фактордың ықпалында болады:шаруашылық жағдайының тоқтаусыз өзгеруінің ж/е эк/қ сана мен эк/қ ой деңгейінің ж\е де бұлар шартты түрде бір-бірінен тәуелсіз.

2 Дамыған елдерде қалыптасқан тәжірибе көрсеткендей эк/қ с/ң тиімділігі, сол елдің нақты жағдайына қаншама жақын болғаны дұрыс.

3 Э с елдің саяси бағытын қолданатын маңызды құрал. Саясаттың өзі дүние жүзілік ж/е ұлттық болып бөлінеді.

2/ Объектілері әртүрлі э с салалар, бөлімдер, аймақтар сонымен бірге жуырда н\е болашақта мүмкін болатын нашар ә-э жағдайлар.

Эк/қ саясаттың субъектілері:

1халық шаруашылығының салалық ж/е аймақтық құрылымы

2 Эк/қ ауытқу, коньюктура, өрлеу

3 Бәсеке ж\е капиталдық қолдану жағдай

4 бағу, жұмыспен қамту, ақша айналымы

5 Ғалым, кадрларды даярлау ж\е квалификацияларды даярлау

6 Қоршаған орта

7 Сыртқы эк\қ байланыс ж\е тану балансы

Осы объектілердің барлығы көп маңызды ж\е маңызды емес. Микро ж\е макро үрдістерінің ішіндегі қатынастардың ж\е эк\қ субъектілердің арасындағы байланысты анықтайды.

Э с субьектлері

1 Мемлекет ж\е оның жергілікті аймақтық, институционалдық, құрылымдары бұл ең негізгі субьектілері . Қолында заңдылық атқару, соттық күштер шоғыврланады, стратегиялық ұзақ мерзімді мақсаттарды ел басшысы қолдады . Сол мақсатта мәжілісте талданып түрлі таразылар мен емішілерге салынып, мұқият қарастырады. Сол мақсатта қабылданып, іске асыратын болса, онда үкіметтікке беріп орындалады. Үкіметтің өзінде тағы да сарапталып, орындауға қаржылар үйлестіріп бөлінеді. Жергілікті ж\е аймақтық басшылық ететін органдарға жеткізіледі . Сол осы субьектілерге түрлі министерстволар кіреді. Ең жоғдрғы мемлекеттік деңгейдегі заңдар қабылданады.

2 Мемлекеттік емес субъектілер. Оларға белгілі 1 топтың мүдделерін білдіретін ж\е қорғалған әртүрлі бірлестіктер кіреді. Ең бастысы кәсіп ж\е кәсіпорындар. Кәсіпорындар, қаржылық ресурстардың иелері сонымен бірге, ақпараттық құралдр мен кадрлар дайындау орталықтармен ж\е жалпы қауіммен тығыз байланысты. Шетел мемлекеттерінде осы субъектілердің шаруашылық орны аса зор. Көп жағдайда өз мүдделерін қорғау үшін мемлекетпен ашық сөз ж\е күшталасқа шығады. Осы күресте мемлекеттен асып кетуі мүмкін. Себебі, қауіммен байланысын дұрыс пайдалана алады. Одақ мүшелері мемлекеттің атқару ж\е заң органдарының басшылығынада кіреді. Мемлекет өз басынан қоғамдық қажеттіліктерді атқару үшін, сол одақтармен келіседі, бірлеседі.

3 Саяси ұйымдар, партиялар, ақпарат тарату құралдары, қоғамда белгілі ж\е беделді тұлғалар, сарапшылық кеңестер. Бұлар эк\қ шешімнің қабылдауына жанама ықпал жасайды. Бұларда мәжіліс мүшелеріне кіріп, өз талаптарын қойып шешеді.

Осы суюъектілердің бәрі негізінен 1 бағдарламалы болуы керек, жан-жаақа таратпай, әр субъект тек қана өз мүддесін ойламай, жалпы мемлекеттің, халықтың қажеттіліктеріне назр аударуы керек.

3/ Э. С дегеніміз-белгіленген мақсаттарды анықтау ж\е оларды іске асыру. Қоғамдық дамуында көптеген міндеттер мен мәселелерді қарастырып, шешу қажет. Проблемаларды шешудің алғы шартын алдын-ала анықтап, бір жүйеге түсіру. Адамзаттың мақсаттары мен талаптары өте көп, жалпы айтқанда, эк\қ дамудың түпкі мақсаты қоғамның жұмыс деңгейін максималдау, әл-ауқатын көтеру.

Әл-ауқатты, жақсы тұрмыс деген ұғымды бір сөзбен, бір көрсеткішпен анықтау мүмкін емес. Көбінесе шартты, не салыстырмалы түрде анықтайды. Осы түпкі мақсаттан негізгі мақсат туындайды. Оларды көп жағдайда мемлекеттің қызметі деп белгілейді. Сол мақсаттың ішінде:1сыртқы кеңістікке қарасты қауіпсіздік қамтамасыз ету.

2құқықтық тәртіп, құқықтық мемлекет құру.

3ел экономикасының тиімді инфроқұрылымын құру. Осы 3-еуі қоғаиның еркін дамуын ж\е адамның эк\қ тәуелсіздігін білдіреді. Экономикалық еркіндік мемлекетте азаматтық кодексте ж\е меншік заңдарында анықталады. Әрине эк\сы жоғары елдерде жеке адамның еркіндігіде өзіндік ж\е мемлекеттік мүмкіншіліктері де жоғары.

Ұлттық әл-ауқатты жұмысын қамтамасыз ететін өндіріс мүмкіншіліктеріж\е жиынтық ұлттық

өнімдері ж\е оның адам басына шаққандағы үлесі.

Ел эк\н қандайда болмасын жағдайда өз алдына көптеген мақсаттар қояды. Солардығ бәрін жинақтап айтқанда 4 негізгі қолданбалы мақсат:

1 Эк\қ өсу. Бұл көрсеткіш жиынтық ұлттық өнімнің аюсолютті түрде өсуімен байланысты. Бірақ кейбір ғалымдарша, эк\қ өсудің қарқыны 0-ге тең болғаны дұрыс. Себебі, қошаған ортаны ластау қарқыны да 0-ге тең болады.

2 Толық еңбекпен қамту. Еңбекке жарамды тұрғындарын мүмкіндігінше максималдау ж\е ұзақ мерзімді тұрақты түрде пайдалану. Демек, жаңа жұмыс орнын ашу арқылы жұмыссыздықпен күресу. Әрине елде бар ресурстар, өндірістік мүмкіншіліктер толық пайдаланғанда ғана өнеркәсіп масштабы максималданады. Сонымен бірге нарықтық эк\ка жұмыссыздықты толығымен жоя алмайды. Қалыптасқан пікір бойынша, жұмыссыздың коэффициенті 4% аспаса, елде толық жұмыспен қамту орын алады.

3 Баға мен ұлттық валюта деңгейінің тұрақтылығы. Инфляция деңгейі 2% аспауы керек. Мұндай инфляцияны-баяу инфляция дейді.

4 Сыртқы эк\қ тепе-теңдік. Эк\қ с\ң маңызды міндеті халықаралық эк\қ тартыста ұлттық эк\ны қолдап, демеп басқа елдермен есеп айырысуда тек құқылы жағдай қамтамасыз ету. Эк\қ мақсаттың бәрінің орындалуы түбінде ішкі ж\е сыртқы тепе-теңдікті сақтау көзделеді.

Лек 2 Экономикалық саясатты қалыптастыруда мемлекет пен нарық механизімінің ара қатынасы.

1 Нарықтық эк\ң эк\қ саяси бағалануы.

2 Мемлекет ж\е оның эк\қ міндеттемелері.

3 Эк\қ с\ң мақсаттарына жету әдістері мен құралдары.

4 Эк\қ с\ң қағидалары.

1\ Нарықтық қатынастың артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Еркін, мінсіз нарық болмайды. Белгілі бір мерзім мен жағдайда нарық механизімі бұзылып, эк\ка терең дағдарысқа құлауы мүмкін. Сондай жағдайда нарыққа қамқорлық, реттеушілік жұмысын жүргізу керек. Нар\ң артықшылығы: эк\ка адамға бұрылып, бәсеке жағдайында материалдық қызығушылықтарды қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Сұраныс арқылы бағалар қалыптасып, инвистициялардың бағыттары, ғ. т. р. жетістігін қолданады, шығындарды төмендетеді, тауарлар мен қызметтің саны мен сапасының ұлғаюын қамтиды.

Нарық мех\і ел эк\ң тиімді болуын көздейді. Бар шектеулі ресурстарды минималды жұмсап, максималды өнімге жетеді. Нарықтық эк\ка жеке тұлғаға еркіндік беріп, кәсіпкерлердің таңдау мүмкіншілігін, еркіндігін туындатады. Нар\мех тапшылықтың барлық түрін жояды. Нар\мех қызметті дұрыс атқарып, өзінің артықшылығын көрсету үшін көптеген жағдайы болуы керек.

1 меншік түрінің көптігі ж\е олардың заңды қорғалуы.

2 ресурстар нарығының қалыптасуы(еңбек, жер, капитал)

3 Жеке меншіктің негізінде жеке тұлғаның таңдау мүмкіндігі ж\е эк\қ бостандығы

4 Меншіктің акционерлік түрлерінің дамуында шағын ж\е орта бизнестің қалыптасуы.

5 кемелденген нарық инфроқұрылымына жету.

6 мемлекеттің эк\қ іс-әрекеті, оның эк\қ саясаты нарықтық механизмнің дамуына тосқауыл қоймауы.

Нарық көптеген артықшылыққа қарамастан барлық мәселелерді толық шеше алмаған соң, мемлекет араласып, эк\қ саясат жүргізу керек.

2\ Мемлекет қай жағжайда болсын түпкі 3 мәселені шешуге негізделеді: Тиімдлік, тұрақтылық, әділеттілік. Осы мәселелерді шешуде мемлекеттің қызметтері өте көп, кең, күрделі. Оларды тізіп айтуға қиын түсетіндіктен ең негізгі нарықтық жүйені қолдап, дұрыстайтындарды көрсетейік:

1Нар\қ эк\ң тиімді жұмыс істеуін қамт\з ететін құқықтық базаны құру. Өндірушілер мен тұтынушылар құқығын қорғау. Ал, осы мәселені негізгісі-меншік құқығы. Меншік иесіөзі ж\е оның мүлік ресурстары заң жағынан толық қорғалғанда ғана адам-не, өзінің творчествалық материалдық потенциалын пайдаланып, қызмет етеді. Өкімет заң арқылы қатынастарды тәртіпті түрде ұйымдастырады. Содан ресурс иелерінің, өндірушілердің, тұтынушылардың, жұмыс берушілердің, жұмысшылардың, кәсіп одақтың, фирмалардың арасында қатынастар реттеледі. Өкімет өз басына осы қатынасты реттеу, орбитарлық реттеу функцияларын алады. Оның ішінде:құқықтық қорғау саласы маңызды ж\е стандарттарын ендіру, бақылау, ақша-несие қызмет жүйесін орындау, ақша айналысын жүргізу ж\е т. б.

2 н\э табиғатынан тұрақсыз болғандықтан, мемл\т өз күшімен макроэкономикалық ауытқушыларды реттейді. Тиімді жұмыс бастылықты ж\е бағалардың тұрақтылығын реттейді. Н\э өз ішінде жұмыс бастылықты бағаларды жиынтық шығындармен тұрақтандыратын механиімі жоқ болғандықтан, мем\т эк\ осы кемшілігін өз мойнына алады. Әр өндіруші ж\е тұтынушы барлық мүдделерін толық қамт\з етуге тырысады. Содан бәсекеге түсіп, пайдаға ие болады. Ал бәсекедк пайдасы мол кәсіпкер монополистке айналуы мүмкін. Нарық тәртібін бұзатын әлсіз кәсіпкер бірте-бірте нарықтың бәсекесін көтере алмай, шығып кетеді. Монополист өз тәртібіненгізгісі келеді. . осы жағдайда мемлекет эк\қ ж\е заңдылық жолмен монополизімді шектейді.

3 Қоғамдық тауарларды өндіру. Жеке тұтынушылық арқылы н\э тек қана төленетін қажеттілікті қамтиды. Өндірйшілер тек қана сұранысы бар тауарларды өндіреді. Нарықта ақшамен белгіленбейтін тауар өндіру қиындайды. Ол ұжымдық тұтыну тауарлары(мем\к басқару, энергия, байланыс, су, коммуникация жүйелері) . Бұл қоғамдық тауарлар халықтың барлығына бірдей тиюі тиіс. Осы қоғамның тауар өндіру мем\ке оның ішінде орталық ж\е жергілікті бюджеттерге жүктеледі. Осы тауар ішіне (ғылыми зерттеулер н\е ғ. т. р. ендіру жатады) . Бұл сала көп көлемді инвистицияны талап етеді, ал пайда қайтарымдылығы екі талай тәуекелді ж\е ұзақ мерзімге созылады. Сол себептен бұл салаға да мем\т тфығыз араласып, жеке кәсіпкерлік құрылымдарға өз басына бұйрық тапсырма береді.

4 Трансакциялық шығындарды минималдау. Т\ш ол нарық мех\ң өзінің қызмет етуіндегі шығындар(рды аудару, шот есептерді жүргізу, нарықтың инфроқұрылымындағы жұмыскерлер жалақысын төлеу) . Эк\қ шаруашылықтағы белгілі бір тауарлар қоғамдық тауарларға жатқанымен, трансакциялық шығындар өте жоғары болғандықтан оларды қаржыландыру мем\ке жүктеледі. Олар жұмыссыздықтан кәріліктегі өндіріс қауіпсіздігіне байланысты сақтандыру. Бұл жұмыста жеке сақтандыру компанияларға қымбатта мем\т шығыны аз. Себебі бұрыннан қалыптасқан ұйымдар бар.

5 Сыртқы әсерліктерді өтеу(экстерналия) Тауарды өндірушілікпен тұтынуды эк\қ механизм кейбір нарыққа байланыссыз бұзылады. Бұлар: нарық тепе-теңдігін бұзып, ресурстарды тиімсіз бөледі. Мем\т шығындарын үнемдеу ж\е бәсекеде артықшылық алу үшін экологиялың қошаған орта ның адамның денсаулығына зияндығы туады, тұрмыстарының сапсы төмендейді, жалақы табысының белгілі мөлшері дәрә-дәрмекке жететін болады. Сыртқы экстерниялар + ж\е - болады. Терісті қосымша шығындар талап етеді, оңды үшінші бір тұлғаларға пайда береді(көпір, жол, суғару құбырларын өткізу) . Оңды әсерлер бәріне пайда әкеледі, ал терістілерді болдырмау не жұмсарту мемлекет қарамағында.

6. Табыстарды қайта бөлу нарықтың экономикада табыстардың әділетті бөлінуі, еңбек, капитал, меншік үлесіне байланысты. Ал қоғамда жұмысқа жарамсыздар мүгедектер қарт адамдар меншігі жақтар бар. Олар ресурстар нарығына ешнәрсе бере алмайды. Осындай да мемлекет табыстарды қайта бөлу ісіне аралысады.

7. Әлемдік экономикада ұлттық мүдделерді қорғау сыртқы экономикалық саясат жүргізу. Олардың ішінде капиталдың жұмыс күшінің халықаралық миграцияны бақылау валюталық бағамына ықпал жасау, төлем байланысты басқару және т. б.

Мемлекет жоғарда аталып кеткен қызметтерді атқарғанда нарық экономикаға араласқанда өзінің функцияларын орындағанда нарық механизмді шектемей оған көмек беріп ынталандыру керек.

3. ) Мемлекеттің нарықтық экономикаға араласуының жоғарғы және төменгі шегі бар. Жоғарғы деңгейде араласқанда мемлекет монополист. Толық бақылаушы болады. Меншік тек мемлекеттігі болғандықтан шаруашылық субъектілер өз экономикалық бостандығынан айырылып ешқандай мәселелерді өздері шеше алмайды. Төменгі шегі керісінше экономикалық тиімділік тек шектелмеген кәсіпкерлік түрде жүргізіледі. Осы шеңбердің арасында экономика жүргізудің түрлі нұсқалары бар. Қытайда нарықтық және мемлекеттік реттеушілік бірге жүреді. Германяда әлеуметтік нарықтық шаруашылық үлгісі фашизм кезіндегі концерндағы жоюға негізделіп барлық шаруашылық түрлеріне тұрақты даму мүмкіншілік берді. Бәсекені қолдап, мемлекет бағаланған салықтарға технкалық нормаларға белсенді ықпал етіп, орташа және кіші өнеркәсіп қолдады. Швед үлгісінде күшті әлеуметтік саясат жүргізілді. Ұлттық табыстың белгілі адамдар арасында мүліктік теңсіздікті азайтуға кедейлер есебіне қайта бөлінді. Мемлекет қолында негізгі қорларының 4% ғана болғанымен мемлекет шығындары жиынтық ұлттық өнімнің 7% құрайды. Осы үлгіде мемлекет мойнына халықтың жоғарғы әл-ауқаттылығы жүктелген. Оның ішінде жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғау, ғылыми зерттеу ал өнеркәсіппен жеке кәсіпорындары айналысады. Мемлекеттік реттеудің жапон үлгісі ұлттық тауарлардың әлемдік нарықта жоғары бәсекелескен. Ең азатты өндірістерді қолдап ынталандырумен байланысты. Еңбек өнімділігінің өмір деңгейінің төмендігіне мемлекет қажетті назар аударады. Оңтүстік Кореядағы үлгі Жапон үлгісіне ұқсасты. Мұнда мемлекет Орта және Кіші кәсіпкерлікке жоғарғы мән береді. Мемлекет еркін эконномикалық жағдайда толық бақылаушы қараушы болмай, экономикалық реттеуші, кеңесші болуы керек. Мемелекет нарық сферада келші қызметтерге араласып, негізгі субъект болады.

а) ақша эмиссиясы;

б) салық жинау;

в) белгілі мөлшерде экономкалық қажеттілігіне сай меншік иесі болу;

г) өндіріс кәсіпкерлікпен айналысу;

д) заңдарды қабылдау;

е) экономкалық үрдістерді реттеу;

ж) әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыру т. б.

Нарықпен мемлекет экономикаға ықпал жасауының күшіне бірнеше көзқарас бар.

мемлекеттің экономикада толық басшылық етуі, мемлекет күшімен барлық мәселелерді шешу, бұл көзқараста нарыққа орын жоқ.
мемлекет араласуын шектеу, экономиканы реттемей өз еркімен жіберу. Барлық мәселелрді нарық адам белсенділігі шешеді.
Мемлекеттің нарықтық экономикағабелсенді қатысу, қазіргі жағдайда мемлекет, үкімет тек қана қаралушы салық жинаушы болмай нарық экономикалық реттеушісі белсенді шаруашылық субъекті қолында меншіктің әжептеуір бөлігі шоғырланады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.