Мақыш Қалтайұлының шығармашылық өмірбаяны

Кіріспе 3
1. Мақыш Қалтайұлының шығармашылық өмірбаяны
1.1 Мақыштану мәселелері 4
1.2 Өмір белестері 5
2. Мақыш Қалтайұлы шығармашылығы
2.1 Сыншылдық және ағартушылық бағыт 8
3. Мысал өлеңдері 10
Қорытынды 13
Қолданылған әдебиет

Ш.Сәтбаева тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында былай деген еді: «ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің аса ірі тұлғалары, ақын- жазушылардың - Шәкәрім Құдайбердиевтің, Ахмет Байтұрсыновтың, Міржақып Дулатовтың, Сұлтанмахмұт Торайғыровтың, Сәбит Дөнентаевтың,Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің, Спандияр Көбеевтің, Ғұмар Қарашевтің, Нарманбет Орманбетовтің, Шәңгерей Бөкеевтің, Бернияз Күлеевтің, Әріп Тәңірбергеновтің, Нұржан Наушабаевтың, Мақыш Қалтаевтың, Әкірам Ғалымовтың, әнші-композитор, ақындар өмірі мен шығармашылығы байсалды, объективті монографиялық зерттеулер, кандидаттық, докторлық диссертациялар жазылуын күтіп тұр». Осы аталған ақындардың көпшілігінің әдеби мұрасы жаңаша көзқараста зерделеніп әдебиет тарихындағы орындары айқындалды. Біз нысан етіп отырған Мақыш Қалтайұлының да әдеби мұрасы, ақындық болмысы, шығармашылық бағыт-бағдарына қатысты айтылған құнды пікірлер, тұжырымдар аз емес.
Қазақ әдебиеттану ғылымын әр қырынан зерттеген М.Әуезов, С.Мұқанов, Б.Кенжебаев, Ы.Дүйсенбаев, Ә.Дербісалин, Қ.Сыдиықов, У.Қалижан, Д.Қамзабекұлы [2] және басқа да зерттеуші, ғалымдардың еңбектерінде ақын мұрасына тоқталып, азды, көпті өз ойларын білдіреді. Мұны мақыштану саласында жасалған игі қадамдар деп атап өтуіміз керек. Негізінде Мақыш Қалтайұлының артына қалдырған мұрасы өте мол, өзінің көзі тірісінде-ақ Қазан қаласы баспаханаларында «Қалтайұлының қазақ ахуалынан бахыс еткен манзумасы» (1907), «Біраз ғибрат сөз...» (1910), «Қазақтың айнасы» (1910), «Насихат қазақия» (1911), «Бар оқиға» (1912), «Тура жол» (1912) атты төл туындылары топтастырылған кітаптары мен «Сақ уа Сұқ халдері» (1913) және «Айна» (1913) аударма кітаптары жарық көрген болатын. Бұл жинақтарда Мақыштың өлеңдері мен толғаулары, мақалалары, аударма туындылары қамтылған.

1. Сәтбаева Ш.Қ. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетін зерттеудің кейбір проблемалары // ҚР ҰҒА хабарлары, тіл-әдебиет сериясы, 1994.№4. Б.3-13 2. Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар - Алматы: Мектеп, 1983; Қалижанұлы У. Қазақ әдебиетіндегі діни- ағартушылық ағым.-Алматы: Білім,1998; Қамзабекұлы Д. Алаш және әдебиет-Астана: «Фолиант», 2002. 3. Баранов Х.К. Арабско-русский словарь-М:Рус.яз., 1984
4. Кенжебаев Б. Мақыш Қалтаев // Әдебиет және искусство,1950. №12. – Б.72-78.
5. Әдеби мұра және оны зерттеу. Қазақ әдебиетінің кейбір проблемаларына арналған ғылыми-теориялық конференцияның материалдары.-Алматы: Қазақ ССР ҒА баспасы, 1961.-376 б.
6. Дүйсенбаев Ы. Эпос және ақындар мұрасы.-Алматы, 1987-344 б.
7. Нұрқатов А. Абайдың ақындық дәстүрі.-Алматы, 1966.- 348 б.
8. Дербісалин Ә. Қазақтың Октябрь алдындағы демократияшыл әдебиеті. - Алматы: Ғылым, 1966.-312 б.
9. Дербісалин Ә. Дәстүр және жалғастық.-Алматы:Ғылым, 1976.-325 б.
10. Жиреншин Ә.Қазақ кітаптары тарихынан.-Алматы:Жазушы, 1971.-180б.
11. Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар.-Алматы:Мектеп,1983.-214 б.
12. Сыдиықов Қ. Мақыш Қалтаев // Кітапта: ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиеті (Қазан төңкерісіне дейінгі дәуір).- Алматы,1994. -310 б.
13. Қалижанұлы У. Қазақ әдебиетіндегі діни-ағартушылық ағым. -Алматы: Білім, 1998.-256 б.
14. Кенжебаев Б. Әдебиет белестері: зерттеулер, мақалалар.-Алматы: Жазушы, 1986.- 400 б.
15. Қамзабекұлы Д. Алаш және әдебиет.-Астана, 2002.- 474 б.
16. Құрышжанов Ә. «Кітаби тіл» материалдарынан // Жинақта: Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. 2-шығуы.-Алматы: Қазақ ССР ҒА баспасы,1960.-175 б.
17. ХХ ғасырдағы қазақ әдеби тілі.-Астана: Елорда, 2000.-344 б.
18. Бес ғасыр жырлайды. 2-кітап.-Алматы: Жазушы, 1989; ҚСЭ 6- кітап.-Алматы: Қазақ Совет Энциклопедиясы Бас редакциясы, 1975; Қазақтың тәлімдік ой-пікірлер антологиясы. Алматы: Рауан, 1994.
19. Жиренчин А.М. Из истории казахской книги.-Алма-Ата: Казахстан, 1987.-144 с.
20. Каримуллин А. Книги и люди. Казань: Татарское книжное издательство, 1985.- 310 с.
21. Субханбердина У., Сейфуллина Д.Қазақ кітаптарының шежіресі. 1807-1917.- Алматы: Рауан, 1996.-287 б.
22. Мәшһүр Қалтаев. Біраз ғибрат сөз һәм Абдолла мүдәрристің тәржіме хәлі уа һәм Нұрмұхаммет Сағынаев тәржіме хәлі уа һәм Ешімов пен Қалтаев сөздері һәм Мәшһүр.-Казань: Типо-литография Императорского Университета, 1910.-22 б.
23. Әл-хадж Мақыш бин Қалтай. Насихат қазақия.-Казань: Элетро- типография «Умидь», 1911.48 б.
24 Кәримуллин Ә. Китап дөньясына сәяхат.-Казань: Татарстан китап нәшрияты, 1979.-316 б.
25. Қалтайұлының қазақ ахуалынан бахыс еткен манзумасы.-Қазан:«Өрнек» мәтбуғасы, 1909.-20 б.
26. Кенжебаев Б. ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті.-Алматы: Білім, 1993.-248 б.
27. Кенжебаев Б.Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері.-Алматы: Ғылым, 1973.-166 б.
28. Ақмола: Энциклопедия.-Алматы: Атамұра, 1995.-400 с.
29. Бес ғасыр жырлайды. XV-XX ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын- жазушыларының шығармалары. Құрастырған: М.Байділдаев, М.Мағауин. -Алматы:Жазушы, 1989.Т.2.-469 б.
30. Қазақтың тәлімдік ой-пікірлер антологиясы. Құрастырған Қ.Жарықбаев. – Алматы: Рауан, 1994. – 306 б.
31. Қазақ Совет Энциклопедиясы, Т.6.-Алматы: Қазақ Совет Энциклопедиясының Бас редакциясы, 1975.-640 б.
32. Бұлбұл құс.-Казань: Типо-литография Н.М.Чижовой, 1910.-56 б.
33. Бұлбұл құстың екінші пәресі.-Қазан:Үміт баспасы,1911.-51 б.
34. Кәрими З. Қазақша айна.- Қазан: Домбровский мәтбуғасы, 1913. –23 б.
35. Шілдебай С.Қ. Түркішілдік және Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыс. -Алматы: Ғылым, 2002.-214 б.
36. Боздағым: қазақтың жоқтау жырлары. Құрастырған Т.Арынов. -Алматы: Жазушы, 1990.-304
37. Тоқай Ғ. Таңдамалы шығармалары. Аударған. Ж.Сыздықов.- Алматы: Жазушы, 1975.-336 б.
38. Ысқақов Б. Қазақ татар әдеби байланысы.- Алматы: Ғылым, 1976.-175.
39. Әуезов М. Жиырма томдық таңдамалы шығармалары, 20т. -Алматы: Жазушы, 1985.-420 б.
40. Мұқанов С. Халық мұрасы. – Алматы:Қазақстан, 1974.-236 б.
41. Бердібаев Р. Эпос - ел қазынасы.- Алматы:Рауан, 1995; Касқабасов С. Родники искусства. - Алма-Ата: Өнер, 1986; Кумисбаев У. Проблемы арабо- персидских и казахских литературных связей.-Алматы: Изд. КазГУ, 1996; Азибаева Б. Казахский дастанный эпос.-Алматы: Ғылым, 1998.
42. Мырзахметов М. Әуезов және абайтану проблемалары.-Алматы: Ғылым, 1982.-269 б.
43. Еспенбетов А. Сұлтанмахмұт Торайғыров.-Алматы, 1992.-200 б.
44. История Казахской ССР. Т.1.-Алма-Ата:Издательство АН КазССР, 1957.-608 с.
45. Мырзахметов М. Отаршылдық дәуірдегі әдебиет. // Жұлдыз, 1993. №7.-Б.181-192.
46. Құл-Мұхаммед М. Алаш қайраткерлері саяси-құқықтық көзқарастарының эволюциясы.-Алматы: Атамұра, 1998.-360 б.
47. Мұқанов С. Қазақтың XVIII-XIX ғасырдағы әдебиетінің тарихынан очерктер. 1- бөлім.-Алматы:ҚМББ., 1942.-248 б.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе 3
1. Мақыш Қалтайұлының шығармашылық өмірбаяны
1.1 Мақыштану мәселелері 4
1.2 Өмір белестері 5
2. Мақыш Қалтайұлы шығармашылығы
2.1 Сыншылдық және ағартушылық бағыт 8
3. Мысал өлеңдері 10
Қорытынды 13
Қолданылған әдебиет

Кіріспе
Ш.Сәтбаева тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында былай деген еді: ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің аса ірі тұлғалары, ақын- жазушылардың - Шәкәрім Құдайбердиевтің, Ахмет Байтұрсыновтың, Міржақып Дулатовтың, Сұлтанмахмұт Торайғыровтың, Сәбит Дөнентаевтың,Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің, Спандияр Көбеевтің, Ғұмар Қарашевтің, Нарманбет Орманбетовтің, Шәңгерей Бөкеевтің, Бернияз Күлеевтің, Әріп Тәңірбергеновтің, Нұржан Наушабаевтың, Мақыш Қалтаевтың, Әкірам Ғалымовтың, әнші-композитор, ақындар өмірі мен шығармашылығы байсалды, объективті монографиялық зерттеулер, кандидаттық, докторлық диссертациялар жазылуын күтіп тұр. Осы аталған ақындардың көпшілігінің әдеби мұрасы жаңаша көзқараста зерделеніп әдебиет тарихындағы орындары айқындалды. Біз нысан етіп отырған Мақыш Қалтайұлының да әдеби мұрасы, ақындық болмысы, шығармашылық бағыт-бағдарына қатысты айтылған құнды пікірлер, тұжырымдар аз емес.
Қазақ әдебиеттану ғылымын әр қырынан зерттеген М.Әуезов, С.Мұқанов, Б.Кенжебаев, Ы.Дүйсенбаев, Ә.Дербісалин, Қ.Сыдиықов, У.Қалижан, Д.Қамзабекұлы [2] және басқа да зерттеуші, ғалымдардың еңбектерінде ақын мұрасына тоқталып, азды, көпті өз ойларын білдіреді. Мұны мақыштану саласында жасалған игі қадамдар деп атап өтуіміз керек. Негізінде Мақыш Қалтайұлының артына қалдырған мұрасы өте мол, өзінің көзі тірісінде-ақ Қазан қаласы баспаханаларында Қалтайұлының қазақ ахуалынан бахыс еткен манзумасы (1907), Біраз ғибрат сөз... (1910), Қазақтың айнасы (1910), Насихат қазақия (1911), Бар оқиға (1912), Тура жол (1912) атты төл туындылары топтастырылған кітаптары мен Сақ уа Сұқ халдері (1913) және Айна (1913) аударма кітаптары жарық көрген болатын. Бұл жинақтарда Мақыштың өлеңдері мен толғаулары, мақалалары, аударма туындылары қамтылған.

1. Мақыш Қалтайұлының шығармашылық өмірбаяны
1.1 Мақыштану мәселелері
Мақыш Қалтайұлы мұрасы жайында ой-пікір айту өткен ғасырдың елуінші жылдарынан басталады. Ақынның бұл кезеңдегі бірден-бір зерттеушісі - филология ғылымының
докторы, профессор Бейсембай Кенжебаев. Әдебиет және искусство журналының 1950 жылғы он екінші санында ғалымның Мақыш Қалтаев атты көлемді мақаласы басылды. Мақыш шығармашылығы зерттелуінің алғашқы қадамы болып табылатын мақалада зерттеуші ақынның Қазан қаласы баспаханаларында басылып шыққан кітаптарын саралай сүзіп, әрқайсына жеке- жеке тоқталып, қысқаша аңдатпа жасайды, жалпы шығармашылығына шолу жасап, өлеңдерінің тақырыптық-идеялық мәнін, мазмұнын ашып көрсетеді: Мақыш дүниелік ғылым-білімнің, өнеркәсіптің, байлық-дәулеттің, мәдениеттің қажетін, пайдасын ұғады; қоғамның, халықтың шаруашылық, мәдениет жөнінен ілгері дамуын көксейді; жұртты оқуға, мәдениетке, ғылым, өнеркәсіп үйренуге, отанның өркендеуі жолында қызмет етуге үндейді. Осы тұрғыдан қарап Мақыш қазақтың үйлену, ауру-сырқауды емдету жөніндегі ескі, зиянды ғұрып-әдеттерін сынайды; бектік-феодалдық қалып сарқыны болған надандық, жалқаулық, мансапқорлық, даукестік, партияшылдық сияқты жаман, кертартпа мінез-құлықтарын сынайды. Соларды дін негізінде, низам жолымен жаңғыртуды, түзетуді жөн көреді, деп ақын өлеңдерінің ағартушылық, сыншылдық бағыттағы мән-мазмұнын сипаттай отырып оның шығармашылық бағытын айқындап, саяси-дүниетанымдық көзқарасына әсер еткен саяси-тарихи жағдайларға, заман келбеті, дәуір тынысына тоқталады: Мақышқа бір жағынан 1905 жылы болған буржуазияшыл-демократиялық революция, екінші жағынан империалистік соғыс, социалистік революция қарсаңында болған саяси-әлеуметтік жағдайлар қатты әсер еткен. Оның саяси ой-пікірі барған сайын өсіп, буржуазияшыл-
ағартушылық бағыты ілгерілеп отырған. Тұтастай алғанда, Б.Кенжебаев жоғарыда сөз болған мақаласынан бастап өмірінің соңына дейін Мақыш Қалтайұлына қатысты зерттеулерден қол үзген жоқ.
Ғалымның докторлық диссертация қорғау барысында жазған Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демократ жазушылары (1958) атты монографиясында, осы еңбегінің негізінде жоғарғы оқу орнында оқитын студенттерге арналып жазылған ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті (1966,1976, 1993) оқулықтарында, сонымен қатар Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері (1973), Әдебиет белестері (1986) сияқты күрделі зерттеулерінде
Мақыш шығармашылығы, өлеңдерінің тақырыптық-идеялық ерекшеліктері жайында тың пікірлер білдіріп, оның өмірі, әдеби мұрасына қатысты құнды деректермен толықтырып отырды. Алпысыншы жылдары М.Қалтайұлы ақындығы жайында біраз сөз айтқан Ысқақ Дүйсенбаев болды. Қазақ әдебиеті тарихына қатысты көптеген еңбектер жазған Ы. Дүйсенбаев Мақыш мұрасын арнайы зерттемесе де, сөз арасында оның шығармашылығына, ақындық өресіне тоқталып, өзіндік ой-пікірін білдіріп отырды. Зерттеуші Мақыш туралы бірінші рет 1963 жылы шыққан ХХ ғасыр басындағы қазақ ақындарының шығармалары атты оқулық-хрестоматияда сөз қозғады. Кейініректе 1965 жылы шыққан Қазақ әдебиетінің тарихында (2- том, 2- кітап) және Эпос және ақындар мұрасы (1987) атты зерттеуінде еш өзгеріссіз қайталанып басылды. Мақыш мұрасына қатысты пікір білдірген алпысыншы жылдардағы зерттеулердің бірі - А.Нұрқатовтың Абайдың ақындық дәстүрі (1966) еңбегі. Абайдың әдеби мұрасын жан-жақты талдап, оның өзінен кейінгі ақындардың шығармашылығына тигізген әсерін зерттеген ғалым М.Қалтайұлының ағартушылық бағыттағы өлеңдерін Абай өлеңдерімен салыстыра отырып мазмұн, идея жағынан бір-бірімен ұштасып, сабақтасып жатқанын дәлелдеп көрсетеді [7, 175 ].
Сондай-ақ, ХХ ғасыр басындағы қаламгерлердің әйел теңдігі тақырыбындағы туындыларын тілге тиек ете отырып: Осы тақырыпқа Мақыш Қалтаев пен Әкірам Ғалымов та көп жазды [7,178 ], деп бір-екі сөзбен ғана қайырады, Мақыштың бұл тақырыпта жазған туындыларының аты түстеп айтылмайды. Мақыш өлеңдерінде (әсіресе Насихат қазақия, Бар оқиға, Біраз ғибрат сөз, Тура жол жинақтарында) араб, парсы, түркі тілдерінен алған сөздер көп кездеседі. Демек, М.Қалтайұлы көптеген тілдердің элементтері араласқан қоспа тілде жазған. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиетіндегі діни-ағартушылық ағымның тууы, дамуы, оның ұлт зиялыларына әсерін терең зерттеген Қазақ әдебиетіндегі діни-ағартушылық ағым (1998) деген еңбегінде әдебиетші ғалым, филология ғылымдарының докторы У.Қалижанұлы діни-ағартушы ағым өкілдері Ақмолла Мұхамедярұлы, Әбубәкір Кердері, Нұржан Наушабаев, Шәді Жәңгіров, Мәшһүр Жүсіп Көпеевтермен бірге Мақыш Қалтайұлының да әдеби мұрасын жаңаша көзқарас үрдісінде пайымдайды. Түйіндеп айтсақ, жоғарыдағы зерттеуші-ғалымдардың Мақыш шығармашылығы жөніндегі ой-пікірлері ақын мұрасын тануда, оның әдебиеттегі орнын айқындауда сөзсіз алға басқандықтың белгісі. Сонымен қатар бұл зерттеулер ақын мұрасының идеялық-эстетикалық нысанасын, көркемдік әлемін тереңірек зерттеуге жол көрсетеді, бағыт сілтейді.

1.2 Өмір белестері
Мақыш Қалтайұлының өмірі туралы деректер оның өз туындыларында кездеседі. Ақынның өзіне сөз беретін болсақ Қалтайұлының қазақ ахуалынан бахыс еткен манзумасы (1909) жинағындағы Атым-Мақыш... деп басталатын өлеңінде:
Атым - Мақыш, Қалтай дер атам атын,
Бабам аты Едіге, қазақ - затым.
Ақмола дүр дуаным, қыпшақ - руым
Әр жерде сияхлықпен болды жүруім.
Туған жер Есіл, Нұра болса дағы,
Қушоқы деген жерде бүгін тұруым [25,2 ], -деп өзінің ата-бабасы, туған жері, руы жайында айтып өтеді. Бұл деректерді Насихат қазақия (1911) жинағындағы Руым - қыпшақ... деп басталатын өлеңінде нақтылай түседі.
Руым - қыпшақ халқы, асылым - қазақ,
Әр қауымға жәһилдіктен болған мазақ.
Дуаным Ақмолаский, Қараөткел дүр,
Болысым Жайықбаев ғизатлу зат.
Атым - Мақыш, Қалтай дер атам атын,
Бабам - Едіге, жас келді қырыққа жақын [23,46 ].
Яғни, ақынның өзі Мың сегіз жүз алпыс тоғыз уәлидәнім (туған жылым) деп айтып өткендей, сол кездегі әкімшілік аймақ бойынша Батыс Сібір генерал-губернаторына бағынатын Ақмола облысы, Ақмола уезінің Жайықбаев болыстығына қарайтын Қараөткелді жайлаған қыпшақ руының ішінде 1869 жылы туған. Ақынның дүниеге келген кезі - бұрынғы хандық билеу заманы жойылып, ел арасынан сайланған аға сұлтандық билік те жарты ғасырға жетпей өзгертіліп, қазақ даласы ұсақ болыстықтарға бөлшектеніп, биліктің барлығы патша шенеуніктерінің қолына көшкен дүрбелеңді ХІХ ғасырдың екінші жартысы. Мақыш әкесі Қалтай, арғы атасы Едіге - барлығы да орта қолды кедей адамдар болған. Жас кезінде Мақыштың өзі де
Мен Мақыш Ақмоланың пақырымын,
Мал басқа бай болмаған тақырымын,- деп өзі айтқандай жоқшылықтың тауқыметін көп тартады. Бірақ ол кедей екенмін деп төмендемейді, қай кезде де, кімнің алдында болса да еңсесін тік, жоғары ұстап бар мақсатын білім алуға, ғылым іздеуге жұмылдырады. Қазақтың айнасы (1910) жинағындағы Дүниенің керектігі хақында өлеңінде былай дейді:
Әулиенің сөзімен мал жимадым,
Мұхтаж болып жанымды көп қинадым...
Ғылым - ғизат, дүние - өлексе, деп.
Байларға басымды иіп көне алмадым
Ғылымның ғиззат, құрмет өзінде деп,
Дүниелер, ағанияға (байлыққа) көз салмадым.
Расында Мақыш кисе киімге, ішсе тамаққа жетпейтін шағын дәулеті бола тұра ешкімге жалынышты болмаған, өзінің адал еңбегімен күн көріп, жиған- тергенін білім алуға жұмсайды.
Мақыш алғаш сауатын ауыл молдасынан ашып, қадим мектебінде оқып хат таниды. Мақыш Абдолла мүдәрристен 1894-1897 жж. аралығында үш жылдай дәріс тыңдап ислам тарихы, мәдениеті жайында кең мағлұмат алады. Абдолла Мақыштың ғылым-білімге деген құштарлығын танып, оған басқа шаһарларға барып оқуға кеңес береді. Сөйтіп ұстаз кеңесімен Мақыш оқу-білім іздеп алдымен Қызылжар, Көкшетау жағын аралап, Троицкі қаласынан барып шығады. Мақыштың Троицкі шаһарына келіп Зейнолла ишан медресесіне түсіп оқудағы мақсаты мүрид болып сопылық бауырластыққа кіру емес, жоғарыда өзі Маша Аллаһ біз тұрып бұл шаһарда, қайттық асыл отанға білім жыя деп айтып өткеніндей білім алу болғандықтан, сопылық ілімді де осы мақсатта оқып үйренеді. Сопылық ілімнің ғылыми-теориялық жағына айырықша ден қойып Зейнолла мүдәристен дәріс тыңдайды. Белгілі мұсылман ғұламаларының жалпы дінге, соның ішінде сопылық ілімге қатысты ғылыми, діни-пәлсапалық еңбектерімен танысады. Ихийаның төртінші жүз нұсқасында, Ғазалидің бір айтқан сөзін тыңда:
Мал, мәртебе, кәсіппен әһл-әулет,
Шын дұшпан, фитна деген әрбір құлға [22,13 ], - дейді ақын Біраз ғибрат сөз... кітабындағы өлеңінде.
Хақиқи өлмей қалмас ешбір пенде,
Ғанимет біл, болғанда жаның тәнде.
Өлсе дағы өлмейді деген сөз бар,
Жақсы есімін соңғыларға қалдырғанда [22,13], деп өзі айтпақшы, артына елеулі мұра қалдырған ақын 1916 жылы небәрі 47 жыл өмір сүріп көз жұмады. Біз бұл жерде қаламгер өмірбаянының алғашқы соқпағын салуды мақсат еттік. Оның өміріне қатысты ашылмаған беттер әлі де болса жетерлік. Оның бәрін қайта қарап, ақынның ғылыми өмірбаянын зерделеп зерттеу болашақтың үлесінде.

2. Мақыш Қалтайұлы шығармашылығы
2.1 Сыншылдық және ағартушылық бағыт
М.Қалтайұлы шығармашылығы негізгі үш саладан: поэзия, аударма, публицистикадан (әзірге екі мақаласы белгілі - Ә.Ә.) тұрады десек, соның ішіндегі ең сүбелі саласы ақынның поэзиясы. Бүгінгі күн тұрғысынан алып бағалағанда Мақыш өлеңдерінің идеялық-тақырыптық ауқымы кең, өзіне тән ерекшелігімен қайшылығы бар мол мұра. Негізгі мотиві - қазақ қоғамы, оның әр алуан тұрмыс-тіршілігі, адамдары, олардың арасындағы қоғамдық қатынастар, адал еңбек, адамгершілік-имандылық секілді сан түрлі өмірлік мәселелер. Дәлірек айтқанда, өзі өмір сүрген қоғамдық ортаның қат-қабат сырларын өлеңдеріне арқау еткен. Жалпы алғанда Мақыштың ізгілік, ағартушылық, демократтық пікірі басым, - дейді Б.Кенжебаев. Қазақтың Қазан төңкерісінен бұрынғы молда ақын-жазушыларынан қазақ өмірінің бірталай күрделі мәселелерін қозғаған, реалистік бағытта бірталай көтерілген, сыншыл реализмге жақын келген осы- Мақыш Қалтаев [26,51]. Ғалымның бұл пікірі ақын өлеңдерін нақты саралаудан туған баға деп білеміз. Шындығында да Мақыш өлеңдерінде сыншыл реализмге тән сыр- сипаттар аса мол.
Айнадай көрсетемін жұрттың мінін,
Қорқып ішке жимаймын сөздің шынын.
Жақын - алыс, дос, дұшпан бәрі бірдей,
Сөйлеймін жалтақтамай хақтың құлын.
Немесе:
Ауыруға ащыдан дуа қылар,
Табиғаты көрсе де қанша салтын.
Ащы айтты деп ашуы келгендердің,
Бола қалмас қасында жүзім жарқын.
Қисығын көре тұрып ішке сақтап,
Басылмас сөйлеп алмай біздің қарқын , - деген өлең жолдарынан ақынның өз ортасын, қоғамдық құбылыстарды сөз еткенде, заманның ащы мәнін ашуда ешкімнен тайсалмай әр оқиғаға өзіндік бағасын айта білетін шыншылдығын байқаймыз. Ақын қоғамдағы қандай да болмасын кемшілікті нысанаға алғанда, оны жеке дара алып қарамайды. Жоғарыдағы келеңсіздіктерді сөз еткенде ол бір адам басындағы кемшілік деп емес, бүкіл қоғам басындағы дерт деп типтік сипат бере сомдайды. Өз халқының басқа ел қатарына іліге алмай жұртқа мазақ болып отырғаны да Шариғатын қойса да ғұрпын қоймайтын парықсыздардың надандық әрекеттерінен деп шенейді. Ақынның пікірінше қоғамның дамуы барысында халық тұрмысына енген жаңалықтардың бәрі бірдей оңтайлы жағдай туғыза бермейді, керісінше сол қоғамдағы адамдар өміріне, тұрмысына кері әсерін де тигізеді. Бір сөзбен айтқанда, Мақыш Қалтайұлының сыншыл реализміне тән ерекшеліктер дегенде, ең алдымен оның өлеңдеріндегі діни-оянушылық, жәдитшілдік сияқты жаңашылдық-көркемдік ізденістер көзге түседі. Ақын шығармашылығындағы осындай сыншылдық идея белгілі бір дәрежеде өз дәуірінің жүгін арқалап, міндетін жүзеге асырғаны ақиқат. Мақыштың ағартушылық бағыттағы идеялары Ғылым үйрету парыздылығы, Орысша оқу керектігі, Ғылым әдептері, Бар оқиға, Сахарадағы мешіттер, Оқу парыз балаларға, Басқа жұрттар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.