Поэзиялық аударма мәселелері (Иран-Ғайыптың өлеңдері мысалында)

Көркем аударманың тәржіме жұмысында күрделі сала екендігі өз алдына айқын. Ал соның ішінде поэзиялық аударма ерекше мәнге ие. Бір тілдегі поэзиялық туындыны екінші бір тілге аудару барысында өлең сөздің ұлттық өрнегі мен ішкі ой әуенін дәл жеткізу үшін ең алдымен асқан сезімталдық қажет. Мұның сыртында екі тілді де жетік білу, ұлттық ойлау өрісінің қыр-сырына қанық болу, шығарманың түйінді сырын анық басып, дәл жеткізу сынды талап-тілектер де ескерілуі тиіс.
Иран-Ғайып – замандас ақындарымыздың арасында өлеңдері өзге тілдерге, соның ішінде орыс тіліне жиі аударылып, кеңінен таралған ақындарымыздың бірі. Жалпы ақынның әр жылдары жарық көрген «Жүрек жырлайды» (1974), «Жеті қазына» (1977), «Түннің көзі» (1979), «Сұлулықпен сырласу» (1980), «Өмір-Өлең» (1982), «Сұлулық сарасы» (1985), «Дүниежарық» (1987), «Батқан Кеменің Бейбақтары» (1990), «Мұнар, Мұнар, Мұнарым...» (1992), «Иран бағы» (1995), «Сөз патшалығы» (1996), «Жыр әлемі» (1996), «Қорқытттің Көрі» (2001) атты жыр кітаптары кеңінен таныс. Елуге жуық жыр кітаптары жарық көрген Иран-Ғайып – республикалық, халықаралық деңгейдегі көптеген жыр мүшәйраларының жеңімпазы, поэзия фестивальдарының бірнеше дүркін лауреаты, Қазақстан Жазушылар Одағы сыйлығының, Тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының иегері, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.
Иран-Ғайып «Глаза ночи» (1983), «Царь слова» (1984), «Наследник» (1988) сынды жыр жинақтары арқылы орыс тілді оқырмандарға да кеңінен танымал десек, артық айтпаспыз. Ақын өлеңдерін орыс тіліне тәржімелеушілер қатарынан Владимир Савельев, Егор Самченко, Нина Габриэлян, Марат Акчурин, Орынбай Жанайдаров, Екатерина Мосина сынды есімдерді кездестіреміз. Ақынның 2006 жылы жарық көрген он үш томдық жыр жинағын парақтай отырып, кей жағдайда бір өлеңді әртүрлі аудармашылардың түрліше тәржімелеген жағдайларын да кездестіріп, таңырқадық. Мұның өзі қоғам өмірінің түрлі қия-қалтарыстарына, терең тұңғиықтарына бойлап, тыңнан ой қозғап, соны пәлсапалық ой түюге бейім ақын өлеңдерінің аудармаға сұранып тұратындығын айғақтамай ма? Бірақ бұл – жеке әңгіме («Дуэль» өлеңінің аудармасы төңірегінде).
Әдеби тәржімеде, әсіресе поэзиялық тәржімеде аударманың көркемдік тұрғыдан биік деңгейде орындалуы түрлі факторларды есепке алуды қажет етеді. Түпнұсқадағы ұлттық бояуды сақтай отырып, тілі жатық әрі көркем аударма жасау дегеннің өзі кереғарлықтан туындаған қатаң талап екені белгілі. Дегенмен ескеру қажет. Кей жағдайда аудармашылардың сөзбе-сөз тәржімеге бой ұратын кездері де болады. Толыққанды көркем аударма жасауда мұндай тәсілдің тиімді бола бермесі анық. Себебі поэзиялық аудармада ең негізгі назарда ұстайтын мәселе – лирикалық қаһарманға тән ой-сезім ауанының түпнұсқадан ауытқымай, мейлінше жуық бедер табуы.

1 Иран-Ғайып. Он үш томдық таңдамасы. Т.1. – Алматы, 2006.
2 Иран-Ғайып. Он үш томдық таңдамасы. Т.11. – Алматы, 2006.
3 Жайлибаева М.Н. Көркем әдебиет саласындағы аударма мәселесі // Вестник КАСУ. №2. 2006.
4. Асанұлы Қ. Е.Букетов және көркем аударма мәселелері // Ақиқат. №2, 2006. – 93-95 бб.