Германиядағы «ескі» және «жаңа» мектептердің қалыптасуы



Германиядағы буржуазиялық саяси экономияның дамуы өзінің ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Англия мен Францияға қарағанда мұнда классикалық саяси экономия өкілдері болған жоқ. Өнеркәсіптік даму жағынан да өзінің қарсыластары осы екі елге қарағанда артта қалды. Капиталистік өндірісті дамытушы өнеркәсіптік төңкеріс Германияда тек ХІХ ғ. 40-60 жылдарында ғана болды.
Германияда нарықтық шаруашылықтың дамуы франкопруссия соғысынан кейін орын алды. Бұл кезде Германия өзіне Эльзас пен Лотарингияның өнеркәсібі дамыған аймақтары мен жерлерін қосып алған болатын. Дегенмен, осы кезеңде экономикалық дағдарыстардың жиі-жиі қайталануы себепті, экономикалық өсуде кедергілер көп болды, жұмыссыздық өсті, мүліктік, әлеуметтік теңсіздіктер, кәсіпорындардың мнонполилануы орын алды.
Міне осындай жағдайда, ХІХ ғ. 40-шы жылдар Германияда тарихи мектеп қалыптасты. Тарихи мектеп өзінің даму жолында екі кезеңнен өтті. Сондықтан оны «ескі» (ХІХ ғ.-40-60 жж.) және «жаңа (ХІХ ғ.-70 ж, ХХ ғ.-20 ж) тарихи мектеп деп ажыратады.
Фридрих Лист (1789-1846) ХІХ ғ. Алғашқы жартысындағы неміс буржуазиясының идеологы. Ол оңтүстік Германияның Рейтлинген қаласында қолөнерші отбасында дүниеге келген. Өзінің негізгі еңбегі «Саяси экономияның ұлттық жүйесі» (1841( еңбегінде, ол жекелеген елдердің экономикасы өз заңдарына сәйкес дамиды, сондықтан әрбір ұлттық өндіргіш күштердің дамуына тиімді жағдай жасайтын «ұлттық саяси экономиясы», өздерінің экономикалық даму жолы, экономикалық саясаты болуы тиіс дегенді айтады. Осы пайымдамаға сәйкес барлық мүшелерін патриоттық байланыс арқылы біріктіретін ұлт дербес экономикалық субъект бола алады.
Лист ұлттық экономияны біртұтас «органикалық» жүйе тұрғысынан зерттеуді ұсынды. Бұл макроэкономикалық зерттеу тәсілін енгізуді білдірді.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:   
Германиядағы ескі және жаңа мектептердің қалыптасуы

Германиядағы буржуазиялық саяси экономияның дамуы өзінің
ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Англия мен Францияға қарағанда мұнда
классикалық саяси экономия өкілдері болған жоқ. Өнеркәсіптік даму жағынан
да өзінің қарсыластары осы екі елге қарағанда артта қалды. Капиталистік
өндірісті дамытушы өнеркәсіптік төңкеріс Германияда тек ХІХ ғ. 40-60
жылдарында ғана болды.
Германияда нарықтық шаруашылықтың дамуы франкопруссия соғысынан кейін
орын алды. Бұл кезде Германия өзіне Эльзас пен Лотарингияның өнеркәсібі
дамыған аймақтары мен жерлерін қосып алған болатын. Дегенмен, осы кезеңде
экономикалық дағдарыстардың жиі-жиі қайталануы себепті, экономикалық өсуде
кедергілер көп болды, жұмыссыздық өсті, мүліктік, әлеуметтік теңсіздіктер,
кәсіпорындардың мнонполилануы орын алды.
Міне осындай жағдайда, ХІХ ғ. 40-шы жылдар Германияда тарихи мектеп
қалыптасты. Тарихи мектеп өзінің даму жолында екі кезеңнен өтті. Сондықтан
оны ескі (ХІХ ғ.-40-60 жж.) және жаңа (ХІХ ғ.-70 ж, ХХ ғ.-20 ж) тарихи
мектеп деп ажыратады.
Фридрих Лист (1789-1846) ХІХ ғ. Алғашқы жартысындағы неміс
буржуазиясының идеологы. Ол оңтүстік Германияның Рейтлинген қаласында
қолөнерші отбасында дүниеге келген. Өзінің негізгі еңбегі Саяси
экономияның ұлттық жүйесі (1841( еңбегінде, ол жекелеген елдердің
экономикасы өз заңдарына сәйкес дамиды, сондықтан әрбір ұлттық өндіргіш
күштердің дамуына тиімді жағдай жасайтын ұлттық саяси экономиясы,
өздерінің экономикалық даму жолы, экономикалық саясаты болуы тиіс дегенді
айтады. Осы пайымдамаға сәйкес барлық мүшелерін патриоттық байланыс арқылы
біріктіретін ұлт дербес экономикалық субъект бола алады.
Лист ұлттық экономияны біртұтас органикалық жүйе тұрғысынан зерттеуді
ұсынды. Бұл макроэкономикалық зерттеу тәсілін енгізуді білдірді. Лист
жиынтық экономиканық шамаларды шын мәнісінде пайдаланды: жиынтық ұсыныс,
ұлттық байлық, еңбек бөлінісінің қоғамдық деңгейі.
Лист Саяси экономияның ұлттық жүйесі еңбегінде ұлт байлығы мен тұрмыс
деңгейі өндіріген, тауар игіліктерінің санымен емес, ұлттың өндіргіш
күштерінің даму көрсеткіштерімен анықталады деп пайымдайды. Өндіргіш
күштерге ол ұлт байлығын көбейтуге, экономикалық өсуге қолайлы қоғамдық
жағдайлардың жиынтығын жатқызды.
Лист меркантилистердің белсенді сауда балансын жақтайды. Ел неғұрлым
бай әлді болса, соғұрлым сыртқа өнеркәсіп өнімдерін көптеп шығарады, сол
үшін ұлттық өнеркәсібін дамыту қажеттігін айта келіп, негізгі, шешуші
өндіргіш күштерге өнеркәсіпті жатқызады. Егер Смит пен Рикардо өнімді
еңбекке материалдық өндірістегі еңбек түрін жатқызса, Лист өнімді еңбек
түріне, тікелей немесе жанама түрде байлықты жасаушы кез келген еңбекті
жатқызады. Сондықтан ол өндіргіш күштердің қатарына сол сияқты мемлекеттік
институттарды, полицияларды, білім жүйесін, ғылымды, дінді т.б. жатқызады.
Мұнымен ол экономикалық өсудегі әлеуметтік фактордың маңыздылығын байқатты.
Германияның тәуелсіздігі мен болашағын Лист оны
индустриализацияландырумен байланыстырды. Өнеркәсібі дамыған елдерге талдау
жасай отырып, Лист шаруашылық дамудың бес сатысы туралы ілімді
қалыптастырды: жабайылық, мал бағу, жер өңдеу, жер-мануфактуралық, жер-
мануфактуралық-саудалық. Соңғы сатыны ол экономикалық жүйенің үйлесімді
дамуын білдіреді, себебі ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп және сауданың бірігуі
қоғамдағы еңбек бөлінісі мен ұлттық өндіргіш күштердің жетілуін қамтамасыз
етеді деп есептеді. Бірақ бұл жетістіктердің Лист протекционистік саясат
пен экономикаға мемлекеттің араласуынсыз жүзеге аспайтындығын жақсы
түсінді.
Ол протекционизм саясатын ішкі рынокта шамамен қолдануды, оны тек
сыртқы сауда саласында белсенлі қолда\ну арқылы ішкі рынокты дамытып, елді
артта қалушылықтан шығаруға болатындығын ұсынды. Экономикалық либерализмнің
де біртіндеп, өндіргіш күштердің дамуына қарай жүзеге асуын керектігін
ескертті.
Сол кездегі дамыған елдердің экономикалық жүйесін талдап, бағалай келе
Лист тек Англияның дамудың бесінші сатысына жеткендігін, оған Францияның
жақын келгендігін, АҚШ пен Германияныңтөртінші сатыға жету жолында, ал
үшінші сатыда Испания, Португалия, Италияның тұрғандығын пайымдайды.
Лист дамудың әрбір сатыснда мемлекеттің өндіргіш күштерді дамытудыңм
басты мақсатына сай сыртқы экономикалық саясат жүргізе білуі туралы пікірді
ұсынады.
Лист үкіметтің орталықтануы, неміс жерлерінің біртұтастығы үшін
күресуші, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, сауданың негізінде ішкі рыноктың
даму қажеттілігін көрсетті.
Ол 1819 жылы Германияның біртұтастығы үшін күрес мапқсатында сауда-
өнеркәсіп одағы ұйымдастырды. 1832 жылы Лейпцигтегі АҚШ елінің консулы
бола отырып Германияда Лейпциг-Дрезден темір жолы құрылысының акционерлік
қоғамын құрады. Транспортты, әсіресе темір жолдарды дамыту арқылы ол
экономикалық прогрестің болашағын көрді. Листің барлық ұмтылысы Германияның
тәуелсіздігі мен қуаттылығы үшінірі өнеркәсіпті құруға, дамытуға
бағытталды.
Листтің идеялары мен ғылыми көзқарастары дамытушы елдердің экономикалық
өсу жолында болатын кедергілік мәселелерді болдырмау мен ынталандыру
бағытындағы талдауларымен ерекшеленеді. Оның өндіргіш күштер теориясы мен
протекционизм концепциялары дамушы елдердің экономикалық және тарихи
дамуында артта қалуды жою жолдарын көрсетуде өз үлестерін қосты.
Ф.Листтің негізгі идеялары ескі тарихи мектептің ядросына айналған
Вильгельм Рошер (1817-1894), Бруно Гильдебранд (1813-1878),Карл Книсстің
(1821-1898( еңбектерінде жалғасын тапты.
Бұл тарихи мектептің өкілдері бірінші кезекке ұлттардың табиғи
айырмашылықтарын, ерекшеліктерін алға тартады.
В.Рошердің пайымдауынша елдердің табиғи айырмашылығы және қабілеті, әдеп-
ғұрыптары, дағдылары, даму көрсеткіштері арқылы көрінетін жекелеген
ұлттардың ерекшеліктері олар үшін біртұтас шаруашылықт жүйесінің болу
мүмкіндігін жоққа шығарады. Барлық әлемге ортақ жалпы экономикалық
теорияның болуы мүмкін емес дейді. Бірөлшем бойынша көйлек тігілмейтін
сияқты, халықтар үшін бір экономикалық идеал болмайды,-деп жазды ол,яғни
барлығы үшін бірыңғай саяси экономия жоқ, көптеген ұлттық ғылым бар дегенді
айтады. 1843 жылы В.Рошердің Тарихи тәсіл көзқарасы тұрғысындағы саяси
экономия очеркі еңбегі жарық көрді.
Б.Гильдебранд классиктердің абстрактылы тәсіліне өзінің эмпирикалық
зерттеу тәсілін, яғни статистикалық және тарихи деректерді жинақтау тәсілін
қарсы қойды. Ол экономикалық дамудың үш фазалы схемасын ұсынды. Біріншісі-
табиғи немесе натуралы шаруашылық. Бұл фазада айырбас мүлдем жоқ немесе
айырбас ақшаның көмегінсіз жүреді. Екіншісі-ақша айналымы шаруашылығы. Ақша
айырбастың қажетті делдалдық құралы болып табылады. Үшіншісі-кредит (несие)
рөлін тоқтатады. Айырбас ақшаның қатынасуынсыз, кредиттің көмегімен жүреді.
Үшінші фазадағы шаруашылық-шаруашылықтың ең жоғарғы типіне жатады, себебі
мұнда белсеенді адамдар үшін барлық мүмкіндіктерге, шаруашылық
субъектілерді үшін экономикалық белсенділіктерін дамытуға жол ашылады,
капиталды иеленбей-ақ олар кредиттің арқасында кәсіпкерлік іспен айналыса
алады. 1848 жылы Б.Гильдебранд Қазіргі және болашақтағы саяси экономия
еңбегін жариялады.
К.Книсс жалпы экономикалық заңдарды теріске шығаруда өзінің алдыңғы
әріптестерінен асып түсті. Ол экономикалық теорияның өмір сүру мүмкіндігіне
күмән келтірді. Экономикалық құбылыстарды танып білуге болмайды, олардың
пайда болуымен дамуын тек бейнелеу арқылы моралдық тұрғыда бағалауға болады
деп тұжырымдады. 1853 жылы ол Тарихи көзқарас тұрғысындағы саяси экономия
еңбегін жариялады.
Экономикалық категориялар мен механизмдерді талқылауда тарихи мектептің
өкілдері өздерінің алдыңғы әріптестерімен салыстырғанда мардымды ештеңе
енгізе алған жоқ.
Тарихшылар тек зерттеу мәселелерінің тақырыбын ұлғайтты, кейбір
пайдалылық, құн, пайда, жалақы секілді ұғымдардың түсінігін нақтылады.
Экономикалық процестерді зерттеу барысындағы тарихи тәсіл рыноктык жүйенеі
танып білуде тиісінше рөл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Германиядағы тарихи мектептердің қалыптасуы
Лев Николаевич Толстойдың /1828-1910/ педогогикалық қызметi мен көзқарасы
Германиядағы әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың ерекшелiктерi
17 ғасырдың музыкалық мәдениеті
Ерте ортағасырда Еуропадағы білім берудің ерекшеліктері. Катехумендер мектептері. Кафедралды немесе собор мектептері. Монастырлар
Қазан лингвистикалық мектебі
XІХ ғасыр тіл біліміндегі лингвистикалық мектептер мен бағыттар туралы
Әлемдегі ең үздік білім беру жүйелері
Салыстырмалы педагогика пәнінен дәрістер
XIX ғасырдың 60-жылдарындағы қоғамдық педагогикалық қозғалыс
Пәндер