Жамбыл облысының қонақ үй шаруашылығының қазіргі жағдайы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚОНАҚ ҮЙ БИЗНЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТУРИЗМГЕ ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Қазақстандағы туризм және қонақ үй бизнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қонақ үй шаруашылығы, қызмет көрсету сферасының секторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Қонақ үй бизнесі дамуының халықаралық тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚОНАҚ ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЙ.КҮЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 Ежелгі қонақ үйлер жайлы деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.2 Облыстың қонақ үй шаруашылығына жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.3 Облыстағы туристік нарықтың қонақ үй шаруашылығының дамуына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДА ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ МЕХАНИЗМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3.1 Туристік кластердің қалыптасуы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.2 Облыстағы туризм кластерін дамытумен қатар іске асатын инвестициялық жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.3 «Батыс Европа.Батыс Қытай» инвестициялық жобаның облыс қонақ үй шаруашылығына қосар үлесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
1 ҚОНАҚ ҮЙ БИЗНЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТУРИЗМГЕ ӘСЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Қазақстандағы туризм және қонақ үй бизнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қонақ үй шаруашылығы, қызмет көрсету сферасының секторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Қонақ үй бизнесі дамуының халықаралық тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚОНАҚ ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЙ.КҮЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.1 Ежелгі қонақ үйлер жайлы деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.2 Облыстың қонақ үй шаруашылығына жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.3 Облыстағы туристік нарықтың қонақ үй шаруашылығының дамуына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДА ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ МЕХАНИЗМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3.1 Туристік кластердің қалыптасуы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
3.2 Облыстағы туризм кластерін дамытумен қатар іске асатын инвестициялық жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.3 «Батыс Европа.Батыс Қытай» инвестициялық жобаның облыс қонақ үй шаруашылығына қосар үлесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
Туризм көптеген елдердің экономикасына әсер ететін маңызды әлуметтік және экономикалық құбылыс болып табылады. Бұл сала мұнай-газ, тамақ, көлік өнеркәсібі салаларына салынатын инвестициялық салымдардың тиімділігімен салыстырғанда жоғары табысты сала болып табылады. Дамыған елдердің экономикалық саяси және әлуметтік тұрақтылығын қолдаудың әлемдік тәжіриебиесі мен практикасы, елдердің географиялық жағдайы, олардың табиғи-климаттық ресурстары және көрікті жерлері болып табылады.
Ұлттық экономиканы реформалау басқарудың механизмдері мен инструменттерін қайта бағыштау туристік ұйымдардың қызметі жүйесіне едәуір өзгерістер енгізді және бірқатар маңызды мәселелерді қалыптастырды. Бұған қоса олар дұрыс демалуды қамтамасыз етуде және Қазақстан халқының денсаулығын нығайту тәрізді маңызды әлеуметтік міндеттерді шешуде үлкен роль атқарды. Осыған байланысты ел президентінің Қазақстан халқына 2005 жылдың 18 ақпанында жолдаған жолдауында еліміздің экономикасының шикізатты емес саласында ұзақ мерзімді мамандануын анықтайтын болашағы зор кластерлердің бірі туризм болып анықталды, ол республикамыздың қазіргі инфрақұрлымының қалыптасуына және республика аймақтарының дамуына ықпал етеді. Дүние жүзілік туристік ұйым болжауымен, туризімнің дамуы жаңа аймақтардың пайда болуы есебінен жүзеге асуы тиіс, өйткені әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары іс жүзінде рекреацялық сыйымдылық шегіне жетті. Осыған байланысты Қазақстанда туристік қызметтің әлемдік рыногінде өз орнын алуына бірегей мүмкіншілік туды. Соңғы он жылдықта Қазақстан туристік нарыққа белсенді түрде кіреді. Дегенмен туризмнің индустриясын басқару мәселелері аз зерттелген болып табылады. Бұған қоса нарықтық қатынасқа өту жаңа ұйымдастыру формаларын және басқару қатынастарын пайдалану есебінен туристік мекемелерде бәсекелес артықшылықтардың пайда болуына байланысты жаңа проблемаларды шешуді талап етті. Бұл өз кезегінде олардың потенциялын зерттеуді және даму болашағын анықтауды талап етті. Сонымен туристік қызмет нарығын басқару проблемасы Қазақстанда ерекше өзектілікке ие болады және терең теориялық зерттеуді кешенді талдауды, сондай – ақ осы бағытта негізделген ұсынымдарды дайындауды қажет етеді.
Қазақстанда қонақ үй секторы ұзақ уақыт бойы коммерциялық жылжымайтын мүліктің офистік және сауда секторларының неғұрлым талап етілетін көлеңкесінде қалып отырды.
Республикада қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі тенденцияларға (беталыс) тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген тендецияларды (беталыс) жатқызуға болады:
- қонақ үй және мейрамхана ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй және мейрамхана жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына жаңа компьютерлік технологияларды енгізу.
Ұлттық экономиканы реформалау басқарудың механизмдері мен инструменттерін қайта бағыштау туристік ұйымдардың қызметі жүйесіне едәуір өзгерістер енгізді және бірқатар маңызды мәселелерді қалыптастырды. Бұған қоса олар дұрыс демалуды қамтамасыз етуде және Қазақстан халқының денсаулығын нығайту тәрізді маңызды әлеуметтік міндеттерді шешуде үлкен роль атқарды. Осыған байланысты ел президентінің Қазақстан халқына 2005 жылдың 18 ақпанында жолдаған жолдауында еліміздің экономикасының шикізатты емес саласында ұзақ мерзімді мамандануын анықтайтын болашағы зор кластерлердің бірі туризм болып анықталды, ол республикамыздың қазіргі инфрақұрлымының қалыптасуына және республика аймақтарының дамуына ықпал етеді. Дүние жүзілік туристік ұйым болжауымен, туризімнің дамуы жаңа аймақтардың пайда болуы есебінен жүзеге асуы тиіс, өйткені әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары іс жүзінде рекреацялық сыйымдылық шегіне жетті. Осыған байланысты Қазақстанда туристік қызметтің әлемдік рыногінде өз орнын алуына бірегей мүмкіншілік туды. Соңғы он жылдықта Қазақстан туристік нарыққа белсенді түрде кіреді. Дегенмен туризмнің индустриясын басқару мәселелері аз зерттелген болып табылады. Бұған қоса нарықтық қатынасқа өту жаңа ұйымдастыру формаларын және басқару қатынастарын пайдалану есебінен туристік мекемелерде бәсекелес артықшылықтардың пайда болуына байланысты жаңа проблемаларды шешуді талап етті. Бұл өз кезегінде олардың потенциялын зерттеуді және даму болашағын анықтауды талап етті. Сонымен туристік қызмет нарығын басқару проблемасы Қазақстанда ерекше өзектілікке ие болады және терең теориялық зерттеуді кешенді талдауды, сондай – ақ осы бағытта негізделген ұсынымдарды дайындауды қажет етеді.
Қазақстанда қонақ үй секторы ұзақ уақыт бойы коммерциялық жылжымайтын мүліктің офистік және сауда секторларының неғұрлым талап етілетін көлеңкесінде қалып отырды.
Республикада қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі тенденцияларға (беталыс) тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген тендецияларды (беталыс) жатқызуға болады:
- қонақ үй және мейрамхана ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй және мейрамхана жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына жаңа компьютерлік технологияларды енгізу.
1 Назарбаев Н.А. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации. Послание Президента РК народу Казахстана от 18 февраля 2005 г. Промышленность Казахстана – 2005 г №1 (28) 4-11 с.
2 Пузакова Е.П, Честникова М.Ш Международный туристический бизнес М,: Экспертное бюро. 1997. - 176 с.
3 Ефремова М.В. Основы технологии туристского бизнеса: учебное пособие, М,: Ось -89, 2001. - 192 с.
4 Здоров А.Б. Экономика туризма. Учебник . М,: Финансы и статистика, 2004. - 267 с.
5 Портер М. Конкуренция, СПб,: Вильямс, 2001. -175 с.
6 О туризме в Республике Казахстан в 2000 году.Агентство Республики Казахстан по статистике. Алматы, 2001. - 92 с.
7 Богоболов В.С., Орловская В.П. Экономика туризма. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений. М,: Академия, 2005.- 192 с.
8 Кулибаев А. Туризм на Шелковом пути как фактор устойчивого развития (на примере Алматинской области). Транзитная экономика, Алматы,2000. 49-53 с.
9 Мыңжанова Г.Т. Халықаралық туризмнің Қазақстан экономиксының дамуына әсері //материалы международной научно- практической конференции// Центральная Азия и Казахстан в фокусе современных международных отношений.11-12 апреля 2001 года.-Алматы, 2002.- Б 238-246.
10 Уайсова А. Проблемы развития туризма в Казхстане //материалы международной научно- практической конференции (29-30 апреля 1999 года).-Алматы, 2000.- С 311-314.
11 Тынчева З.В. Особенности организации международных транспортных путешествий //материалы международной научно- практической конференции (29- 30 апреля 1999 года)// Международные отношения: теория- практика- поиск//, -С 315-318.
12 Зорин И.В., Каверина Т.П., Квартальнов В.А. Туризм как вид деятельности Учебник. М,: Финансы и статистика, 2001.- 288 с.
13 Кельбуганова Л. Казахстанский туристский продукт в кластерной политике: Экономика и статистика,- Алматы, 2005.- С 126-129.
14 Жамбыл облысы энциклопедиясы, Алматы, Атамұра, 2006. -Б 11-45.
15 Қазақ ССР тарихы, Т-2, Алматы, 1979.-Б 18- 20.
16 Әбілдаұлы Б. Талас-Тараз, Алматы, Санат, 1998.-Б 200-203.
17 Агеева Е.А . Отчет о раскопках на городище Тараз в 1961г, Алматы, 2001.-Б 38-45.
18 Байпаков К. Древние города Казахстана, Алматы,1998. - Б 35-42.
19 Байпақов К. Ұлы жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан.
Алматы, 1992. 34- б.
20 Марғұлан Ә. Таңбалы жас жазу,Алматы, Жалын, 1997. 209-б.
21 Бернштам А.Н Памятники старины Таласской долины, Алматы.
1941.12- б.
22 Бернштам А.Н Жетісу археологиялық экспедициясының еңбектері
(1936-1938 жж.), Алматы, 1949. –Б 190-192.
23 Бартольд В.В. Очерк истории Семиречья. Т-2.,1963. с-39.
24 Бернштам А.Н Археологические работы в Казахстане и Киргизии в
1938-1939 гг.,Алматы, 1984. 58-с.
25 Досымбаева А. Меркі-Жетісу түркілерінің киелі түрі, Тараз, Сенім, 2002.10- б
26 Көне Тараз.//материал жинақтары//, Алматы, 2001.131- б.
27 Қала мен дала, № 371- 18.Егемен Қазақстан, 15 мамыр,2005. 8- б.
28 Қазақ Ұлттық энциклопедиясы.Т-9. -Б 31-37.
29 Қазақстан тарихы 4 томдық.Т-2. Алматы, 1998.-Б 38-41.
30 Чудновский А.Д. Гостиничный и туристический бизнес. М,: ЭКМОС, 1998.
- 352 с.
31 Қазақстан туризмі 2003 жылы. Статистикалық жинақ Алматы, 2004. -Б 128-129.
32 Қазақстан туризмі 2004 жылы. Статистикалық жинақ Алматы, 2005. - 136 б.
33 Қазақстан туризмі 2006 жылы.Статистикалық жинақ Астана, 2007. - 132 б.
34 Қазақстан туризмі 2007 жылы. Статистикалық жинақ Астана, 2008 - 128 б.
35 Қазақстан туризмі 2008 жылы. Статистикалық жинақ Астана, 2009 - 132 б.
36 Қазақстан туризмі 2009 жылы. Статистикалық жинақ Астана, 2010 – 132 б.
37 Қазақстан туризмі 2010 жылы. Қысқаша статистикалық жинақ Астана, 2011 - 128 б.
38 Закон РК «О туристической деятельности в Республике Казахстан от 13 июня 2001 г. №211-11.Казахстанская правда, 27 июня, 2001-2 с.
39 Даутбаев М.А, Мусреталиева Ж.Б. Мавзолей Карахана и Айша -биби,- Тараз, 2007.- 56 с.
40 Смыкова М.Р. Туризм: экономика, менеджмент и маркетинг. Учебник, Алматы, Нур-пресс, 2007. - 220 с.
41 Қазақстан қорықтары, Алматы, Ғалым, 2002. - Б 13-19.
2 Пузакова Е.П, Честникова М.Ш Международный туристический бизнес М,: Экспертное бюро. 1997. - 176 с.
3 Ефремова М.В. Основы технологии туристского бизнеса: учебное пособие, М,: Ось -89, 2001. - 192 с.
4 Здоров А.Б. Экономика туризма. Учебник . М,: Финансы и статистика, 2004. - 267 с.
5 Портер М. Конкуренция, СПб,: Вильямс, 2001. -175 с.
6 О туризме в Республике Казахстан в 2000 году.Агентство Республики Казахстан по статистике. Алматы, 2001. - 92 с.
7 Богоболов В.С., Орловская В.П. Экономика туризма. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений. М,: Академия, 2005.- 192 с.
8 Кулибаев А. Туризм на Шелковом пути как фактор устойчивого развития (на примере Алматинской области). Транзитная экономика, Алматы,2000. 49-53 с.
9 Мыңжанова Г.Т. Халықаралық туризмнің Қазақстан экономиксының дамуына әсері //материалы международной научно- практической конференции// Центральная Азия и Казахстан в фокусе современных международных отношений.11-12 апреля 2001 года.-Алматы, 2002.- Б 238-246.
10 Уайсова А. Проблемы развития туризма в Казхстане //материалы международной научно- практической конференции (29-30 апреля 1999 года).-Алматы, 2000.- С 311-314.
11 Тынчева З.В. Особенности организации международных транспортных путешествий //материалы международной научно- практической конференции (29- 30 апреля 1999 года)// Международные отношения: теория- практика- поиск//, -С 315-318.
12 Зорин И.В., Каверина Т.П., Квартальнов В.А. Туризм как вид деятельности Учебник. М,: Финансы и статистика, 2001.- 288 с.
13 Кельбуганова Л. Казахстанский туристский продукт в кластерной политике: Экономика и статистика,- Алматы, 2005.- С 126-129.
14 Жамбыл облысы энциклопедиясы, Алматы, Атамұра, 2006. -Б 11-45.
15 Қазақ ССР тарихы, Т-2, Алматы, 1979.-Б 18- 20.
16 Әбілдаұлы Б. Талас-Тараз, Алматы, Санат, 1998.-Б 200-203.
17 Агеева Е.А . Отчет о раскопках на городище Тараз в 1961г, Алматы, 2001.-Б 38-45.
18 Байпаков К. Древние города Казахстана, Алматы,1998. - Б 35-42.
19 Байпақов К. Ұлы жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан.
Алматы, 1992. 34- б.
20 Марғұлан Ә. Таңбалы жас жазу,Алматы, Жалын, 1997. 209-б.
21 Бернштам А.Н Памятники старины Таласской долины, Алматы.
1941.12- б.
22 Бернштам А.Н Жетісу археологиялық экспедициясының еңбектері
(1936-1938 жж.), Алматы, 1949. –Б 190-192.
23 Бартольд В.В. Очерк истории Семиречья. Т-2.,1963. с-39.
24 Бернштам А.Н Археологические работы в Казахстане и Киргизии в
1938-1939 гг.,Алматы, 1984. 58-с.
25 Досымбаева А. Меркі-Жетісу түркілерінің киелі түрі, Тараз, Сенім, 2002.10- б
26 Көне Тараз.//материал жинақтары//, Алматы, 2001.131- б.
27 Қала мен дала, № 371- 18.Егемен Қазақстан, 15 мамыр,2005. 8- б.
28 Қазақ Ұлттық энциклопедиясы.Т-9. -Б 31-37.
29 Қазақстан тарихы 4 томдық.Т-2. Алматы, 1998.-Б 38-41.
30 Чудновский А.Д. Гостиничный и туристический бизнес. М,: ЭКМОС, 1998.
- 352 с.
31 Қазақстан туризмі 2003 жылы. Статистикалық жинақ Алматы, 2004. -Б 128-129.
32 Қазақстан туризмі 2004 жылы. Статистикалық жинақ Алматы, 2005. - 136 б.
33 Қазақстан туризмі 2006 жылы.Статистикалық жинақ Астана, 2007. - 132 б.
34 Қазақстан туризмі 2007 жылы. Статистикалық жинақ Астана, 2008 - 128 б.
35 Қазақстан туризмі 2008 жылы. Статистикалық жинақ Астана, 2009 - 132 б.
36 Қазақстан туризмі 2009 жылы. Статистикалық жинақ Астана, 2010 – 132 б.
37 Қазақстан туризмі 2010 жылы. Қысқаша статистикалық жинақ Астана, 2011 - 128 б.
38 Закон РК «О туристической деятельности в Республике Казахстан от 13 июня 2001 г. №211-11.Казахстанская правда, 27 июня, 2001-2 с.
39 Даутбаев М.А, Мусреталиева Ж.Б. Мавзолей Карахана и Айша -биби,- Тараз, 2007.- 56 с.
40 Смыкова М.Р. Туризм: экономика, менеджмент и маркетинг. Учебник, Алматы, Нур-пресс, 2007. - 220 с.
41 Қазақстан қорықтары, Алматы, Ғалым, 2002. - Б 13-19.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 қонақ үй бизнесінің дамуы және оның туризмге
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қазақстандағы туризм және қонақ үй
бизнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қонақ үй шаруашылығы, қызмет көрсету сферасының секторы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Қонақ үй бизнесі дамуының халықаралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ..14
2 Жамбыл облысындағы қонақ үй шаруашылығының ЖАЙ-
КҮЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1 Ежелгі қонақ үйлер жайлы
деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 Облыстың қонақ үй шаруашылығына жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... .25
2.3 Облыстағы туристік нарықтың қонақ үй шаруашылығының дамуына
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
3 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДА ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ
МЕХАНИЗМІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3.1 Туристік кластердің қалыптасуы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..41
3.2 Облыстағы туризм кластерін дамытумен қатар іске асатын инвестициялық
жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.3 Батыс Европа-Батыс Қытай инвестициялық жобаның облыс қонақ үй
шаруашылығына қосар үлесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .53
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
КІРІСПЕ
Туризм көптеген елдердің экономикасына әсер ететін маңызды әлуметтік
және экономикалық құбылыс болып табылады. Бұл сала мұнай-газ, тамақ, көлік
өнеркәсібі салаларына салынатын инвестициялық салымдардың тиімділігімен
салыстырғанда жоғары табысты сала болып табылады. Дамыған елдердің
экономикалық саяси және әлуметтік тұрақтылығын қолдаудың әлемдік
тәжіриебиесі мен практикасы, елдердің географиялық жағдайы, олардың табиғи-
климаттық ресурстары және көрікті жерлері болып табылады.
Ұлттық экономиканы реформалау басқарудың механизмдері мен
инструменттерін қайта бағыштау туристік ұйымдардың қызметі жүйесіне едәуір
өзгерістер енгізді және бірқатар маңызды мәселелерді қалыптастырды. Бұған
қоса олар дұрыс демалуды қамтамасыз етуде және Қазақстан халқының
денсаулығын нығайту тәрізді маңызды әлеуметтік міндеттерді шешуде үлкен
роль атқарды. Осыған байланысты ел президентінің Қазақстан халқына 2005
жылдың 18 ақпанында жолдаған жолдауында еліміздің экономикасының шикізатты
емес саласында ұзақ мерзімді мамандануын анықтайтын болашағы зор
кластерлердің бірі туризм болып анықталды, ол республикамыздың қазіргі
инфрақұрлымының қалыптасуына және республика аймақтарының дамуына ықпал
етеді. Дүние жүзілік туристік ұйым болжауымен, туризімнің дамуы жаңа
аймақтардың пайда болуы есебінен жүзеге асуы тиіс, өйткені әлемдік туристік
рыноктың дәстүрлі аудандары іс жүзінде рекреацялық сыйымдылық шегіне жетті.
Осыған байланысты Қазақстанда туристік қызметтің әлемдік рыногінде өз орнын
алуына бірегей мүмкіншілік туды. Соңғы он жылдықта Қазақстан туристік
нарыққа белсенді түрде кіреді. Дегенмен туризмнің индустриясын басқару
мәселелері аз зерттелген болып табылады. Бұған қоса нарықтық қатынасқа өту
жаңа ұйымдастыру формаларын және басқару қатынастарын пайдалану есебінен
туристік мекемелерде бәсекелес артықшылықтардың пайда болуына байланысты
жаңа проблемаларды шешуді талап етті. Бұл өз кезегінде олардың потенциялын
зерттеуді және даму болашағын анықтауды талап етті. Сонымен туристік қызмет
нарығын басқару проблемасы Қазақстанда ерекше өзектілікке ие болады және
терең теориялық зерттеуді кешенді талдауды, сондай – ақ осы бағытта
негізделген ұсынымдарды дайындауды қажет етеді.
Қазақстанда қонақ үй секторы ұзақ уақыт бойы коммерциялық жылжымайтын
мүліктің офистік және сауда секторларының неғұрлым талап етілетін
көлеңкесінде қалып отырды.
Республикада қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі
тенденцияларға (беталыс) тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген
тендецияларды (беталыс) жатқызуға болады:
- қонақ үй және мейрамхана ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй және мейрамхана жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына
жаңа компьютерлік технологияларды енгізу.
Қонақжайлылық кәсіпорындардың мамандандырылуын тереңдету халықаралық
тізбектің құруы сияқты маңызды беталыспен байланысты, оның өзі қызмет
көрсетудің жоғары стандарттарымен алға басуында және дайындалуында үлкен
рольді атқарады.
Мақсаты: Жамбыл облысының қонақ үй шаруашылығының қазіргі жағдайын
қарастырып баға беру.
Міндеттері:
1.Қонақ үй бизнесінің туризмге әсерін қарастыру, оған талдау жасау.
2.Жамбыл облысының қонақ үй шаруашылығының жай күйін көрсету.
3.Жамбыл облысы туризм кластерінің қонақ үй шаруашылығының дамуына
ықпалын қарастыру.
Диплом жұмысының бірінші тарауында кластерді ұйымдастыру шарттары
келтірілген: түсінігі, элементтері, олардың арасындағы өзара байланыс.
Жұмыстың екінші тарауында Жамбыл облысы туристік рыногінің, қонақ үй
шаруашылығының қазіргі жағдайына және дамуына баға берілген. Орындалған
талдаудың негізінде туризмнің облыс экономикасының саласы ретінде өте нашар
дамығандығы анықталды.
Жұмыстың үшінші тарауында облыстағы туристік нарық дамуынынң
кластерлік моделі келтірілген, осы саланың маңызды туристік турлары
анықталған.
1. қонақ үй бизнесінің дамуы және оның туризмге әсер
1.1 Қазақстандағы туризм және қонақ үй бизнесі
Туризм - демалу мақсатында, іскерлік және өзге мақсаттарда қатарынан
бір жылдан аспайтын кезең ішінде саяхаттайтын және әдеттегі ортасынан тыс
жерде орналасқан орындарда болуды жүзеге асыратын адамдар қызметі.
Туристік бизнес - әлемдік шаруашылықтың едәуір тез дамитын
салаларының бірі. Халықаралық туризм үш ірі экспорттық саланың құрамына
мұнай және көлік өндіретін салалардан кейін кіреді. Басқа ақпараттар
бойынша туризм әлемдік шаруашылықтың ең тиімді саласы болып табылады.
Туризм индустриясында жер бетіндегі барлық жұмыс күшінің 60 пайызы жұмыспен
қамтылған.
Әлемдік табыс туризмнен 1998 жылы әуе тасымалдау сатылымдарынан
түскен түсімді есептемегенде 44467 млрд. $ құрады.1995 жылы ол 372 млрд. $,
1950 жылы 261 млрд $ құрады.
Болжамға сәйкес 2000 жылы туризмнен алынған табыс әлемде 621 млрд $
жетті. 2020 жылы ол триллион долларға дейін жетеді. ДЖС ұйымының бағалауы
бойынша 2010 жылы туристердің саны 1018 млн адамға дейін ұлғаяды [2].
Туризмнің әлемдегі маңызы әрқашан өсіп отырады, бұл жекеленген
елдердің экономикасына туризмнің әсерінің өсуімен байланысты. ЕҚ елдерінің
және басқада өнеркәсіптік дамыған елдерде туризмнен алынатын табыс жалпы
ішкі өнімнің 5,5 пайызын құрайды.
Туристік бизнес кәсіпкерлер үшін әртүрлі себептермен тартымды:
- алғашқы инвестиция көлемінің шағындығы;
- туристік қызметтерге сұранымның өсуі;
- рентабельділік деңгейінің жоғарлығы;
- шығынның өтелу уақытының төмендігі;
Туризмнің тиімділігі келесі функциялардың жиынтығынан тұрады:
1.Туризм валюталық түсімнің көзі және ел ішіндегі халықты жұмыспен қамтудың
құралы;
2.Туризм елдің төлем балансына салымдарды кеңейтеді;
3.Туризм осы салаға қызмет көрсететін салаларды дамыта отырып экономиканың
диверсификациялануына ықпал етеді; құрылыс, сауда, ауыл шаруашылығы, халық
тұтынатын тауарлар өндірісі т.б.
Туризм пайдалылығына қарамастан батыс елдерінің престижін нығайтатын,
оның маңызының әлемдік қоғамдастық және қатардағы азаматтар алдында өсуінің
мықты факторларының бірі болып табылады. Туризмнің аймақ бойынша дамуы
бірқалыпты болмайды: ең жоғары өсу қарқыны Азия және Тынық Мұхит елдерінде
күтіледі, Еуропа және Америка елдерінде ол жалпы әлемдіктен төмен болады.
Кесте 1
2020 жылға туристтерді қабылдау бойынша алғы шептегі елдер [2]
Ел Туристердің келіп Дүниежүзілік селде1995-2020 – ғы
жетуі, млн адам. үлесі ,% жылдық орташа
мөлшер өсу шегі,%
Қытай 137,1 8,6 8,0
АҚШ 102,4 6,4 3,5
Франция 93,3 5,8 1,8
Испания 71,0 4,4 2.4
Гонконг 59,3 3,7 7,3
Италия 52,9 3,3 2,2
Ұлыбритания 52,8 3,3 3,0
Мексика 48,9 3,1 3,6
Ресей 47,1 2,9 6,7
Чехия 44,1 2,7 4,0
Жоғарыдағы мәліметтерден көріп отырғанымыздай 2020 жылы Қытай адамдар
көп келетін туристік орта болуы тиіс. Сондай-ақ жоғары өсу қарқыны Гонконг
және Ресей елдерінде де күтілуде. Қытай мен Гонконг үлесі туристердің жалпы
әлемдік ағымынан 12,3 пайызды алады. Әсіресе ерекше өзгеріс Ресейде
болжамдалуда: 2020 жылы елден шығатын туристердің саны 1,5 есеге артады.
Европа елдерінің ішінде Чехия үлкен жетістікке қол жеткізеді. Қазіргі
уақытта мемлекет экономикасының дамуы, жеке тұлғалардың сұранысын
қанағаттандыру, елдер арасында әлеуметтік байланыстарды өзара байыту үшін
туризмнің маңызын және рөлін асыра бағалау мүмкін емес. Көптеген елдер
экономикасында туризм индустриясы маңызды орынға ие. Оның дамуы жұмысшы
орындарының кеңейтілген нарығын көрсетеді [4].
Халықтың едәуір туристік қозғалысы Нидерландия, Германия, Ұлыбритания,
Канада және Жапония елдерінде күтілуде, мұнда осы елдердің бір адамына бір
жылда шет елге шығу 1,5-2-ден келеді. Алғашқы ондыққа кіретін басқа
көптеген елдерде туристік қозғалымдар айтарлықтай төмен.
Кес ХХ ғасырдың соңында ХХІ ғасырдың басында туризм толық халықаралық
және интернационалдық болды, мұның өзіне екі өзара байланысқан факторлар
әсерін тигізді: бір жағынан туристік кәсіпорындардың табысын көбейту, үлкен
пайда алу үшін фирмалар дүние жүзі бойынша саяхат географиясын кеңейтеді,
екінші жағынан тиімді болу үшін туристік бизнес халықаралық деңгейде
инвестициялануы керек [5].
Кесте 2
2020 жылға туристтердің шығуы бойынша алғы шептегі елдер [2]
Ел Туристердің шығуы Дүниежүзілік ағымдағы
млн адам үлесі ,%
Германия 163,5 10,2
Жапония 141,5 8,8
АҚШ 123,3 7,7
Қытай 100,0 6,2
Ұлыбритания 96,1 6,0
Франция 37,6 2,3
Нидерланд 35,4 2,2
Канада 31,3 2,0
Ресей 30,5 1,9
Италия 29,7 1,9
Барлығы 788,9 49,2
Осындай мысалдарды қонақ үй корпорация сферасында да, және Холидей
Инн, Нур-туристик және т.б агенттік – операторлар бизнесінде де
көрсетуге болады.
Аймақтық туризм бірқалыпты емес дамиды, және де көп жағдайда жиірек
келесі туристік аймақтар бөлініп шығады. Еуропа, Америка, Шығыс Азия мен
Тынық мұхит ауданы, Африка, Жақын Шығыс елдері, Оңтүстік Азия. Дүние
жүзінің аймақтарға пропорционалды емес бөлінуі жөнінде нақты жауап беру
мүмкін емес; берілген аудандардың бірдей емес территориялары салыстырмалы
сипаттама жүргізуге мүмкіндік бермейді, өйткені ресурстар бойынша жер
шарының әр түрлі бөліктерінің дамуын салыстыру мүмкін емес .Туристік
қозғалыстың тек дамуын ғана салыстыруға болады.
Мысалы: соңғы он жылда туризмнің артуы және туристік пайданың өсімі
өзгеріссіз және ол үлкен жетістікпен Жақын Шығыс және Оңтүстік Азия
аймақтарында байқалады. Өздерінің салыстырмалы азғантай территориясына
қарамастан оларда туристік қызмет көрсетудің әжептеуір маңызды жерлері
бар, мұның өзі статистиктердің, туризм бойынша мамандардың, маркетолог және
кәсіпкерлердің едәуір қызығушылығын тудырады.
ХХ ғасырдың соңында және ХХІ ғасырдың басына дүние жүзінде туризмнің
өсуі және дамуы бүтіндей алғанда тұрақты деп мойындауға болады. Бірақ,
Азия аймақтарында болып жатқан экономикалық дағдарыс қатармен
түсіндірілетін 1997 -1998 жылдары туристік бизнесте қандайда бір құлдырау
байқалса да туристтер саны орташа есеппен жылына 4% - өсуде [6].
Соңғы жылдары Африка, Жақын Шығыс елдері, Шығыс Азия және Тынық
мұхиты аймақтарында туризмнің интенсивті қарқыны байқалады, Еуропада
өсім қарқынының едәуір төмендеуіне қарамастан, ол келушілер саны бойынша
(385,9 млн. адам 2003 жыл) өзінің біріншілігін сақтауда.
Сапарға шығу және ішкі туризм сферасында қонақ үй бизнесі туристер
үшін қызмет көрсетудің бүтін комплексін құрайды және туристік бизнестің
дүниежүзілік жүйесінде бәсекеге қабілетті Қазақстанда туризм дамуының
болашағын анықтаушы негізгі факторы болып табылады.
Туристік қызметтер, соның ішінде қонақ үй қызметтері әлеуметтік-
мәдени қызмет көрсетулерге жатқызылады. Олар қазіргі қонақжайлылық
принципінде құрылады, мұның өзі отандық туризм дамуында олардың ролін
арттырады, сондай – ақ туристік- қонақ үй сервисі үшін мамандарды дайындау
жүйесінде белгілі есептерді қояды.
Қонақжайлылық индустриясы ұжымдық және дербес орналастырудың әр түрлі
құралдарын құрайды: отельдер, қонақүйлер, мотельдер, жастар хотельдері мен
жатақханалар, аппартаменттер, туристік баспаналар, сондай – ақ туристерді
орналастыруда қатысатын жеке меншік секторлары [7].
Экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қонақүй индустриясы қонақ
үйлерде, мотельдерде, кемпингтерде және орналастырудың басқа да
құралдарында төлем ақыға қысқа мерзімді тұруды ұйымдастыруды және қызмет
көрсетуді ұсынады.
Көрсетілімнің ең тартымды және мәнді обьектілері республиканың
оңтүстігінде орналасқан Қазақстанның ең бірінші жаңа қоныстанушылар ретінде
белгілі қоныстану пунктері, олар: Түркістан, Отырар, Баба – ата, Испиджап
(Сайрам), Тараз, Мерке, Талхиз (Талғар), Қойлық (Талдықорған) [13].
Сол кезде Қазақстан туристік жоспарда өз қызығушылығын ұсынады.
Бірінші ғасырдан басталып біздің эрамызға дейінгі республикамыздың бай
тарихы, сирек материалдық тарихи ескерткіштер, өз тұрмысымыздың мәдениеті,
саяси тұрақтылық, республиканың жариялылығы және оның ынтымақтастығына
дайындығы – мұның барлығы туристік индустрияның қарқынды дамуына ықпал
етеді.
Керісінше, көшпелі туризм жақсы емес уақыттарды басынан өткізуде.
Қазақстанға шетел қонақтарының келуі мен қызығушылығының шыңы 1994 жылға
келді, бұл уақытта бізге іскерлік, жеке және танымдылық мақсатымен
демалысқа 450 мың туристер келді.
Бірақ, 1996 жылы олардың саны 141,1 мың адамға дейін төмендеді. Шетел
туристерінің келу мерзімі де қысқарды. Шетел қонақтары үшін республикамызға
да қызығушылық төмендеді, мұның өзі туризм инфрақұрылымының
дамымағандығымен және саланың материалдық – техникалық базасының
әлсіздігімен түсінідіріледі. Қолымыздағы бар орналастыру құралдары
жабдықталғандықтың және техникалық жабдықтаудың өте төменгі деңгейімен
ерекшеленеді, бұл отандық туристік қызмет көрсетудің бәсекеге қабілетсіз
екендігін көрсетеді. Халықаралық стандарттар деңгейінде сервисті Алматыдағы
тек жеке жоғары классты отельдер көрсете алады: Хайят-Ридженси және
Риджент-Алматы 5 жұлдызды қонақүйлер, Достық Интер Отель, 3 жұлдызды
Астана, Премьер Алатау отельдері, Алма Арасан тамаша шатқалында
орналасқан Кумбель VIP-Отель, сондай-ақ Астана қаласындағы Астана-
Интерконтиненталь бес жұлдызды отелі. Бірақ олардың қызмет көрсетілуі өте
қымбат және шетел азаматтарының шамалы ғана бөлігі пайдаланады [8].
Республикааралық байланыстың үзілуі бірыңғай туристік кеңістікке кері
әсерін тигізді.
Көшпелі туризм дамуын тоқтатушы факторларына сүйене туристік сапарлар
құрылымын жақсартуға және пайданың өсуіне әсер етуші жағымды факторлар
қатарының әсерін мойындау керек, яғни шетел валюталарын жоғары сатып алу
қабілеттілігі; шетел компания капиталдарының құйылуының кең сферасы мен
игерілмеген өткізу нарығының бар болуы; Қазақстан және ТМД-ның үлкен бөлігі
бойынша еркін ауысуы, сондай-ақ шетел қонақтарын қабылдауға дайын жаңа
қалалардың санын өсіру.
Ағымдағы жылдың І жарты жылдығына сәйкес олар 1197,4 млн.
теңгеге өнімді сатты, жұмыс, қызмет көрсетілді, қызметтің негізгі түрі
бойынша 1055,4 млн. теңгеге қызмет көрсетілді. Соның ішінде мемлекеттік
меншік формасындағы туристік кәсіпорындар 15,4 млн.тг. (қызмет көрсетілді –
14,1 млн.тг.), жеке фирмалар – 1174,9 млн.тг. (қызмет көрсету-1034,3
млн.тг), шетел фирмалары – 7 млн.тг. (қызмет көрсету – 6,9 млн.тг).
Ағымдағы жылдың І жарты жылдығында туристік кәсіпорындардың
шаруашылық қызметтің нәтижесі олардың өзін-өзі ақтамаушылығын көрсетті және
ол 25,9 млн. теңге болды. Барлық меншік формасындағы кәсіпорындардан
қорларға түскен аударымдар мен бюджетке түскен төлемдер 36,4 млн.теңгені
құрады.
Туристерді Республикаға тартуда қонақ үй шаруашылығының жұмыс
қарқындылығы өседі: бір адамға шаққанда тәулігіне бір нөмер үшін 773 тг
(1999 жылдың соңы), 7213 теңге-2009 жылдың желтоқсан айы, едәуір табыста
өседі.
Туризмді дамыту үшін туризім сипатамасын өзгерту қажеттілігі белгілі
мәнге ие. Туризмнің өткен жылдары топтық туризмді ұйымдастыруға
негізделген, сол уақытта дүние жүзілік тәжірибе көрсеткендей туристердің
негізгі бөлігі жеке саяхаттануды құмартады. Туризм индустриясының алдында
көтерілген мәселелерді шешу үшін экономикалық қарым- қатынастардың әр-
түрлі формаларын пайдалану қажет: шетел инвесторларымен бірігіп фирмаларды
құру, жаңа туристік объектілерді салу, жеке бастамаға (инициатива) еркіндік
беру [10].
Қонақ үй шаруашылығымен туризм сферасында статистикалық есепті
жақсарту қажет, онда атап өткен сфералардың жұмыс істеуі және дамуының
барлық қызықтыратын жақтарын (мемлекттік басқару органдарын, баспасөзді,
кәсіпкерлерді, статистиканы және т.б.) толық көлемде бейнелеуге болады
[15].
Министірліктермен және ведомоствалармен, ҚР мемлекеттік шекарасын
қорғау қызметімен, кедендік қызметпен іскерлік байланысты тәртіпке келтіру.
Саланың көріну келешектері үміттендіреді. Мамандар дүние жүзілік туристік
нарықта ҚР- ның мәні әрі қарай өсуін болжаулайды. Бірақ, еліміздің туристік
потенциалын тиімді пайдаланылуын армандай отырып, негізгі және шұғыл міндет-
саланың қазіргі инфрақұрылымын, және ең алдымен, халықаралық стандартқа
жауап беретін орналастыру секторын құру жөнінде міндетті есте сақтаймыз.
1.2 Қонақ үй шаруашылығы, қызмет көрсету сферасының секторы
ретінде
Алғашқы қонақ үйлердің пайда болу уақытын тура айту мүмкін емес. Бұл
жөніндегі тарих терең дәуірлерде тамыр жайған. Адам баласы саяхаттап
бастағаннан бері,уақытша тұратын жерлерде керек болды. Ежелгі Грецияда сол
кездің өзінде – ақ саяхатшылар жататын арнайы бөлмелер қолданылатын болған.
Алайда ең алғашқы қонақ үйлер Римда пайда болған еді. Дәл осы жерде
саудагерлер сауда – саттық мәселесімен әлем елдерін шарлауға міндетті
болды. Осындай жүйенің дамуының нәтижесінде саяхатшыларға ыңғайлы қонақ
үйлер мен арнайы қонақ күтетін аймақтар пайда болып отыр. Римдегі
театрларда өткізілетін көріністер көрермендері тұрақты жерді керек етті.
Кейде жаңбыр жауғанда көрермендер тығылу үшін театрды алшақ жерлерде
соқпаған. Осындай жағдайларда жоғарғы үстемтап өкілдер үшін алдын ала
жағдайлар жасаған, ол саудагерлер мен қарапаыйм саяхатшылар өз жағдайын
өзі жасаған. Үй жайлар үшін бағалар тұрақты болмағандықтан әрбір
саяхатшылар баға жайында иесімен келісетін болған. Қонақ үйлерде барлық
жағдайлар жасалмаған болса да, бірақ олар демалу үшін жарамды болды.
Олардың көбісі ағаштан соғылған. Орта ғасырларда Европада қонақ үйлер жеке
меншік болды, соған орай саяхатшылар әр үйге қонақтайтын болған. Қонақ
үйлердің көбеюі нәтижесінде коммерциялық сауда да бірте – бірте дамыды [4].
Алғашқы отельдер Францияда пайда болды. Олар қаланың ең көркем
жерлерінде соғылғын қорғандар болды. Дәл осы жерде сыйлы қонақтар
тоқтайтын болған. 1829 жылы Бостанда Тремон – Хаус ашылды. Бұл ең алғашқы
жоғарғы люкстық жасалған отельдер болды, яғни әр номердің өзінің кілті және
ыңғайлы жуынатын бөлмелері болды. Бұл американдықтардың ұзақ уақытқа
дейінгі стандартты отельдері болды.
Орта ғасырларда Қазақстанда сауда – саттық орталықтарының жандарынан
қонақ үйлер ашылды. Ол кездегі қонақ үй керуен сарайы деп аталды. Оны
ауқатты адамдар басқаратын болған. Керуен – сарайында ас дайындайтын
бөлмелер, жолаушылар қонатын бөлмелер, арнайы сақтау бөлмелері болды.
Керуен– сарайының бастығы жолаушылардан белгілі бір мөлшерде төлем алып
тұрды.
Қазақстандағы қонақ үй шаруашылығының өсуі Ресейге қосылғаннан кейін
білінді. Бұл қонақ үйлердің барлығы ресейлік үлгіде болды. Алайда
қонақтарға қызмет көрсету дәрежесі төмен болды. 1829 жылы Бостонда дүние
жүзіндегі алғашқы отельдер жұмыс істеп жатқанда , Қазақстанда бұл
шаруашылық дамымай, оның экономикасы мен мәдениеті артта қалып қойған
еді. Қазан төңкерісінен кейін өндірістік және өндірістік емес салалардың
дамуы қонақ үй шаруашылығының жаңа дамыған түрде біршама өсуіне әкеп
соқты.
1935 жылы Қарағандыда Чайка қонақ үйі салынды. 1937 жылы Алматы
қаласында Иссак қонақ үйі салынды. 50 жылдың аяғы мен 60 жылдардың
басында қонақ үй ғимараттарын салу басталды. 70 – 80 жылдары эксплуатацаяға
жаңашаланған, жоғары классты, ыңғайлы Алма – Ата, Қазақстан, Отырар,
Достық тағы басқа қонақ үйлер берілді. Алайда олардың барлығы жоспарлық
шаруашылық жағдайында жұмыс істеді..
Нәтижесінде олардың арасында бәсекелестік болған жоқ. Біреулерінде
қаржы өте көп болса, ал екінші біреулерінде қаржы мүлдем болмады. Ұсыныс
пен сұраныс мүлдем зерттелмеді. Қонақ үй шаруашылығы халықаралық деңгейде
жұмыс істемеді, яғни дүние жүзілік аренаға шықпады. Және оның жұмыс істеу
тәжірибесі болмады. Қазіргі уақытқа дейін және қазір де дамудың қамтамасыз
етілуі жоқ.
Мамандардың дайындығы, зерттеулердің жүргізілмеуі, артта қалған
аймақтардағы қызмет көрсетудің төменділігі.Соның салдарынан қазірде қонақ
үй шаруашылығы дүниежүзілік алдынғы қатардағы қонақ үйлермен салыстырғанда
артта қалып қойған.
Қонақ үй шаруашылығының ғасырлық тарихы бар. Қонақ үй шаруашалығы
көптеген өзгерістер мен жаңашаланудың әсерінен бүгінгі өзінің кейіпіне
келіп отыр. Бүгінгі таңда қонақ үй кәсіпкерлігі қызмет көрсету саласындағы
ең алдыңғы қатарлы, дамыған сала болып отыр.
XIX ғасыр аяғындағы алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттердегі қонақ үй
шаруашылығынынң дамып, жетілуі бүкіл дүние жүзінің экономикасына әсер
етті.Маркетингтің дамуы жаңа нарықтық философияны ашылуына алып келді,
бастысы пайда табу емес, тұтынушылардың сұранысы болып табылды. Осы қонақ
үй шаруашылығы басқа қызмет көрсету саласы сияқты жүктеу және жекелеу
процессі қарқынды жүреді. Соның салдарынан басқалардағыдай қонақ үй
кәсібінде де түрлі баға өзгерістері, түрлі жеңілдіктер болды. Қонақ үй
шаруашылығы жүйесінің кеңейуі бәсекелестікті одан бетер арттыра түсті.
Сондықтан енді барлық көңіл жарнамаға бөлінді. Яғни, қонақ үйдің барлық
мүмкіншіліктрері мен ыңғайлықтары толығымен көрсетілді. Бүгінде қонақ үй
туралы барлық мәліметтерді дүние жүзінің кез – кеген жерінен іздеп табуға
болады. Оны интернет желісі, жүйелік каталогтардан табуға болады. Ғылыми
технологиялық прогресс бүгінгі таңдағы қонақ үйлердің дамуына,
жаңашалануына үлес қосуда [4].
Мысалға айтатын болсақ, көлік жүйесінің дамуы әлемнің әр түкпірінде
қонақ үйлердің ашылуына түрткі болды. Көлік құралы қонақ үй шаруашылығы
кәсіпорындарын орналастыруда бас факторы болудан қалды.
Қызмет көрсету деңгейін, олай болса табыс деңгейін көтеруге шақыратын
орналастыру құралдарын техникалық және технологиялық қамтамасыз етуде алға
үлкен қадам жасалды; техникада білгір саяхатшыға жолдағы офисті ұсыну;
қонақ үй шаруашылығында есепті және басқару процесін жетілдіру және
жеңілдету. Осындай техникалық жетістіктер қатарына броньдалған компьютерлік
бағдарламалар, әрбір жеке нөмірлердің шоттарын және түгел барлық қонақ
үйдің табысын басқару, барлық қонақтар жөнінде ақпаратты сақтау.
Тұрудың қауіпсіздігін көтеру мақсатында көптеген қонақ үйлерде әрбір
жеке нөмердің әрбір қонағы үшін жеке, пластикалық карточкалар негізінде
электромагнитті құлып жүйесі енгізілген. Компьютерлік будильниктер,
электронды дауыс хабарлары, электронды сигналды беру жолымен қызмет көрсету
тапсырыстық жүйесі әдеттегідей болды.
Ғылыми техникалық прогресс басқару ғылымына да әсерін тигізді, бұл,
мысалы, өндірістік психологиялық факторының үлкен есебінде және кері
байланыс жүйесінің дамуында бейнеленеді [7].
Қонақ үй шаруашылығы дамуының қазіргі беталысына экологиялық қауіпсіз
өндіріске ұмтылу жатады. Табиғи баланстың сақталуы, экологиялық таза
өнімдер мен материалдарды пайдалану, өндіріс қалдықтары пайдалы өнімге
айналғанда тұйық циклды өндіріс технологиясының тәжірибесі қонақ үй
индустриясының кәсіпорындарына пайдалы, ең алдымен, оны тұтынушы қалайды.
Қазіргі дүниеде қонақ үй шаруашылығының тағы бір ерекшілігі осы
секторды монополияландыру, ол қонақ үй тізбесін немесе ассоциаланған
мүшелер түрінде қарастырылады, онда тәуелсіз қонақ үйлер санының көп болуы
[3].
Монополия, ірі қонақ үй тізбесінің, ішінде Бэст Вестерн , Ромада
Хаутелз, Риджент Интернешинл Хаутелз, Маритин және т.б. қонақ үйлері
ең танымал.
Тәуелсіз кәсіпорын түсінігі мәні бойынша меншік формасының шектелуі
және осы кәсіпорындардың өзінің формасы бойынша (тәуелсіз қонақ үйлер,
басқарудағы қонақ үйлер, қонақ үй тізбесі мен франчайзинг) басқарудың
түрлі әдістері деп түсіндіріледі.
Ірі қонақ үй корпарациялары қызмет көрсету саласына бақылауды қамтамасыз
етеді және орталықтандырылған жеткізу есебінен осы қонақ үйлердің
шығындарын төмендетеді. Тәуелсіз кәсіпорындар үшін клиенттерге жеке қызмет
көрсету үлкен дәрежеде сипатты. Қазіргі қонақ үйлердің көп жоспарлылығы
қызмет көрсетудің түрлері мен формаларының палитрасын кеңейтеді және
клиенттер үшін таңдаудың неғұрлым кең көлемін ұсынады [14].
Қазіргі қонақ үй шаруашылығында маңызды рөлді өндірісте
интернациоландандыру процесі (мысалы, қонақ үйлер тізбектері: әртүрлі
елдерде орналасқан қонақ үйлер үшін бірыңғай стандарттарды енгізу, біліммен
алмасу, жұмысшы күшінің миграциясы, броньдаудың бірыңғай жүйесі) және
оған кері процес- тәуелсіздікке ұмтылу (мысалы, тәуелсіз қонақ үйлер).
Кез келген экономикалық құбылыс саяси, экономикалық және әлеуметтік
процесстері жиынтықтарының өзара байланысының нәтижесін көрсетеді, сонымен,
әрбір берілген ел үшін оның дамуының кез келген этапында бұл бірлік нақты
өзара келісілген сипатқа ие. Одан мынаны көруге болады, нарыққа өтудің
теориялық және практикалық мәселелері өндірістік қатынастарының барлық
жүйесінің жетілдірілу ағынында шешілу керек.
Қандай да бір экономикалық құбылысты зерттеуде дұрыс дайындалған жол
нақты тәжірбиеде пайдаланылатын жаңа білімді алу үшін негіз болатын қажетті
теорияны жетілдіруде әрекеттенуші себеп – салдар ретінде роль атқарады.
Сондықтан да бүгінгі күні терең теориялық ойлануды және негіздеуді
қажет ететін мәселелер жиынтығында қызмет көрсету мәселесі, оның ішінде-
қонақ үй қызмет көрсетуі ерекше мәнге ие [3].
Қонақ үй шаруашылығы – туристік - экскурсиялық қызмет көрсету
жүйесінің негізгі буындарының бірі болып табылады. Саяхаттану уақытында
туристке ұсынылатын қызмет көрсету комплекстерінің ішінде қонақ үй қызмет
көрсетілуі орталық орынға ие. Басқа қызмет көрсетудің белгілі жиынтығымен
уақытша тұратын үйді ұсынатын орналастыру кез-келген туристік бағдарламаға,
әрбір турға негізгі бөлігі ретінде кіреді.
Қонақ үй шаруашылығы немесе қонақ үй индустриясы қонақжайлылық
саласының маңызды құрама бөлігі болып табылады. Ол мейрамханаларды, кафе,
көлік және экскурсияларды органикалық және табиғи туристік-экскурсиялық
қызмет көрсетілудің бірыңғай тізбегімен байланысады.
Қызмет көрсету сферасының секторы ретінде қонақ үй шаруашылығына
барлық сипаттамалар тән. Қызмет көрсету сферасы өндірістің материалдық және
материалдық емес сфералардың өзара әсер ету процесінде құрылады және зат
ретінде емес, қызмет ретінде тұтынылатын еңбектің ерекше тұтыну құны –
қызметіне негізделген. Материалдық сферада қызмет көрсету өндірісі көлікте
және байланыста, саудада және қоғамдық тамақтандыруда, ауыл шаруашылық
өнімдерін дайындауда және материалдық- техникалық қамтамасыздандыруда
жүзеге асады. Материалдық емес өндіріс сферасында барлық бөлімшелер қызмет
көрсету өндірісіне қатысады [3].
Қонақ үй индустриясын қоса есептегенде қызмет көрсету
сферасының барлық салаларына келесі қасиеттер тән:
Қызмет көрсету көзінің оның обьектісінен бөлінбеуі. Өндірістік
сферада болмашы тауарлар қандай да бір кәсіпорында құрылады, содан сауда
нүктелеріне тасымалданады, онда олар тұтынушыға сатылады, келесі кезекте
тұтынушылар оларды пайдаланады. Қызмет көрсету сферасында тұтынушы қызмет
көрсету фабрикасына келеді және тауарды бірте-бірте сатып алады. Өндіріс
процесімен қызмет көрсетуді тұтыну процесі уақыт бойынша сәйкес келеді.
Қонақ үй бизнесі – осының керемет мысалы. Өндіріс процесстері,
қонақ үй қызмет көрсетілуін жеткізу және тұтыну, бір - бірінен бөлінбейді
және бір уақытта жүреді. Қызмет көрсету сферасының осындай ерекшелігі оның
бір қиындықтарының бірі, өйткені қызмет көрсету көзінің оның обьектісінен
бөлінбеуі қосымша күшті қажет етеді.
Бұл ерекшеліктің басқа жағы – қызмет көрсету тұтынушысын өндірістік
процесстің бөлігіне айналдыру. Сіз сатып алатын
компьютерді жасауда өндіруші Сіз туралы ойламады, ал мысалы, қонақ үйде
оның қызметкерлері сізге қонақжайлылықтың барлық ережесі бойынша қызмет
ету керек.
Қызмет көрсету көзінің оның объектісінен бөлінбеуінің тағы бір
салдары- қызмет көрсету саласына бақылау жасаудың қиындығы, өйткені оларды
қонаққа қызмет көрсетуге дейін бақылау мүмкін емес.
Бұл жағдайда жұмыс орнында жұмыс уақытын тиімді пайдалану қызмет
көрсету сферасында басқарудың барлық деңгейіндегі қызметкерлердің кәсіби
білімі мен біліктілігі, көрсетілетін қызмет көрсетудің әлеуметтік -
психологиялық жақтары және басқару еңбегін ұйымдастыру деңгейі ерекше
мәнге ие.
1.3 Қонақ үй бизнесі дамуының халықаралық тәжірибесі
Люкс классты отелі, сондай-ақ орта классты қонақ үйі бар барлық
компаниялар тәжірибе жүзінде кәсіби басқарушы компаниялармен басқаруға
келісім жасайды. Бэст Вестерн және Френдиш Иннз клуб мүшелері болып
табылады. Олар мүшелік жарнасын төлейді және белгілі стандарттарға сәйкес
болу керек. Сол үшін бронюрланған жүйесіне кіргені үшін артықшылықтармен
пайдаланылады және ұлттық және жергілікті клиенттердің мойындағанын біледі.
Қонақ үй тізбектері келесі ерекшеліктермен сипатталады:
- операциялардың комерциялық сипаттамасымен клиенттердің сипаттамасының кең
спектріне байланысты тұтынушылардың кең көлеміне үндеу жасау қажеттілігі
туады. Өнім орташа сипаттамаға ие мүмкіндігі туады, оның өзі кәсіпорынның
емес, тізбектің қызығушылығына сәйкес болуы мүмкін. Клиенттер талғамдарының
әр түрлілігіне байланысты бірегей сипаттамалардың кең спектрін құру
мүмкіндігі жоқ болуымен туылған қиындықтар пайда болады, өйткені олар үлкен
нарықтың сегментінің қызығушылықтарымен сәйкес келмеуі мүмкін
- көп жағдайда, тізбекте бола кәсіпорындар меншіктік немесе франчайз
келісім негізінде қосылған барлық қонақ үйлермен біркелкі болуына ұмтылады.
Кәсіпорындардың бірі жеткен жағымды тәжірибе кәсіпорынның орналасу орнына
байланысты емес тізбек ішінде қайталану мүмкін екенін клиенттер білу керек.
- өнімдерді, сервис пен басқару саясатын стандарттау жағдайында кәсіпорын
тізбегін басқару айтарлықтай жеңілдетіледі [4].
Қазақстанда қонақ үй бизнесін ұйымдастырудың негізгі формасы тәуелсіз
кәсіпорын. Өткен жылдардың ақпараттық вакумымен қосыла бұл бронюрланудың
бірыңғай жүйесінің жоқтығына, дүние жүзінде қонақ үй индустриясының
жетістігі жөнінде, білімнің аздығы және дүние жүзілік стандарттардан қалу
салдары ретінде олардың енгізуде жылдамдықтың жоқтығына әкеледі. Көптеген
шетелдік туристерге тұратын қонақ үй дүние жүзілік деңгейге сәйкес
екендігін білу маңызды. Осыдан Қазақстанда көшпелі туризм неге дамымаған
деген қорытынды жасауға болады. Холидей Иннз, Рэдиссон Хоутеиз және
Риджент Хоутеиз қонақ үйлері франчайзингтік қатынастар мысалдары болып
табылады. Қонақ үй шаруашылығы өзін кәсіпкерлікке едәуір дәрежеде
франчайздық тұрғыдан бейнелейді және тәжірибе жүзінде бұл істе құлдыраудың
байқалмайтыны дәлелденеді. Демографиялық өзгерістерге жауап ретінде
франчайзингтың концепциясы мен жаңа нарықтардың құрастырылуы жүруде.
Бүгінде дүние жүзілік қонақ үй тізбегі кез – келген талғамды
қанағаттандыруы мүмкін.
Нидерланд астанасында дүние жүзінде ең үлкен қалқымалы отель бар. Бұл
бес қабатты жабдықталған кеме. Амстердам айлақтары арасында қозғалыста
және теңіз саяхатының толық қиялын жасайды.
Бахрейн мемлекетінде Парсы шығанағының түбінде орналасқан су астындағы
қонақ үй бар. Ол өзіндік өткелдермен өзара байланысқан 6 корпустан тұрады.
Оның ішкі қабатына тек арнайы мөлдір лифтпен түсуге болады, оны экзотиканың
әуесқойшыларын теңіз иіріміне түсіреді.
Ұқсас қонақ үй Флорида да бар, бірақ ол 6 адамға ғана есептелген және
сол себепті дүние жүзінде кішігірім болып саналады. Оның жалпы ауданы 135
кв.м. Келушілердің үлкен бөлігін 1980 жылғы Олимпиадаға арнайы Москвада
салынған Измайлово қонақ үйі комплексінде орналастыруға болады. Ол бір
уақытта 9500 адамға дейін қабылдауға мүмкіндігі бар.
Сингапурда дүние жүзінің ең жоғарғы отелі бар – 73 қабат.
Тринидад және Тобаго Порт – оф – Спейн Республикасының астанасында
өткір сезімнің әуесқойшылары үшін шағын отель орналасқан. Ол құлама жардың
үстіндегі жартаста ілініп тұр және оған тек төбесінен кіруге болады.
1300 нөмірі бар токио қонақ үйлерінің бірі дүние жүзінде ең жылдам
сервисті ұсынады. Келуші қонақтың құжаттау, төлеу, кілтті алуы және
басқаларына жұмсайтын максималды уақыты 45 секунд. Барлығы арнайы видео
бақылаулы жабдықтың көмегімен автоматты түрде орындалады.
Сан – Францискода Фэрмонт отелінің бас ғимаратында орналасқан нөмір
люкс, дүние жүзінде ең қымбат нөмір болып есептеледі. Отель 1927жылы
салынған және салықты есепке алмағанда люкстің құны тәулігіне 6мың $.
Клиент тәулік бойы қонақ бөлме, сарай қызметшілерінің және шофердің
қызметімен қамтамасыз етілген [8].
Бүгін де саяхатшы экономикалық классты қонақ үй мен сән – салтанатты
отельдерден мотельмен кемпингке дейін қонақ үй орналастыру орындарының көп
көлемде әр түрлі формалары және түрлерін таңдауда. Бұл жағдайда
әрқайсысының көңілі бойынша және ақшасына байланысты ұнататынынды қалайды.
Қонақ үйлерді топқа жіктеу жүйесінің басқа түрлері бар. Қонақ үйдің
бірегей сыныптамасын (топқа жіктелуі) енгізуде дүние жүзінде туристік
қызметті жүзеге асырушы, мемлекеттің мәдени – тарихи дамуымен, олардың
ұлттық ерекшеліктерімен, қызмет көрсету сапасының критерияларындағы
өзгерістер мен байланысты бір қатар факторлар кедергі жасайды.
Ең таралған сыныптамаға (классификация) жатады: Францияда, АҚШ-та,
Австрияда, Венгрияда, Мысырда, Қытайда, Россияда, Қазақстанда және
халықаралық туристік алмасуда қатысушы басқа елдер қатарында қолданылатын
жұлдыз жүйесі; Грецияда пайдаланылатын әріптер жүйесі; Ұлыбритания үшін
сипатты тәж жүйесі; сондай-ақ разрядтар жүйесі.
Қонақ үй сыныптамасының (классификация) ең жиі кездесетін түрі француз
ұлттық сыныптамасы, осыған сәйкес барлық қонақ үйлер жабдықталғандығына
байланысты шартты жұлдыздар мен белгіленген категорияларға бөлінеді.
Австрия – туристерді қабылдау бойынша танылған дүние жүзі лидерлердің
бірі. Міне, сондықтанда тек елдің таулы бөлігінде ғана мыңнан астам
отельдер бар.
Орналастыру құралдарының ең арзаны Юс Хоутеиз, Австрияда оның саны
100-ден аз емес (салыстыру үшін Россияда 10-нан аз). Қалаушылар осы қымбат
емес жастар жатақханасында түнейтін орын сатып алады, бірақ әрине бұл жерде
қандай да бір ерекше қолайлықтар көрсетілуіне кепілдік жоқ.
Австрия отельдері 5-жұлдызды жүйе бойынша бағаланады, бірақ ауылдық
жерлерде категориядан тыс қонақ үйлер деп аталатын фермерлік жанұялармен
қызмет көрсетілетін кішігірім бір, екі және үш қабатты үйлерді жиі
кездестіруге болады.
3-5 жұлдызды категориялы Австрия отельдері бір көзге қарағанда бір –
бірінен аз өзгешелігі бар. Бұл класстың көптеген қонақ үйлері бассейнмен,
саунамен, мейрамханамен, буфеттермен, солярилерімен жабдықталған. Австрияда
кеңінен таралған романтикалық стиль ұқсастықты тереңдетеді, онда көптеген
қонақ үйлердің интерьерлері сақталған. Ол қазіргі техникалық үйлесімді
байланысқан тұрмыстық көне заттарының бар болуымен түсіндіріледі.
Кейде 3-жұлдызды қонақ үйдің жабдығы (мысалы, бассейннің бар болуы) 4-
жұлдызды отельден жақсы болуы мүмкін. Жалпы, екі жоғары категориялардың
отельдері неғұрлым кең нөмірлері және ұсынылатын қызмет көрсетудің үлкен
жиынтығына байланысты өзінің жұлдыздығын ақтайды.
5-жұлдызды қонақ үйлер 4-жұлдызды қонақ үйлерден қосымша ұсақ –
түйек және қызмет көрсетудің неғұрлым жоғары деңгейімен ерекшеленеді.
Мысырда қонақ үйлерді топқа жіктеуде жұлдыздар қолданылады, бірақ
европалық жүйемен салыстырғанда олар шамамен жарты жұлдызға артық екенін
ескеру керек.
1996 жылдың басында Қытайда орналастыру құралдарының 4мыңға жуығы
есептелінді, оларды бағалау үшін кеңінен таралған 5-жұлдызды жүйе
қолданылады, бірақ сонымен қатар елде өзінің спецификалық шкаласы бар, оған
сәйкес келушілерді қабылдау базасының ең қарапайым түріне қонақтар үйі
жатады.
Осы керуен сарайлар мен хостельдерді студенттік жатақханалармен
салыстыруға болады.
Қонақтар үшін үй неғұрлым жабдықталған болып есептелінеді. Шын
мәнінде, ол 2-3 жұлдызды деңгейдегі қонақ үйлер 3-4 жұлдызды категориялы
отельдердің талаптарына жауап беретін неғұрлым мәртебелі орналастыру
құралдарын туристік қонақ үйлерді, ал 4-5 жұлдызды категориялы отельдерге
шарапты үйлер жатқызуға болады. Осы жағдайда қытай стандарттары европалық
стандарттардан қалмайды.
Грекияда сыныптамалық (классификация) әріптік жүйесі танымал, бірақ
отельдік фасадтарында (қасбет) үйреншікті жұлдыздарды көруге болады.
Барлық грециялық қонақ үйлерді 4 категорияға бөледі:
А категориясының қонақ үйлері 4-жұлдызды деңгейге, В - 3-жұлдызды
деңгейге, С - 2-жұлдызды деңгейге сәйкес. Жоғары классты қонақ үйлерге
жиірек deluxe категориясы беріледі. Бірақ , көрсетілген сыныптамаға
қарамастан Грекияда бірдей категорияға ие орналастыру құралдары едәуір бір-
бірінен ажыратылады.
С категориялы қонақ үйде қызмет көрсетудің ең аз жиынтығы ұсынылады.
В категориялы отельдер, егер олар курорттық зонада болса, онда олар
көп жағдайда жағалауда орналасады.
А категориялы отельдер қызмет көрсетудің неғұрлым жоғарғы деңгейімен
ерекшеленеді.
Ең жоғарғы деңгейге үміттенетін қонақ үйлер көп жағдайда халықаралық
талаптарға жауап береді [7].
Ағылшын қонақ үйлерінің сыныптамасы күрделі: Кейбіреулері
дәстүрлі жұлдызды категориялы қонақ үйлерді ұсынады, бірақ ереже бойынша
отельдің фасадтарында (қасбет) жұлдыздар емес, тәж бейнеленген. Қонақ
категориясын Тәж тілінен жұлдызға ауыстыру үшін, тәждің барлық санынан
бірді алу қажет. Олай болса, лондондық Роял Норфольк Хоутел 3-жұлдызды
немесе 4-тәжді болып саналады.
Бірақ, Бритин Трэвел Асорити (БТА) британдық турагенттіктер
ассоциациясының ұсынылған сыныптамасы неғұрлым дұрыс болып есептелінеді.
Қаланың орталық бөлігінде орналасқан бюджеттік қонақ үйлер (*) аз
қолайлыққа ие;
- туристік класстың қонақ үйлері (**)
Отелдер мейрамхана мен барларға ие.
- орта классты қонақ үйлер (***)
Қызмет көрсету деңгейі жеткілікті жоғары.
- бірінші класстық қонақ үйлер (****)
Тұрудың өте жоғары сапасы және қызмет көрсетудің өте жақсы деңгейі.
- жоғары категориялы қонақ үйлер (*****)
Экстракласс тұру және қызмет көрсету деңгейі.
Басқа елдермен салыстырғанда ағылшын қонақ үйлері бір қатар
ерекшеліктерге ие. Кейбір Лондон қонақ үйлері толығымен жеке меншік
иелігінде, кейбіреулері акционерлік қоғамға, компанияларға жататындығын
білу керек, басқа теңдей жағдайда иесі бір адамның қолындағы отельдерге
артықшылық беріледі.
Ағылшын қонақ үйлерінің үлкен бөлігі жергілікті менеджерлермен
басқарылатынына қарамастан, олардың көбісі ірі халықаралық тізбекке кіреді.
Риджент Алматы және Хаят Ридженси 5-жұлдызды қонақ үйлер Хаят және
Риджент халықаралық қонақ үй тізбегінің филиалдары болып табылады. Олар
бронюрланудың дүние жүзілік жүйесіне кіреді, мұның өзі Қазақстанның қонақ
үй қызмет көрсетулерінің халықаралық нарығына шығуын дәлелдейді. Осы қонақ
үйлердің құрылысымен қонақ үйлер сыныптамасының 5-жұлдызды жүйесін
пайдалану тәжірибесі енгізілді, ал мұның өзі дүние жүзілік стандартқа
ауысуды көрсетеді.
Олай болса, әрбір ел үшін қонақ үйдің өз сыныптамасы тән, және бір
категорияға жататын, бірақ әр түрлі мемлекеттерде орналасқан қонақ үйлер
елеулі айырмашылыққа ие.
Туризм дамуының осындай бет алысы жылдан – жылға байқарлықтай
аймақаралық бәсекелестік үшін обьективті жағдай жасайды, яғни қызмет
көрсетудің жоғары стандарттары бар жаңа курорттар пайда болады, мұның өзі
ескі туристік аймақтардың қызмет көрсету сапасын жетілдіруін, сондай – ақ
бәсекелестік күрестің жаңа сапалы жолдарын іздеуді қажет етеді.
Олай болса, жаңа курорттар пайда болады, қызмет көрсету стандарты
үнемі артады.
Қосымша туристік ағындарды тарту мақсатында әрбір туристік аймақ
туристер үшін саяхат және демалыс үшін, яғни туристер өздерін өз үйінде
сезінгендей ең жақсы жағдайлар жасау керек. Бұл жерде бұқара – медиа түрлі
құралдарында, сондай – ақ тікелей саяхат және демалыс орындарында туристік
өнім жөнінде ақпараттың ашықтығы маңызды роль атқарады. ХХ ғасырда
туризм ең маңызды әлеуметтік құбылысқа айналды [9].
Көптеген мәселелер шешілу стадиясында, бірақ алда көптеген мәселелерді
шешу керек. Бүгінде мынаны айтуға болады: Қазақстанда барлық қажетті
атрибуттарымен – жарнамалау, сауда қызметтері, көлік, келушілерді
орналастыру, тамақтандыру, байланыспен қамтамасыз ету және т.б. - туризмнің
бүтіндей жүйесі жоқ.
Негізгі себептер – республиканың экономикалық және әлеуметтік
дамуының төменгі деңгейі, оны туризмнің мемлекет – экспортерлер разрядына
жатқызуға болады, өз адамдарымызды шетелге жібергеннен гөрі, шетел
туристерін қабылдау тиімді .
2 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ ҚОНАҚ ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЙ- КҮЙІ
2.1 Ежелгі қонақ үйлер жайлы деректер
Жамбыл облысы аймағы республикада ең көне жерлердің бірі.Тарихы
құндылықтармен толы бай өлке өзінің керемет табиғатымен қатар көптеген көз
тартар жерлерімен танымал. Облыс орталығы республикамыздағы ең көне
қала.Сонымен қоса Тараз қаласының ерте ғасырларда сауда орталығы болғаны
бәрімізге мәлім.Көптеген тарихи зерттеулер мен деректерге сүйенсек, Жамбыл
облысының территориясы көптеген көпестер мен керуен сарайларына бай өлке
болған. Сонымен қатар облыс негізінен ежелгі Ұлы Жібек жолы бойында
орналасқан. Осының дәйегіне сүйене отырып біз облыс көлемінде ертеректе
болған қонақ үйлерді қарастырамыз.Ең алдымен облыс орталығы Тараз қаласының
тарихына тоқтала кетсек [17].
Тараз қазіргі жыл санауымыздан бұрынғы 42-41 жылдары Талас өзенінің
жағасында ғұндар шаньюы Чжи-Чжи талабымен салынған. Бұл туралы Қытай
тарихшысы Бан-Чу жазған ежелгі қытай жылнамасы Цянь Хань-Шу (Үлкен хан
әулиетінің тарихы) 1 кітабында атап көрсетілген. Талас өзені жағасында
ғұндар осыдан 2046 жыл бұрын салып, қытайлар 2040 жыл бұрын өртеп, күлін
көкке ұшырған қаланың дәл қазіргі Тараз, екендігіне қандай дәлелдер бар
деген сұрақтар туады. Академик Ә.Марғұлан 1981 жылы Білім және еңбек
журналының 12-ші нөмірінде жазған шешілмеген мәселелер әлі аз емес деген
мақаласында Тараз қаласы деп көрсеткен болатын [27]. Қазақ ғалымы
С.Отыншиев та сол жылы сол журналдың 6 – санында Аттила туралы жазған
мақаласында Қытайда әлі күнге дейін сақталған жібек картада Талас қаласының
орны көрсетілгенін жазған еді. А.Н.Бернштам, Т.Н.Сенигова, Е.М.Агеева,
М.С.Мершиев, Р.И.Ремпель сияқты археологтар 1938 - 1969 жылдар аралығында
жүргізген қазба жұмыстары кезінде табылған деректер негізінде Тараз
қаласының қазіргі жыл санауымыздың алғашқы ғасырында салынғандығын жазған
болатын [20].
Кейін Тараз туралы барлығы дерлік, ортағасырлық географтар,
тарихшылар, саяхатшылар жазады және бұл таңданарлық емес еді, өйткені қала
Ұлы Жібек жолында орталық жағдайлардың біріне ие болды. Сондықтан да
Таразды сыйпаттағанда, авторлар ең алдымен оның саудалық маңызын атап
көрсетуі тегін емес. Мысалы, қытай саяхатшысы Сюань-Цзянь былай деп жазады:
"Талас шеңберінде 8-ден 9-ға дейін ли болады. Мұнда көптеген елдерден
келген саудагерлер тоқтайды және сан алуан тауарлармен сауда жасайды".
Ол кезде Тараз үлкен мәдени аймақтың орталығы болды. Тараздан басқа
мұнда ондаған ірі-ұсақты қалалар, селендер, жеке мекендер және бекіністер
енді. Қазіргі кезде олардың тек жайылып кеткен орындары - төбешіктер қалды
[19].
Шу және Талас аңғарларындағы аумақта барлығы 36 қала жұрты табылып,
олардағы 7-9 ғасырлардың мәдени қабаттары анықталды. Қалалар кейiнгi кезге
дейiн өмiр сүрген. Олардың топографиясында өзiндiк ерекшелiк кездеседi.
Қала жұрттарында қамал мен шахристаннан тұратын “орталық бөлiк” ерекше
көрiнедi. Орталықтағы құлаған үйiндiлерге ұз. 3 км-ден ондаған км-ге дейiн
жететiн дуалмен қоршалған аумақ жапсарласып жатады. “Ұзын дуалды”
қалалардың орналасуында қатаң заңдылық бар: Талас аңғарында олар бiр-
бiрiнен 15 — 20 км қашықтықта, аңғарлардың ең қолайлы жерлерiнде, Таласқа
ұсақ тау өзендерiнiң құятын сағаларында орналасқан. Шу аңғарында қалалардың
орналасу заңдылығы одан да айқын — он үш қала тау етегiндегi аймақта тау
өзендерi ағып шығатын жерлерде бiр-бiрiнен 15 - 35 км қашықтықта
орналасқан; қалғандары Қырғыз жотасы тауларынан өзендердiң Шуға келiп
құятын жерлерiнде солтүстік жақтағы iшкi тiзбектi құрайды. Қалаларды
сипаттап топтаған кезде қала орындарының көлемi мен топографиясы және
жазбаша деректердiң мәлiметтерi пайдаланылуы нәтижесiнде қалалар үш топқа
бөлiнедi [18].
Бұлар: астаналық және iрi қалалар — Тараз, Суяб, Невакет және Нұзкет,
олар Жетiсудың оңтүстік батысындағы Жамбыл, Ақбешiм, Қызылөзен және Шитөбе
сияқты iрi қала жұрттарына сәйкес келедi. Орташа топқа Таластағы Ақтөбе қ-
ның жұрты деп саналатын Текабкет және тиiсiнше: Сус — Шалдовар, Мерке,
Аспара, Жол — Соқылық, Харранжуван — Беловодск бекiнiсi, Жақ — Сарығыз —
Грозненское жатқызылды. Шағын қалаларға жататындар: Құлан — Луговое, “Түрiк
қағанының ауылы” — Шөмiш, Кiрмiрау — Покровское. Iрi қалалардың төңiрегiнде
орналасқан ондаған ескерткiштердi қоныстарға жатқызуға болады. Шу-Талас
өңiрлерiнде орналасқан 403 ортағасырлық қалалар мен мекендердiң 240-ның
тарихи-топографиялық құрылымдары зерттелген. Мұндағы негiзгi қалалар:
Жiкiл, Балу, Шелже, Такабкет, Көл, Кендек, Ақтөбе, Төлек, Сус, т.б. Шу
аңғарында Баласағұн қаласы жетекшi орынға шығып, астана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 қонақ үй бизнесінің дамуы және оның туризмге
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қазақстандағы туризм және қонақ үй
бизнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қонақ үй шаруашылығы, қызмет көрсету сферасының секторы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Қонақ үй бизнесі дамуының халықаралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ..14
2 Жамбыл облысындағы қонақ үй шаруашылығының ЖАЙ-
КҮЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.1 Ежелгі қонақ үйлер жайлы
деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 Облыстың қонақ үй шаруашылығына жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... .25
2.3 Облыстағы туристік нарықтың қонақ үй шаруашылығының дамуына
әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
3 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДА ТУРИСТІК КЛАСТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ
МЕХАНИЗМІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3.1 Туристік кластердің қалыптасуы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..41
3.2 Облыстағы туризм кластерін дамытумен қатар іске асатын инвестициялық
жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
3.3 Батыс Европа-Батыс Қытай инвестициялық жобаның облыс қонақ үй
шаруашылығына қосар үлесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .53
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
КІРІСПЕ
Туризм көптеген елдердің экономикасына әсер ететін маңызды әлуметтік
және экономикалық құбылыс болып табылады. Бұл сала мұнай-газ, тамақ, көлік
өнеркәсібі салаларына салынатын инвестициялық салымдардың тиімділігімен
салыстырғанда жоғары табысты сала болып табылады. Дамыған елдердің
экономикалық саяси және әлуметтік тұрақтылығын қолдаудың әлемдік
тәжіриебиесі мен практикасы, елдердің географиялық жағдайы, олардың табиғи-
климаттық ресурстары және көрікті жерлері болып табылады.
Ұлттық экономиканы реформалау басқарудың механизмдері мен
инструменттерін қайта бағыштау туристік ұйымдардың қызметі жүйесіне едәуір
өзгерістер енгізді және бірқатар маңызды мәселелерді қалыптастырды. Бұған
қоса олар дұрыс демалуды қамтамасыз етуде және Қазақстан халқының
денсаулығын нығайту тәрізді маңызды әлеуметтік міндеттерді шешуде үлкен
роль атқарды. Осыған байланысты ел президентінің Қазақстан халқына 2005
жылдың 18 ақпанында жолдаған жолдауында еліміздің экономикасының шикізатты
емес саласында ұзақ мерзімді мамандануын анықтайтын болашағы зор
кластерлердің бірі туризм болып анықталды, ол республикамыздың қазіргі
инфрақұрлымының қалыптасуына және республика аймақтарының дамуына ықпал
етеді. Дүние жүзілік туристік ұйым болжауымен, туризімнің дамуы жаңа
аймақтардың пайда болуы есебінен жүзеге асуы тиіс, өйткені әлемдік туристік
рыноктың дәстүрлі аудандары іс жүзінде рекреацялық сыйымдылық шегіне жетті.
Осыған байланысты Қазақстанда туристік қызметтің әлемдік рыногінде өз орнын
алуына бірегей мүмкіншілік туды. Соңғы он жылдықта Қазақстан туристік
нарыққа белсенді түрде кіреді. Дегенмен туризмнің индустриясын басқару
мәселелері аз зерттелген болып табылады. Бұған қоса нарықтық қатынасқа өту
жаңа ұйымдастыру формаларын және басқару қатынастарын пайдалану есебінен
туристік мекемелерде бәсекелес артықшылықтардың пайда болуына байланысты
жаңа проблемаларды шешуді талап етті. Бұл өз кезегінде олардың потенциялын
зерттеуді және даму болашағын анықтауды талап етті. Сонымен туристік қызмет
нарығын басқару проблемасы Қазақстанда ерекше өзектілікке ие болады және
терең теориялық зерттеуді кешенді талдауды, сондай – ақ осы бағытта
негізделген ұсынымдарды дайындауды қажет етеді.
Қазақстанда қонақ үй секторы ұзақ уақыт бойы коммерциялық жылжымайтын
мүліктің офистік және сауда секторларының неғұрлым талап етілетін
көлеңкесінде қалып отырды.
Республикада қонақжайлылық индустрия кәсіпорындарының дамуында негізгі
тенденцияларға (беталыс) тек қана соңғы 10 жылдағы анық белгіленген
тендецияларды (беталыс) жатқызуға болады:
- қонақ үй және мейрамхана ұсынысының мамандандырылуын тереңдету
- халықаралық қонақ үй және мейрамхана жолдарын құру
- кішігірім кәсіпорындар жүйелерін дамыту, қонақжайлылық индустриясына
жаңа компьютерлік технологияларды енгізу.
Қонақжайлылық кәсіпорындардың мамандандырылуын тереңдету халықаралық
тізбектің құруы сияқты маңызды беталыспен байланысты, оның өзі қызмет
көрсетудің жоғары стандарттарымен алға басуында және дайындалуында үлкен
рольді атқарады.
Мақсаты: Жамбыл облысының қонақ үй шаруашылығының қазіргі жағдайын
қарастырып баға беру.
Міндеттері:
1.Қонақ үй бизнесінің туризмге әсерін қарастыру, оған талдау жасау.
2.Жамбыл облысының қонақ үй шаруашылығының жай күйін көрсету.
3.Жамбыл облысы туризм кластерінің қонақ үй шаруашылығының дамуына
ықпалын қарастыру.
Диплом жұмысының бірінші тарауында кластерді ұйымдастыру шарттары
келтірілген: түсінігі, элементтері, олардың арасындағы өзара байланыс.
Жұмыстың екінші тарауында Жамбыл облысы туристік рыногінің, қонақ үй
шаруашылығының қазіргі жағдайына және дамуына баға берілген. Орындалған
талдаудың негізінде туризмнің облыс экономикасының саласы ретінде өте нашар
дамығандығы анықталды.
Жұмыстың үшінші тарауында облыстағы туристік нарық дамуынынң
кластерлік моделі келтірілген, осы саланың маңызды туристік турлары
анықталған.
1. қонақ үй бизнесінің дамуы және оның туризмге әсер
1.1 Қазақстандағы туризм және қонақ үй бизнесі
Туризм - демалу мақсатында, іскерлік және өзге мақсаттарда қатарынан
бір жылдан аспайтын кезең ішінде саяхаттайтын және әдеттегі ортасынан тыс
жерде орналасқан орындарда болуды жүзеге асыратын адамдар қызметі.
Туристік бизнес - әлемдік шаруашылықтың едәуір тез дамитын
салаларының бірі. Халықаралық туризм үш ірі экспорттық саланың құрамына
мұнай және көлік өндіретін салалардан кейін кіреді. Басқа ақпараттар
бойынша туризм әлемдік шаруашылықтың ең тиімді саласы болып табылады.
Туризм индустриясында жер бетіндегі барлық жұмыс күшінің 60 пайызы жұмыспен
қамтылған.
Әлемдік табыс туризмнен 1998 жылы әуе тасымалдау сатылымдарынан
түскен түсімді есептемегенде 44467 млрд. $ құрады.1995 жылы ол 372 млрд. $,
1950 жылы 261 млрд $ құрады.
Болжамға сәйкес 2000 жылы туризмнен алынған табыс әлемде 621 млрд $
жетті. 2020 жылы ол триллион долларға дейін жетеді. ДЖС ұйымының бағалауы
бойынша 2010 жылы туристердің саны 1018 млн адамға дейін ұлғаяды [2].
Туризмнің әлемдегі маңызы әрқашан өсіп отырады, бұл жекеленген
елдердің экономикасына туризмнің әсерінің өсуімен байланысты. ЕҚ елдерінің
және басқада өнеркәсіптік дамыған елдерде туризмнен алынатын табыс жалпы
ішкі өнімнің 5,5 пайызын құрайды.
Туристік бизнес кәсіпкерлер үшін әртүрлі себептермен тартымды:
- алғашқы инвестиция көлемінің шағындығы;
- туристік қызметтерге сұранымның өсуі;
- рентабельділік деңгейінің жоғарлығы;
- шығынның өтелу уақытының төмендігі;
Туризмнің тиімділігі келесі функциялардың жиынтығынан тұрады:
1.Туризм валюталық түсімнің көзі және ел ішіндегі халықты жұмыспен қамтудың
құралы;
2.Туризм елдің төлем балансына салымдарды кеңейтеді;
3.Туризм осы салаға қызмет көрсететін салаларды дамыта отырып экономиканың
диверсификациялануына ықпал етеді; құрылыс, сауда, ауыл шаруашылығы, халық
тұтынатын тауарлар өндірісі т.б.
Туризм пайдалылығына қарамастан батыс елдерінің престижін нығайтатын,
оның маңызының әлемдік қоғамдастық және қатардағы азаматтар алдында өсуінің
мықты факторларының бірі болып табылады. Туризмнің аймақ бойынша дамуы
бірқалыпты болмайды: ең жоғары өсу қарқыны Азия және Тынық Мұхит елдерінде
күтіледі, Еуропа және Америка елдерінде ол жалпы әлемдіктен төмен болады.
Кесте 1
2020 жылға туристтерді қабылдау бойынша алғы шептегі елдер [2]
Ел Туристердің келіп Дүниежүзілік селде1995-2020 – ғы
жетуі, млн адам. үлесі ,% жылдық орташа
мөлшер өсу шегі,%
Қытай 137,1 8,6 8,0
АҚШ 102,4 6,4 3,5
Франция 93,3 5,8 1,8
Испания 71,0 4,4 2.4
Гонконг 59,3 3,7 7,3
Италия 52,9 3,3 2,2
Ұлыбритания 52,8 3,3 3,0
Мексика 48,9 3,1 3,6
Ресей 47,1 2,9 6,7
Чехия 44,1 2,7 4,0
Жоғарыдағы мәліметтерден көріп отырғанымыздай 2020 жылы Қытай адамдар
көп келетін туристік орта болуы тиіс. Сондай-ақ жоғары өсу қарқыны Гонконг
және Ресей елдерінде де күтілуде. Қытай мен Гонконг үлесі туристердің жалпы
әлемдік ағымынан 12,3 пайызды алады. Әсіресе ерекше өзгеріс Ресейде
болжамдалуда: 2020 жылы елден шығатын туристердің саны 1,5 есеге артады.
Европа елдерінің ішінде Чехия үлкен жетістікке қол жеткізеді. Қазіргі
уақытта мемлекет экономикасының дамуы, жеке тұлғалардың сұранысын
қанағаттандыру, елдер арасында әлеуметтік байланыстарды өзара байыту үшін
туризмнің маңызын және рөлін асыра бағалау мүмкін емес. Көптеген елдер
экономикасында туризм индустриясы маңызды орынға ие. Оның дамуы жұмысшы
орындарының кеңейтілген нарығын көрсетеді [4].
Халықтың едәуір туристік қозғалысы Нидерландия, Германия, Ұлыбритания,
Канада және Жапония елдерінде күтілуде, мұнда осы елдердің бір адамына бір
жылда шет елге шығу 1,5-2-ден келеді. Алғашқы ондыққа кіретін басқа
көптеген елдерде туристік қозғалымдар айтарлықтай төмен.
Кес ХХ ғасырдың соңында ХХІ ғасырдың басында туризм толық халықаралық
және интернационалдық болды, мұның өзіне екі өзара байланысқан факторлар
әсерін тигізді: бір жағынан туристік кәсіпорындардың табысын көбейту, үлкен
пайда алу үшін фирмалар дүние жүзі бойынша саяхат географиясын кеңейтеді,
екінші жағынан тиімді болу үшін туристік бизнес халықаралық деңгейде
инвестициялануы керек [5].
Кесте 2
2020 жылға туристтердің шығуы бойынша алғы шептегі елдер [2]
Ел Туристердің шығуы Дүниежүзілік ағымдағы
млн адам үлесі ,%
Германия 163,5 10,2
Жапония 141,5 8,8
АҚШ 123,3 7,7
Қытай 100,0 6,2
Ұлыбритания 96,1 6,0
Франция 37,6 2,3
Нидерланд 35,4 2,2
Канада 31,3 2,0
Ресей 30,5 1,9
Италия 29,7 1,9
Барлығы 788,9 49,2
Осындай мысалдарды қонақ үй корпорация сферасында да, және Холидей
Инн, Нур-туристик және т.б агенттік – операторлар бизнесінде де
көрсетуге болады.
Аймақтық туризм бірқалыпты емес дамиды, және де көп жағдайда жиірек
келесі туристік аймақтар бөлініп шығады. Еуропа, Америка, Шығыс Азия мен
Тынық мұхит ауданы, Африка, Жақын Шығыс елдері, Оңтүстік Азия. Дүние
жүзінің аймақтарға пропорционалды емес бөлінуі жөнінде нақты жауап беру
мүмкін емес; берілген аудандардың бірдей емес территориялары салыстырмалы
сипаттама жүргізуге мүмкіндік бермейді, өйткені ресурстар бойынша жер
шарының әр түрлі бөліктерінің дамуын салыстыру мүмкін емес .Туристік
қозғалыстың тек дамуын ғана салыстыруға болады.
Мысалы: соңғы он жылда туризмнің артуы және туристік пайданың өсімі
өзгеріссіз және ол үлкен жетістікпен Жақын Шығыс және Оңтүстік Азия
аймақтарында байқалады. Өздерінің салыстырмалы азғантай территориясына
қарамастан оларда туристік қызмет көрсетудің әжептеуір маңызды жерлері
бар, мұның өзі статистиктердің, туризм бойынша мамандардың, маркетолог және
кәсіпкерлердің едәуір қызығушылығын тудырады.
ХХ ғасырдың соңында және ХХІ ғасырдың басына дүние жүзінде туризмнің
өсуі және дамуы бүтіндей алғанда тұрақты деп мойындауға болады. Бірақ,
Азия аймақтарында болып жатқан экономикалық дағдарыс қатармен
түсіндірілетін 1997 -1998 жылдары туристік бизнесте қандайда бір құлдырау
байқалса да туристтер саны орташа есеппен жылына 4% - өсуде [6].
Соңғы жылдары Африка, Жақын Шығыс елдері, Шығыс Азия және Тынық
мұхиты аймақтарында туризмнің интенсивті қарқыны байқалады, Еуропада
өсім қарқынының едәуір төмендеуіне қарамастан, ол келушілер саны бойынша
(385,9 млн. адам 2003 жыл) өзінің біріншілігін сақтауда.
Сапарға шығу және ішкі туризм сферасында қонақ үй бизнесі туристер
үшін қызмет көрсетудің бүтін комплексін құрайды және туристік бизнестің
дүниежүзілік жүйесінде бәсекеге қабілетті Қазақстанда туризм дамуының
болашағын анықтаушы негізгі факторы болып табылады.
Туристік қызметтер, соның ішінде қонақ үй қызметтері әлеуметтік-
мәдени қызмет көрсетулерге жатқызылады. Олар қазіргі қонақжайлылық
принципінде құрылады, мұның өзі отандық туризм дамуында олардың ролін
арттырады, сондай – ақ туристік- қонақ үй сервисі үшін мамандарды дайындау
жүйесінде белгілі есептерді қояды.
Қонақжайлылық индустриясы ұжымдық және дербес орналастырудың әр түрлі
құралдарын құрайды: отельдер, қонақүйлер, мотельдер, жастар хотельдері мен
жатақханалар, аппартаменттер, туристік баспаналар, сондай – ақ туристерді
орналастыруда қатысатын жеке меншік секторлары [7].
Экономикалық қызметтің бір түрі ретінде қонақүй индустриясы қонақ
үйлерде, мотельдерде, кемпингтерде және орналастырудың басқа да
құралдарында төлем ақыға қысқа мерзімді тұруды ұйымдастыруды және қызмет
көрсетуді ұсынады.
Көрсетілімнің ең тартымды және мәнді обьектілері республиканың
оңтүстігінде орналасқан Қазақстанның ең бірінші жаңа қоныстанушылар ретінде
белгілі қоныстану пунктері, олар: Түркістан, Отырар, Баба – ата, Испиджап
(Сайрам), Тараз, Мерке, Талхиз (Талғар), Қойлық (Талдықорған) [13].
Сол кезде Қазақстан туристік жоспарда өз қызығушылығын ұсынады.
Бірінші ғасырдан басталып біздің эрамызға дейінгі республикамыздың бай
тарихы, сирек материалдық тарихи ескерткіштер, өз тұрмысымыздың мәдениеті,
саяси тұрақтылық, республиканың жариялылығы және оның ынтымақтастығына
дайындығы – мұның барлығы туристік индустрияның қарқынды дамуына ықпал
етеді.
Керісінше, көшпелі туризм жақсы емес уақыттарды басынан өткізуде.
Қазақстанға шетел қонақтарының келуі мен қызығушылығының шыңы 1994 жылға
келді, бұл уақытта бізге іскерлік, жеке және танымдылық мақсатымен
демалысқа 450 мың туристер келді.
Бірақ, 1996 жылы олардың саны 141,1 мың адамға дейін төмендеді. Шетел
туристерінің келу мерзімі де қысқарды. Шетел қонақтары үшін республикамызға
да қызығушылық төмендеді, мұның өзі туризм инфрақұрылымының
дамымағандығымен және саланың материалдық – техникалық базасының
әлсіздігімен түсінідіріледі. Қолымыздағы бар орналастыру құралдары
жабдықталғандықтың және техникалық жабдықтаудың өте төменгі деңгейімен
ерекшеленеді, бұл отандық туристік қызмет көрсетудің бәсекеге қабілетсіз
екендігін көрсетеді. Халықаралық стандарттар деңгейінде сервисті Алматыдағы
тек жеке жоғары классты отельдер көрсете алады: Хайят-Ридженси және
Риджент-Алматы 5 жұлдызды қонақүйлер, Достық Интер Отель, 3 жұлдызды
Астана, Премьер Алатау отельдері, Алма Арасан тамаша шатқалында
орналасқан Кумбель VIP-Отель, сондай-ақ Астана қаласындағы Астана-
Интерконтиненталь бес жұлдызды отелі. Бірақ олардың қызмет көрсетілуі өте
қымбат және шетел азаматтарының шамалы ғана бөлігі пайдаланады [8].
Республикааралық байланыстың үзілуі бірыңғай туристік кеңістікке кері
әсерін тигізді.
Көшпелі туризм дамуын тоқтатушы факторларына сүйене туристік сапарлар
құрылымын жақсартуға және пайданың өсуіне әсер етуші жағымды факторлар
қатарының әсерін мойындау керек, яғни шетел валюталарын жоғары сатып алу
қабілеттілігі; шетел компания капиталдарының құйылуының кең сферасы мен
игерілмеген өткізу нарығының бар болуы; Қазақстан және ТМД-ның үлкен бөлігі
бойынша еркін ауысуы, сондай-ақ шетел қонақтарын қабылдауға дайын жаңа
қалалардың санын өсіру.
Ағымдағы жылдың І жарты жылдығына сәйкес олар 1197,4 млн.
теңгеге өнімді сатты, жұмыс, қызмет көрсетілді, қызметтің негізгі түрі
бойынша 1055,4 млн. теңгеге қызмет көрсетілді. Соның ішінде мемлекеттік
меншік формасындағы туристік кәсіпорындар 15,4 млн.тг. (қызмет көрсетілді –
14,1 млн.тг.), жеке фирмалар – 1174,9 млн.тг. (қызмет көрсету-1034,3
млн.тг), шетел фирмалары – 7 млн.тг. (қызмет көрсету – 6,9 млн.тг).
Ағымдағы жылдың І жарты жылдығында туристік кәсіпорындардың
шаруашылық қызметтің нәтижесі олардың өзін-өзі ақтамаушылығын көрсетті және
ол 25,9 млн. теңге болды. Барлық меншік формасындағы кәсіпорындардан
қорларға түскен аударымдар мен бюджетке түскен төлемдер 36,4 млн.теңгені
құрады.
Туристерді Республикаға тартуда қонақ үй шаруашылығының жұмыс
қарқындылығы өседі: бір адамға шаққанда тәулігіне бір нөмер үшін 773 тг
(1999 жылдың соңы), 7213 теңге-2009 жылдың желтоқсан айы, едәуір табыста
өседі.
Туризмді дамыту үшін туризім сипатамасын өзгерту қажеттілігі белгілі
мәнге ие. Туризмнің өткен жылдары топтық туризмді ұйымдастыруға
негізделген, сол уақытта дүние жүзілік тәжірибе көрсеткендей туристердің
негізгі бөлігі жеке саяхаттануды құмартады. Туризм индустриясының алдында
көтерілген мәселелерді шешу үшін экономикалық қарым- қатынастардың әр-
түрлі формаларын пайдалану қажет: шетел инвесторларымен бірігіп фирмаларды
құру, жаңа туристік объектілерді салу, жеке бастамаға (инициатива) еркіндік
беру [10].
Қонақ үй шаруашылығымен туризм сферасында статистикалық есепті
жақсарту қажет, онда атап өткен сфералардың жұмыс істеуі және дамуының
барлық қызықтыратын жақтарын (мемлекттік басқару органдарын, баспасөзді,
кәсіпкерлерді, статистиканы және т.б.) толық көлемде бейнелеуге болады
[15].
Министірліктермен және ведомоствалармен, ҚР мемлекеттік шекарасын
қорғау қызметімен, кедендік қызметпен іскерлік байланысты тәртіпке келтіру.
Саланың көріну келешектері үміттендіреді. Мамандар дүние жүзілік туристік
нарықта ҚР- ның мәні әрі қарай өсуін болжаулайды. Бірақ, еліміздің туристік
потенциалын тиімді пайдаланылуын армандай отырып, негізгі және шұғыл міндет-
саланың қазіргі инфрақұрылымын, және ең алдымен, халықаралық стандартқа
жауап беретін орналастыру секторын құру жөнінде міндетті есте сақтаймыз.
1.2 Қонақ үй шаруашылығы, қызмет көрсету сферасының секторы
ретінде
Алғашқы қонақ үйлердің пайда болу уақытын тура айту мүмкін емес. Бұл
жөніндегі тарих терең дәуірлерде тамыр жайған. Адам баласы саяхаттап
бастағаннан бері,уақытша тұратын жерлерде керек болды. Ежелгі Грецияда сол
кездің өзінде – ақ саяхатшылар жататын арнайы бөлмелер қолданылатын болған.
Алайда ең алғашқы қонақ үйлер Римда пайда болған еді. Дәл осы жерде
саудагерлер сауда – саттық мәселесімен әлем елдерін шарлауға міндетті
болды. Осындай жүйенің дамуының нәтижесінде саяхатшыларға ыңғайлы қонақ
үйлер мен арнайы қонақ күтетін аймақтар пайда болып отыр. Римдегі
театрларда өткізілетін көріністер көрермендері тұрақты жерді керек етті.
Кейде жаңбыр жауғанда көрермендер тығылу үшін театрды алшақ жерлерде
соқпаған. Осындай жағдайларда жоғарғы үстемтап өкілдер үшін алдын ала
жағдайлар жасаған, ол саудагерлер мен қарапаыйм саяхатшылар өз жағдайын
өзі жасаған. Үй жайлар үшін бағалар тұрақты болмағандықтан әрбір
саяхатшылар баға жайында иесімен келісетін болған. Қонақ үйлерде барлық
жағдайлар жасалмаған болса да, бірақ олар демалу үшін жарамды болды.
Олардың көбісі ағаштан соғылған. Орта ғасырларда Европада қонақ үйлер жеке
меншік болды, соған орай саяхатшылар әр үйге қонақтайтын болған. Қонақ
үйлердің көбеюі нәтижесінде коммерциялық сауда да бірте – бірте дамыды [4].
Алғашқы отельдер Францияда пайда болды. Олар қаланың ең көркем
жерлерінде соғылғын қорғандар болды. Дәл осы жерде сыйлы қонақтар
тоқтайтын болған. 1829 жылы Бостанда Тремон – Хаус ашылды. Бұл ең алғашқы
жоғарғы люкстық жасалған отельдер болды, яғни әр номердің өзінің кілті және
ыңғайлы жуынатын бөлмелері болды. Бұл американдықтардың ұзақ уақытқа
дейінгі стандартты отельдері болды.
Орта ғасырларда Қазақстанда сауда – саттық орталықтарының жандарынан
қонақ үйлер ашылды. Ол кездегі қонақ үй керуен сарайы деп аталды. Оны
ауқатты адамдар басқаратын болған. Керуен – сарайында ас дайындайтын
бөлмелер, жолаушылар қонатын бөлмелер, арнайы сақтау бөлмелері болды.
Керуен– сарайының бастығы жолаушылардан белгілі бір мөлшерде төлем алып
тұрды.
Қазақстандағы қонақ үй шаруашылығының өсуі Ресейге қосылғаннан кейін
білінді. Бұл қонақ үйлердің барлығы ресейлік үлгіде болды. Алайда
қонақтарға қызмет көрсету дәрежесі төмен болды. 1829 жылы Бостонда дүние
жүзіндегі алғашқы отельдер жұмыс істеп жатқанда , Қазақстанда бұл
шаруашылық дамымай, оның экономикасы мен мәдениеті артта қалып қойған
еді. Қазан төңкерісінен кейін өндірістік және өндірістік емес салалардың
дамуы қонақ үй шаруашылығының жаңа дамыған түрде біршама өсуіне әкеп
соқты.
1935 жылы Қарағандыда Чайка қонақ үйі салынды. 1937 жылы Алматы
қаласында Иссак қонақ үйі салынды. 50 жылдың аяғы мен 60 жылдардың
басында қонақ үй ғимараттарын салу басталды. 70 – 80 жылдары эксплуатацаяға
жаңашаланған, жоғары классты, ыңғайлы Алма – Ата, Қазақстан, Отырар,
Достық тағы басқа қонақ үйлер берілді. Алайда олардың барлығы жоспарлық
шаруашылық жағдайында жұмыс істеді..
Нәтижесінде олардың арасында бәсекелестік болған жоқ. Біреулерінде
қаржы өте көп болса, ал екінші біреулерінде қаржы мүлдем болмады. Ұсыныс
пен сұраныс мүлдем зерттелмеді. Қонақ үй шаруашылығы халықаралық деңгейде
жұмыс істемеді, яғни дүние жүзілік аренаға шықпады. Және оның жұмыс істеу
тәжірибесі болмады. Қазіргі уақытқа дейін және қазір де дамудың қамтамасыз
етілуі жоқ.
Мамандардың дайындығы, зерттеулердің жүргізілмеуі, артта қалған
аймақтардағы қызмет көрсетудің төменділігі.Соның салдарынан қазірде қонақ
үй шаруашылығы дүниежүзілік алдынғы қатардағы қонақ үйлермен салыстырғанда
артта қалып қойған.
Қонақ үй шаруашылығының ғасырлық тарихы бар. Қонақ үй шаруашалығы
көптеген өзгерістер мен жаңашаланудың әсерінен бүгінгі өзінің кейіпіне
келіп отыр. Бүгінгі таңда қонақ үй кәсіпкерлігі қызмет көрсету саласындағы
ең алдыңғы қатарлы, дамыған сала болып отыр.
XIX ғасыр аяғындағы алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттердегі қонақ үй
шаруашылығынынң дамып, жетілуі бүкіл дүние жүзінің экономикасына әсер
етті.Маркетингтің дамуы жаңа нарықтық философияны ашылуына алып келді,
бастысы пайда табу емес, тұтынушылардың сұранысы болып табылды. Осы қонақ
үй шаруашылығы басқа қызмет көрсету саласы сияқты жүктеу және жекелеу
процессі қарқынды жүреді. Соның салдарынан басқалардағыдай қонақ үй
кәсібінде де түрлі баға өзгерістері, түрлі жеңілдіктер болды. Қонақ үй
шаруашылығы жүйесінің кеңейуі бәсекелестікті одан бетер арттыра түсті.
Сондықтан енді барлық көңіл жарнамаға бөлінді. Яғни, қонақ үйдің барлық
мүмкіншіліктрері мен ыңғайлықтары толығымен көрсетілді. Бүгінде қонақ үй
туралы барлық мәліметтерді дүние жүзінің кез – кеген жерінен іздеп табуға
болады. Оны интернет желісі, жүйелік каталогтардан табуға болады. Ғылыми
технологиялық прогресс бүгінгі таңдағы қонақ үйлердің дамуына,
жаңашалануына үлес қосуда [4].
Мысалға айтатын болсақ, көлік жүйесінің дамуы әлемнің әр түкпірінде
қонақ үйлердің ашылуына түрткі болды. Көлік құралы қонақ үй шаруашылығы
кәсіпорындарын орналастыруда бас факторы болудан қалды.
Қызмет көрсету деңгейін, олай болса табыс деңгейін көтеруге шақыратын
орналастыру құралдарын техникалық және технологиялық қамтамасыз етуде алға
үлкен қадам жасалды; техникада білгір саяхатшыға жолдағы офисті ұсыну;
қонақ үй шаруашылығында есепті және басқару процесін жетілдіру және
жеңілдету. Осындай техникалық жетістіктер қатарына броньдалған компьютерлік
бағдарламалар, әрбір жеке нөмірлердің шоттарын және түгел барлық қонақ
үйдің табысын басқару, барлық қонақтар жөнінде ақпаратты сақтау.
Тұрудың қауіпсіздігін көтеру мақсатында көптеген қонақ үйлерде әрбір
жеке нөмердің әрбір қонағы үшін жеке, пластикалық карточкалар негізінде
электромагнитті құлып жүйесі енгізілген. Компьютерлік будильниктер,
электронды дауыс хабарлары, электронды сигналды беру жолымен қызмет көрсету
тапсырыстық жүйесі әдеттегідей болды.
Ғылыми техникалық прогресс басқару ғылымына да әсерін тигізді, бұл,
мысалы, өндірістік психологиялық факторының үлкен есебінде және кері
байланыс жүйесінің дамуында бейнеленеді [7].
Қонақ үй шаруашылығы дамуының қазіргі беталысына экологиялық қауіпсіз
өндіріске ұмтылу жатады. Табиғи баланстың сақталуы, экологиялық таза
өнімдер мен материалдарды пайдалану, өндіріс қалдықтары пайдалы өнімге
айналғанда тұйық циклды өндіріс технологиясының тәжірибесі қонақ үй
индустриясының кәсіпорындарына пайдалы, ең алдымен, оны тұтынушы қалайды.
Қазіргі дүниеде қонақ үй шаруашылығының тағы бір ерекшілігі осы
секторды монополияландыру, ол қонақ үй тізбесін немесе ассоциаланған
мүшелер түрінде қарастырылады, онда тәуелсіз қонақ үйлер санының көп болуы
[3].
Монополия, ірі қонақ үй тізбесінің, ішінде Бэст Вестерн , Ромада
Хаутелз, Риджент Интернешинл Хаутелз, Маритин және т.б. қонақ үйлері
ең танымал.
Тәуелсіз кәсіпорын түсінігі мәні бойынша меншік формасының шектелуі
және осы кәсіпорындардың өзінің формасы бойынша (тәуелсіз қонақ үйлер,
басқарудағы қонақ үйлер, қонақ үй тізбесі мен франчайзинг) басқарудың
түрлі әдістері деп түсіндіріледі.
Ірі қонақ үй корпарациялары қызмет көрсету саласына бақылауды қамтамасыз
етеді және орталықтандырылған жеткізу есебінен осы қонақ үйлердің
шығындарын төмендетеді. Тәуелсіз кәсіпорындар үшін клиенттерге жеке қызмет
көрсету үлкен дәрежеде сипатты. Қазіргі қонақ үйлердің көп жоспарлылығы
қызмет көрсетудің түрлері мен формаларының палитрасын кеңейтеді және
клиенттер үшін таңдаудың неғұрлым кең көлемін ұсынады [14].
Қазіргі қонақ үй шаруашылығында маңызды рөлді өндірісте
интернациоландандыру процесі (мысалы, қонақ үйлер тізбектері: әртүрлі
елдерде орналасқан қонақ үйлер үшін бірыңғай стандарттарды енгізу, біліммен
алмасу, жұмысшы күшінің миграциясы, броньдаудың бірыңғай жүйесі) және
оған кері процес- тәуелсіздікке ұмтылу (мысалы, тәуелсіз қонақ үйлер).
Кез келген экономикалық құбылыс саяси, экономикалық және әлеуметтік
процесстері жиынтықтарының өзара байланысының нәтижесін көрсетеді, сонымен,
әрбір берілген ел үшін оның дамуының кез келген этапында бұл бірлік нақты
өзара келісілген сипатқа ие. Одан мынаны көруге болады, нарыққа өтудің
теориялық және практикалық мәселелері өндірістік қатынастарының барлық
жүйесінің жетілдірілу ағынында шешілу керек.
Қандай да бір экономикалық құбылысты зерттеуде дұрыс дайындалған жол
нақты тәжірбиеде пайдаланылатын жаңа білімді алу үшін негіз болатын қажетті
теорияны жетілдіруде әрекеттенуші себеп – салдар ретінде роль атқарады.
Сондықтан да бүгінгі күні терең теориялық ойлануды және негіздеуді
қажет ететін мәселелер жиынтығында қызмет көрсету мәселесі, оның ішінде-
қонақ үй қызмет көрсетуі ерекше мәнге ие [3].
Қонақ үй шаруашылығы – туристік - экскурсиялық қызмет көрсету
жүйесінің негізгі буындарының бірі болып табылады. Саяхаттану уақытында
туристке ұсынылатын қызмет көрсету комплекстерінің ішінде қонақ үй қызмет
көрсетілуі орталық орынға ие. Басқа қызмет көрсетудің белгілі жиынтығымен
уақытша тұратын үйді ұсынатын орналастыру кез-келген туристік бағдарламаға,
әрбір турға негізгі бөлігі ретінде кіреді.
Қонақ үй шаруашылығы немесе қонақ үй индустриясы қонақжайлылық
саласының маңызды құрама бөлігі болып табылады. Ол мейрамханаларды, кафе,
көлік және экскурсияларды органикалық және табиғи туристік-экскурсиялық
қызмет көрсетілудің бірыңғай тізбегімен байланысады.
Қызмет көрсету сферасының секторы ретінде қонақ үй шаруашылығына
барлық сипаттамалар тән. Қызмет көрсету сферасы өндірістің материалдық және
материалдық емес сфералардың өзара әсер ету процесінде құрылады және зат
ретінде емес, қызмет ретінде тұтынылатын еңбектің ерекше тұтыну құны –
қызметіне негізделген. Материалдық сферада қызмет көрсету өндірісі көлікте
және байланыста, саудада және қоғамдық тамақтандыруда, ауыл шаруашылық
өнімдерін дайындауда және материалдық- техникалық қамтамасыздандыруда
жүзеге асады. Материалдық емес өндіріс сферасында барлық бөлімшелер қызмет
көрсету өндірісіне қатысады [3].
Қонақ үй индустриясын қоса есептегенде қызмет көрсету
сферасының барлық салаларына келесі қасиеттер тән:
Қызмет көрсету көзінің оның обьектісінен бөлінбеуі. Өндірістік
сферада болмашы тауарлар қандай да бір кәсіпорында құрылады, содан сауда
нүктелеріне тасымалданады, онда олар тұтынушыға сатылады, келесі кезекте
тұтынушылар оларды пайдаланады. Қызмет көрсету сферасында тұтынушы қызмет
көрсету фабрикасына келеді және тауарды бірте-бірте сатып алады. Өндіріс
процесімен қызмет көрсетуді тұтыну процесі уақыт бойынша сәйкес келеді.
Қонақ үй бизнесі – осының керемет мысалы. Өндіріс процесстері,
қонақ үй қызмет көрсетілуін жеткізу және тұтыну, бір - бірінен бөлінбейді
және бір уақытта жүреді. Қызмет көрсету сферасының осындай ерекшелігі оның
бір қиындықтарының бірі, өйткені қызмет көрсету көзінің оның обьектісінен
бөлінбеуі қосымша күшті қажет етеді.
Бұл ерекшеліктің басқа жағы – қызмет көрсету тұтынушысын өндірістік
процесстің бөлігіне айналдыру. Сіз сатып алатын
компьютерді жасауда өндіруші Сіз туралы ойламады, ал мысалы, қонақ үйде
оның қызметкерлері сізге қонақжайлылықтың барлық ережесі бойынша қызмет
ету керек.
Қызмет көрсету көзінің оның объектісінен бөлінбеуінің тағы бір
салдары- қызмет көрсету саласына бақылау жасаудың қиындығы, өйткені оларды
қонаққа қызмет көрсетуге дейін бақылау мүмкін емес.
Бұл жағдайда жұмыс орнында жұмыс уақытын тиімді пайдалану қызмет
көрсету сферасында басқарудың барлық деңгейіндегі қызметкерлердің кәсіби
білімі мен біліктілігі, көрсетілетін қызмет көрсетудің әлеуметтік -
психологиялық жақтары және басқару еңбегін ұйымдастыру деңгейі ерекше
мәнге ие.
1.3 Қонақ үй бизнесі дамуының халықаралық тәжірибесі
Люкс классты отелі, сондай-ақ орта классты қонақ үйі бар барлық
компаниялар тәжірибе жүзінде кәсіби басқарушы компаниялармен басқаруға
келісім жасайды. Бэст Вестерн және Френдиш Иннз клуб мүшелері болып
табылады. Олар мүшелік жарнасын төлейді және белгілі стандарттарға сәйкес
болу керек. Сол үшін бронюрланған жүйесіне кіргені үшін артықшылықтармен
пайдаланылады және ұлттық және жергілікті клиенттердің мойындағанын біледі.
Қонақ үй тізбектері келесі ерекшеліктермен сипатталады:
- операциялардың комерциялық сипаттамасымен клиенттердің сипаттамасының кең
спектріне байланысты тұтынушылардың кең көлеміне үндеу жасау қажеттілігі
туады. Өнім орташа сипаттамаға ие мүмкіндігі туады, оның өзі кәсіпорынның
емес, тізбектің қызығушылығына сәйкес болуы мүмкін. Клиенттер талғамдарының
әр түрлілігіне байланысты бірегей сипаттамалардың кең спектрін құру
мүмкіндігі жоқ болуымен туылған қиындықтар пайда болады, өйткені олар үлкен
нарықтың сегментінің қызығушылықтарымен сәйкес келмеуі мүмкін
- көп жағдайда, тізбекте бола кәсіпорындар меншіктік немесе франчайз
келісім негізінде қосылған барлық қонақ үйлермен біркелкі болуына ұмтылады.
Кәсіпорындардың бірі жеткен жағымды тәжірибе кәсіпорынның орналасу орнына
байланысты емес тізбек ішінде қайталану мүмкін екенін клиенттер білу керек.
- өнімдерді, сервис пен басқару саясатын стандарттау жағдайында кәсіпорын
тізбегін басқару айтарлықтай жеңілдетіледі [4].
Қазақстанда қонақ үй бизнесін ұйымдастырудың негізгі формасы тәуелсіз
кәсіпорын. Өткен жылдардың ақпараттық вакумымен қосыла бұл бронюрланудың
бірыңғай жүйесінің жоқтығына, дүние жүзінде қонақ үй индустриясының
жетістігі жөнінде, білімнің аздығы және дүние жүзілік стандарттардан қалу
салдары ретінде олардың енгізуде жылдамдықтың жоқтығына әкеледі. Көптеген
шетелдік туристерге тұратын қонақ үй дүние жүзілік деңгейге сәйкес
екендігін білу маңызды. Осыдан Қазақстанда көшпелі туризм неге дамымаған
деген қорытынды жасауға болады. Холидей Иннз, Рэдиссон Хоутеиз және
Риджент Хоутеиз қонақ үйлері франчайзингтік қатынастар мысалдары болып
табылады. Қонақ үй шаруашылығы өзін кәсіпкерлікке едәуір дәрежеде
франчайздық тұрғыдан бейнелейді және тәжірибе жүзінде бұл істе құлдыраудың
байқалмайтыны дәлелденеді. Демографиялық өзгерістерге жауап ретінде
франчайзингтың концепциясы мен жаңа нарықтардың құрастырылуы жүруде.
Бүгінде дүние жүзілік қонақ үй тізбегі кез – келген талғамды
қанағаттандыруы мүмкін.
Нидерланд астанасында дүние жүзінде ең үлкен қалқымалы отель бар. Бұл
бес қабатты жабдықталған кеме. Амстердам айлақтары арасында қозғалыста
және теңіз саяхатының толық қиялын жасайды.
Бахрейн мемлекетінде Парсы шығанағының түбінде орналасқан су астындағы
қонақ үй бар. Ол өзіндік өткелдермен өзара байланысқан 6 корпустан тұрады.
Оның ішкі қабатына тек арнайы мөлдір лифтпен түсуге болады, оны экзотиканың
әуесқойшыларын теңіз иіріміне түсіреді.
Ұқсас қонақ үй Флорида да бар, бірақ ол 6 адамға ғана есептелген және
сол себепті дүние жүзінде кішігірім болып саналады. Оның жалпы ауданы 135
кв.м. Келушілердің үлкен бөлігін 1980 жылғы Олимпиадаға арнайы Москвада
салынған Измайлово қонақ үйі комплексінде орналастыруға болады. Ол бір
уақытта 9500 адамға дейін қабылдауға мүмкіндігі бар.
Сингапурда дүние жүзінің ең жоғарғы отелі бар – 73 қабат.
Тринидад және Тобаго Порт – оф – Спейн Республикасының астанасында
өткір сезімнің әуесқойшылары үшін шағын отель орналасқан. Ол құлама жардың
үстіндегі жартаста ілініп тұр және оған тек төбесінен кіруге болады.
1300 нөмірі бар токио қонақ үйлерінің бірі дүние жүзінде ең жылдам
сервисті ұсынады. Келуші қонақтың құжаттау, төлеу, кілтті алуы және
басқаларына жұмсайтын максималды уақыты 45 секунд. Барлығы арнайы видео
бақылаулы жабдықтың көмегімен автоматты түрде орындалады.
Сан – Францискода Фэрмонт отелінің бас ғимаратында орналасқан нөмір
люкс, дүние жүзінде ең қымбат нөмір болып есептеледі. Отель 1927жылы
салынған және салықты есепке алмағанда люкстің құны тәулігіне 6мың $.
Клиент тәулік бойы қонақ бөлме, сарай қызметшілерінің және шофердің
қызметімен қамтамасыз етілген [8].
Бүгін де саяхатшы экономикалық классты қонақ үй мен сән – салтанатты
отельдерден мотельмен кемпингке дейін қонақ үй орналастыру орындарының көп
көлемде әр түрлі формалары және түрлерін таңдауда. Бұл жағдайда
әрқайсысының көңілі бойынша және ақшасына байланысты ұнататынынды қалайды.
Қонақ үйлерді топқа жіктеу жүйесінің басқа түрлері бар. Қонақ үйдің
бірегей сыныптамасын (топқа жіктелуі) енгізуде дүние жүзінде туристік
қызметті жүзеге асырушы, мемлекеттің мәдени – тарихи дамуымен, олардың
ұлттық ерекшеліктерімен, қызмет көрсету сапасының критерияларындағы
өзгерістер мен байланысты бір қатар факторлар кедергі жасайды.
Ең таралған сыныптамаға (классификация) жатады: Францияда, АҚШ-та,
Австрияда, Венгрияда, Мысырда, Қытайда, Россияда, Қазақстанда және
халықаралық туристік алмасуда қатысушы басқа елдер қатарында қолданылатын
жұлдыз жүйесі; Грецияда пайдаланылатын әріптер жүйесі; Ұлыбритания үшін
сипатты тәж жүйесі; сондай-ақ разрядтар жүйесі.
Қонақ үй сыныптамасының (классификация) ең жиі кездесетін түрі француз
ұлттық сыныптамасы, осыған сәйкес барлық қонақ үйлер жабдықталғандығына
байланысты шартты жұлдыздар мен белгіленген категорияларға бөлінеді.
Австрия – туристерді қабылдау бойынша танылған дүние жүзі лидерлердің
бірі. Міне, сондықтанда тек елдің таулы бөлігінде ғана мыңнан астам
отельдер бар.
Орналастыру құралдарының ең арзаны Юс Хоутеиз, Австрияда оның саны
100-ден аз емес (салыстыру үшін Россияда 10-нан аз). Қалаушылар осы қымбат
емес жастар жатақханасында түнейтін орын сатып алады, бірақ әрине бұл жерде
қандай да бір ерекше қолайлықтар көрсетілуіне кепілдік жоқ.
Австрия отельдері 5-жұлдызды жүйе бойынша бағаланады, бірақ ауылдық
жерлерде категориядан тыс қонақ үйлер деп аталатын фермерлік жанұялармен
қызмет көрсетілетін кішігірім бір, екі және үш қабатты үйлерді жиі
кездестіруге болады.
3-5 жұлдызды категориялы Австрия отельдері бір көзге қарағанда бір –
бірінен аз өзгешелігі бар. Бұл класстың көптеген қонақ үйлері бассейнмен,
саунамен, мейрамханамен, буфеттермен, солярилерімен жабдықталған. Австрияда
кеңінен таралған романтикалық стиль ұқсастықты тереңдетеді, онда көптеген
қонақ үйлердің интерьерлері сақталған. Ол қазіргі техникалық үйлесімді
байланысқан тұрмыстық көне заттарының бар болуымен түсіндіріледі.
Кейде 3-жұлдызды қонақ үйдің жабдығы (мысалы, бассейннің бар болуы) 4-
жұлдызды отельден жақсы болуы мүмкін. Жалпы, екі жоғары категориялардың
отельдері неғұрлым кең нөмірлері және ұсынылатын қызмет көрсетудің үлкен
жиынтығына байланысты өзінің жұлдыздығын ақтайды.
5-жұлдызды қонақ үйлер 4-жұлдызды қонақ үйлерден қосымша ұсақ –
түйек және қызмет көрсетудің неғұрлым жоғары деңгейімен ерекшеленеді.
Мысырда қонақ үйлерді топқа жіктеуде жұлдыздар қолданылады, бірақ
европалық жүйемен салыстырғанда олар шамамен жарты жұлдызға артық екенін
ескеру керек.
1996 жылдың басында Қытайда орналастыру құралдарының 4мыңға жуығы
есептелінді, оларды бағалау үшін кеңінен таралған 5-жұлдызды жүйе
қолданылады, бірақ сонымен қатар елде өзінің спецификалық шкаласы бар, оған
сәйкес келушілерді қабылдау базасының ең қарапайым түріне қонақтар үйі
жатады.
Осы керуен сарайлар мен хостельдерді студенттік жатақханалармен
салыстыруға болады.
Қонақтар үшін үй неғұрлым жабдықталған болып есептелінеді. Шын
мәнінде, ол 2-3 жұлдызды деңгейдегі қонақ үйлер 3-4 жұлдызды категориялы
отельдердің талаптарына жауап беретін неғұрлым мәртебелі орналастыру
құралдарын туристік қонақ үйлерді, ал 4-5 жұлдызды категориялы отельдерге
шарапты үйлер жатқызуға болады. Осы жағдайда қытай стандарттары европалық
стандарттардан қалмайды.
Грекияда сыныптамалық (классификация) әріптік жүйесі танымал, бірақ
отельдік фасадтарында (қасбет) үйреншікті жұлдыздарды көруге болады.
Барлық грециялық қонақ үйлерді 4 категорияға бөледі:
А категориясының қонақ үйлері 4-жұлдызды деңгейге, В - 3-жұлдызды
деңгейге, С - 2-жұлдызды деңгейге сәйкес. Жоғары классты қонақ үйлерге
жиірек deluxe категориясы беріледі. Бірақ , көрсетілген сыныптамаға
қарамастан Грекияда бірдей категорияға ие орналастыру құралдары едәуір бір-
бірінен ажыратылады.
С категориялы қонақ үйде қызмет көрсетудің ең аз жиынтығы ұсынылады.
В категориялы отельдер, егер олар курорттық зонада болса, онда олар
көп жағдайда жағалауда орналасады.
А категориялы отельдер қызмет көрсетудің неғұрлым жоғарғы деңгейімен
ерекшеленеді.
Ең жоғарғы деңгейге үміттенетін қонақ үйлер көп жағдайда халықаралық
талаптарға жауап береді [7].
Ағылшын қонақ үйлерінің сыныптамасы күрделі: Кейбіреулері
дәстүрлі жұлдызды категориялы қонақ үйлерді ұсынады, бірақ ереже бойынша
отельдің фасадтарында (қасбет) жұлдыздар емес, тәж бейнеленген. Қонақ
категориясын Тәж тілінен жұлдызға ауыстыру үшін, тәждің барлық санынан
бірді алу қажет. Олай болса, лондондық Роял Норфольк Хоутел 3-жұлдызды
немесе 4-тәжді болып саналады.
Бірақ, Бритин Трэвел Асорити (БТА) британдық турагенттіктер
ассоциациясының ұсынылған сыныптамасы неғұрлым дұрыс болып есептелінеді.
Қаланың орталық бөлігінде орналасқан бюджеттік қонақ үйлер (*) аз
қолайлыққа ие;
- туристік класстың қонақ үйлері (**)
Отелдер мейрамхана мен барларға ие.
- орта классты қонақ үйлер (***)
Қызмет көрсету деңгейі жеткілікті жоғары.
- бірінші класстық қонақ үйлер (****)
Тұрудың өте жоғары сапасы және қызмет көрсетудің өте жақсы деңгейі.
- жоғары категориялы қонақ үйлер (*****)
Экстракласс тұру және қызмет көрсету деңгейі.
Басқа елдермен салыстырғанда ағылшын қонақ үйлері бір қатар
ерекшеліктерге ие. Кейбір Лондон қонақ үйлері толығымен жеке меншік
иелігінде, кейбіреулері акционерлік қоғамға, компанияларға жататындығын
білу керек, басқа теңдей жағдайда иесі бір адамның қолындағы отельдерге
артықшылық беріледі.
Ағылшын қонақ үйлерінің үлкен бөлігі жергілікті менеджерлермен
басқарылатынына қарамастан, олардың көбісі ірі халықаралық тізбекке кіреді.
Риджент Алматы және Хаят Ридженси 5-жұлдызды қонақ үйлер Хаят және
Риджент халықаралық қонақ үй тізбегінің филиалдары болып табылады. Олар
бронюрланудың дүние жүзілік жүйесіне кіреді, мұның өзі Қазақстанның қонақ
үй қызмет көрсетулерінің халықаралық нарығына шығуын дәлелдейді. Осы қонақ
үйлердің құрылысымен қонақ үйлер сыныптамасының 5-жұлдызды жүйесін
пайдалану тәжірибесі енгізілді, ал мұның өзі дүние жүзілік стандартқа
ауысуды көрсетеді.
Олай болса, әрбір ел үшін қонақ үйдің өз сыныптамасы тән, және бір
категорияға жататын, бірақ әр түрлі мемлекеттерде орналасқан қонақ үйлер
елеулі айырмашылыққа ие.
Туризм дамуының осындай бет алысы жылдан – жылға байқарлықтай
аймақаралық бәсекелестік үшін обьективті жағдай жасайды, яғни қызмет
көрсетудің жоғары стандарттары бар жаңа курорттар пайда болады, мұның өзі
ескі туристік аймақтардың қызмет көрсету сапасын жетілдіруін, сондай – ақ
бәсекелестік күрестің жаңа сапалы жолдарын іздеуді қажет етеді.
Олай болса, жаңа курорттар пайда болады, қызмет көрсету стандарты
үнемі артады.
Қосымша туристік ағындарды тарту мақсатында әрбір туристік аймақ
туристер үшін саяхат және демалыс үшін, яғни туристер өздерін өз үйінде
сезінгендей ең жақсы жағдайлар жасау керек. Бұл жерде бұқара – медиа түрлі
құралдарында, сондай – ақ тікелей саяхат және демалыс орындарында туристік
өнім жөнінде ақпараттың ашықтығы маңызды роль атқарады. ХХ ғасырда
туризм ең маңызды әлеуметтік құбылысқа айналды [9].
Көптеген мәселелер шешілу стадиясында, бірақ алда көптеген мәселелерді
шешу керек. Бүгінде мынаны айтуға болады: Қазақстанда барлық қажетті
атрибуттарымен – жарнамалау, сауда қызметтері, көлік, келушілерді
орналастыру, тамақтандыру, байланыспен қамтамасыз ету және т.б. - туризмнің
бүтіндей жүйесі жоқ.
Негізгі себептер – республиканың экономикалық және әлеуметтік
дамуының төменгі деңгейі, оны туризмнің мемлекет – экспортерлер разрядына
жатқызуға болады, өз адамдарымызды шетелге жібергеннен гөрі, шетел
туристерін қабылдау тиімді .
2 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ ҚОНАҚ ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЖАЙ- КҮЙІ
2.1 Ежелгі қонақ үйлер жайлы деректер
Жамбыл облысы аймағы республикада ең көне жерлердің бірі.Тарихы
құндылықтармен толы бай өлке өзінің керемет табиғатымен қатар көптеген көз
тартар жерлерімен танымал. Облыс орталығы республикамыздағы ең көне
қала.Сонымен қоса Тараз қаласының ерте ғасырларда сауда орталығы болғаны
бәрімізге мәлім.Көптеген тарихи зерттеулер мен деректерге сүйенсек, Жамбыл
облысының территориясы көптеген көпестер мен керуен сарайларына бай өлке
болған. Сонымен қатар облыс негізінен ежелгі Ұлы Жібек жолы бойында
орналасқан. Осының дәйегіне сүйене отырып біз облыс көлемінде ертеректе
болған қонақ үйлерді қарастырамыз.Ең алдымен облыс орталығы Тараз қаласының
тарихына тоқтала кетсек [17].
Тараз қазіргі жыл санауымыздан бұрынғы 42-41 жылдары Талас өзенінің
жағасында ғұндар шаньюы Чжи-Чжи талабымен салынған. Бұл туралы Қытай
тарихшысы Бан-Чу жазған ежелгі қытай жылнамасы Цянь Хань-Шу (Үлкен хан
әулиетінің тарихы) 1 кітабында атап көрсетілген. Талас өзені жағасында
ғұндар осыдан 2046 жыл бұрын салып, қытайлар 2040 жыл бұрын өртеп, күлін
көкке ұшырған қаланың дәл қазіргі Тараз, екендігіне қандай дәлелдер бар
деген сұрақтар туады. Академик Ә.Марғұлан 1981 жылы Білім және еңбек
журналының 12-ші нөмірінде жазған шешілмеген мәселелер әлі аз емес деген
мақаласында Тараз қаласы деп көрсеткен болатын [27]. Қазақ ғалымы
С.Отыншиев та сол жылы сол журналдың 6 – санында Аттила туралы жазған
мақаласында Қытайда әлі күнге дейін сақталған жібек картада Талас қаласының
орны көрсетілгенін жазған еді. А.Н.Бернштам, Т.Н.Сенигова, Е.М.Агеева,
М.С.Мершиев, Р.И.Ремпель сияқты археологтар 1938 - 1969 жылдар аралығында
жүргізген қазба жұмыстары кезінде табылған деректер негізінде Тараз
қаласының қазіргі жыл санауымыздың алғашқы ғасырында салынғандығын жазған
болатын [20].
Кейін Тараз туралы барлығы дерлік, ортағасырлық географтар,
тарихшылар, саяхатшылар жазады және бұл таңданарлық емес еді, өйткені қала
Ұлы Жібек жолында орталық жағдайлардың біріне ие болды. Сондықтан да
Таразды сыйпаттағанда, авторлар ең алдымен оның саудалық маңызын атап
көрсетуі тегін емес. Мысалы, қытай саяхатшысы Сюань-Цзянь былай деп жазады:
"Талас шеңберінде 8-ден 9-ға дейін ли болады. Мұнда көптеген елдерден
келген саудагерлер тоқтайды және сан алуан тауарлармен сауда жасайды".
Ол кезде Тараз үлкен мәдени аймақтың орталығы болды. Тараздан басқа
мұнда ондаған ірі-ұсақты қалалар, селендер, жеке мекендер және бекіністер
енді. Қазіргі кезде олардың тек жайылып кеткен орындары - төбешіктер қалды
[19].
Шу және Талас аңғарларындағы аумақта барлығы 36 қала жұрты табылып,
олардағы 7-9 ғасырлардың мәдени қабаттары анықталды. Қалалар кейiнгi кезге
дейiн өмiр сүрген. Олардың топографиясында өзiндiк ерекшелiк кездеседi.
Қала жұрттарында қамал мен шахристаннан тұратын “орталық бөлiк” ерекше
көрiнедi. Орталықтағы құлаған үйiндiлерге ұз. 3 км-ден ондаған км-ге дейiн
жететiн дуалмен қоршалған аумақ жапсарласып жатады. “Ұзын дуалды”
қалалардың орналасуында қатаң заңдылық бар: Талас аңғарында олар бiр-
бiрiнен 15 — 20 км қашықтықта, аңғарлардың ең қолайлы жерлерiнде, Таласқа
ұсақ тау өзендерiнiң құятын сағаларында орналасқан. Шу аңғарында қалалардың
орналасу заңдылығы одан да айқын — он үш қала тау етегiндегi аймақта тау
өзендерi ағып шығатын жерлерде бiр-бiрiнен 15 - 35 км қашықтықта
орналасқан; қалғандары Қырғыз жотасы тауларынан өзендердiң Шуға келiп
құятын жерлерiнде солтүстік жақтағы iшкi тiзбектi құрайды. Қалаларды
сипаттап топтаған кезде қала орындарының көлемi мен топографиясы және
жазбаша деректердiң мәлiметтерi пайдаланылуы нәтижесiнде қалалар үш топқа
бөлiнедi [18].
Бұлар: астаналық және iрi қалалар — Тараз, Суяб, Невакет және Нұзкет,
олар Жетiсудың оңтүстік батысындағы Жамбыл, Ақбешiм, Қызылөзен және Шитөбе
сияқты iрi қала жұрттарына сәйкес келедi. Орташа топқа Таластағы Ақтөбе қ-
ның жұрты деп саналатын Текабкет және тиiсiнше: Сус — Шалдовар, Мерке,
Аспара, Жол — Соқылық, Харранжуван — Беловодск бекiнiсi, Жақ — Сарығыз —
Грозненское жатқызылды. Шағын қалаларға жататындар: Құлан — Луговое, “Түрiк
қағанының ауылы” — Шөмiш, Кiрмiрау — Покровское. Iрi қалалардың төңiрегiнде
орналасқан ондаған ескерткiштердi қоныстарға жатқызуға болады. Шу-Талас
өңiрлерiнде орналасқан 403 ортағасырлық қалалар мен мекендердiң 240-ның
тарихи-топографиялық құрылымдары зерттелген. Мұндағы негiзгi қалалар:
Жiкiл, Балу, Шелже, Такабкет, Көл, Кендек, Ақтөбе, Төлек, Сус, т.б. Шу
аңғарында Баласағұн қаласы жетекшi орынға шығып, астана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz