Қазақстан Республикасындағы патенттеу жүйесі
Әлемдік тәжірибе тәуелсіздікті және тұрақты экономикалық өсімді дамыған жоғары зияткерлік индустрия болған кезде ғана қамтамасыз етуге болатындығын куәландырып отыр. Барлық дамыған елдердің ұқсас салыстырмалы нарықтық тетіктері мен заңдары бар, олар дегенмен де технологиялық басымдылықтың кепілі болып табылмайды. Табысқа жетуге қажетті және жеткілікті талап – барлық нарық құралдары жинағының болуы, сонымен қатар ғылыми мектептермен және қазіргі кездегі технологиялармен сабақтасқан зияткерлік меншікті патенттік қорғаудың тиімді жүйесінің болуы.
Жиырмасыншы ғасырда зияткерлік меншік, көбінесе технологияны немесе жаңа өнімді көшіруден қорғау құралы ретінде қаралған. Аз ғана уақыт өтісімен, зияткерлік меншікке жай ғана құқықтық функция ретінде қарауға болмайтындығы айқын болды. Білімнің белсенді қалыптасып келе жатқан экономикасы мүлдем жаңа бәсекелес ортаны тудырып отыр, онда ноу-хау мен өнертабыстардың айрықша құқықтарын иелену үшін күрес жүргізіледі, онда болашақ байлық тұқымы табиғи ресурстар емес, зияткерлік меншік болып табылады.
Бұрын бәсекелес артықшылықтардың негізін қол жетімді табиғи ресурстар, арзан жұмыс күші, өндіріс ауқымының факторын қолдану, ал кейінгі уақытта – жақсы бедел және клиенттермен бірегей тауарлар мен қызметтерді саралау негізінде тығыз байланысты қамтамасыз ететін күшейтілген маркетингілік қызмет құрады. Жаңа жағдайларда әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елдерінің компаниялары ноу-хауға, өнертабыстарға, тауар белгілеріне және салалық стандарттарға ерекше құқықтарды алдын ала алу және виртуозды пайдалану негізінде бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге ұмтылады. «Жоғары реттегі бәсекелік артықшылықтарға» қол жеткізуге талаптану – болашақ байлықтың және Қазақстанның өркендеуінің негізі зияткерлік меншік бола алатынын түсінгендіктен туындайды.
Біздің елімізде даму институттарының көмегімен инновациялық қызметке мемлекеттік қолдау жүзеге асырылады: Қазақстанның инвестициялық қоры, Қазақстанның Даму Банкі, Ұлттық инновациялық қор, Маркетингтік және талдамалық зерттеулер орталығы, Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы жұмыс істейді, бірқатар технологиялық парктер мен бизнес-инкубаторлар құрылған. Бірақ, Қазақстанда ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін құру, қорғау және экономикалық тұрғыда жүзеге асыру жүйесінің нарықтық құралдарының бірқалыпты дамымауы инновациялардың дамуына кедергі келтіретін болады.
Осы жүйе құралдарының жиынтығы, өзінің мәні бойынша, ұлттық патенттермен қорғалған ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін инновациялық өнімдерді кейіннен тауарлар мен қызметтердің нарығына шығара отырып, инновациялық белсенді өндіріске енгізу жөніндегі іске асыру кешені ретінде қызмет етуі қажет. Бұл кешен Ұлттық патенттік жүйе ғылыми-техникалық идеялардың жиынтығын зияткерлік меншік объектілерінің басқарылатын құқықтар жүйесіне сенімді әрі тиімді айырбастайтын бағаны құрудың негізгі буыны болуы қажет.
Қазақстан Республикасының ұлттық патенттік жүйесі маңызды стратегиялық ресурс болып табылады, оның потенциалды мүмкіндіктері шексіз. Әдетте, біздің мемлекетіміздің экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігінің факторы ретінде бағаланатын патенттік жүйе ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық реформаларда маңызды рөл атқаруға тиіс және нарықтық қатынастарды кеңейтіп, елдің зияткерлік әлеуетін арттырудың қомақты факторына айналуы қажет.
Жиырмасыншы ғасырда зияткерлік меншік, көбінесе технологияны немесе жаңа өнімді көшіруден қорғау құралы ретінде қаралған. Аз ғана уақыт өтісімен, зияткерлік меншікке жай ғана құқықтық функция ретінде қарауға болмайтындығы айқын болды. Білімнің белсенді қалыптасып келе жатқан экономикасы мүлдем жаңа бәсекелес ортаны тудырып отыр, онда ноу-хау мен өнертабыстардың айрықша құқықтарын иелену үшін күрес жүргізіледі, онда болашақ байлық тұқымы табиғи ресурстар емес, зияткерлік меншік болып табылады.
Бұрын бәсекелес артықшылықтардың негізін қол жетімді табиғи ресурстар, арзан жұмыс күші, өндіріс ауқымының факторын қолдану, ал кейінгі уақытта – жақсы бедел және клиенттермен бірегей тауарлар мен қызметтерді саралау негізінде тығыз байланысты қамтамасыз ететін күшейтілген маркетингілік қызмет құрады. Жаңа жағдайларда әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елдерінің компаниялары ноу-хауға, өнертабыстарға, тауар белгілеріне және салалық стандарттарға ерекше құқықтарды алдын ала алу және виртуозды пайдалану негізінде бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге ұмтылады. «Жоғары реттегі бәсекелік артықшылықтарға» қол жеткізуге талаптану – болашақ байлықтың және Қазақстанның өркендеуінің негізі зияткерлік меншік бола алатынын түсінгендіктен туындайды.
Біздің елімізде даму институттарының көмегімен инновациялық қызметке мемлекеттік қолдау жүзеге асырылады: Қазақстанның инвестициялық қоры, Қазақстанның Даму Банкі, Ұлттық инновациялық қор, Маркетингтік және талдамалық зерттеулер орталығы, Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы жұмыс істейді, бірқатар технологиялық парктер мен бизнес-инкубаторлар құрылған. Бірақ, Қазақстанда ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін құру, қорғау және экономикалық тұрғыда жүзеге асыру жүйесінің нарықтық құралдарының бірқалыпты дамымауы инновациялардың дамуына кедергі келтіретін болады.
Осы жүйе құралдарының жиынтығы, өзінің мәні бойынша, ұлттық патенттермен қорғалған ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін инновациялық өнімдерді кейіннен тауарлар мен қызметтердің нарығына шығара отырып, инновациялық белсенді өндіріске енгізу жөніндегі іске асыру кешені ретінде қызмет етуі қажет. Бұл кешен Ұлттық патенттік жүйе ғылыми-техникалық идеялардың жиынтығын зияткерлік меншік объектілерінің басқарылатын құқықтар жүйесіне сенімді әрі тиімді айырбастайтын бағаны құрудың негізгі буыны болуы қажет.
Қазақстан Республикасының ұлттық патенттік жүйесі маңызды стратегиялық ресурс болып табылады, оның потенциалды мүмкіндіктері шексіз. Әдетте, біздің мемлекетіміздің экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігінің факторы ретінде бағаланатын патенттік жүйе ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық реформаларда маңызды рөл атқаруға тиіс және нарықтық қатынастарды кеңейтіп, елдің зияткерлік әлеуетін арттырудың қомақты факторына айналуы қажет.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
КАСПИЙ ҚОҒАМДЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және менеджмент кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы патенттеу жүйесі
Тексерген: Каримова М.Д.
Орындаған: Үмбетова Г.К.
Э-04-02 тобы
Алматы 2007
Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың
2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы
Бағдарламаның паспорты
Атауы Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың 2007–2011
жылдарға арналған бағдарламасы
Әзірлеуге негіздеме Қазақстан Республикасының Президентінің 2006 жылғы
30 наурыздағы №80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республиксы Президентінің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті
елу елдің қатарына кіру стратегиясын атты Қазақстан халқына Жолдауын іске
асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспары және 2006 – 2008
жылдарына арналған Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламысы 2006
жылғы 31 наурыздағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 222 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық
шаралар жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 – 2008
жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желілік кестесі
Бағдарламаны әзірлеуші Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі
Бағдарламаның мақсаты Ұлттық патенттік жүйенің тиімділігін арттыру
Бағдарлама міндеттері
1. Өнеркәсіптік меншік объектілерін патенттеу рәсімін жаңғырту, оның ішінде
патенттік өтінімнің сараптамасын уақтылы қамтамасыз ету, қорғау құжаттарын
беру мерзімін қысқарту және олардың сенімділігін арттыру.
2. Зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласын кеңейту және жетілдіру.
3. Толыққанды патенттік–ақпараттық ресурстарды құру.
4. Патенттік қызмет инфрақұрылымының институционалдық негіздерін жасау.
5. Өнертапқыштық және патенттік-лицензиялық қызметті жандандыру және
қолдау.
6. Ішкі нарықты жалған тауарлардан қорғауға ықпал ету және өнеркәсіптік
меншік объектілерін заңсыз пайдаланудың жолын кесу жөніндегі шараларды
жетілдіру, контрафактілік өнім деңгейін қысқарту.
Бағдарламаны іске асыру мерзімдері 2007 –
2011 жылдар
Бірінші кезең: 2007 – 2009 жылдар
Екінші кезең: 2010 – 2011 жылдар
Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері Бағдарламаны қаржыландыруды
республикалық бюджеттің қаражаты есебінен жүзеге асыру жоспарлануда.
Бірінші кезең:
2007 жылға республикалық бюджеттен қаржы шығындары талап етілмейді.
2008 жылы – 668,27 млн. теңге.
2009 жылы – 876,65 млн. теңге.
Барлығы бірінші кезеңде – 1 544,92 млн. теңге
Екінші кезең:
2010 жылы – 653,607 млн. теңге
2011 жылы – 166,02 млн. теңге
Барлығы екінші кезеңде – 819,627 млн. теңге
Республикалық бюджеттен қаржы шығындарының жалпы көлемі – 2364,547
млн.теңге
Бағдарламаны іске асыру бойынша қаржыландыру көлемдері тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады.
Күтілетін нәтижелер Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін
дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған бағдарламасының ойдағыдай іске
асырылуы – тиімді ұлттық патенттік жүйенің құрылуын қамтамасыз етеді, оның
ішінде:
алдын ала патентті жою, өнертабыс пен өнеркәсіп үлгілерді бір қадамдық
патенттеу жүйесін құру, инновациялық патентті енгізу жолымен өнеркәсіптік
меншік объектілерін патенттеу рәсімі жаңғыртылады;
өнертабыстар, өнеркәсіптік үлгілер және пайдалы модельдерге қорғау
құжаттарын беруге өтінімдердің сараптама жасау мерзімі орташа есеппен 20%
қысқартылады;
халықтың өнертапқыштық белсенділігі арта түседі және өтінімдер саны ең аз
дегенде 50% өседі;
барлық облыс орталықтарында патенттік-лицензиялық қызметтің және патенттік
клиникалардың желісі құрылады;
ең аз дегенде әлемнің 11 елінің және 3 халықаралық ұйымының патенттік
құжаттары сақталатын патенттік ведомство үшін патенттік-ақпараттық
ресурстардың сараптамалық қоры қалыптастырылады;
өнеркәсіптік меншік объектілеріне электрондық өтінім беру жүйесі енгізеді;
өнеркәсіптік меншік объектілеріне лицензиялық шарттардың орташа есеппен 1,5
есе өсумен лицензиялық қызмет жандандырылады;
мемлекеттік патенттік сарапшылардың корпусы орташа есеппен 50% артады;
зияткерлік меншік саласындағы кадрларды даярлау, қайта даярлау жүйесі
құрылады;
қызметтік және құпия өнеркәсіптік меншік объектілері саласындағы құқықтық
қатынастарды реттеу туралы мәселелер шешіледі;
қазақстандық өнеркәсіптік меншік объектілерін шетелдерде патенттеудің
деңгейі ең аз дегенде 100 % артады;
зияткерлік меншікті бағалау стандартталады;
- контрафактілік өнімдер орташа есеппен 10 % қысқарады;
- Қазақстан зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласындағы алты
халықаралық шартқа қосылады.
2. Кіріспе
Әлемдік тәжірибе тәуелсіздікті және тұрақты экономикалық өсімді
дамыған жоғары зияткерлік индустрия болған кезде ғана қамтамасыз етуге
болатындығын куәландырып отыр. Барлық дамыған елдердің ұқсас салыстырмалы
нарықтық тетіктері мен заңдары бар, олар дегенмен де технологиялық
басымдылықтың кепілі болып табылмайды. Табысқа жетуге қажетті және
жеткілікті талап – барлық нарық құралдары жинағының болуы, сонымен қатар
ғылыми мектептермен және қазіргі кездегі технологиялармен сабақтасқан
зияткерлік меншікті патенттік қорғаудың тиімді жүйесінің болуы.
Жиырмасыншы ғасырда зияткерлік меншік, көбінесе технологияны немесе
жаңа өнімді көшіруден қорғау құралы ретінде қаралған. Аз ғана уақыт
өтісімен, зияткерлік меншікке жай ғана құқықтық функция ретінде қарауға
болмайтындығы айқын болды. Білімнің белсенді қалыптасып келе жатқан
экономикасы мүлдем жаңа бәсекелес ортаны тудырып отыр, онда ноу-хау мен
өнертабыстардың айрықша құқықтарын иелену үшін күрес жүргізіледі, онда
болашақ байлық тұқымы табиғи ресурстар емес, зияткерлік меншік болып
табылады.
Бұрын бәсекелес артықшылықтардың негізін қол жетімді табиғи
ресурстар, арзан жұмыс күші, өндіріс ауқымының факторын қолдану, ал кейінгі
уақытта – жақсы бедел және клиенттермен бірегей тауарлар мен қызметтерді
саралау негізінде тығыз байланысты қамтамасыз ететін күшейтілген
маркетингілік қызмет құрады. Жаңа жағдайларда әлемнің бәсекеге барынша
қабілетті елдерінің компаниялары ноу-хауға, өнертабыстарға, тауар
белгілеріне және салалық стандарттарға ерекше құқықтарды алдын ала алу және
виртуозды пайдалану негізінде бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге
ұмтылады. Жоғары реттегі бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге
талаптану – болашақ байлықтың және Қазақстанның өркендеуінің негізі
зияткерлік меншік бола алатынын түсінгендіктен туындайды.
Біздің елімізде даму институттарының көмегімен инновациялық қызметке
мемлекеттік қолдау жүзеге асырылады: Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның Даму Банкі, Ұлттық инновациялық қор, Маркетингтік және
талдамалық зерттеулер орталығы, Инжиниринг және технологиялар трансферті
орталығы жұмыс істейді, бірқатар технологиялық парктер мен бизнес-
инкубаторлар құрылған. Бірақ, Қазақстанда ғылыми-техникалық қызметтің
нәтижелерін құру, қорғау және экономикалық тұрғыда жүзеге асыру жүйесінің
нарықтық құралдарының бірқалыпты дамымауы инновациялардың дамуына кедергі
келтіретін болады.
Осы жүйе құралдарының жиынтығы, өзінің мәні бойынша, ұлттық
патенттермен қорғалған ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін инновациялық
өнімдерді кейіннен тауарлар мен қызметтердің нарығына шығара отырып,
инновациялық белсенді өндіріске енгізу жөніндегі іске асыру кешені ретінде
қызмет етуі қажет. Бұл кешен Ұлттық патенттік жүйе ғылыми-техникалық
идеялардың жиынтығын зияткерлік меншік объектілерінің басқарылатын құқықтар
жүйесіне сенімді әрі тиімді айырбастайтын бағаны құрудың негізгі буыны
болуы қажет.
Қазақстан Республикасының ұлттық патенттік жүйесі маңызды
стратегиялық ресурс болып табылады, оның потенциалды мүмкіндіктері шексіз.
Әдетте, біздің мемлекетіміздің экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігінің
факторы ретінде бағаланатын патенттік жүйе ғылыми-техникалық және
әлеуметтік-экономикалық реформаларда маңызды рөл атқаруға тиіс және
нарықтық қатынастарды кеңейтіп, елдің зияткерлік әлеуетін арттырудың
қомақты факторына айналуы қажет.
Қазақстан Республикасының жаңа жағдайдағы патенттік жүйесінің міндеті
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру
стратегиясынан туындайды. Бұл міндет Қазақстанда тауарлар мен зияткерлік
меншік құқықтары қорғалған тауарлар мен қызметтердің өндірісі үшін қолайлы
инновациялық ахуалды қалыптастырудың қажетті әрі жеткілікті патенттік-
құқықтық, патенттік-ақпараттық және институционалдық шарттармен қамтамасыз
етуге және жаһандану жағдайында Қазақстан Республикасының халықаралық
экономикалық қатынастардың тең құқылы және бәсекеге қабілетті әріптесі
ретінде өз орнын алуға бағытталған.
Патенттік жүйенің қазіргі жағдайын талдау және оны дамыту проблемалары
3.1.Зияткерлік меншікті қорғау саласындағы әлемдік жүйенің жағдайы және
оның даму үрдістері
Жүз жылға жуық тарихы бар әлемдік патенттік жүйені құру адамзаттың ең
керемет жетістіктерінің бірі деп айтуға әбден болады. Қазіргі өнертабыс
патенттерінің алғы үлгісі болып табылатын бірінші факультативтік
артықшылықтардың пайда болуы орта ғасырлардың соңына келеді. XVIII ғасырдың
соңынан басталған патенттік құқықтың дамуындағы жаңа кезең бірінші
облигаторлық патенттердің пайда болуымен сипатталады. Осы кезеңнің
эволюциясы, шын мәнінде, патенттік жүйенің негізгі қағидараларын
белгілейтін, өнертапқыш пен мемлекет арасындағы мәмілені құрайтын 1877
жылғы герман Патент Заңының шығуымен аяқталды, оған сәйкес өнертапқыш өзі
шығарған, жалпы жұрттың назарына жарияланатын жаңалығының мәнін ашады және
осылайша ғылыми-техникалық прогресті ынталандырады. Оның орнына мемлекет
өнертапқышқа осы жаңалықты белгілі бір мерзімде, белгіленген бір аумақта
пайдалануға монопольдық құқық береді.
Әлемдік патент жүйесінің ХХ-ХХІ ғасырлардағы ең жаңа тарихында басқа
мемлекеттерде кейіннен шыққан заңдар әлде де классикалық патент құқығының
қалыптасқан нормаларын түбегейлі өзгерте алатындай ешбір жаңа идеяны
енгізген жоқ. Осыған қарамастан, әлемдік патенттік жүйе Өнеркәсіптік
меншікті қорғау туралы Париж конвенциясын қабылдаған сәттен бастап даму
жолында және бүгінгі таңда барынша жаһанданған болып табылады.
Өнеркәсіптік меншік және авторлық құқық саласындағы 20-дан астам
келісім қазіргі заманғы халықаралық зияткерлік меншік жүйесінің негізі
болып табылады, олардың ішіндегі мейлінше маңыздылары мыналар:
1883 жылғы 20 наурыздағы Өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы Париж
Конвенциясы;
1944 жылғы 15 сәуірдегі Зияткерлік меншік құқықтарының сауда-саттық
аспектілері жөніндегі келісім (бұдан әрі - ТРИПС Келісімі);
1891 жылғы 14 сәуірдегі Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид
келісімі;
1970 жылғы 19 маусымдағы Патенттік кооперация туралы шарт (бұдан әрі –
РСТ шарты);
1958 жылғы 31 қазандағы Тауар шығарылған жерлердің атауларын қорғау
және оларды халықаралық тіркеу туралы Лиссабон келісімі;
1961 жылғы 2 желтоқсандағы Өсімдіктердің жаңа сорттарын қорғау
туралы халықаралық конвенция (бұдан әрі – УПОВ конвенциясы);
1968 жылғы 8 қазанда Локарнода қол қойылған Өнеркәсіптік үлгілердің
халықаралық сыныптамасын құру туралы Локарно келісімі;
1967 жылғы 14 шілдеде Стокгольмде және 1977 жылғы 13 мамырда Женевада
қайта қаралған, 1957 жылғы 15 маусымдағы Таңбаларды тіркеу үшін тауарлар
мен қызметтердің халықаралық сыныптамасы туралы Ницца келісімі;
1971 жылғы 24 наурыздағы Халықаралық патент сыныптамасы туралы
Страсбург келісімі;
1925 жылғы 6 қарашадағы Өнеркәсіп үлгілерін депозиттеу туралы Гаага
келісімі.
Бұл шарттар әрбір елдегі Зияткерлік меншікті қорғаудың халықаралық
деңгейде келісілген негізгі стандарттарын белгілейді. Бірақ жеделдетілген
техникалық прогресс пен сауданы жаһандандыру қысқа мерзім ішінде жаңа
өнертабыстар мен көптеген елдерде тауар таңбалары мен өнеркәсіптік үлгілер
болып табылатын коммерциялық құндылығы бар активтерді қорғауды қамтамасыз
ететін тетіктерді құру қажеттілігін туғызады. Дүниежүзілік зияткерлік
меншік ұйымының (ДЗМҰ) Өнертабыстарды, тауар таңбалары мен өнеркәсіптік
үлгілерді қамтитын төрт шарты: Патенттік кооперация туралы шарт, Тауар
таңбаларын халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімі, Тауар шығарылған
жерлердің атауларын қорғау және оларды халықаралық тіркеу туралы Лиссабон
келісімі, Өнеркәсіптік үлгілерді халықаралық депозитке салу туралы Гаага
келісімі бір халықаралық тіркеу немесе берілген өтінім қатысушы
мемлекеттердің кез келгенінде күшін сақтайтындай жағдайды қамтамасыз етеді.
Қазақстандық өтінім берушілерге, сонымен бірге осы өнеркәсіптік меншік
объектісіне қорғау сұралатын барлық елдерде өтінімдерді оңайлатылған
тәртіппен беру мүмкіндігі берілген.
1970 жылы құрылған ДЗМҰ сәйкес жағдайларда кез келген басқа
халықаралық ұйымдармен өзара әрекет жасау және мемлекеттердің
ынтымақтастығы арқылы зияткерлік меншікті қорғауға көмектесуге шақырылған,
сондай-ақ Париж одағы мүшелерінің қол қойған бірнеше шарттарының шеңберінде
сонымен қатар Париж және Берн конвенцияларының шеңберінде құрылған
одақтардың әкімшілік ынтымақтастығын қамтамасыз ететін Біріккен Ұлттар
Ұйымы (бұдан әрі – БҰҰ) жүйесінің мамандандырылған халықаралық ұйымы болып
табылады.
ДЗМҰ әкімшілік ететін халықаралық келісімдерден басқа, зияткерлік
меншік саласындағы елдердің ынтымақтастығы мынадай аймақтық ұйымдар аясында
жүзеге асырылады:
Еуропалық патенттік ұйым (ЕПҰ);
Еуразиялық патенттік ұйым (ЕАПҰ);
Африка зияткерлік меншік ұйымы (ОАРИ);
Африка аймақтық өнеркәсіптік меншік ұйымы (ARIPO).
Сонымен қатар, Дүниежүзілік сауда ұйымы шегінде (бұдан әрі – ДСҰ)
жасалған ТРИПС келісімі әлемдік зияткерлік меншікті қорғау жүйесінде аса
маңыздысы болып табылады. Бұл Келісім зияткерлік меншік құқықтарының барлық
дәстүрлі түрлерін – авторлық құқықтарды, сабақтас құқықтарды, өнеркәсіптік
меншік құқықтарын және жабық коммерциялық ақпараттар құқықтарын қорғауды
қамтамасыз етуге бағытталған. ТРИПС келісімі осы келісімге қатысушы барлық
елдер үшін міндетті ең төменгі стандарттарды белгілейді.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруіне байланысты зияткерлік меншікті қорғау
саласындағы заңдар толығымен ТРИПС Келісімінің нормаларына сәйкестендірілді
деуге болады.
Соңғы кезде белсенді дамып келе жатқан экономикалық байланыстарды
жаһандандыру және халықаралық сауданы одан әрі ырықтандыру инновациялардың
және олардың әлемдік нарықта сенімді құқықтық қорғалу қажеттілігін күшейте
түсіп, бәсекелестік сайысты шиеленістіре түсті. Ол өз кезегінде жалпы
зияткерлік меншікті және әсіресе өнеркәсіптік меншікті құқықтық қорғау
жүйесінің рөлін арттырады, өйткені соңғысы өнеркәсіптік меншік зерттеулер
мен өңдемелердің нәтижелерін қорғауды қамтамасыз етеді, сонымен қатар,
ғылыми-техникалық дамуды ынталандырады. Жапония, АҚШ, Австралия, Қытай
сияқты алдыңғы қатарлы әлемдік державалар зияткерлік меншікті қорғау
саласында
ХХІ ғасырға арналған өзіндік стратегияларын қабылдаған. Мысалы, Ұлыбритания
мен АҚШ-та олар басқыншылық. Олардың мәні - өнертабыстардың көпшілігін
басқа елдерде, көбінесе дамушы елдерде тіркеуде. Бұл стратегия ертеңгі
тауарлар және қызметтер нарығын жабуға және өзіндік технологияларды ілгері
тартуға көмектеседі. Осындай зияткерлік экспансияның мүмкін болуына
мемлекеттік протекционизм саясаты қосымша күш береді. Жапонияның осы
саладағы стратегиялық бағдарламасы зияткерлік меншікке негізделген ұлтты
қалыптастыруға бағытталған.
1985 жылдан бастап экономикалық дамыған елдердің шетелге жіберетін
өтінімдер ағынының елеулі өсуі белгіленеді. 2001 жылғы деректер бойынша АҚШ
шетелдік патенттеуі ең жоғары денгейдегі ел болып табылады, жалпы әлемдік
ағында американдық өтініш білдірушілерден келіп түскен өтінімдер үлесі 28 %
құрайды. Жапон және Германия фирмалары өз үлестерін өсіруде, олар тиісінше
14,3% және 19%-ға ие, келесі орында Ұлыбритания мен Франция.
РТС Шарты бойынша берілетін өтінімдер статистикасы мына кестеде
ұсынылады.
Ел 2004 жылғы бүкіл әлемде берілген РСТ өтінімдерінің жалпы
санынан пайыздық үлесі
АҚШ 34,99
Жапония 16,9
Германия 12,4
Франция 4,4
Ұлыбритания 4,2
Финляндия 1,4
Ресей 0,4
Қазақстан 0,006
Қалған елдер 25,304
Барлығы 100% (120100 өтінім)
Жоғарыда келтірілген статистикалық деректерге сүйенсек, шетелдік
патенттеу денгейі бойынша және РСТ тәртібімен берілген өтінімдер саны
бойынша, мемлекеттік денгейде қабылданатын нақты стратегиялары мен бәсекеге
қабілетті патенттік жүйелері бар әлемнің жетекші елдері көш басқаратыны
айқын.
Экономикалық қатынастарды жаһандандыру зияткерлік меншікті құқықтық
қорғау жүйесін интернационалдандыру және ұлттық патенттік рәсімдердің
үйлесімді болу қажеттілігін тудырады.
Бүгінгі таңда зияткерлік меншікті қорғаудың әлемдік жүйесінде ұлттық
жүйелер арасындағы ерекшеліктерді жоюға әкеп соғатын тұрақты үрдіс байқалып
отыр, ол зияткерлік меншік иегерлеріне жаһандық құқық қорғауды пайдалануға
мүмкіндік береді.
Ұлттық жүйелер көбінесе дамыған елдер болып табылатын мейлінше
ұйымдасқан зияткерлік меншік жасаушылар мүдделерінің тұтынушылардың
мүдделерінен іс жүзінде басым болуы тәуекеліне қақтығысып отыр.
Әлемдік патенттік жүйені дамытудың қалыптасып отырған жалпы әлемдік
үрдісіне орай инновациялық даму мақсатында Қазақстан зияткерлік меншікті
сенімді қорғауды қамтамасыз ететін, икемді әрі тиімді, қазіргі заманғы,
бәсекеге қабілетті патенттік жүйенің жаңа үлгісін жасауға ұмтылып отыр.
3.2. Қазақстанның патенттік жүйесінің даму тарихы мен проблемалары
Қазақстан Республикасының ұлттық патенттік жүйесінің құрылуы
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті жанындағы Ұлттық патенттік
ведомство туралы Қазақстан Республикасы Президентінің № 806
Жарлығына қол қойған күннен, яғни 1992 жылғы 23 маусымнан бастау алады.
Ұлттық патенттік жүйені құрудың негізгі мақсаттары республиканың ғылыми-
техникалық потенциалын сақтап қалу және қорғау, өнеркәсіптік меншік
саласындағы өркениетті нарықтық қатынастарды құру, отандық өнертапқыштардың
шығармашылығын демеу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Патенттік ведомствосы өзінің қызмет ету
кезеңінде бірқатар ұйымдастырушылық өзгерістерді басынан кешті және қазіргі
кезде мемлекеттік басқару органы – Қазақстан Республикасы Әділет
министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитеті мен сараптама жасау ұйымы
– Ұлттық зияткерлік меншік институты РМҚК-ны қамтитын екі деңгейлі
құрылым болып табылады.
Ұлттық патенттік жүйенің негізін 1992 жылғы маусымда ТМД елдері
арасында алғаш қабылданған Қазақстан Республикасының Патент заңы (бүгінде
1999 жылғы 16 шілдедегі Заң қолданылып жүр) және 1993 жылғы қаңтарда
қабылданған Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар
шығарылған жерлердің атаулары туралы Қазақстан Республикасының Заңы
(бүгінде 1999 жылғы 26 шілдедегі Заң қолданылып жүр) құрған.
Кейінгі жылдары зияткерлік меншік саласындағы заңдар Авторлық құқық
және сабақтас құқықтар туралы, Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы,
Интегралды микросхемалар топологиясын құқықтық қорғау туралы Қазақстан
Республикасының Заңдарымен толықтырылды.
Қазақстанда ұлттық заңдарға сәйкес, үстірт тексеру, формальды
патенттеудің жүйесі әрекет етеді, бұл жағдайда өнертабысқа, өнеркәсіптік
үлгіге екі түрлі қорғау құжаты беріледі.
Үстірт тексеру жүйесі бойынша өтінім материалдарының формальды
сараптамасы әлемдік жаңашылдық, өнертабыстың өнертапқыштылық денгейі және
өнеркәсіптік қолдану, патентке қабілеттілігі сияқты өлшемдерді тексерусіз
өткізіледі, ал қорғау құжаты (алдын ала патент) 5 жыл мерзімге өтініш
білдірушінің тәуекелі мен жауапкершілігіне беріледі.
Патенттеудің тексеру жүйесі патент алу үшін өтінім материалдарының
толық сараптамасын (мәні бойынша сараптама) жасау кезінде қолданылады, ол
өнертабысты патентке қабілеттіліктің барлық өлшемдері - әлемдік жаңашылдық,
өнертапқышты деңгейі мен өнеркәсіптік қолдану бойынша тексеруді қамтиды.
Мәні бойынша сараптаманы өткізу кезінде, әлемде басымдықтың күніне дейін
жалпыға қолжетімді болған және РСТ құжаттарының минимумы болып саналатын
ақпарат көздері бойынша ақпараттық іздестіруді жүргізу қажет. Бұл жетекші
елдердің: Германияның, АҚШ-тың, Ұлыбританияның, Францияның, Швейцарияның
(тек неміс және француз тілдерінде), Жапонияның, КСРО-ның, Ресейдің, осы
елдерде берілген патенттерді қоса алғанда, патенттік құжаттары; РСТ жүйесі
бойынша жарияланған халықаралық өтінімдер; Еуразиялық патенттік
ведомствоның КСРО-ның 1920 жылдан бері мүмкін болған жерде жарияланған
патенттеріне, ретроспективасы бар авторлық куәліктерге өтінімдер;
Еуразиялық патенттік ведомствоның жарияланған өңірлік патенттері, КСРО-ның
ретроспективасы бар авторлық куәліктері, сонымен бірге 5 жылдан кем емес
(басымды 30 жыл шамасында) ретроспективасы бар ғылыми-техникалық ақпарат.
Өнертабыстың жаңалығын анықтау кезінде Қазақстан Республикасында
патенттелген өнертабыстар мен пайдалы модельдер ескеріледі, сондай-ақ
Қазақстан Республикасында өнертабыстарға және пайдалы модельдерге басқа
адамдар тапсырған өтінімдер (олардың басымдығы бұрынырақ болған жағдайда).
Патент өзінің иесіне 20 жыл мерзімге объектіні рұқсатсыз пайдаланудан
толыққанды қорғауға мемлекет кепілдік беретін қорғау құжаты болып табылады.
Қазақстан Республикасының патент жүйесі әрекет еткен уақытта
өнертабыстарға берілген 18377 қорғау құжатының ішінде алдын ала
патенттеудің үлесі 13446 немесе олардың жалпы санының 73 % құрайды.
Бұл жағдай елдегі инновациялық қызметке теріс әсер етеді, өйткені
бизнес пен өндірушілер алдын ала патентті өндірісте іс жүзінде жүзеге асыру
үшін орта және ұзақ мерзімді салымдардан ұстанады, себебі ол формальды
сараптама жасау негізінде өтінім берушінің, патент иеленушінің тәуекелі мен
жауапкершілігіне беріледі.
1993-2005 жылдар аралығындағы алдын ала патенттер мен патенттердің берілу
серпіні
Кестеде көрсетілгендей, өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғау
көбінесе патенттеудің үстірт тексеру жүйесі негізінде берілген алдын ала
патенттермен жүзеге асырылады. Патенттеудің үстірт тексеру жүйесін басым
жүйе ретінде айырып қарастырудың бірден бір себебі, патентке
қабілеттіліктің барлық өлшемдерін тексерумен бірге өтінімдерге қажетті мәні
бойынша сараптама жүргізу үшін Қазақстанда әлемдік патенттік құжаттаманың
сараптамалық қорының болмауынан туындады. Мұндай қорлардың негізгісі РСФСР-
да (Өнертабыстар бойынша мемлекеттік комитет), резервтік қор Украина КСР-да
орналасқан болатын. Тәуелсіздікке ие болғаннан кейін, Қазақстан аталған
қорларды пайдалану мүмкіншілігінен айырылды. Сондықтан да ұлттық өтінім
берушілердің өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғауды қамтамасыз ету тек
формальды сараптама қамтитын үстірт тексеру жүйесін пайдалану арқылы жүзеге
асырылды, бұл мәселенің бірден бір шешімі болып табылды.
Бұл жүйенің жағымды жағы өтінім материалдарын жылдам қарап, өтінім
берушінің алдын ала патент алуы еді, ол өтінім берушіге өзге тұлғалардың
тарапынан жозықсыз бәсекелестіктен қорықпай өзінің объектісін құқық
иеленуші ретінде қолдануға мүмкіндік берді. Бірақ ҚР Патент заңының кейінгі
редакцияларында алдын ала патент беру мерзімі патент беру мерзімімен
теңестірілген. Алдын ала патенттің оның тез берілуіндегі негізгі
артықшылығы іс жүзінде жойылған, бұл өнертапқыштардың өз құқықтарын
қорғауына теріс әсерін тигізді .
Сондай-ақ, алдымен алдын ала патент алу, тек содан кейін патент алу
туралы өтініш беруді қамтитын, өнертабыстар мен пайдалы модельдерге қорғау
құжатын алудың қатаң реттелген кезектілігі сараптама жасау мерзімінің
негізсіз созылуына және өтінім берушілердің өз объектілеріне тиісті
қорғауды алудағы әрекет ету еркіндігін шектеуге әкеп соқты не өтінім
берушілер патент алудан мүлдем бас тартты.
Бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кірген бір қатар жоғары
дамыған елдердің патенттеу жүйелеріне талдау жасай отырып (АҚШ, Швейцария,
Австралия, Жапония, Ұлыбритания, Канада, Германия, Австрия, Франция)
бұлардың басым көпшілігі өтінімнің формальды (алдын ала) сараптамасынан
кейін жарияланымды көздейтін патенттеудің мерзімі ұзартылған тексеру
жүйесін пайдаланатындығын атап өтуге болады. Бұлардан ерекшеленетін АҚШ-та
өтінімдерді жарияланымсыз тексеру жүйесі пайдаланылады, Швейцарияда тексеру
жүйесі тоқыма және сағат өнеркәсібі объектілері үшін қолданылады, ал қалған
объектілер үшін үстірт сараптама жасау жүйесі қолданылады.
Қазіргі кезде Қазақстандағы инновациялық үдерістердің жеделдетілуіне
байланысты қорғау құжаттарын беру мерзімін айтарлықтай қысқарту қажеттілігі
туындап отыр. Бірқатар елдердің тәжірибесі патенттік өтінімдердің
сараптамасын өткізуді жеделдету патенттің қолданылу мерзімін ұзартуға әкеп
соғатынын көрсетті, ол ғылыми-техникалық прогреске объектіні өндіріске
мейлінше ерте енгізуге әсерін тигізеді және өнертапқыштарды патент алуға
ынталандыра түседі.
Сондықтан, жаңарып отырған ұлттық патенттік жүйе берілетін қорғау
құжаттарының сапасы мен сенімділігін қамтамасыз етуге тиіс және елдің
ғылыми-техникалық потенциалын дамытуға ықпал етуге тиіс.
Сондай-ақ, географиялық сілтемелер, фирмалық атаулар, генетикалық
ресурстар, фольклор және т.б. сияқты дәстүрден тыс зияткерлік меншік
объектілерін қорғау мәселесін шешу керек.
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың
2007 – 2011 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама)
Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2003 – 2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асырудың қосымша
құралдарын қамтиды.
Сервистік-технологиялық экономика жағдайында зияткерлік меншік пен оны
пайдаланудың әр түрлі стратегиялары компаниялардың бәсекеге
қабілеттіліктерінің өсуінің күшті құралына айналады. Әсіресе, бұл құбылыс
әлемнің бәсекеге барынша қабілетті он бес елдің шағын және ірі
компанияларының қызметінен белгілі. Сондықтан Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстанның
ұлттық патенттік жүйесінің осы үрдіске сәйкес дамуын талап етеді.
Қазақстанда да зияткерлік ресурстар бизнес активтеріне айналуы қажет, ал
бизнестің бәсекелестік стратегиясын құруда әр компания өзінің ұзақ мерзімді
бәсекелестік басымдықтарына қол жеткізудегі патенттік стратегиясын құру
қажет.
Ол үшін республикада зияткерлік меншік құқықтарымен қорғалатын
тауарлар мен қызметтерді өндіру үшін қолайлы инновациялық ахуал орнату
қажет.
Бағдарлама мемлекеттің зияткерлік меншік объектілерін пайдалана
отырып, бәсекелестік сайыстың құралдарын құру мен дамытудағы инновациялық
кәсіпкерлікті қолдау және патенттік жүйенің дамуы бойынша мемлекеттік
бағдарламаны құрайды.
Осы өнімнің көлемі қарқынының өсуіне қарай, әлемдік экономикалық
айналымға қосылу мүмкіндігіне ие болу үшін, экспорттық нарықта орнықты орын
алу мақсатында әлемдік патенттік жүйесінің беретін барлық артықшылықтарын
қолдану қажет. Нәтижесінде жаңа экономиканың жағдайында құн қалыптастыру
тізбегінде патенттік жүйенің ең маңызды буындарының бірі екендігі көрінеді.
Бағдарламаның мақсаты ұлттық патенттік жүйенің тиімділігін арттыру
болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
1. Өнеркәсіптік меншік объектілерін патенттеу рәсімін жаңғырту, оның
ішінде патенттік өтінімнің сараптамасын уақтылы қамтамасыз ету, қорғау
құжаттарын беру мерзімін қысқарту және олардың сенімділігін арттыру.
2. Зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласын кеңейту және
жетілдіру.
3. Толыққанды патенттік–ақпараттық ресурстарды құру.
4. Патенттік қызмет инфрақұрылымының институционалдық негіздерін
жасау.
5. Өнертапқыштық және патенттік-лицензиялық қызметті қолдау және
жандандыру.
6. Ішкі нарықты жалған тауарлардан қорғауға ықпал ету және
өнеркәсіптік меншік объектілерін заңсыз пайдаланудың жолын кесу жөніндегі
шараларды жетілдіру, контрафактілік өнім деңгейін қысқарту.
5. Бағдарламаның негізгі бағыттары мен іске асыру тетіктері
1. Зияткерлік меншік объектілерін патенттеу рәсімдерін жаңғырту
1.1. Өнертабыстар мен пайдалы модельдерді патенттеу
Қазіргі кезде Қазақстанда өнертабыстарды патенттеудің үстірт қарау
және тексеру жүйесі, ал пайдалы модельдер үшін – үстірт қарау жүйесі әрекет
етеді. Қазақстан Республикасының өнертабыстарға берілетін патенті алдын ала
патент берілгеннен кейін ғана беріледі.
Қазақстан Республикасының қорғау құжаттарының статистикалық талдауы
ұлттық патент иеленушілерге берілген қорғау құжаттарының арасындағы
патенттердің саны шамамен 10 пайызды, ал алдын-ала патенттер 90 %
құрайтындығын көрсетіп отыр. Біздің еліміздің аумағындағы 3299 аса
еуразиялық патенттерді есепке алғанда толыққанды патенттік қорғанысқа
негізінен шетелдік өтінім берушілер ие. Патенттік нарық үшін бәсекелестік
сайыста ұлттық патент иеленушілер көбінесе алдын ала патентті пайдаланады,
олар өздерінің міндетті әрі дәйекті екі сатылы патент алу рәсімдерінің
нәтижесі болып табылатын ұзақ мерзімді патенттік позицияны ұстап тұру
мүмкіндігін жүзеге асырмайды.
Қазақстан зияткерлік меншік саласындағы барлық маңызды халықаралық
конвенциялар мен шарттарға қосылды, ол қазақстандық өтінім берушілерге
халықаралық патенттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бірақ
өнертабыстарға берілетін қазақстандық өтінімдердің көп дегенде
1 %-дан кемі әлемнің өзге елдерінде патенттеледі. Ал халықаралық патенттеу
жаһандық нарыққа шығуға дайындық, экспортты қорғау және халықаралық
ауқымдағы инновация тәуекелдерін сақтандыру құралы болып табылады.
Ұлттық өтінім берушілердің мүдделерін, ұлттық зияткерлік меншікті
қорғау үшін, сондай-ақ Қазақстанның жақында ДСҰ-ға кіруіне байланысты
отандық патенттік нарықты жандандыру, күшейту және ұлттық патенттік жүйені
халықаралық патенттік тәжірибемен өзара үйлестіру қажет.
Өнеркәсіптік меншік объектісін патенттеу рәсімін модернизациялау
келесі негізгі жайғасымдарды қамтиды:
алдын ала патенттен бас тарту;
инновациялық патентті енгізу;
ТРИПС келісімінің ережелеріне сәйкес өнертабыс объектісі деген ұғымды
ырықтандыру;
Беру рәсімін өтінім құжаттарын ДЗМҰ-дың патенттік құқық туралы шартының
(PLT) ережелері негізінде ұсыну арқылы жеңілдету;
Өнертабысты құқықтық қорғау инновациялық патентке немесе балама
негіздегі патентке өзара өзгерту мүмкіндігін қарастыра отырып, өтінім беру
жолымен жүзеге асырылатын болады, бұл ретте инновациялық патентке дауласу
және оны жарамсыз деп тану стандартты патенттерге қойылатын негіздемелер
бойынша жүзеге асады, соның ішінде мәлімделген объектінің патенттік
қабілеттілігінің барлық шарттарына сәйкессіздігі бойынша да жүзеге асады.
Жергілікті жаңашылдығы мен өнеркәсіпте қолдануға жарамдылығына сараптама
қорытындысы бойынша берілетін инновациялық патент өнеркәсіптік меншікке
айрықша құқықтың жедел құжаты ретінде инновацияларды нарыққа жылдам шығару
құралдарының бірі болып табылады.
1.2. Өнеркәсіптік үлгілерді патенттеу
Қазақстанда өнеркәсіптік үлгілерді қорғау Патент заңына сәйкес
үстірт қарау-тексеру жүйесі бойынша іске асырылады. Формальды сараптаманың
нәтижесі бойынша өтінім берушіге өтінім берген күннен бастап бес жыл бойы
күшін сақтайтын алдын ала патент беріледі, мәні бойынша сараптаманың
нәтижесі бойынша өтінім берілген күннен бастап он жыл бойы күшін сақтайтын
және бес жылға ұзарту мүмкіншілігі бар патент беріледі.
2006 жылдың 1 қаңтарына Қазақстан Республикасының патенттік
ведомствосына өнеркәсіптік үлгіге 938 өтінім келіп түсті, 500 астам қорғау
құжаты берілді, оның ішінде жартысына жуығы қорғау құжаттарын күшінде ұстап
тұрмаған салдарынан жойылды. Статистика негізінен шетелдік өтінім
берушілерден келіп түсетін өтінімдердің бестен бір бөлігіне ғана мәні
бойынша сараптама жасалатындығын көрсетеді, олар ұлттық өтінім берушілердің
әзірлемелерінің көркемдік-конструкторлық деңгейін көтеру және шетелдік
аналогиялардан көшірме жасамай бәсекеге қабілетті бұйымдарды өндіру
мақсатында өнеркәсіптік үлгілерді патенттеудің тексеру жүйесін енгізу
жоспарланады. Патент заңындағы осы сияқты өзгерістер ұлттық өтінім
берушілерден келіп түсетін өтінімдердің санын азайтатыны күмәнсіз, бірақ
келешекте жаңа, бірегей көркемдік-конструкторлық бұйымдардың жасалуына
мүмкіндік туғызады. Бір сатылы мәні бойынша сараптама жасауға көшу
өнеркәсіптік үлгіге патентті алудың мерзімін анағұрлым қысқартады және
бөтен біреудің патенттелген үлгілерін пайдалануына байланысты соттық
істердің санын азайтады.
Өнеркәсіптік үлгілерді патенттеудің тексеру жүйесіне көшу,
ведомстволары мәні бойынша сараптама жүргізетін елдердің ұлттық
заңнамаларының ерекшеліктерін ескере отырып жасалған, 1999 жылғы
2 шілдеде ДЗМҰ-дың дипломатиялық конференциясы қабылдаған, өнеркәсіптік
үлгілерді халықаралық тіркеу туралы Гаага келісімінің Женева актісіне
Қазақстанның қол қоюына мүмкіндік береді.
Ұлттық патенттік заңнаманың негізгі нормалары Гаага келісімінің
Женева актісінің негізгі ережелеріне қайшы келмейді және халықаралық жүйе
бойынша тіркеуге келетін объектілерге қатысты дербес шешім қабылдауға, атап
айтқанда:
- өнеркәсіптік үлгіні тіркеуге халықаралық өтінім берілген күнді оның
патенттік ведомствоға түскен күні бойынша белгілеуге;
- көп объектілік өтінімді қарауға қабылдамауға және бөлініп алынған
өтінім үшін қосымша баж салығын төлетуге;
- бас тарту туралы ведомствоның қорытындысын шығару мерзімін 12 айға
дейін ұзартуға;
- уағдаласушы тараптың заңнамасында осы сияқты норманың болмауына
байланысты өтінім берушіге жарияланымның мерзімін ұзартуды қабыл алмауға
мүмкіндік береді;
Женева актісі жеке баж жүйесін енгізеді. Уағдаласушы тарап баж
салығының көлемін өзі белгілей алады, бірақ ол ДЗМҰ-дың Халықаралық бюросы
белгілеген баж салығының көлемінен артық болмау керек.
Қазақстанның Женева актісіне қол қоюы шетелдік өтінім берушілерден
өнеркәсіптік үлгілерді тіркеуге келіп түскен өтінімдердің легін көбейтеді
және бөтен біреулердің патенттеген объектілерін пайдалануды бодырмау үшін
жаңа бұйымдарды құрастырып өндіруде отандық өтінім берушілердің
жауапкершілігін арттырады, сонымен қатар патенттік ведомствоның штатын
шетел тілін жетік білетін білікті сарапшылармен толықтыруды талап етеді.
1.3. Тауар таңбаларын және
тауарлар шығарылған жерлердің атауларын тіркеу
Қазақстан Республикасында жыл сайын халықаралық өтінімдерді қосқанда
тауар таңбаларын тіркеуге 6500-ден астам өтінім беріледі. Пайыздық
арақатынаста жалпы өтінімдердің санынан қазақстандық өтінім берушілердің
ұлттық тіркеу жүйесіндегі үлесі - 76%, ал шетелдіктердің үлесі - 24 %.
Ұлттық өтінім берушілерден түсетін өтінімдердің тұрақты саны өндірушілердің
өз тауар таңбаларына құқықтық қорғау алып, олардың рұқсатсыз пайдаланылуын
болдырмауғаұмтылатынын куәландырады.
ДЗМҰ-дың 2004ж. есебінен алынған деректер
Ел Ұлттық өтінім берушілер Шетелдік өтінім берушілер
Халықаралық тіркеу Барлығы %
KZ 2908 1070 2545 6523 44,6
BY 2410 1027 4387 7824 30,8
UA 11516 2434 6369 20319 56,7
RU 23571 7088 9952 40611 58
DE 62576 3342 8279 74197 84,3
US 213495 26988 7110 247593 86,2
JP 110270 18573 7136 135979 81
Ұлттық, шетелдік өтінім берушілерден ұлттық патенттік ведомстволарға
және таңбаларды халықаралық тіркеу жүйесі бойынша Қазақстан Республикасы
мен алдыңғы қатарлы шет елдерде берілетін өтінімдердің салыстырмалы
талдауы, Германия, Америка және Жапонияда тауар таңбаларын тіркеуде ұлттық
өтінім берушілердің белсенділігі 80% жоғары екенін анықтады, ал Қазақстанда
жалпы санның жартысына жақындағанын көруге болады, бұл жәйт ТМД елдерінің
көрсеткіштерімен толық шамалас.
Тауар таңбалары дамыған экономиканың ажырамас бөлігі бола бастады,
тауар өндірушілер үшін өсіп келе жатқан құндылыққа айнала отырып, нарықтық
қатынастарға қатысады. Материалдық емес активтер ретінде кәсіпорынның визит
карточкасы бола тұра тауар таңбалары, фирманың нарықтық құнының елеулі
үлесін құрайды және кепілге беру, сатып алу және сату нысаны бола алады.
Тауар таңбаларын интернетте олардың иелерінің рұқсатынсыз пайдалануды
тауар таңбасы иелерінің айрықша құқықтарының бұзылуы деп танитын Тауар
таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің
атаулары туралы Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген 2005 жылғы 1
тамыздағы толықтыру тауар таңбалары иелерінің құқықтарын телекоммуникация
желілері арқылы жиі бұзу жағдайларын сот тәртібімен реттеуге мүмкіндік
береді.
Соңғы жылдары Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімінің
жүйесі бойынша шетелде тіркелетін тауар таңбаларының саны көбейді. 2006
жылдың 1 қаңтарына халықаралық жүйе бойынша қазақстандық өтінім
берушілерден шетелдерге 170 өтінім берілді, оның ішінде 19 өтінім 2004
жылы, ал 35 өтінім 2005 жылы. Халықаралық тіркеуге көбінесе спорт
тауарлары, банк қызметтері, дәрі-дәрмек, тағам өнімдеріне қатысты таңбалар
беріледі.
Қазақстан Республикасы 1993 жылы бекіткен Таңбаларды халықаралық
тіркеу туралы Мадрид келісімі тауар таңбаларын бір халықаралық тіркеу
арқылы келісімнің бірнеше қатысушы елдерінде қорғау мүмкіндігін туғызады.
Кейбір дамыған елдердің келісімге қатысушылардың қатарына кірмеуінің бірден-
бір себептері мынадай:
тауар таңбасының міндетті түрде шығарылған елінде тіркелуі;
бас тарту себептерін көрсете отырып қорғау берілмеу туралы
хабарламаны жіберумен қатар, аталған елде таңбаға сараптама жасау
мерзімінің біршама қысқа (бір жыл) болуы;
халықаралық өтінімнің ұлттық өтінімге бес жыл бойы тәуелді болуы және
ұлттық тіркеудің күші жойылған кезде оның күшінің жойылуы;
1989 жылы жасалған Мадрид хаттамасының Мадрид келісіміне қарағанда
бір қатар артықшылықтары бар:
- халықаралық өтінім ұлттық (өңірлік) өтінімге негізделуі мүмкін;
- Хаттаманың 5(2)(b)-бабына сәйкес кез келген уағдаласушы тарап
өтінімді қарау мерзімін бір жылдан 18 айға ауыстыруы туралы мәлімдеме
жасауы мүмкін;
- жеке салығы жүйесі енгізілген, бұл жүйе бойынша уағдаласушы тарап,
ол көрсетілген жағдайда, белгілі бір шектеулерді ескере отырып, баж
салығының көлемін өзі белгілей алады;
- базалық тіркеудің күші жойылған жағдайда көрсетілген уағдаласушы
елдерде халықаралық тіркеуді ұлттық (өңірлік) өтінімге өзгерту мүмкіндігі
ескерілген;
- жұмыс тілі ретінде француз және ағылшын тілдерін пайдалану
мүмкіндігі.
2005 жылғы 15 шілде күніне Мадрид хаттамасында 66 қатысушы болған,
оның ішінде Дания, Финляндия, Жапония, Ұлыбритания, АҚШ.
Армения, Австрия, Беларусь, Қытай, Франция, Германия және басқалары
(барлығы 77 ел) бір мезгілде Мадрид келісімінің және хаттамасының
қатысушылары болып табылады.
Қазақстанның Мадрид келісімі хаттамасына қол қоюы отандық өтінім
берушілердің ұлттық өтінімдер негізінде халықаралық өтінімдерін берілген
елде тіркелуін күтпестен беру жағдайын келешекте жақсартады. Хаттамада
базалық өтінімнің күші жойылған жағдайда халықаралық тіркеуді ұлттық немесе
өңірлік өтінімдерге өзгерту мүмкіндігі көзделмеген. Қазақстанның хаттамаға
қатысуы ұлттық заңнамаларының ерекшеліктеріне байланысты мадрид екелісімі
бойынша өтінім беру мүмкіндігі болмаған, АҚШ, Жапония, Финляндия сияқты
елдерден келіп түсетін халықаралық өтінімдердің санын көбейтеді.
Тауар шығарылған жерлердің атауларын тіркеуге қатысты, қазақстандық
өндірушілердің өз өніміне қатысты мұндай қорғаудың түрін іс жүзінде
пайдаланбайтынын атап өту қажет. 2005 жылдың қараша айына дейін Қазақстан
Республикасында тауар шығарылған жерлердің 8 атауы тіркелді, оның ішінде 2
чехиялық және 6 қазақстандық. Сонымен қатар, Қазақстанның аумағы табиғи
ресурстардың әр түрлілігімен танымал, сондықтан көптеген өңірлер ерекше
қасиеттері бар тауарларды ұсына алады. Сонымен бірге кейбір жерлер
өздерінің дәстүрлі қолөнерлерімен және бірегей рецептерімен әйгілі.
Осылайша, тауарлардың шығарылған жерлері ретінде қазақстандық географиялық
көрсеткіштерді тіркеуге мол мүмкіндік бар, бұл, әрине, біздің өндірушілерге
ерекше қорғалған өнімдерімен әлемдік нарыққа шығуға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге қазір құқықтық қорғауға және анықтамаға зияткерлік
меншік объектісі, сондай-ақ цифрлік ортада нарық қатынасушыларының
бірегейлендіру құралы ретінде домен атауы деген ұғымды енгізу қажеттілігі
аса туындап отыр.
Фармацевтикалық фирмалармен дәрілік заттардың атауларында сөзді тауар
таңбалары кең пайдаланылады. Тауар таңбасы ретінде дәрілік заттардың
атауларын тіркеудің рәсімі және фармокопеялық комитетінің номенклатуралық
комиссиясында оларға атау беруде айтарлықтай сәйкессіздіктер бар. Бір
жағынан, Дәрілік заттар туралы ҚР Заңы дәрілік заттарды әзірлеушіге
дәрілік заттың атауын тіркеуге және осы атаумен өнім өндіруге құқық
береді, мұндағы атауды пайдалану құқығы айрықша емес екендігін айта кету
керек. Оны мемлекеттен дәрілік заттарды өндіруге тиісті лицензияны алған
дәрілік заттың кез келген өндірушісі алуы мүмкін. Бірақ дәрілік затты осы
атаумен басқа ешкім өндіре алмайды. Осымен қатар Тауар таңбалары, қызмет
көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР Заңы
тауар таңбасы ретінде дәрілік заттың сол атауын (немесе аралас дәрежеге
дейін ұқсас) кез келген тұлғаның атына тіркеуге мүмкіндік береді, оның
ішінде дәрілік заттардың өндірісіне қатысы болмаған тұлғаның атына. Оған
қоса, тауар таңбасы тіркелген тұлға оны пайдалануға айрықша құқық алады.
Жоғарыда айтылғаннан, номенклатуралық комиссиямен бекітілген
дәрілік заттың атауы және дәрінің сауда атауы – қорғаудың әр түрлі
объектілері екені ортаға шығады. Сауда атауының (тауар таңбасының) құқықтық
статусы Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған
жерлердің атаулары турылы ҚР Заңымен регламенттеледі, ал дәрілер
атауларының құқықтық қағидалары халықаралық немесе ұлттық
номенклатуралардың ережелеріне негізделеді және атаулары тиісті
номенклатуралық комиссиялармен беріледі. Осылайша, дәріні әзірлеген адамның
өзіне дәрі өндірісін сатып алға немесе тыйым салу мақсатында дәрінің сауда
атауларын (тауар таңбаларын) өз атына тіркеген теріс пиғылды тұлғалардың
пайдаланатын қайшылықтардың тууы үшін құқықтық шарттар құрылады.
Сондықтан дара заттардың, дәрілік заттардың және тауар таңбаларын
тіркеу кезінде министрліктер мен ведомстволардың өзара іс-әрекеттер
тәртібін жасау және бекіту қажет, осы тәртіпке сәйкес дәрілік затты
әзірлеуші әзірлеген заттың атауын номенклатуралық құрылымдарда
(фармакопеялық комитеттің номенклатуралық комиссиясында) тіркеп қана
қоймай, тауар таңбасы ретінде дәрінің сауда атауын уәкілетті патенттік
органда тіркелуін алдын ала қамтамасыз етуі қажет.
Бұл ұсыныстың түйіні мынада: дәрілік затты мемлекеттік тіркеу рәсімі
кезінде әзірлеушіге уәкілетті патенттік органнан мынадай мәліметтердің
берілуін ұсынады:
деректер базасында дәрілік заттың атауымен аралас дәрежеге дейін бірдей
немесе ұқсас өтінім берілген немесе тіркелген тауар таңбаларының бар-
жоқтығы туралы;
тауар таңбасы туралы заңдар жағынан осындай белгінің қорғалу қабілеттігі
туралы, сонымен бірге қорғалу қабілеттігі жоқ тауар таңбалары
категорияларына фармацевтикалық заттар үшін халықаралық патенттелмейтін
атаулар жатады, олардың құқықтық статусы Дүниежүзілік денсаулық сақтау
ұйымдарының құжаттарымен реттеледі.
Іздеу барысында өтінім берілген дәрілік заттың атауымен аралас
дәрежеге дейін бірдей немесе ұқсас белгілер табылмаған жағдайда, сонымен
қатар оның қорғалуға қабілеттігі бар болған жағдайда, әзірлеушіге мүмкін
болатын қайшылықтардың алдын алу мақсатында бұл белгіні тауар таңбасы
ретінде тіркеуге өтінім берілуі ұсынылады.
Егер дәрілік зат әзірленген және патенттік нормалармен, басқа да
заңамалық кесімдермен қорғалған мемлекеттен тыс жерге жеткізілсе,
әзірлеушіге жеткізілім жасайтын елдің уәкілетті патенттік органында дәрілік
затын патенттік тазалыққа тексерту ұсынылады.
Дәрілік заттың сауда атауына да қатысты жоғарыдағыдай шаралардың
қолданылуы қажет. Әкелінетін дәрінің атауын жаңашылдыққа тексеру осы
мемлекеттің аумағында тіркелген және қорғалатын тауар таңбалары иелерінің
құқығын бұзудың алдын алу үшін қажет. Егер дәрінің атауы бірегей болатын
болса, әзірлеушіге мемлекетке әкелуден бұрын уәкілетті патенттік органға
атауын тауар таңбасы ретінде тіркеуге өтінім берілуі ұсынылады.
Дәрілік заттың сауда атауының тіркелуі ұлттық тіркеу жүйесі бойынша
қалай іске асырылса, халықаралық бойынша да асырылады. Тауар таңбаларының
ұлттық тіркелуі болжалды әкелінетін мемлекеттің заңдық және нормативтік
актілеріне сәйкес жүзеге асады. Дәрілік заттың атауын өнеркәсіптік меншікті
қорғау жөніндегі Париж конвенциясының бірнеше мүше мемлекеттерінде
тіркелген жағдайда, өтінім беруші таңбаларды халықаралық тіркеу жөніндегі
Мадрид келісіміне сәйкес тауар таңбаларын тіркеудегі артықшылықтарды
пайдалана алады. Бұл жағдайда, тауар таңбасының базалық тіркеуі болса,
өтінім беруші Халықаралық бюроға болжалды әкелінетін мемлекеттерді көрсете
отырып бір өтінім бере алады. Аталған елдердегі тауар таңбасының тіркеу
күшін тарату мен өтінім беру механизмі мадрид келісімінің Нұсқаулығымен
реттеледі.
1.4. Қорғау құжаттарын беру мерзімін қысқарту
Қазіргі заманғы техникалық даму жағдайында өнеркәсіптік меншік
объектілеріне өтінімдерді қарау мерзімін қысқарту, экономикалық айналымға
жаңа технологияларды жылдам енгізуге және инновациялық процестерді
жеделдетуге ықпал ету мақсатында қорғау құжаттарын жедел беру қажеттілігі
артып отыр. Осылайша, Жапонияның Патенттік ведомствосы сараптаманы күту
кезеңінің мерзімін 26 айдан 11 айға дейін қысқартуды жоспарлап отыр, АҚШ
патенттік ведомстволары, Еуропа патенттік ведомствосы патенттік
сараптаманың қарқынын арттыру мүмкіндігін қарауда.
Қазіргі кездегі ҚР қорғау құжаттарын беру мерзімі Қазақстанның
инновациялық даму қажеттіліктерін қанағаттандырмайды. Біріншіден, оның
ұзақтылығы патенттік-ақпараттық іздеу жүргізудің қиындықтарына,
сарапшылардың жетіспеушілігіне, сараптамалық жұмыстардың жеткіліксіз
техникалық жабдықталуына байланысты.
Өтінімдерді қарау мерзімін қысқарту, берілетін қорғау құжаттарының
сенімділігін арттыру техникалық және ақпараттық жабдықталумен, сондай-ақ
кадрлық қамтамасыз етілумен байланысты. Зияткерлік меншік объектілерін
тіркеуге берілетін өтінімдердің және сарапшылардың штаттағы санын талдау
сараптамалық корпусты айтарлықтай ұлғайту қажеттілігін көрсетіп отыр.
Білімнің нақты салалары бойынша сарапшылардың белгілі бір салада ғана
мамандануын енгізу өнертабыстар мен пайдалы модельдерге өтінімдердің
қаралуын жеделдетуге ықпал етеді.
Өтінімдерді электронды түрде беру қорғау құжаттарын беруді
жеделдетудің маңызды резерві болып табылады.
Ғылыми-техникалық прогрестің қазіргі дамуы жағдайында өтінімдерді
тіркеу үшін электронды байланыс құралдарын пайдалану мейлінше өзекті болып
табылады. Өтінімді электронды түрде беруді енгізу қорғау құжаттарын беру
рәсімін жетілдіру процесінің құрама бөліктерінің бірі ғана болып
табылмайды, ол сондай-ақ электронды үкімет тұжырымдамасын іске асыруға,
халыққа көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға, қағаз бетіндегі құжат
айналымын азайтуға, іс жүргізуді жеңілдетуге нақты қадам болып табылады.
Электронды өтінім беруді енгізу кезінде өтінім беру рәсімін жеңілдету
мен электронды нысандағы өтінімдердің материалдарын өңдеу кезінде
жұмсалатын уақыттың қысқаруы есебінен мәні бойынша сараптама мерзімдерін
айтарлықтай қысқарту нәтижесінде өнеркәсіптік меншік объектілерінің елеулі
санын тіркеуге нақты мүмкіндік туады.
2.Зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласын кеңейту және
жетілдіру
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруіне байланысты интегралды миркосхемалар
топологиясы, жабық ақпараттар, компьютерлік бағдарламалар, селекциялық
жетістіктер, дәстүрлі білімдер, фольклор, генетикалық ресурстар, домендік
атаулар сияқты зияткерлік меншіктің дәстүрден тыс объектілерін қорғауды
кеңейту және жетілдіру болжанып отыр. Сонымен қатар, қызметтік және құпия
өнертабыстар саласындағы заңдарды жетілдіру керек, өйткені ол тікелей
мемлекеттің экономикалық мүдделері саласына және ұлттық қауіпсіздік
мәселелеріне қатысты.
2.1. Қызметтік өнеркәсіптік меншік объектілері
Өндірістік, ғылыми-зерттеу, көркем-құрастырмалық және басқа да
жұмыстарды жүзеге асыру барысында кәсіпорындар, ұйымдар, кез келген
нысандағы мекемелер сияқты жұмыс берушілерден алынған қызметтік
тапсырмаларды орындау процесінде жұмыскердің объектіні жасау фактісі
қызметтік өнеркәсіптік меншік объектісінің ерекшелік белгісі болып
табылады. Инновациялық процестерді тиімді басқару үшін мемлекеттің, жұмыс
беруші мен жұмыскердің мүдделерінің теңгерімін толық көлемде қамтамасыз
ету өте маңызды. Сонымен қатар инновациялық процестің барлық өзге
субъектілерінің, сондай-ақ өнеркәсіптік меншік объектілерін
коммерцияландыруды жүзеге асыратын тұлғалардың да мүдделерін есепке алу
сонша маңызды. Өнеркәсіптік меншік объектілерін жасағаны үшін авторларға
сыйақы төлеудің нақты әрі міндетті механизмін жасау керек. Инновациялық
процестердің субъектілері - авторлар, жұмыс берушілер, мемлекет пен
инвесторлар арасындағы шарттық қатынастарды тиісті түрде орындауға
жауапкершілікті күшейту керек.
2.2. Құпия өнеркәсіптік меншік объектілері
Мемлекеттік құпияға жататын мәліметтерді қамтитын өнеркәсіптік меншік
объектілері құпия өнертабыстар болып танылады. Мемлекет әзірлеуші
авторларға өтемақы төлей отырып, ондай объектілерге иеліктен айыруға тиіс.
Әлемдегі өнеркәсіптік тұрғыда дамыған елдердің барлығы құпия
өнертабыстарға қандай да бір түрдегі құқықтық қорғау береді. Бұрын КСРО-да
құпия өнертабыстарға авторлық куәліктер берілетін, олар ашық баспада
жарияланбайтын және тиісті мемлекеттік орган немесе ұйым мемлекет атынан
оның айрықша құқығын куәландыратын.
Қазақстан Республикасында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КАСПИЙ ҚОҒАМДЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және менеджмент кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы патенттеу жүйесі
Тексерген: Каримова М.Д.
Орындаған: Үмбетова Г.К.
Э-04-02 тобы
Алматы 2007
Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың
2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы
Бағдарламаның паспорты
Атауы Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың 2007–2011
жылдарға арналған бағдарламасы
Әзірлеуге негіздеме Қазақстан Республикасының Президентінің 2006 жылғы
30 наурыздағы №80 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республиксы Президентінің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті
елу елдің қатарына кіру стратегиясын атты Қазақстан халқына Жолдауын іске
асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық жоспары және 2006 – 2008
жылдарына арналған Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламысы 2006
жылғы 31 наурыздағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 222 қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы
Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі іс-шаралардың жалпыұлттық
шаралар жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 – 2008
жылдарға арналған бағдарламасын орындаудың желілік кестесі
Бағдарламаны әзірлеуші Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі
Бағдарламаның мақсаты Ұлттық патенттік жүйенің тиімділігін арттыру
Бағдарлама міндеттері
1. Өнеркәсіптік меншік объектілерін патенттеу рәсімін жаңғырту, оның ішінде
патенттік өтінімнің сараптамасын уақтылы қамтамасыз ету, қорғау құжаттарын
беру мерзімін қысқарту және олардың сенімділігін арттыру.
2. Зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласын кеңейту және жетілдіру.
3. Толыққанды патенттік–ақпараттық ресурстарды құру.
4. Патенттік қызмет инфрақұрылымының институционалдық негіздерін жасау.
5. Өнертапқыштық және патенттік-лицензиялық қызметті жандандыру және
қолдау.
6. Ішкі нарықты жалған тауарлардан қорғауға ықпал ету және өнеркәсіптік
меншік объектілерін заңсыз пайдаланудың жолын кесу жөніндегі шараларды
жетілдіру, контрафактілік өнім деңгейін қысқарту.
Бағдарламаны іске асыру мерзімдері 2007 –
2011 жылдар
Бірінші кезең: 2007 – 2009 жылдар
Екінші кезең: 2010 – 2011 жылдар
Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері Бағдарламаны қаржыландыруды
республикалық бюджеттің қаражаты есебінен жүзеге асыру жоспарлануда.
Бірінші кезең:
2007 жылға республикалық бюджеттен қаржы шығындары талап етілмейді.
2008 жылы – 668,27 млн. теңге.
2009 жылы – 876,65 млн. теңге.
Барлығы бірінші кезеңде – 1 544,92 млн. теңге
Екінші кезең:
2010 жылы – 653,607 млн. теңге
2011 жылы – 166,02 млн. теңге
Барлығы екінші кезеңде – 819,627 млн. теңге
Республикалық бюджеттен қаржы шығындарының жалпы көлемі – 2364,547
млн.теңге
Бағдарламаны іске асыру бойынша қаржыландыру көлемдері тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады.
Күтілетін нәтижелер Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін
дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған бағдарламасының ойдағыдай іске
асырылуы – тиімді ұлттық патенттік жүйенің құрылуын қамтамасыз етеді, оның
ішінде:
алдын ала патентті жою, өнертабыс пен өнеркәсіп үлгілерді бір қадамдық
патенттеу жүйесін құру, инновациялық патентті енгізу жолымен өнеркәсіптік
меншік объектілерін патенттеу рәсімі жаңғыртылады;
өнертабыстар, өнеркәсіптік үлгілер және пайдалы модельдерге қорғау
құжаттарын беруге өтінімдердің сараптама жасау мерзімі орташа есеппен 20%
қысқартылады;
халықтың өнертапқыштық белсенділігі арта түседі және өтінімдер саны ең аз
дегенде 50% өседі;
барлық облыс орталықтарында патенттік-лицензиялық қызметтің және патенттік
клиникалардың желісі құрылады;
ең аз дегенде әлемнің 11 елінің және 3 халықаралық ұйымының патенттік
құжаттары сақталатын патенттік ведомство үшін патенттік-ақпараттық
ресурстардың сараптамалық қоры қалыптастырылады;
өнеркәсіптік меншік объектілеріне электрондық өтінім беру жүйесі енгізеді;
өнеркәсіптік меншік объектілеріне лицензиялық шарттардың орташа есеппен 1,5
есе өсумен лицензиялық қызмет жандандырылады;
мемлекеттік патенттік сарапшылардың корпусы орташа есеппен 50% артады;
зияткерлік меншік саласындағы кадрларды даярлау, қайта даярлау жүйесі
құрылады;
қызметтік және құпия өнеркәсіптік меншік объектілері саласындағы құқықтық
қатынастарды реттеу туралы мәселелер шешіледі;
қазақстандық өнеркәсіптік меншік объектілерін шетелдерде патенттеудің
деңгейі ең аз дегенде 100 % артады;
зияткерлік меншікті бағалау стандартталады;
- контрафактілік өнімдер орташа есеппен 10 % қысқарады;
- Қазақстан зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласындағы алты
халықаралық шартқа қосылады.
2. Кіріспе
Әлемдік тәжірибе тәуелсіздікті және тұрақты экономикалық өсімді
дамыған жоғары зияткерлік индустрия болған кезде ғана қамтамасыз етуге
болатындығын куәландырып отыр. Барлық дамыған елдердің ұқсас салыстырмалы
нарықтық тетіктері мен заңдары бар, олар дегенмен де технологиялық
басымдылықтың кепілі болып табылмайды. Табысқа жетуге қажетті және
жеткілікті талап – барлық нарық құралдары жинағының болуы, сонымен қатар
ғылыми мектептермен және қазіргі кездегі технологиялармен сабақтасқан
зияткерлік меншікті патенттік қорғаудың тиімді жүйесінің болуы.
Жиырмасыншы ғасырда зияткерлік меншік, көбінесе технологияны немесе
жаңа өнімді көшіруден қорғау құралы ретінде қаралған. Аз ғана уақыт
өтісімен, зияткерлік меншікке жай ғана құқықтық функция ретінде қарауға
болмайтындығы айқын болды. Білімнің белсенді қалыптасып келе жатқан
экономикасы мүлдем жаңа бәсекелес ортаны тудырып отыр, онда ноу-хау мен
өнертабыстардың айрықша құқықтарын иелену үшін күрес жүргізіледі, онда
болашақ байлық тұқымы табиғи ресурстар емес, зияткерлік меншік болып
табылады.
Бұрын бәсекелес артықшылықтардың негізін қол жетімді табиғи
ресурстар, арзан жұмыс күші, өндіріс ауқымының факторын қолдану, ал кейінгі
уақытта – жақсы бедел және клиенттермен бірегей тауарлар мен қызметтерді
саралау негізінде тығыз байланысты қамтамасыз ететін күшейтілген
маркетингілік қызмет құрады. Жаңа жағдайларда әлемнің бәсекеге барынша
қабілетті елдерінің компаниялары ноу-хауға, өнертабыстарға, тауар
белгілеріне және салалық стандарттарға ерекше құқықтарды алдын ала алу және
виртуозды пайдалану негізінде бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге
ұмтылады. Жоғары реттегі бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге
талаптану – болашақ байлықтың және Қазақстанның өркендеуінің негізі
зияткерлік меншік бола алатынын түсінгендіктен туындайды.
Біздің елімізде даму институттарының көмегімен инновациялық қызметке
мемлекеттік қолдау жүзеге асырылады: Қазақстанның инвестициялық қоры,
Қазақстанның Даму Банкі, Ұлттық инновациялық қор, Маркетингтік және
талдамалық зерттеулер орталығы, Инжиниринг және технологиялар трансферті
орталығы жұмыс істейді, бірқатар технологиялық парктер мен бизнес-
инкубаторлар құрылған. Бірақ, Қазақстанда ғылыми-техникалық қызметтің
нәтижелерін құру, қорғау және экономикалық тұрғыда жүзеге асыру жүйесінің
нарықтық құралдарының бірқалыпты дамымауы инновациялардың дамуына кедергі
келтіретін болады.
Осы жүйе құралдарының жиынтығы, өзінің мәні бойынша, ұлттық
патенттермен қорғалған ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін инновациялық
өнімдерді кейіннен тауарлар мен қызметтердің нарығына шығара отырып,
инновациялық белсенді өндіріске енгізу жөніндегі іске асыру кешені ретінде
қызмет етуі қажет. Бұл кешен Ұлттық патенттік жүйе ғылыми-техникалық
идеялардың жиынтығын зияткерлік меншік объектілерінің басқарылатын құқықтар
жүйесіне сенімді әрі тиімді айырбастайтын бағаны құрудың негізгі буыны
болуы қажет.
Қазақстан Республикасының ұлттық патенттік жүйесі маңызды
стратегиялық ресурс болып табылады, оның потенциалды мүмкіндіктері шексіз.
Әдетте, біздің мемлекетіміздің экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігінің
факторы ретінде бағаланатын патенттік жүйе ғылыми-техникалық және
әлеуметтік-экономикалық реформаларда маңызды рөл атқаруға тиіс және
нарықтық қатынастарды кеңейтіп, елдің зияткерлік әлеуетін арттырудың
қомақты факторына айналуы қажет.
Қазақстан Республикасының жаңа жағдайдағы патенттік жүйесінің міндеті
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру
стратегиясынан туындайды. Бұл міндет Қазақстанда тауарлар мен зияткерлік
меншік құқықтары қорғалған тауарлар мен қызметтердің өндірісі үшін қолайлы
инновациялық ахуалды қалыптастырудың қажетті әрі жеткілікті патенттік-
құқықтық, патенттік-ақпараттық және институционалдық шарттармен қамтамасыз
етуге және жаһандану жағдайында Қазақстан Республикасының халықаралық
экономикалық қатынастардың тең құқылы және бәсекеге қабілетті әріптесі
ретінде өз орнын алуға бағытталған.
Патенттік жүйенің қазіргі жағдайын талдау және оны дамыту проблемалары
3.1.Зияткерлік меншікті қорғау саласындағы әлемдік жүйенің жағдайы және
оның даму үрдістері
Жүз жылға жуық тарихы бар әлемдік патенттік жүйені құру адамзаттың ең
керемет жетістіктерінің бірі деп айтуға әбден болады. Қазіргі өнертабыс
патенттерінің алғы үлгісі болып табылатын бірінші факультативтік
артықшылықтардың пайда болуы орта ғасырлардың соңына келеді. XVIII ғасырдың
соңынан басталған патенттік құқықтың дамуындағы жаңа кезең бірінші
облигаторлық патенттердің пайда болуымен сипатталады. Осы кезеңнің
эволюциясы, шын мәнінде, патенттік жүйенің негізгі қағидараларын
белгілейтін, өнертапқыш пен мемлекет арасындағы мәмілені құрайтын 1877
жылғы герман Патент Заңының шығуымен аяқталды, оған сәйкес өнертапқыш өзі
шығарған, жалпы жұрттың назарына жарияланатын жаңалығының мәнін ашады және
осылайша ғылыми-техникалық прогресті ынталандырады. Оның орнына мемлекет
өнертапқышқа осы жаңалықты белгілі бір мерзімде, белгіленген бір аумақта
пайдалануға монопольдық құқық береді.
Әлемдік патент жүйесінің ХХ-ХХІ ғасырлардағы ең жаңа тарихында басқа
мемлекеттерде кейіннен шыққан заңдар әлде де классикалық патент құқығының
қалыптасқан нормаларын түбегейлі өзгерте алатындай ешбір жаңа идеяны
енгізген жоқ. Осыған қарамастан, әлемдік патенттік жүйе Өнеркәсіптік
меншікті қорғау туралы Париж конвенциясын қабылдаған сәттен бастап даму
жолында және бүгінгі таңда барынша жаһанданған болып табылады.
Өнеркәсіптік меншік және авторлық құқық саласындағы 20-дан астам
келісім қазіргі заманғы халықаралық зияткерлік меншік жүйесінің негізі
болып табылады, олардың ішіндегі мейлінше маңыздылары мыналар:
1883 жылғы 20 наурыздағы Өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы Париж
Конвенциясы;
1944 жылғы 15 сәуірдегі Зияткерлік меншік құқықтарының сауда-саттық
аспектілері жөніндегі келісім (бұдан әрі - ТРИПС Келісімі);
1891 жылғы 14 сәуірдегі Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид
келісімі;
1970 жылғы 19 маусымдағы Патенттік кооперация туралы шарт (бұдан әрі –
РСТ шарты);
1958 жылғы 31 қазандағы Тауар шығарылған жерлердің атауларын қорғау
және оларды халықаралық тіркеу туралы Лиссабон келісімі;
1961 жылғы 2 желтоқсандағы Өсімдіктердің жаңа сорттарын қорғау
туралы халықаралық конвенция (бұдан әрі – УПОВ конвенциясы);
1968 жылғы 8 қазанда Локарнода қол қойылған Өнеркәсіптік үлгілердің
халықаралық сыныптамасын құру туралы Локарно келісімі;
1967 жылғы 14 шілдеде Стокгольмде және 1977 жылғы 13 мамырда Женевада
қайта қаралған, 1957 жылғы 15 маусымдағы Таңбаларды тіркеу үшін тауарлар
мен қызметтердің халықаралық сыныптамасы туралы Ницца келісімі;
1971 жылғы 24 наурыздағы Халықаралық патент сыныптамасы туралы
Страсбург келісімі;
1925 жылғы 6 қарашадағы Өнеркәсіп үлгілерін депозиттеу туралы Гаага
келісімі.
Бұл шарттар әрбір елдегі Зияткерлік меншікті қорғаудың халықаралық
деңгейде келісілген негізгі стандарттарын белгілейді. Бірақ жеделдетілген
техникалық прогресс пен сауданы жаһандандыру қысқа мерзім ішінде жаңа
өнертабыстар мен көптеген елдерде тауар таңбалары мен өнеркәсіптік үлгілер
болып табылатын коммерциялық құндылығы бар активтерді қорғауды қамтамасыз
ететін тетіктерді құру қажеттілігін туғызады. Дүниежүзілік зияткерлік
меншік ұйымының (ДЗМҰ) Өнертабыстарды, тауар таңбалары мен өнеркәсіптік
үлгілерді қамтитын төрт шарты: Патенттік кооперация туралы шарт, Тауар
таңбаларын халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімі, Тауар шығарылған
жерлердің атауларын қорғау және оларды халықаралық тіркеу туралы Лиссабон
келісімі, Өнеркәсіптік үлгілерді халықаралық депозитке салу туралы Гаага
келісімі бір халықаралық тіркеу немесе берілген өтінім қатысушы
мемлекеттердің кез келгенінде күшін сақтайтындай жағдайды қамтамасыз етеді.
Қазақстандық өтінім берушілерге, сонымен бірге осы өнеркәсіптік меншік
объектісіне қорғау сұралатын барлық елдерде өтінімдерді оңайлатылған
тәртіппен беру мүмкіндігі берілген.
1970 жылы құрылған ДЗМҰ сәйкес жағдайларда кез келген басқа
халықаралық ұйымдармен өзара әрекет жасау және мемлекеттердің
ынтымақтастығы арқылы зияткерлік меншікті қорғауға көмектесуге шақырылған,
сондай-ақ Париж одағы мүшелерінің қол қойған бірнеше шарттарының шеңберінде
сонымен қатар Париж және Берн конвенцияларының шеңберінде құрылған
одақтардың әкімшілік ынтымақтастығын қамтамасыз ететін Біріккен Ұлттар
Ұйымы (бұдан әрі – БҰҰ) жүйесінің мамандандырылған халықаралық ұйымы болып
табылады.
ДЗМҰ әкімшілік ететін халықаралық келісімдерден басқа, зияткерлік
меншік саласындағы елдердің ынтымақтастығы мынадай аймақтық ұйымдар аясында
жүзеге асырылады:
Еуропалық патенттік ұйым (ЕПҰ);
Еуразиялық патенттік ұйым (ЕАПҰ);
Африка зияткерлік меншік ұйымы (ОАРИ);
Африка аймақтық өнеркәсіптік меншік ұйымы (ARIPO).
Сонымен қатар, Дүниежүзілік сауда ұйымы шегінде (бұдан әрі – ДСҰ)
жасалған ТРИПС келісімі әлемдік зияткерлік меншікті қорғау жүйесінде аса
маңыздысы болып табылады. Бұл Келісім зияткерлік меншік құқықтарының барлық
дәстүрлі түрлерін – авторлық құқықтарды, сабақтас құқықтарды, өнеркәсіптік
меншік құқықтарын және жабық коммерциялық ақпараттар құқықтарын қорғауды
қамтамасыз етуге бағытталған. ТРИПС келісімі осы келісімге қатысушы барлық
елдер үшін міндетті ең төменгі стандарттарды белгілейді.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруіне байланысты зияткерлік меншікті қорғау
саласындағы заңдар толығымен ТРИПС Келісімінің нормаларына сәйкестендірілді
деуге болады.
Соңғы кезде белсенді дамып келе жатқан экономикалық байланыстарды
жаһандандыру және халықаралық сауданы одан әрі ырықтандыру инновациялардың
және олардың әлемдік нарықта сенімді құқықтық қорғалу қажеттілігін күшейте
түсіп, бәсекелестік сайысты шиеленістіре түсті. Ол өз кезегінде жалпы
зияткерлік меншікті және әсіресе өнеркәсіптік меншікті құқықтық қорғау
жүйесінің рөлін арттырады, өйткені соңғысы өнеркәсіптік меншік зерттеулер
мен өңдемелердің нәтижелерін қорғауды қамтамасыз етеді, сонымен қатар,
ғылыми-техникалық дамуды ынталандырады. Жапония, АҚШ, Австралия, Қытай
сияқты алдыңғы қатарлы әлемдік державалар зияткерлік меншікті қорғау
саласында
ХХІ ғасырға арналған өзіндік стратегияларын қабылдаған. Мысалы, Ұлыбритания
мен АҚШ-та олар басқыншылық. Олардың мәні - өнертабыстардың көпшілігін
басқа елдерде, көбінесе дамушы елдерде тіркеуде. Бұл стратегия ертеңгі
тауарлар және қызметтер нарығын жабуға және өзіндік технологияларды ілгері
тартуға көмектеседі. Осындай зияткерлік экспансияның мүмкін болуына
мемлекеттік протекционизм саясаты қосымша күш береді. Жапонияның осы
саладағы стратегиялық бағдарламасы зияткерлік меншікке негізделген ұлтты
қалыптастыруға бағытталған.
1985 жылдан бастап экономикалық дамыған елдердің шетелге жіберетін
өтінімдер ағынының елеулі өсуі белгіленеді. 2001 жылғы деректер бойынша АҚШ
шетелдік патенттеуі ең жоғары денгейдегі ел болып табылады, жалпы әлемдік
ағында американдық өтініш білдірушілерден келіп түскен өтінімдер үлесі 28 %
құрайды. Жапон және Германия фирмалары өз үлестерін өсіруде, олар тиісінше
14,3% және 19%-ға ие, келесі орында Ұлыбритания мен Франция.
РТС Шарты бойынша берілетін өтінімдер статистикасы мына кестеде
ұсынылады.
Ел 2004 жылғы бүкіл әлемде берілген РСТ өтінімдерінің жалпы
санынан пайыздық үлесі
АҚШ 34,99
Жапония 16,9
Германия 12,4
Франция 4,4
Ұлыбритания 4,2
Финляндия 1,4
Ресей 0,4
Қазақстан 0,006
Қалған елдер 25,304
Барлығы 100% (120100 өтінім)
Жоғарыда келтірілген статистикалық деректерге сүйенсек, шетелдік
патенттеу денгейі бойынша және РСТ тәртібімен берілген өтінімдер саны
бойынша, мемлекеттік денгейде қабылданатын нақты стратегиялары мен бәсекеге
қабілетті патенттік жүйелері бар әлемнің жетекші елдері көш басқаратыны
айқын.
Экономикалық қатынастарды жаһандандыру зияткерлік меншікті құқықтық
қорғау жүйесін интернационалдандыру және ұлттық патенттік рәсімдердің
үйлесімді болу қажеттілігін тудырады.
Бүгінгі таңда зияткерлік меншікті қорғаудың әлемдік жүйесінде ұлттық
жүйелер арасындағы ерекшеліктерді жоюға әкеп соғатын тұрақты үрдіс байқалып
отыр, ол зияткерлік меншік иегерлеріне жаһандық құқық қорғауды пайдалануға
мүмкіндік береді.
Ұлттық жүйелер көбінесе дамыған елдер болып табылатын мейлінше
ұйымдасқан зияткерлік меншік жасаушылар мүдделерінің тұтынушылардың
мүдделерінен іс жүзінде басым болуы тәуекеліне қақтығысып отыр.
Әлемдік патенттік жүйені дамытудың қалыптасып отырған жалпы әлемдік
үрдісіне орай инновациялық даму мақсатында Қазақстан зияткерлік меншікті
сенімді қорғауды қамтамасыз ететін, икемді әрі тиімді, қазіргі заманғы,
бәсекеге қабілетті патенттік жүйенің жаңа үлгісін жасауға ұмтылып отыр.
3.2. Қазақстанның патенттік жүйесінің даму тарихы мен проблемалары
Қазақстан Республикасының ұлттық патенттік жүйесінің құрылуы
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті жанындағы Ұлттық патенттік
ведомство туралы Қазақстан Республикасы Президентінің № 806
Жарлығына қол қойған күннен, яғни 1992 жылғы 23 маусымнан бастау алады.
Ұлттық патенттік жүйені құрудың негізгі мақсаттары республиканың ғылыми-
техникалық потенциалын сақтап қалу және қорғау, өнеркәсіптік меншік
саласындағы өркениетті нарықтық қатынастарды құру, отандық өнертапқыштардың
шығармашылығын демеу болып табылады.
Қазақстан Республикасының Патенттік ведомствосы өзінің қызмет ету
кезеңінде бірқатар ұйымдастырушылық өзгерістерді басынан кешті және қазіргі
кезде мемлекеттік басқару органы – Қазақстан Республикасы Әділет
министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитеті мен сараптама жасау ұйымы
– Ұлттық зияткерлік меншік институты РМҚК-ны қамтитын екі деңгейлі
құрылым болып табылады.
Ұлттық патенттік жүйенің негізін 1992 жылғы маусымда ТМД елдері
арасында алғаш қабылданған Қазақстан Республикасының Патент заңы (бүгінде
1999 жылғы 16 шілдедегі Заң қолданылып жүр) және 1993 жылғы қаңтарда
қабылданған Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар
шығарылған жерлердің атаулары туралы Қазақстан Республикасының Заңы
(бүгінде 1999 жылғы 26 шілдедегі Заң қолданылып жүр) құрған.
Кейінгі жылдары зияткерлік меншік саласындағы заңдар Авторлық құқық
және сабақтас құқықтар туралы, Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы,
Интегралды микросхемалар топологиясын құқықтық қорғау туралы Қазақстан
Республикасының Заңдарымен толықтырылды.
Қазақстанда ұлттық заңдарға сәйкес, үстірт тексеру, формальды
патенттеудің жүйесі әрекет етеді, бұл жағдайда өнертабысқа, өнеркәсіптік
үлгіге екі түрлі қорғау құжаты беріледі.
Үстірт тексеру жүйесі бойынша өтінім материалдарының формальды
сараптамасы әлемдік жаңашылдық, өнертабыстың өнертапқыштылық денгейі және
өнеркәсіптік қолдану, патентке қабілеттілігі сияқты өлшемдерді тексерусіз
өткізіледі, ал қорғау құжаты (алдын ала патент) 5 жыл мерзімге өтініш
білдірушінің тәуекелі мен жауапкершілігіне беріледі.
Патенттеудің тексеру жүйесі патент алу үшін өтінім материалдарының
толық сараптамасын (мәні бойынша сараптама) жасау кезінде қолданылады, ол
өнертабысты патентке қабілеттіліктің барлық өлшемдері - әлемдік жаңашылдық,
өнертапқышты деңгейі мен өнеркәсіптік қолдану бойынша тексеруді қамтиды.
Мәні бойынша сараптаманы өткізу кезінде, әлемде басымдықтың күніне дейін
жалпыға қолжетімді болған және РСТ құжаттарының минимумы болып саналатын
ақпарат көздері бойынша ақпараттық іздестіруді жүргізу қажет. Бұл жетекші
елдердің: Германияның, АҚШ-тың, Ұлыбританияның, Францияның, Швейцарияның
(тек неміс және француз тілдерінде), Жапонияның, КСРО-ның, Ресейдің, осы
елдерде берілген патенттерді қоса алғанда, патенттік құжаттары; РСТ жүйесі
бойынша жарияланған халықаралық өтінімдер; Еуразиялық патенттік
ведомствоның КСРО-ның 1920 жылдан бері мүмкін болған жерде жарияланған
патенттеріне, ретроспективасы бар авторлық куәліктерге өтінімдер;
Еуразиялық патенттік ведомствоның жарияланған өңірлік патенттері, КСРО-ның
ретроспективасы бар авторлық куәліктері, сонымен бірге 5 жылдан кем емес
(басымды 30 жыл шамасында) ретроспективасы бар ғылыми-техникалық ақпарат.
Өнертабыстың жаңалығын анықтау кезінде Қазақстан Республикасында
патенттелген өнертабыстар мен пайдалы модельдер ескеріледі, сондай-ақ
Қазақстан Республикасында өнертабыстарға және пайдалы модельдерге басқа
адамдар тапсырған өтінімдер (олардың басымдығы бұрынырақ болған жағдайда).
Патент өзінің иесіне 20 жыл мерзімге объектіні рұқсатсыз пайдаланудан
толыққанды қорғауға мемлекет кепілдік беретін қорғау құжаты болып табылады.
Қазақстан Республикасының патент жүйесі әрекет еткен уақытта
өнертабыстарға берілген 18377 қорғау құжатының ішінде алдын ала
патенттеудің үлесі 13446 немесе олардың жалпы санының 73 % құрайды.
Бұл жағдай елдегі инновациялық қызметке теріс әсер етеді, өйткені
бизнес пен өндірушілер алдын ала патентті өндірісте іс жүзінде жүзеге асыру
үшін орта және ұзақ мерзімді салымдардан ұстанады, себебі ол формальды
сараптама жасау негізінде өтінім берушінің, патент иеленушінің тәуекелі мен
жауапкершілігіне беріледі.
1993-2005 жылдар аралығындағы алдын ала патенттер мен патенттердің берілу
серпіні
Кестеде көрсетілгендей, өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғау
көбінесе патенттеудің үстірт тексеру жүйесі негізінде берілген алдын ала
патенттермен жүзеге асырылады. Патенттеудің үстірт тексеру жүйесін басым
жүйе ретінде айырып қарастырудың бірден бір себебі, патентке
қабілеттіліктің барлық өлшемдерін тексерумен бірге өтінімдерге қажетті мәні
бойынша сараптама жүргізу үшін Қазақстанда әлемдік патенттік құжаттаманың
сараптамалық қорының болмауынан туындады. Мұндай қорлардың негізгісі РСФСР-
да (Өнертабыстар бойынша мемлекеттік комитет), резервтік қор Украина КСР-да
орналасқан болатын. Тәуелсіздікке ие болғаннан кейін, Қазақстан аталған
қорларды пайдалану мүмкіншілігінен айырылды. Сондықтан да ұлттық өтінім
берушілердің өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғауды қамтамасыз ету тек
формальды сараптама қамтитын үстірт тексеру жүйесін пайдалану арқылы жүзеге
асырылды, бұл мәселенің бірден бір шешімі болып табылды.
Бұл жүйенің жағымды жағы өтінім материалдарын жылдам қарап, өтінім
берушінің алдын ала патент алуы еді, ол өтінім берушіге өзге тұлғалардың
тарапынан жозықсыз бәсекелестіктен қорықпай өзінің объектісін құқық
иеленуші ретінде қолдануға мүмкіндік берді. Бірақ ҚР Патент заңының кейінгі
редакцияларында алдын ала патент беру мерзімі патент беру мерзімімен
теңестірілген. Алдын ала патенттің оның тез берілуіндегі негізгі
артықшылығы іс жүзінде жойылған, бұл өнертапқыштардың өз құқықтарын
қорғауына теріс әсерін тигізді .
Сондай-ақ, алдымен алдын ала патент алу, тек содан кейін патент алу
туралы өтініш беруді қамтитын, өнертабыстар мен пайдалы модельдерге қорғау
құжатын алудың қатаң реттелген кезектілігі сараптама жасау мерзімінің
негізсіз созылуына және өтінім берушілердің өз объектілеріне тиісті
қорғауды алудағы әрекет ету еркіндігін шектеуге әкеп соқты не өтінім
берушілер патент алудан мүлдем бас тартты.
Бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кірген бір қатар жоғары
дамыған елдердің патенттеу жүйелеріне талдау жасай отырып (АҚШ, Швейцария,
Австралия, Жапония, Ұлыбритания, Канада, Германия, Австрия, Франция)
бұлардың басым көпшілігі өтінімнің формальды (алдын ала) сараптамасынан
кейін жарияланымды көздейтін патенттеудің мерзімі ұзартылған тексеру
жүйесін пайдаланатындығын атап өтуге болады. Бұлардан ерекшеленетін АҚШ-та
өтінімдерді жарияланымсыз тексеру жүйесі пайдаланылады, Швейцарияда тексеру
жүйесі тоқыма және сағат өнеркәсібі объектілері үшін қолданылады, ал қалған
объектілер үшін үстірт сараптама жасау жүйесі қолданылады.
Қазіргі кезде Қазақстандағы инновациялық үдерістердің жеделдетілуіне
байланысты қорғау құжаттарын беру мерзімін айтарлықтай қысқарту қажеттілігі
туындап отыр. Бірқатар елдердің тәжірибесі патенттік өтінімдердің
сараптамасын өткізуді жеделдету патенттің қолданылу мерзімін ұзартуға әкеп
соғатынын көрсетті, ол ғылыми-техникалық прогреске объектіні өндіріске
мейлінше ерте енгізуге әсерін тигізеді және өнертапқыштарды патент алуға
ынталандыра түседі.
Сондықтан, жаңарып отырған ұлттық патенттік жүйе берілетін қорғау
құжаттарының сапасы мен сенімділігін қамтамасыз етуге тиіс және елдің
ғылыми-техникалық потенциалын дамытуға ықпал етуге тиіс.
Сондай-ақ, географиялық сілтемелер, фирмалық атаулар, генетикалық
ресурстар, фольклор және т.б. сияқты дәстүрден тыс зияткерлік меншік
объектілерін қорғау мәселесін шешу керек.
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың
2007 – 2011 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама)
Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096
Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2003 – 2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асырудың қосымша
құралдарын қамтиды.
Сервистік-технологиялық экономика жағдайында зияткерлік меншік пен оны
пайдаланудың әр түрлі стратегиялары компаниялардың бәсекеге
қабілеттіліктерінің өсуінің күшті құралына айналады. Әсіресе, бұл құбылыс
әлемнің бәсекеге барынша қабілетті он бес елдің шағын және ірі
компанияларының қызметінен белгілі. Сондықтан Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Қазақстанның
ұлттық патенттік жүйесінің осы үрдіске сәйкес дамуын талап етеді.
Қазақстанда да зияткерлік ресурстар бизнес активтеріне айналуы қажет, ал
бизнестің бәсекелестік стратегиясын құруда әр компания өзінің ұзақ мерзімді
бәсекелестік басымдықтарына қол жеткізудегі патенттік стратегиясын құру
қажет.
Ол үшін республикада зияткерлік меншік құқықтарымен қорғалатын
тауарлар мен қызметтерді өндіру үшін қолайлы инновациялық ахуал орнату
қажет.
Бағдарлама мемлекеттің зияткерлік меншік объектілерін пайдалана
отырып, бәсекелестік сайыстың құралдарын құру мен дамытудағы инновациялық
кәсіпкерлікті қолдау және патенттік жүйенің дамуы бойынша мемлекеттік
бағдарламаны құрайды.
Осы өнімнің көлемі қарқынының өсуіне қарай, әлемдік экономикалық
айналымға қосылу мүмкіндігіне ие болу үшін, экспорттық нарықта орнықты орын
алу мақсатында әлемдік патенттік жүйесінің беретін барлық артықшылықтарын
қолдану қажет. Нәтижесінде жаңа экономиканың жағдайында құн қалыптастыру
тізбегінде патенттік жүйенің ең маңызды буындарының бірі екендігі көрінеді.
Бағдарламаның мақсаты ұлттық патенттік жүйенің тиімділігін арттыру
болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
1. Өнеркәсіптік меншік объектілерін патенттеу рәсімін жаңғырту, оның
ішінде патенттік өтінімнің сараптамасын уақтылы қамтамасыз ету, қорғау
құжаттарын беру мерзімін қысқарту және олардың сенімділігін арттыру.
2. Зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласын кеңейту және
жетілдіру.
3. Толыққанды патенттік–ақпараттық ресурстарды құру.
4. Патенттік қызмет инфрақұрылымының институционалдық негіздерін
жасау.
5. Өнертапқыштық және патенттік-лицензиялық қызметті қолдау және
жандандыру.
6. Ішкі нарықты жалған тауарлардан қорғауға ықпал ету және
өнеркәсіптік меншік объектілерін заңсыз пайдаланудың жолын кесу жөніндегі
шараларды жетілдіру, контрафактілік өнім деңгейін қысқарту.
5. Бағдарламаның негізгі бағыттары мен іске асыру тетіктері
1. Зияткерлік меншік объектілерін патенттеу рәсімдерін жаңғырту
1.1. Өнертабыстар мен пайдалы модельдерді патенттеу
Қазіргі кезде Қазақстанда өнертабыстарды патенттеудің үстірт қарау
және тексеру жүйесі, ал пайдалы модельдер үшін – үстірт қарау жүйесі әрекет
етеді. Қазақстан Республикасының өнертабыстарға берілетін патенті алдын ала
патент берілгеннен кейін ғана беріледі.
Қазақстан Республикасының қорғау құжаттарының статистикалық талдауы
ұлттық патент иеленушілерге берілген қорғау құжаттарының арасындағы
патенттердің саны шамамен 10 пайызды, ал алдын-ала патенттер 90 %
құрайтындығын көрсетіп отыр. Біздің еліміздің аумағындағы 3299 аса
еуразиялық патенттерді есепке алғанда толыққанды патенттік қорғанысқа
негізінен шетелдік өтінім берушілер ие. Патенттік нарық үшін бәсекелестік
сайыста ұлттық патент иеленушілер көбінесе алдын ала патентті пайдаланады,
олар өздерінің міндетті әрі дәйекті екі сатылы патент алу рәсімдерінің
нәтижесі болып табылатын ұзақ мерзімді патенттік позицияны ұстап тұру
мүмкіндігін жүзеге асырмайды.
Қазақстан зияткерлік меншік саласындағы барлық маңызды халықаралық
конвенциялар мен шарттарға қосылды, ол қазақстандық өтінім берушілерге
халықаралық патенттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бірақ
өнертабыстарға берілетін қазақстандық өтінімдердің көп дегенде
1 %-дан кемі әлемнің өзге елдерінде патенттеледі. Ал халықаралық патенттеу
жаһандық нарыққа шығуға дайындық, экспортты қорғау және халықаралық
ауқымдағы инновация тәуекелдерін сақтандыру құралы болып табылады.
Ұлттық өтінім берушілердің мүдделерін, ұлттық зияткерлік меншікті
қорғау үшін, сондай-ақ Қазақстанның жақында ДСҰ-ға кіруіне байланысты
отандық патенттік нарықты жандандыру, күшейту және ұлттық патенттік жүйені
халықаралық патенттік тәжірибемен өзара үйлестіру қажет.
Өнеркәсіптік меншік объектісін патенттеу рәсімін модернизациялау
келесі негізгі жайғасымдарды қамтиды:
алдын ала патенттен бас тарту;
инновациялық патентті енгізу;
ТРИПС келісімінің ережелеріне сәйкес өнертабыс объектісі деген ұғымды
ырықтандыру;
Беру рәсімін өтінім құжаттарын ДЗМҰ-дың патенттік құқық туралы шартының
(PLT) ережелері негізінде ұсыну арқылы жеңілдету;
Өнертабысты құқықтық қорғау инновациялық патентке немесе балама
негіздегі патентке өзара өзгерту мүмкіндігін қарастыра отырып, өтінім беру
жолымен жүзеге асырылатын болады, бұл ретте инновациялық патентке дауласу
және оны жарамсыз деп тану стандартты патенттерге қойылатын негіздемелер
бойынша жүзеге асады, соның ішінде мәлімделген объектінің патенттік
қабілеттілігінің барлық шарттарына сәйкессіздігі бойынша да жүзеге асады.
Жергілікті жаңашылдығы мен өнеркәсіпте қолдануға жарамдылығына сараптама
қорытындысы бойынша берілетін инновациялық патент өнеркәсіптік меншікке
айрықша құқықтың жедел құжаты ретінде инновацияларды нарыққа жылдам шығару
құралдарының бірі болып табылады.
1.2. Өнеркәсіптік үлгілерді патенттеу
Қазақстанда өнеркәсіптік үлгілерді қорғау Патент заңына сәйкес
үстірт қарау-тексеру жүйесі бойынша іске асырылады. Формальды сараптаманың
нәтижесі бойынша өтінім берушіге өтінім берген күннен бастап бес жыл бойы
күшін сақтайтын алдын ала патент беріледі, мәні бойынша сараптаманың
нәтижесі бойынша өтінім берілген күннен бастап он жыл бойы күшін сақтайтын
және бес жылға ұзарту мүмкіншілігі бар патент беріледі.
2006 жылдың 1 қаңтарына Қазақстан Республикасының патенттік
ведомствосына өнеркәсіптік үлгіге 938 өтінім келіп түсті, 500 астам қорғау
құжаты берілді, оның ішінде жартысына жуығы қорғау құжаттарын күшінде ұстап
тұрмаған салдарынан жойылды. Статистика негізінен шетелдік өтінім
берушілерден келіп түсетін өтінімдердің бестен бір бөлігіне ғана мәні
бойынша сараптама жасалатындығын көрсетеді, олар ұлттық өтінім берушілердің
әзірлемелерінің көркемдік-конструкторлық деңгейін көтеру және шетелдік
аналогиялардан көшірме жасамай бәсекеге қабілетті бұйымдарды өндіру
мақсатында өнеркәсіптік үлгілерді патенттеудің тексеру жүйесін енгізу
жоспарланады. Патент заңындағы осы сияқты өзгерістер ұлттық өтінім
берушілерден келіп түсетін өтінімдердің санын азайтатыны күмәнсіз, бірақ
келешекте жаңа, бірегей көркемдік-конструкторлық бұйымдардың жасалуына
мүмкіндік туғызады. Бір сатылы мәні бойынша сараптама жасауға көшу
өнеркәсіптік үлгіге патентті алудың мерзімін анағұрлым қысқартады және
бөтен біреудің патенттелген үлгілерін пайдалануына байланысты соттық
істердің санын азайтады.
Өнеркәсіптік үлгілерді патенттеудің тексеру жүйесіне көшу,
ведомстволары мәні бойынша сараптама жүргізетін елдердің ұлттық
заңнамаларының ерекшеліктерін ескере отырып жасалған, 1999 жылғы
2 шілдеде ДЗМҰ-дың дипломатиялық конференциясы қабылдаған, өнеркәсіптік
үлгілерді халықаралық тіркеу туралы Гаага келісімінің Женева актісіне
Қазақстанның қол қоюына мүмкіндік береді.
Ұлттық патенттік заңнаманың негізгі нормалары Гаага келісімінің
Женева актісінің негізгі ережелеріне қайшы келмейді және халықаралық жүйе
бойынша тіркеуге келетін объектілерге қатысты дербес шешім қабылдауға, атап
айтқанда:
- өнеркәсіптік үлгіні тіркеуге халықаралық өтінім берілген күнді оның
патенттік ведомствоға түскен күні бойынша белгілеуге;
- көп объектілік өтінімді қарауға қабылдамауға және бөлініп алынған
өтінім үшін қосымша баж салығын төлетуге;
- бас тарту туралы ведомствоның қорытындысын шығару мерзімін 12 айға
дейін ұзартуға;
- уағдаласушы тараптың заңнамасында осы сияқты норманың болмауына
байланысты өтінім берушіге жарияланымның мерзімін ұзартуды қабыл алмауға
мүмкіндік береді;
Женева актісі жеке баж жүйесін енгізеді. Уағдаласушы тарап баж
салығының көлемін өзі белгілей алады, бірақ ол ДЗМҰ-дың Халықаралық бюросы
белгілеген баж салығының көлемінен артық болмау керек.
Қазақстанның Женева актісіне қол қоюы шетелдік өтінім берушілерден
өнеркәсіптік үлгілерді тіркеуге келіп түскен өтінімдердің легін көбейтеді
және бөтен біреулердің патенттеген объектілерін пайдалануды бодырмау үшін
жаңа бұйымдарды құрастырып өндіруде отандық өтінім берушілердің
жауапкершілігін арттырады, сонымен қатар патенттік ведомствоның штатын
шетел тілін жетік білетін білікті сарапшылармен толықтыруды талап етеді.
1.3. Тауар таңбаларын және
тауарлар шығарылған жерлердің атауларын тіркеу
Қазақстан Республикасында жыл сайын халықаралық өтінімдерді қосқанда
тауар таңбаларын тіркеуге 6500-ден астам өтінім беріледі. Пайыздық
арақатынаста жалпы өтінімдердің санынан қазақстандық өтінім берушілердің
ұлттық тіркеу жүйесіндегі үлесі - 76%, ал шетелдіктердің үлесі - 24 %.
Ұлттық өтінім берушілерден түсетін өтінімдердің тұрақты саны өндірушілердің
өз тауар таңбаларына құқықтық қорғау алып, олардың рұқсатсыз пайдаланылуын
болдырмауғаұмтылатынын куәландырады.
ДЗМҰ-дың 2004ж. есебінен алынған деректер
Ел Ұлттық өтінім берушілер Шетелдік өтінім берушілер
Халықаралық тіркеу Барлығы %
KZ 2908 1070 2545 6523 44,6
BY 2410 1027 4387 7824 30,8
UA 11516 2434 6369 20319 56,7
RU 23571 7088 9952 40611 58
DE 62576 3342 8279 74197 84,3
US 213495 26988 7110 247593 86,2
JP 110270 18573 7136 135979 81
Ұлттық, шетелдік өтінім берушілерден ұлттық патенттік ведомстволарға
және таңбаларды халықаралық тіркеу жүйесі бойынша Қазақстан Республикасы
мен алдыңғы қатарлы шет елдерде берілетін өтінімдердің салыстырмалы
талдауы, Германия, Америка және Жапонияда тауар таңбаларын тіркеуде ұлттық
өтінім берушілердің белсенділігі 80% жоғары екенін анықтады, ал Қазақстанда
жалпы санның жартысына жақындағанын көруге болады, бұл жәйт ТМД елдерінің
көрсеткіштерімен толық шамалас.
Тауар таңбалары дамыған экономиканың ажырамас бөлігі бола бастады,
тауар өндірушілер үшін өсіп келе жатқан құндылыққа айнала отырып, нарықтық
қатынастарға қатысады. Материалдық емес активтер ретінде кәсіпорынның визит
карточкасы бола тұра тауар таңбалары, фирманың нарықтық құнының елеулі
үлесін құрайды және кепілге беру, сатып алу және сату нысаны бола алады.
Тауар таңбаларын интернетте олардың иелерінің рұқсатынсыз пайдалануды
тауар таңбасы иелерінің айрықша құқықтарының бұзылуы деп танитын Тауар
таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің
атаулары туралы Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген 2005 жылғы 1
тамыздағы толықтыру тауар таңбалары иелерінің құқықтарын телекоммуникация
желілері арқылы жиі бұзу жағдайларын сот тәртібімен реттеуге мүмкіндік
береді.
Соңғы жылдары Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімінің
жүйесі бойынша шетелде тіркелетін тауар таңбаларының саны көбейді. 2006
жылдың 1 қаңтарына халықаралық жүйе бойынша қазақстандық өтінім
берушілерден шетелдерге 170 өтінім берілді, оның ішінде 19 өтінім 2004
жылы, ал 35 өтінім 2005 жылы. Халықаралық тіркеуге көбінесе спорт
тауарлары, банк қызметтері, дәрі-дәрмек, тағам өнімдеріне қатысты таңбалар
беріледі.
Қазақстан Республикасы 1993 жылы бекіткен Таңбаларды халықаралық
тіркеу туралы Мадрид келісімі тауар таңбаларын бір халықаралық тіркеу
арқылы келісімнің бірнеше қатысушы елдерінде қорғау мүмкіндігін туғызады.
Кейбір дамыған елдердің келісімге қатысушылардың қатарына кірмеуінің бірден-
бір себептері мынадай:
тауар таңбасының міндетті түрде шығарылған елінде тіркелуі;
бас тарту себептерін көрсете отырып қорғау берілмеу туралы
хабарламаны жіберумен қатар, аталған елде таңбаға сараптама жасау
мерзімінің біршама қысқа (бір жыл) болуы;
халықаралық өтінімнің ұлттық өтінімге бес жыл бойы тәуелді болуы және
ұлттық тіркеудің күші жойылған кезде оның күшінің жойылуы;
1989 жылы жасалған Мадрид хаттамасының Мадрид келісіміне қарағанда
бір қатар артықшылықтары бар:
- халықаралық өтінім ұлттық (өңірлік) өтінімге негізделуі мүмкін;
- Хаттаманың 5(2)(b)-бабына сәйкес кез келген уағдаласушы тарап
өтінімді қарау мерзімін бір жылдан 18 айға ауыстыруы туралы мәлімдеме
жасауы мүмкін;
- жеке салығы жүйесі енгізілген, бұл жүйе бойынша уағдаласушы тарап,
ол көрсетілген жағдайда, белгілі бір шектеулерді ескере отырып, баж
салығының көлемін өзі белгілей алады;
- базалық тіркеудің күші жойылған жағдайда көрсетілген уағдаласушы
елдерде халықаралық тіркеуді ұлттық (өңірлік) өтінімге өзгерту мүмкіндігі
ескерілген;
- жұмыс тілі ретінде француз және ағылшын тілдерін пайдалану
мүмкіндігі.
2005 жылғы 15 шілде күніне Мадрид хаттамасында 66 қатысушы болған,
оның ішінде Дания, Финляндия, Жапония, Ұлыбритания, АҚШ.
Армения, Австрия, Беларусь, Қытай, Франция, Германия және басқалары
(барлығы 77 ел) бір мезгілде Мадрид келісімінің және хаттамасының
қатысушылары болып табылады.
Қазақстанның Мадрид келісімі хаттамасына қол қоюы отандық өтінім
берушілердің ұлттық өтінімдер негізінде халықаралық өтінімдерін берілген
елде тіркелуін күтпестен беру жағдайын келешекте жақсартады. Хаттамада
базалық өтінімнің күші жойылған жағдайда халықаралық тіркеуді ұлттық немесе
өңірлік өтінімдерге өзгерту мүмкіндігі көзделмеген. Қазақстанның хаттамаға
қатысуы ұлттық заңнамаларының ерекшеліктеріне байланысты мадрид екелісімі
бойынша өтінім беру мүмкіндігі болмаған, АҚШ, Жапония, Финляндия сияқты
елдерден келіп түсетін халықаралық өтінімдердің санын көбейтеді.
Тауар шығарылған жерлердің атауларын тіркеуге қатысты, қазақстандық
өндірушілердің өз өніміне қатысты мұндай қорғаудың түрін іс жүзінде
пайдаланбайтынын атап өту қажет. 2005 жылдың қараша айына дейін Қазақстан
Республикасында тауар шығарылған жерлердің 8 атауы тіркелді, оның ішінде 2
чехиялық және 6 қазақстандық. Сонымен қатар, Қазақстанның аумағы табиғи
ресурстардың әр түрлілігімен танымал, сондықтан көптеген өңірлер ерекше
қасиеттері бар тауарларды ұсына алады. Сонымен бірге кейбір жерлер
өздерінің дәстүрлі қолөнерлерімен және бірегей рецептерімен әйгілі.
Осылайша, тауарлардың шығарылған жерлері ретінде қазақстандық географиялық
көрсеткіштерді тіркеуге мол мүмкіндік бар, бұл, әрине, біздің өндірушілерге
ерекше қорғалған өнімдерімен әлемдік нарыққа шығуға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге қазір құқықтық қорғауға және анықтамаға зияткерлік
меншік объектісі, сондай-ақ цифрлік ортада нарық қатынасушыларының
бірегейлендіру құралы ретінде домен атауы деген ұғымды енгізу қажеттілігі
аса туындап отыр.
Фармацевтикалық фирмалармен дәрілік заттардың атауларында сөзді тауар
таңбалары кең пайдаланылады. Тауар таңбасы ретінде дәрілік заттардың
атауларын тіркеудің рәсімі және фармокопеялық комитетінің номенклатуралық
комиссиясында оларға атау беруде айтарлықтай сәйкессіздіктер бар. Бір
жағынан, Дәрілік заттар туралы ҚР Заңы дәрілік заттарды әзірлеушіге
дәрілік заттың атауын тіркеуге және осы атаумен өнім өндіруге құқық
береді, мұндағы атауды пайдалану құқығы айрықша емес екендігін айта кету
керек. Оны мемлекеттен дәрілік заттарды өндіруге тиісті лицензияны алған
дәрілік заттың кез келген өндірушісі алуы мүмкін. Бірақ дәрілік затты осы
атаумен басқа ешкім өндіре алмайды. Осымен қатар Тауар таңбалары, қызмет
көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР Заңы
тауар таңбасы ретінде дәрілік заттың сол атауын (немесе аралас дәрежеге
дейін ұқсас) кез келген тұлғаның атына тіркеуге мүмкіндік береді, оның
ішінде дәрілік заттардың өндірісіне қатысы болмаған тұлғаның атына. Оған
қоса, тауар таңбасы тіркелген тұлға оны пайдалануға айрықша құқық алады.
Жоғарыда айтылғаннан, номенклатуралық комиссиямен бекітілген
дәрілік заттың атауы және дәрінің сауда атауы – қорғаудың әр түрлі
объектілері екені ортаға шығады. Сауда атауының (тауар таңбасының) құқықтық
статусы Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған
жерлердің атаулары турылы ҚР Заңымен регламенттеледі, ал дәрілер
атауларының құқықтық қағидалары халықаралық немесе ұлттық
номенклатуралардың ережелеріне негізделеді және атаулары тиісті
номенклатуралық комиссиялармен беріледі. Осылайша, дәріні әзірлеген адамның
өзіне дәрі өндірісін сатып алға немесе тыйым салу мақсатында дәрінің сауда
атауларын (тауар таңбаларын) өз атына тіркеген теріс пиғылды тұлғалардың
пайдаланатын қайшылықтардың тууы үшін құқықтық шарттар құрылады.
Сондықтан дара заттардың, дәрілік заттардың және тауар таңбаларын
тіркеу кезінде министрліктер мен ведомстволардың өзара іс-әрекеттер
тәртібін жасау және бекіту қажет, осы тәртіпке сәйкес дәрілік затты
әзірлеуші әзірлеген заттың атауын номенклатуралық құрылымдарда
(фармакопеялық комитеттің номенклатуралық комиссиясында) тіркеп қана
қоймай, тауар таңбасы ретінде дәрінің сауда атауын уәкілетті патенттік
органда тіркелуін алдын ала қамтамасыз етуі қажет.
Бұл ұсыныстың түйіні мынада: дәрілік затты мемлекеттік тіркеу рәсімі
кезінде әзірлеушіге уәкілетті патенттік органнан мынадай мәліметтердің
берілуін ұсынады:
деректер базасында дәрілік заттың атауымен аралас дәрежеге дейін бірдей
немесе ұқсас өтінім берілген немесе тіркелген тауар таңбаларының бар-
жоқтығы туралы;
тауар таңбасы туралы заңдар жағынан осындай белгінің қорғалу қабілеттігі
туралы, сонымен бірге қорғалу қабілеттігі жоқ тауар таңбалары
категорияларына фармацевтикалық заттар үшін халықаралық патенттелмейтін
атаулар жатады, олардың құқықтық статусы Дүниежүзілік денсаулық сақтау
ұйымдарының құжаттарымен реттеледі.
Іздеу барысында өтінім берілген дәрілік заттың атауымен аралас
дәрежеге дейін бірдей немесе ұқсас белгілер табылмаған жағдайда, сонымен
қатар оның қорғалуға қабілеттігі бар болған жағдайда, әзірлеушіге мүмкін
болатын қайшылықтардың алдын алу мақсатында бұл белгіні тауар таңбасы
ретінде тіркеуге өтінім берілуі ұсынылады.
Егер дәрілік зат әзірленген және патенттік нормалармен, басқа да
заңамалық кесімдермен қорғалған мемлекеттен тыс жерге жеткізілсе,
әзірлеушіге жеткізілім жасайтын елдің уәкілетті патенттік органында дәрілік
затын патенттік тазалыққа тексерту ұсынылады.
Дәрілік заттың сауда атауына да қатысты жоғарыдағыдай шаралардың
қолданылуы қажет. Әкелінетін дәрінің атауын жаңашылдыққа тексеру осы
мемлекеттің аумағында тіркелген және қорғалатын тауар таңбалары иелерінің
құқығын бұзудың алдын алу үшін қажет. Егер дәрінің атауы бірегей болатын
болса, әзірлеушіге мемлекетке әкелуден бұрын уәкілетті патенттік органға
атауын тауар таңбасы ретінде тіркеуге өтінім берілуі ұсынылады.
Дәрілік заттың сауда атауының тіркелуі ұлттық тіркеу жүйесі бойынша
қалай іске асырылса, халықаралық бойынша да асырылады. Тауар таңбаларының
ұлттық тіркелуі болжалды әкелінетін мемлекеттің заңдық және нормативтік
актілеріне сәйкес жүзеге асады. Дәрілік заттың атауын өнеркәсіптік меншікті
қорғау жөніндегі Париж конвенциясының бірнеше мүше мемлекеттерінде
тіркелген жағдайда, өтінім беруші таңбаларды халықаралық тіркеу жөніндегі
Мадрид келісіміне сәйкес тауар таңбаларын тіркеудегі артықшылықтарды
пайдалана алады. Бұл жағдайда, тауар таңбасының базалық тіркеуі болса,
өтінім беруші Халықаралық бюроға болжалды әкелінетін мемлекеттерді көрсете
отырып бір өтінім бере алады. Аталған елдердегі тауар таңбасының тіркеу
күшін тарату мен өтінім беру механизмі мадрид келісімінің Нұсқаулығымен
реттеледі.
1.4. Қорғау құжаттарын беру мерзімін қысқарту
Қазіргі заманғы техникалық даму жағдайында өнеркәсіптік меншік
объектілеріне өтінімдерді қарау мерзімін қысқарту, экономикалық айналымға
жаңа технологияларды жылдам енгізуге және инновациялық процестерді
жеделдетуге ықпал ету мақсатында қорғау құжаттарын жедел беру қажеттілігі
артып отыр. Осылайша, Жапонияның Патенттік ведомствосы сараптаманы күту
кезеңінің мерзімін 26 айдан 11 айға дейін қысқартуды жоспарлап отыр, АҚШ
патенттік ведомстволары, Еуропа патенттік ведомствосы патенттік
сараптаманың қарқынын арттыру мүмкіндігін қарауда.
Қазіргі кездегі ҚР қорғау құжаттарын беру мерзімі Қазақстанның
инновациялық даму қажеттіліктерін қанағаттандырмайды. Біріншіден, оның
ұзақтылығы патенттік-ақпараттық іздеу жүргізудің қиындықтарына,
сарапшылардың жетіспеушілігіне, сараптамалық жұмыстардың жеткіліксіз
техникалық жабдықталуына байланысты.
Өтінімдерді қарау мерзімін қысқарту, берілетін қорғау құжаттарының
сенімділігін арттыру техникалық және ақпараттық жабдықталумен, сондай-ақ
кадрлық қамтамасыз етілумен байланысты. Зияткерлік меншік объектілерін
тіркеуге берілетін өтінімдердің және сарапшылардың штаттағы санын талдау
сараптамалық корпусты айтарлықтай ұлғайту қажеттілігін көрсетіп отыр.
Білімнің нақты салалары бойынша сарапшылардың белгілі бір салада ғана
мамандануын енгізу өнертабыстар мен пайдалы модельдерге өтінімдердің
қаралуын жеделдетуге ықпал етеді.
Өтінімдерді электронды түрде беру қорғау құжаттарын беруді
жеделдетудің маңызды резерві болып табылады.
Ғылыми-техникалық прогрестің қазіргі дамуы жағдайында өтінімдерді
тіркеу үшін электронды байланыс құралдарын пайдалану мейлінше өзекті болып
табылады. Өтінімді электронды түрде беруді енгізу қорғау құжаттарын беру
рәсімін жетілдіру процесінің құрама бөліктерінің бірі ғана болып
табылмайды, ол сондай-ақ электронды үкімет тұжырымдамасын іске асыруға,
халыққа көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыруға, қағаз бетіндегі құжат
айналымын азайтуға, іс жүргізуді жеңілдетуге нақты қадам болып табылады.
Электронды өтінім беруді енгізу кезінде өтінім беру рәсімін жеңілдету
мен электронды нысандағы өтінімдердің материалдарын өңдеу кезінде
жұмсалатын уақыттың қысқаруы есебінен мәні бойынша сараптама мерзімдерін
айтарлықтай қысқарту нәтижесінде өнеркәсіптік меншік объектілерінің елеулі
санын тіркеуге нақты мүмкіндік туады.
2.Зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласын кеңейту және
жетілдіру
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруіне байланысты интегралды миркосхемалар
топологиясы, жабық ақпараттар, компьютерлік бағдарламалар, селекциялық
жетістіктер, дәстүрлі білімдер, фольклор, генетикалық ресурстар, домендік
атаулар сияқты зияткерлік меншіктің дәстүрден тыс объектілерін қорғауды
кеңейту және жетілдіру болжанып отыр. Сонымен қатар, қызметтік және құпия
өнертабыстар саласындағы заңдарды жетілдіру керек, өйткені ол тікелей
мемлекеттің экономикалық мүдделері саласына және ұлттық қауіпсіздік
мәселелеріне қатысты.
2.1. Қызметтік өнеркәсіптік меншік объектілері
Өндірістік, ғылыми-зерттеу, көркем-құрастырмалық және басқа да
жұмыстарды жүзеге асыру барысында кәсіпорындар, ұйымдар, кез келген
нысандағы мекемелер сияқты жұмыс берушілерден алынған қызметтік
тапсырмаларды орындау процесінде жұмыскердің объектіні жасау фактісі
қызметтік өнеркәсіптік меншік объектісінің ерекшелік белгісі болып
табылады. Инновациялық процестерді тиімді басқару үшін мемлекеттің, жұмыс
беруші мен жұмыскердің мүдделерінің теңгерімін толық көлемде қамтамасыз
ету өте маңызды. Сонымен қатар инновациялық процестің барлық өзге
субъектілерінің, сондай-ақ өнеркәсіптік меншік объектілерін
коммерцияландыруды жүзеге асыратын тұлғалардың да мүдделерін есепке алу
сонша маңызды. Өнеркәсіптік меншік объектілерін жасағаны үшін авторларға
сыйақы төлеудің нақты әрі міндетті механизмін жасау керек. Инновациялық
процестердің субъектілері - авторлар, жұмыс берушілер, мемлекет пен
инвесторлар арасындағы шарттық қатынастарды тиісті түрде орындауға
жауапкершілікті күшейту керек.
2.2. Құпия өнеркәсіптік меншік объектілері
Мемлекеттік құпияға жататын мәліметтерді қамтитын өнеркәсіптік меншік
объектілері құпия өнертабыстар болып танылады. Мемлекет әзірлеуші
авторларға өтемақы төлей отырып, ондай объектілерге иеліктен айыруға тиіс.
Әлемдегі өнеркәсіптік тұрғыда дамыған елдердің барлығы құпия
өнертабыстарға қандай да бір түрдегі құқықтық қорғау береді. Бұрын КСРО-да
құпия өнертабыстарға авторлық куәліктер берілетін, олар ашық баспада
жарияланбайтын және тиісті мемлекеттік орган немесе ұйым мемлекет атынан
оның айрықша құқығын куәландыратын.
Қазақстан Республикасында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz