Жанама салықтар жүйесіндегі қосылған құн салығы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны мен мәні ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қосылған құн салығының алынуы бойынша шетелдік тәжірибеге талдау ... 8
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны ... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
І. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны мен мәні ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қосылған құн салығының алынуы бойынша шетелдік тәжірибеге талдау ... 8
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны ... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда бұлар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып табылады.
Меншік қатынастары радикалды қайта құруда құрылатын Қазақстан Республикасындағы экономиканы реформалау, салық жүйесін қалыптастыру және құру мәселелерінің ғылымдық қызығушылығын жоғарлатуды ынталандырады және оның трансформациясының табысының өзгертуін ұсынады. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін радикалды түрде реформалауда ең алдымен, тиеселі салық жүйесін құру қажеттілігін ескерткен, меншік қатынастарын қайта құрумен анықталады. Сонымен қатар салықтар, еліміздің барлық әлеуметтік-экономикалық жүйенің материалды және қаржылық сүйеніші болып келетін, ұлттық табыстың мемлекеттендірілген бөлігіндегі негізгі құралдары ретінде орындалады, ал салықтың потенциалы салық салу жүйесіне сай функциялары арқылы жүзеге асырылады.
Салықтар салық әдістері арқылы капиталды барлық жаңғырту процессіндегі кезеңдерін жанап өтеді: салық қойылымдары, түсімдер, жеңілдіктер, өнеркәсіптің прогрессивті саласына ықпал ету мақсатымен мемлекет бюджеттің кіріс және шығыс бөлімдерін жүзеге асырады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса, ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті болып саналады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Қойылған мақсат келесі тапсырмаларды шешуге алып келетін курстық жұмысымның мазмұнын анықтайды:
-салық жүйесіндегі қосылған құн салығының экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
- жанама салықтар жүйесіндегі қосылған құн салығының орны мен сипатын талдау;
- қосылған құн салығының басқа жанама салықтардан ерекшеліктерін қарастыру;
- қосылған құн салығын есептеу механизмін қарастыру;
- ҚР-сы қосылған құн салығын жетілдіру жолдары даму мәселелерін қарастыру.
Меншік қатынастары радикалды қайта құруда құрылатын Қазақстан Республикасындағы экономиканы реформалау, салық жүйесін қалыптастыру және құру мәселелерінің ғылымдық қызығушылығын жоғарлатуды ынталандырады және оның трансформациясының табысының өзгертуін ұсынады. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін радикалды түрде реформалауда ең алдымен, тиеселі салық жүйесін құру қажеттілігін ескерткен, меншік қатынастарын қайта құрумен анықталады. Сонымен қатар салықтар, еліміздің барлық әлеуметтік-экономикалық жүйенің материалды және қаржылық сүйеніші болып келетін, ұлттық табыстың мемлекеттендірілген бөлігіндегі негізгі құралдары ретінде орындалады, ал салықтың потенциалы салық салу жүйесіне сай функциялары арқылы жүзеге асырылады.
Салықтар салық әдістері арқылы капиталды барлық жаңғырту процессіндегі кезеңдерін жанап өтеді: салық қойылымдары, түсімдер, жеңілдіктер, өнеркәсіптің прогрессивті саласына ықпал ету мақсатымен мемлекет бюджеттің кіріс және шығыс бөлімдерін жүзеге асырады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса, ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті болып саналады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Қойылған мақсат келесі тапсырмаларды шешуге алып келетін курстық жұмысымның мазмұнын анықтайды:
-салық жүйесіндегі қосылған құн салығының экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
- жанама салықтар жүйесіндегі қосылған құн салығының орны мен сипатын талдау;
- қосылған құн салығының басқа жанама салықтардан ерекшеліктерін қарастыру;
- қосылған құн салығын есептеу механизмін қарастыру;
- ҚР-сы қосылған құн салығын жетілдіру жолдары даму мәселелерін қарастыру.
1. «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Назарбаев 2008 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, Ақорда, 2008 ж. 5 ақпан.
2. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Заңы. (Салық Кодексi). – Алматы, 2009ж.
3. Рахимжанова М.Т. «К вопросу построения эффективной системы налогообложения» Информационный бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан. -2008г. – 15 стр.
4. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2007 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комитетiнiң кейбiр
мәселелерi Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 29 қазандағы № 1127 қаулысы
6. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2003. – 131 бет.
7. Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2007.
8. Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и налогообложение. Алматы, Рауан, 1995.
9. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2001. – 285с.
10. Нусупова А. Проблемы регулирования внутреннего рынка нефтепродуктов в Республики Казахстан. // Экономика и статистика. – 2008. - № 1. – с. 30
11. Налоговое обозрение Франций. // Финансовая газета. – 2007г - № 1 – с. 23
12. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2009, №2, 22-25 стр.
13. Статистический ежегодник. Алматы. – 2008г.
14. «О ситуации на финансовом рынке» // Банки Казахстана, №3, - 2009 г. 2-7 стр.
2. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Заңы. (Салық Кодексi). – Алматы, 2009ж.
3. Рахимжанова М.Т. «К вопросу построения эффективной системы налогообложения» Информационный бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан. -2008г. – 15 стр.
4. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2007 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комитетiнiң кейбiр
мәселелерi Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 29 қазандағы № 1127 қаулысы
6. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы – Алматы: - 2003. – 131 бет.
7. Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2007.
8. Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и налогообложение. Алматы, Рауан, 1995.
9. Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2001. – 285с.
10. Нусупова А. Проблемы регулирования внутреннего рынка нефтепродуктов в Республики Казахстан. // Экономика и статистика. – 2008. - № 1. – с. 30
11. Налоговое обозрение Франций. // Финансовая газета. – 2007г - № 1 – с. 23
12. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2009, №2, 22-25 стр.
13. Статистический ежегодник. Алматы. – 2008г.
14. «О ситуации на финансовом рынке» // Банки Казахстана, №3, - 2009 г. 2-7 стр.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны мен мәні
... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қосылған құн салығының алынуы бойынша шетелдік тәжірибеге талдау ... 8
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту
перспективалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..29
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда бұлар бүгiнгi күнi
экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең
түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және
соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып
табылады.
Меншік қатынастары радикалды қайта құруда құрылатын Қазақстан
Республикасындағы экономиканы реформалау, салық жүйесін қалыптастыру және
құру мәселелерінің ғылымдық қызығушылығын жоғарлатуды ынталандырады және
оның трансформациясының табысының өзгертуін ұсынады. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесін радикалды түрде реформалауда ең алдымен,
тиеселі салық жүйесін құру қажеттілігін ескерткен, меншік қатынастарын
қайта құрумен анықталады. Сонымен қатар салықтар, еліміздің барлық
әлеуметтік-экономикалық жүйенің материалды және қаржылық сүйеніші болып
келетін, ұлттық табыстың мемлекеттендірілген бөлігіндегі негізгі құралдары
ретінде орындалады, ал салықтың потенциалы салық салу жүйесіне сай
функциялары арқылы жүзеге асырылады.
Салықтар салық әдістері арқылы капиталды барлық жаңғырту процессіндегі
кезеңдерін жанап өтеді: салық қойылымдары, түсімдер, жеңілдіктер,
өнеркәсіптің прогрессивті саласына ықпал ету мақсатымен мемлекет бюджеттің
кіріс және шығыс бөлімдерін жүзеге асырады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған
мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде
бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті
болып саналады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі
салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан
Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну
мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын
қарастыру.
Қойылған мақсат келесі тапсырмаларды шешуге алып келетін курстық
жұмысымның мазмұнын анықтайды:
-салық жүйесіндегі қосылған құн салығының экономикалық мәні мен
мазмұнын ашу;
- жанама салықтар жүйесіндегі қосылған құн салығының орны мен сипатын
талдау;
- қосылған құн салығының басқа жанама салықтардан ерекшеліктерін
қарастыру;
- қосылған құн салығын есептеу механизмін қарастыру;
- ҚР-сы қосылған құн салығын жетілдіру жолдары даму мәселелерін
қарастыру.
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ, бірінші
бөлімде қосылған құн салығының мәні, Қазақстандағы дамуы және қалыптасуы
жайлы, экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер
талқыланған.
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы жайлы
Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Заңындағы өзгерістері айтылған, және ҚҚС
есептеген кезде кездесетін кейбір мәселелері туралы баяндалған.
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған
елдердегі іс-тәжірибесі жайлы баяндалған, қосылған құн салығының салық
жүйесіндегі орны жайлы сұрақты талдау негізінде біздің тарапымыздан салық
саясатын тұрақтандыруға байланысты ұсыныстар беруге тырыстық.
І. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны мен мәні
Салық мемлекеттің экономикасына тиімді тетігі ретінде ықпал етеді,
бірақ халық шаруашылығына салық салудың жағымды беделі үшін, әрбір ел үшін
жекеше түрдегі салық алымдарының оптималды деңгейін орнату қажет. Салықтың
экономикалық мағынасын және ерекшелік белгілерін анықтап алғаннан кейін,
экономикалық категория ретінде салықтың функцияларын қысқаша қарастырайық.
Салықтар салық ауыртпалығын көтерушілерге байланысты тікелей және
жанама болып бөлінеді. Тікелей салық – бұл салық салу субъектісі бір
мезгілде оның нақты төлеушісі болып табылады, яғни салық ауыртпалығын салық
субъектісінің өзі көтереді, және салықтың төленуі салық төлеушінің
табысынан жүзеге асырылады. Тікелей салықтарға келесілер жатады: табыс
салығы, мүлік салығы, әлеуметтік және жер салығы.
Жанама салық – бұл салық салу субъектісі салық ауыртпалығын іс-жүзінде
оның төлеушісі болатын тұлғаға салады. Бірақ та заңды тұлғасы болып
тауарды сатушы болғанымен нәтижесінде тауарды тұтынушы төлейді, себебі
салық соммасы таурдың құнына еңгізіледі. Бұндай салықтарға келесілер
жатады: акциздер, қосылған құнға салынатын салық. Салық түрлеріне берілген
анықтамалар төмендегідей мүмкіндіктерді болжайды: тікелей салықтар –
ынталандыру рөлін атқарады, ал жанама салықтар – қоғамның дамуындағы пайда
болған экономикалық және әлеуметтік жағдайларға сәйкес реттеу рөлін
атқарады. Салық салудың жалпы қолданыстағы тәжірибесінде жанама салықтарға
келесілер жатады:
• Қосылған құнға салынатын салық
• Акциздер – бұл өндірушінің ішкі нарығындағы алынатын салық,
сонымен қатар Қазақстан
Республикасының территориясына импортталатын, салық заңнамасында
белгіленген қызмет түрлері және тізімдері.
Сонымен, жанама салықтар мемлекеттің фискалды қызығушылығын көрсетеді.
Оларды дұрыс пайдалану процессіне позитивті түрде әсер етуі мүмкін
және қолданыс құрылымына әсер етеді. Сонымен қатар салық төлеушілерге
салық салудың шығындарының өскендерін жоғары бағалайды. Кеңес одағының
қаржыгері Соболев М. Н. жанама салықтардың фискалды пайдасының үш түрін
анықтады: “ Бұл салықтар мемлекетке табысты болып келеді. Олардың табыстары
үлкен көлемді қолданысына сүйенеді. Егер де азық-түлік қолданысына салық
салатын болса онда елдің әрбір тұрғынына 20-50 тиын ретінде салық
түсіреді. Нәтижесінде бұл тиындар өзімен көптеген миллион рубльдерді
құрайды. ”
Жанама салықтардың артықшылығы болып біріншіден салық төлеушінің
табысына алымның кезексіздігі, екіншіден олардын бюджет түсімдерінің
жиілігі және қарапайымдылығы, үшіншіден салық базасының кеңейтілуі. Жанама
салықтардың бұндай артықшылықтары көбінесе күнделікті кең көлемді
қолданысқа алып келеді. Нәтижесінде ол негативті зардаптарына әкеліп
соғады,сондықтан тікелей және жанама салыктардың арасындағы ұтымды қарым-
қатынасын табу қажет. Сонымен жанама салықтар алымдар үшін өте үлкен
шығымдарды талап етеді,дәлірек айтатын болсақ салық салынған тауарларды
өндіруді қадағалайтын персоналды қамтамасыз ету қажет.
Әлемдік тәжірибеде жанама салықтардың келесідей түрлері бар:
1. айналымға салынатын салық
2. сатудан алынатын салық
3. қосылған құн салығы
4. акциздер
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
бар: қосылған құн салығы және акциз. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы 1992
жылы енгізілген қосылған құн салығы болып табылады. Бұл салық бюджет
кірістерін құрайтын салықтық түсімдердің ішіндегі негізгі салықтардың бірі.
Ресей экономикалық ғылымының докторы, профессор Д.Г Черниктің
пікірінше ҚҚС - бұл өндіріс пен айналымның барлық сатыларында пайда болатын
қосылған құннның 1 бөлігін бюджетке аударуды білдіреді,және сатылған өнім
(тауар,жұмыс,қызмет) құны мен шығындарының құнының айырмасы ретінде
сипаттайды.
Экономикалық ғылымдардың кандидаты Б.Ж. Ермекбаеваның тұжырымдауы
бойынша ҚҚС – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі ( Салық Кодексі ) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады.
Бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан
(өткізуден ) түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым
мен салық салынатын импорты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40-тан астам елінде соның ішінде Еуропа
Экономикалық Одаққа мүше 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы
келесіде:
- төлеушілер үшін салықты есептеу салыстырмалы қарапайым;
- бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына қарамастан
мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастыруының сенімді және тұрақты
базасын қамтамасыз етеді.
2007 жылы қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет
кірістеріндегі үлес салмағы 20,8 пайызды құрады.
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн өсімінің бір
бөлігін бюджетке аударады. Қазіргі уақыттағы қосылған құн салығын есептеу
механизмі қосылған құнды анықтауды қажет етпейді. 1997 жылдан бастап егер
келесідей шарттар орындалатын болса, қосылған құн салығының төленген сомасы
есепке алынады:
- сатып алынған (импортталатын) тауарлар кәсіпкерлік қызметте
қолданылады;
- сатып алынған тауарлар шот-фактурамен рәсімделіп, онда қосылған құн
салығының сомасы жеке бір жолда көрсетілуі тиіс;
- салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепте тұруы қажет.
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызметі тауарды өткізу мақсатында
нольдік ставка және жеңілдіктер беру құралдарын қолдану арқылы көрініс
табады. 1992 жылы қосылған құн салығының ставкасы 28 пайыз болып бекітілді.
Өндірістің құлдырауы кезінде, инфляция жағдайында, сұраныстың төлем
қабілетілігінің төмендеуі барысында бұл ставка жоғары болып табылатын.
Сондықтан да соңғы тұтынушыға түсетін салық ауырпалығы өте жоғары болып
келді. Сол кездегі қосылған құн салығының төлеу механизмінің кемшілігі –
шикізат және материалдар үшін қосылған құн салығын төлеу мерзімі мен дайын
өнім өткізуден алынатын табыс уақыты сәйкес келмеу нәтижесінде кәсіпорынның
айналым қаражаттарын қолдануды қажет етті.
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында
еліміздің салық жүйесіне қосылған құн салығының 1992 жылы енгізілуі
келесідей бағыттар бойынша дамуды көздеді:
- салық салу базасының кеңейтілуін, яғни салыстырмалы түрдегі
төмендетілген ставкалар енгізілуі негізінде мемлекеттік бюджетті толықтыру;
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфляциялық
құнсызданудан қорғау;
- экономиканың тұрақсыздығы жағдайында кірістердің тұрақты қайнар
көзін қамтамасыздандыру;
- 1995-1996 жылдары болған тауар тапшылығын жою.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі бір
кезеңінде нольдік және 20 пайыздық ставкасынан басқа 10 пайыздық ставка
енгізілді. Бұл ставка бірінші қажеттіліктегі тауарларды импорты мен өткізу
айналымына қолданылады. Сонымен қатар, газет-журнал өнімдеріне, дәрі-дәрмек
заттарының және балалар шығармашылығы баспасы қосылған құн салығынан
босатылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің кемшіліктерін атап кетпес
бұрын келесідей екі жағдайды анықтау қажет. Ол ең алдымен:
1. салық заңнамасының жиі өзгертілуі салық төлеушілерді
ғана емес, салық мамандарының да қызметіне кедергі
жасайды.
2. салық заңнамасының нормаларын орындауды қамтамасыз
ететін жалпы сипаттағы қосымша ақпараттың жоқтығы.
Қосылған құн салығын қолданатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
асыруды көздейді:
- мемлекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс ала алу мүмкіндігі.
Қосылған құн салығын механизмін жетілдіру үшін салықтың
дифференцияланған ставкаларын орнатуымыз қажет. Олар жоғарлатылған және
төмендетілген болып бөлінеді. Төмендетілген салық ставкасы бірінші
қажеттіліктердегі тауарларға, ал жоғарлатылған салық ставкасы екінші
қажеттіліктегі тауарларға орнатылады. Қосылған құн салығын алуды тауарды
сату кезінде әрбір сатушы жүзеге асырып отырады. Алынған сома өзі төлеген
қосылған құн салығының көлеміне азайтылады да айырмасы мемлекетке төленеді.
Қосылған құн салығы тұтынушыларға күшті әсерін тигізетін болғандықтан оның
қолданылуы өлшеніп, талданып жасалумен ерекшелінеді. Одан басқа қосылған
құн салығы қоғамда тұтыныланатын барлық тауарлар мен қызметтерге қосылады.
Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
қосылатындықтан оның бағасын ұлғайтады. Әсіресе, бұл Тәуелсіз мемлекеттер
Достастығына мүше елдерде және Қазақстанда қосылған құн салығын алу
механизмінің әлі де жоғарғы деңгейде болмағандықтан осы елдердің
тәжірибесінде кездеседі.
Әртүрлі тауарларға қосылған құн салығын енгізудің нәтижесінде
мемлекеттің алатын пайдасы әртүрлі болып келеді. Мұнда сұраныстың
икемділігіне тәуелділік көп. Сұраныс икемділігі бірінші қажеттіліктегі
тауарларға әсер етпейтіндіктен, басқа тауарлардағы қосылған құн бірінші
қажеттілік тауарларға қарағанда жоғары болады. Сұранысы икемсіз тауарларға
қосылған құн салығының деңгейі төмен болды. Бұлардың ең маңыздысы бірінші
қажеттіліктегі тауарлар. қосылған құн салығының тауарлардағы ставкасының
төмен болуы бұл тауарлардың халық үшін өмір сүруге қажеттілігімен
түсіндіреді.
1.2 Қосылған құн салығының алынуы бойынша шетелдік тәжірибеге талдау
Дамыған мемлекеттер үшін күшейтілген және кеңейтілген араласуы тән.
Айырмашылығы тек араласу деңгейінде байқалады. Салық саясаты мемлекеттік
реттеудің негізгі құралы болып табылады. Бұл араласуды іске асыру үшін
мемлекет келеі мақсаттарды көздейді:
-тауарлардың тұрақты баға деңгейіне жету;
-экономикалык өсімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
-халық табысының минималды деңгейін қамтамасыз ету.
Бұл мақсаттарға бірден жету мүмкін емес. Сол себептен,мемлекет
қолындағы құралдардың немесе шарттардың бірі болып қаржылық ықпал ету
біріншіден салық жүйесі арқылы ықпал ету. Одан басқа эконоықпал етудің
механизмінің қызметін салықтар атқарады,салықтар арқылы экономиканы реттеп
отыруға болады.
Салықтар бюджет кірісінің негізі болып саналады,олар шығындар бөлігі
арқылы экономикаға қаржылық ықпал ету мүмкідігін қамтамасыз етеді. Дамыған
елдердің салық жүйесі әр түрлі болып келеді. Онда салықтың тікелей және
жанама түрлері де бар. Көп елдерде тікелей артықшылықты салық салу
қолданады. Қосылған құнға салынатын салық мысалын біз берілген салықтың
экономикаға әсер еткенін көреміз,сондай-ақ осы елдерде салық жүйесіндегі
қосылған құн салығының үлесін қарастырамыз.
Шет елдерде қосылған құн салығы кең түрде қолданылады,бірақ оның ролі
мен тәртібі барлық жерде бірдей емес. Сонымен, қосылған құн салығы Италияда
жанама салықтар арасында фискалді мағынасының көлемі жағынан екінші орын
алады.
Ал Жапонияның салық жүйесі ерекшелінеді. Жапониядағы салықтардың
арасында көрінетін негізгі тұтынылатын салық түрі-сатудан салық.
Мейрамханаларда тамақтану,қонақ үйде тұру қызметтері үшін акциздер,темекі
өнімдеріне,спирт өнімдеріне,автокөлік иелеріне салынатын салық бюджеттің
жоғарылауына әкеледі. Кей кезде акциздер қызмет көрсетілетін белгілі бір
сомадан асып кеткен жағдайда пайда болады.
Әлемдік тәжірибеде нарықтық экономикасы дамыған елдердің және дамушы
елдердің жанама салықтары болып,тауарлырға қызметтерге салық салу түрінде
бюджет кірістерін қалыптастырудағы артықшылық табылады. Бұл салық салу
механизімінің фискалды қызметімен қатар инновациялық процестердің
дамуына,динамикасына,құрылымына экономикалық ықпал ету мүмкіншілік өзінде
бекіткендігін көрсетеді. Кейбір елдерде тікелей және жанама салықтар
бойынша бөлек бөлімщелері бар,олар 3 топқа бөлінеді:
-Бұл бөлімшелер 1 ұйымның құрамында болатын елдер. Ол АҚШ және
Франция,Жапония.
-Тікелей және жанама салықтардың бөлімшелері әр түрлі ұйымдарға қатысты
елдер. Ол Ұлыбритания.
-Иерархиялық басқарудың әрбір деңгейіне сәйкесінше мамандандырылған
жолмен функционалды принципі өткізілетін елдер. Ол Германия.
Жанама салықтар Ұлыбритания бюджетіне едәуір кіріс әкеледі. Олардың
негізгілері болып: қосылған құнға салынатын салық-17,5%,ойын бизнесі-
8%,бильярд-4%,темекі,алкоголь,мұнай өнімдеріне акциз. Акциз ставкасы 10%-
дан 50% дейінгі аралықта ауытқып отыр. 1999 жылы бюджет 100 млрд. Фунт
стерлинг құрады. Осы сомманың 56% тікелей салықтардан және 43% жанама
салықтардан. Жанама салықтардан құрылымындағы негізгісі болып қосылған
құнға салынатын салық -39%, кедендік жиындар-35%, мұнай өнімдеріне акциз-
13%, темекіге акциз-6,6%, алкогольге акциз-5,1%, ойын бизнесіне-1,1%.
Қарастырылған елдердегі жанама салықтарды қолдану тәжірибесінде
көбінесе экономиканың тұрақсыз кезінде салық табысының құрамында осы
салықтар түрі көрінеді. Сондықтан әрбір елде тікелей және жанама салықтар
қатынасы бойынша келелі мәселелері бар. Жалпы жанама салықтарды салу
жүйесін жетілдіру барысында оларды дұрыс талдау және терең ғылыми талдау
жүргізу керек.
Шетелдегі жанама салықтардың қолдану ерекшеліктерін бағдарлайтын
болсақ, Америка Құрама Штаттарындағы жанама салықтарға келесі салықтар
жатады:
1) Акциздер мен кеден баждары: федералды салықтар, штаттар мен
жергілікті салықтар;
2) Әлеуметтік сақтандыруға жеке кәсіпкерлердің федералды салымдары;
3) Көлік құралдарынан алымдар және басқа да салықтар: штаттардың
және жергілікті кәсіпкерлерден алынатын салықтар.
Үкіметтің жергілікті органдарына түсетін барлық салықтық
түсімдердің
3–5 пайызын арнайы акциздер құрайды. Арнайы акциздер темекі бұйымдарына,
бензинге, кейбір штаттарда автомобильдер мен басқа да тауарларға салынады.
Жапонияда қосылған құн салығын енгізудің алғашқы қадамдары
жүргізілді. Салық жүйесінің реформасының орталық тобының мақсаты Батыс
Еуропа елдерінде кеңінен тараған, өзінің мәні бойынша қосылған құн салығына
ұқсайтын жаңа жанама тұтыну салығын енгізу болды.
Ресейдің салық жүйесінде негізгі орынды жанама салықтар алады. Оларға
қосылған құн салығы, акциздер, сатудан салық және кеден баждары жатады.
Бюджет кірістері құрамында олар маңызды орында. Жанама салықтар санының
мұндай мөлшері бір объектінің бірнеше рет салық салынуына әкеледі және
тұтыну тауарлары мен қызметтердің бағасының өсуіне себеп болады.
Қосылған құн салығының ставкалары әр елде әр түрлі болады. Көптеген
елдердің салық жүйесінде қосылған құн салығының дифференцияланған
ставкалары қолданылады. Дифференцияланған ставкалар үшеу: екі нөлдік емес,
яғни, негізгі мен төмендетілген және нөлдік ставка. Тауарлар мен қызмет
көрсетулердің бірқатары қосылған құн салығынан босатылады. Кейбір елдерде
қосылған құн салығының нөлдік емес ставкасы қолданылады. Мысалы, Швецияда
қосылған құн салығының үш ставкасы қолданылады: 25 , 12 және 6 пайыз. Он
екі пайыздық ставка азық – түлік өнімдеріне, қонақ үйлердің қызмет
көрсетулеріне салынса, алты пайыздық ставка газеттерді сату және мәдени
саладағы қызмет көрсетулерге салынды. Еуропалық елдер арасында Швеция мен
Данияда қосылған құн салығының жоғары ставкасы қолданылды. Ұлыбританияда
қосылған құн салығы сауда айналымының негізгі бөлігіне 17,5 пайыз
мөлшерінде салынды. Бірақ қызмет көрсетулердің кейбір түрлеріне салық
салынбады, оларға келесілер жатады:
- тамақ өнімдерінің негізгі түрлерін сату;
- кітаптарды сату;
- балалардың киімін сату;
- дәрі - дәрмектердің сатылуы.
Қазақстанның салық жүйесінде 1995 жылдан бастап Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығының көптеген елдерінде қосылған құн салығы негізгі салықтардың
біріне айналған.Бұл салық 1954 жылы Францияда М.Лоре енгізген болатын. Бұл
елдің салық жүйесі негізінен жанама салықтарға басым көңіл бөлді. Қосылған
құнға салынатын салық жанама салықтың кеңінен тараған бір түрі болып
табылады. Қосылған құнға салынатын салықтар есептеу барысында негізінен
төрт әдіс қолданылады:
- тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;
- жанама аддитивтік;
- тура шегерім жасау әдісі;
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша есепке жатқызу
әдісі.
Егер шартты түрде салық ставкасын Р деп белгілесек, онда төрт әдіс
бойынша салықты есептеу формула түрінде мынадай көрініс береді:
1. P (V+m) ҚҚСС
2. PV+Pm ҚҚСС
3. P(B-И) ҚҚСС
4. PB-PИ ҚҚСС
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, яғни пайданы анықтау
негізінде есептеледі. Үшінші әдіс - өндірілген өнім құнынан жұмсалған
шығындарды шегеріп тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш
әдісті біртұтас салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдалануға ғана
болады.
Тәжірибеде негізінен төртінші әдіс кеңінен тараған. Бұл әдіс арқылы
дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады,
сондай-ақ шот-фактураны толтыру арқылы жасалған мәміле туралы компанияның
салық міндеттемелері арқылы ақпарат алып отыруға мүмкіндік туады.
Франциядп табысқа (пайдаға) және меншікке салынатын салықтардың
ставкалары төмендетілген. Қосылған құн салығын төлеуді жасалатын келісім
шарттар сипатымен анықталады және салық төлеушілердің қаржылық жағдайы
ескерілмейді. Экспорттық операцияларды жасаған және қосылған құн салығын
төлеген тұлғалар есептелген салық сомасын қайтарып алуға құқылы. Ал,
импорттық операцияларға ел ішіндегі заңнамаға сәйкес салынады.
Қазіргі уақытта салық ставкасы 18,6 пайызға тең. Жоғарлатылған ставка
– 22 пайыз. Ол кейбір тауарларға қолданылады: автомобильдер, кино және фото
тауарлары, темекі өнімдері, парфюмерия, бағалы былғары бұйымдары.
Төмендетілген ставка – 5,5 пайызға тең. Ол азық-түлік тауарларына,
ауылшаруашылық өнімдеріне, кітаптарға және дәрі-дәрмектерге қолданылады.
Бұл ставка, сонымен қатар, қызмет көрсетулердің кейбір түрлеріне: туристік
және мейманхана қызметтеріне жүк және адам тасымалдау қызметтеріне,
кәсіпорынның жұмысшыларына берілетін түскі астарға қолданылады. Осы салық
бойынша кейбір жеңілдіктер қарастырылған. Мысалы, егер кәсіпорынның алдыңғы
қаржылық жылы ішіндегі айналымы 70 мың франктен аспаса, онда қосылған құн
салығын төлеуден босатылады. Мұндай жағдайда есепті жылдан кейінгі жылдың
басынан бастап қосылған құн салығынан босатылатын режимді пайдаланылады.
Сонымен қатар қосылған құн салығын төлеуден келесідей тұлғалар
босатылады:
1. әкімшілік, әлеуметтік, тәрбие, мәдени және спорт саласында жұмыс
жасайтын мемлекеттік мекемелер, ауыл шаруашылық өндірісімен
айналысатын тұлғалар.
2. білім беру және емдеу ісімен айналысатын тұлғалар
3. жеке білім беру, емдеу, рухани салада қызмет көрсететін тұлғалар.
Қосылған құн салығы ай сайын декларация негізінде бюджетке төленеді.
Сондай-ақ тауар айналымының көлеміне байланысты тоқсандық, жылдық салық
төлеу кезеңдері заң бойынша қарастырылған.
Кесте 1. Францияның мемлекеттік бюджетінің құрылымы.
Салық түрлері Пайыздар Франктер,
миллион
Барлығы: 100 1617217
Қосылған құн салығы 41,4 669962
Жеке табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын пайдасына салынатын салық 10,6 170140
Мұнай өнімдерінен алынатын ішкі салық 7,3 118618
Басқада салықтар 15,2 245120
Салықтық емес түсімдер 7,4 120267
3-кестеде көріп отырғанымыздай, қосылған құн салығы салықтардың
ішіндегі жетекші орынды алып отыр. Бұл дегеніміз мемлекеттік бюджет
табысының көп бөлігін қосылған құн салығы құрайды.
Қосылған құн салығы Испания аумағындағы тауарлар мен қызметтер бойынша
мәмілелерге салынады. Қосылған құн салығын салу барысында Канар аралдары,
Сеута, Мелилья – Испания аумағы болып есептелінбейді, онда жергілікті
сатудан алынатын салық салынады. Қосылған құн салығын тқөлеушілер үшін бұл
аумақта тауар жеткізу экспорт, ал сатып алу импорт болып есептеледі.
Тауар, қызмет сату - сатып алу операцияларын жүзеге асыратын кез-
келген кәсіпорын қосылған құн салығын төлеуші болып табылады. Тауарды сату-
сатып алу барысында анықталған қосылған құн салығының өсімі бюджетке
төленуге жатады. Экспорт операциялары, медициналық қызметтер, білім беру
және банк пен қаржы қызметтері, сақтандыру, жылжымайтын мүлікті қайта сату,
қайырымдылық қызмет, пошта қызметі аталмыш салықты төлеуден босатылады.
Азық-түлік тауарларына, дәрі-дәрмектерге, газет, кітап, журнал өнімдеріне,
мейрамхана және мейманхана көлік тасымалы кәсіпорын қызметіне 4-7 пайыздық
төмендетілген ставка қолданылса, сәндік бұйымдар мен автокөліктерге 28
пайыздық жоғарлатылған ставка қолданылады. Бұдан басқалардың барлығына 16
пайызымен қосылған құн салығы салынады. Қосылған құн салығы бойынша есеп
жүргізу тәртібі сатылған және сатып алынған тауарлар бойынша қосылған құн
салығының шот фактурасын жүргізуді талап етеді. Салық төлеушілер Испанияда
өздерінің айналым мөлшеріне сәйкес осы салық бойынша есеп құжатын толтырып,
сәйкесінше анықталған салықты бюджетке аударады.
Бейрезидент жеке тұлғалар төлеген қосылған құн салығын дүкендерде
берілетін арнайы шот фактура негізінде қайтарып ала алады.
Еуропа елдері ішінде Даниядағы қосылған құн салығы 25 пайыздық
ставкамен алынады. Бұл әлемдік тәжірибедегі ең жоғарғы ставка болып
саналады.
Кесте 2. Данияның бюджет түсімдерінің құрылымы
Табыстар құрылымы Үлесі, пайыз есебінде
Табыстар, барлығы 100
Жеке табыс салығы 48
Қосылған құн салығы 19
Акциздер 17
Корпорация пайдасына салынатын салық 8
Мүлік салығы 4
Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар 3
Кедендік алымдар 1
Дания елінде қосылған құн салығы бюджет түсімдерінің 19 пайызын
құрайды. Бұл салық түсімдері бюджеттегі түсімдер құрылымындағы екінші
орынды алады, яғни негізгі салықтардың бірі болып саналады.
Ал, Ресей елінде қосылған құн салығы біздің еліміздегідей 1992 жылы 1
қаңтарынан бастап Ресейдің барлық аумағында енгізілген. Бұл елде қосылған
құн салығын мынадай заңды және жеке тұлғалар төлейді:
- ұйымдар
- жеке кәсіпкерлер
- Ресейдің кеден кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар
өткізетін тұлғалар
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және салық
салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде
салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнісінде оның төлеушісі болып соңғы
тұтынушы, яғни тауарды сатып алу барысында құнында төленеді.
Салық салу объектісі болып мыналар табылады:
- Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру
- Жеке тұтыну үшін құрылыс – монтаж жұмыстарын жасау
- импорт операциялары.
Салық базасы болып тауарлардың нарықтық құны алынады. қосылған құн
салығы 3 түрлі ставкамен:
- нольдік
- 10 пайыздық
- 20 пайыздық ставкамен алынады.
Нолдік ставка:
1. мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларынан
2. ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар
3. бағалы металдардың мемлекет қорына, орталық банк пен ІІ
деңгейдегі банктерге металдар өндіретін салық төлеушілер
4. дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға
теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының жеке және
ресми пайдалануына әкелген тауарларына және тағы басқаларына
қолданылады.
Мынадай салық салу объектілеріне 10 пайыздық ставкамен салық салынады:
- тірі салмақтағы мал, құс
- деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және ет өнімдері
- жеміс жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт
өнімдері
- жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері
- өсімдік майы, маргарин және тағы басқа азық түлік өнімдері
- балалар тауарлары
- мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне
- отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық бұйымдар.
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық ставкамен қосылған құн
салығы алынады.
Егер салық төлеушілердің 1 тоқсандағы тауар өткізуден түскен табысы 1
миллион рубльден кем болса, онда салық әр бір есепті тоқсаннан кейінгі
тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін одан басқа жағдайлардың барлығында ай сайын
есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін төлеуі тиіс.
Қосылған құн салығын қолданудың шетелдік тәжірибесі айналымға
салынатын салық пен сатудан түскен салықтардың орнын басты. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің шетелдегі мемлекеттермен салыстыра келе
дамыған елдердің салық жүйесі секілді артылықшылықтарға ие бола отырып,
біршама реформалауды қажет ететін кемшіліктері барын көрсетеді.
Қосылған құн салығы бюджеттің барлық үш түріне (федералды, жердің және
жергілікті) бөлінеді. ГФР-да қосылған құн салығы табысты реттеуші қайнар
көзі ретінде қызмет етеді. Оның көмегімен ағымдық бюджеттерді
қалыптастырғанда жерді қаржылық жағдайда тегістеу жүргізіледі. Әрбір 2-3
жыл сайын федералдық үкіметпен жердің қаржылық органдары қосылған құн
салығы болуы туралы келіссөздер жүргізеді. 1992 жылы ол былай бөлінді: 60
пайызы — федералды бюджетке, 35 пайызы — жердің бюджетіне, 5 пайзы
жергіліктіге.
Германия Федерациясының салық заңдарына сәйкес тұтынуға салынатын
салықтар жекелеген тауарлардың тұтыну мен қолданудан алынатын алым ретінде
анықталынады.
Әдетте, тауар салық салу өндірісі стадиясында немесе шетелден
әкелінген кезде жүзеге асырылады. Тұтыну салығы салынатын тауарлар төрт
негізгі топқа бөлінеді:
1. Аударымдары федералдық бюджетке түсетін тауарлар (мұнай және мұнай
өнімдері, қант, шай, спирт-арақ өнімдері, кофе, жарық беретін
құралдар, тұз және т.б.). Федералдық бюджетке осы салық түсімінің
үлес салмағы орталық өкіметтің барлық салықтар түсімдерінің 20
пайыздан астамын құрайды.
2. Салықтық түсімдері жерлер бюджетіне бағытталатын тауарлар. Бұл
негізінен сыраға салынатын салық.
3. Импроттық айналым салығы салынатын тауарлар. Бұл салық елге
енгізілетін тауарлардың басым көпшілігіне салынады. Импорттық
айналымға салық бір мезгілде қосылған құн салығының нысаны болып
табылады.
4. Жергілікті органдар салығы салынатын тауарлар (кейбір ішімдікті
және ішімдіксіз сусындар, құйып сату мен кафе ұстауға лицензиялық
төлем, иттерге салық).
Тұтынуға салықтар фискалдық қатынастардағы салық салу нысандарының
ішіндегі бірден-бір тиімдісі болып табылады. ГФР-да жасалған зерттеулерге
сәйкес, оларды жинауға жұмсалған шығындар осы салықтардан алынатын барлық
түсімдер шамасына 0,7% құрайды. Негізінен салық салуға көрсетілген
тауарларды шығаратын кәсіпорындар санының аздығы тұтыну салығының жоғары
тиімділігін қамтамасыз етеді.
Тұтыну тауарларынан алынатын салықтық аударымдардың дұрыстығына
бақылауды негізінен кедендік қызмет, ал жерлер мен жергілікті салықтардың
бар болуымен қатар бақылауды қаржылық ведомстваларда жүзеге асырылады.
Көптеген экономистердің айтуынша, ГФР-да тұтыну салығы салуға
жатқызылатын таурлардың қатаң сыныпталуы жоқ. Бірінші әлемдік соғыс кезінде
әскери-теңіз флотын қаржыландыру үшін енгізілген шарапқа салық қазіргі
уақытқа дейін салынады.
Неміс фирмалары шетелге тауар шығаратын кезде қосылған құн салығын
төлеуден босатылады.
ГФР-дағы импортқа кедендік салық салу тауарлардың жекелеген топтары
бойынша ерекшелінеді. ГФР өнеркәсібі мүдделі импорттағы көптеген шикізаттық
және жартылай фабрикаттар үшін, не кедендік баж белгіленбейді, не олардың
мөлшері елеусіз.
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық Кодексі) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым
бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін
есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар (жұмыстар,
қызмет көрсету) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығы сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады. Соңғыда салық бойынша есепке алу механизмі
көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық
салынатын импорт қосылған құн салығының салық салу объектілері болып
есептеледі. Қосылған құн салықты төлеушінің тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетуді) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады. Салық Кодексіне сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және
өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым салық
салынатын айналымға жатпайды. Салық салынатын айналым мөлшері оған қосылған
құн салығын қоспай, мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен
тарифтерді негізге ала отырып, өткізілген тауарлар (жұмыстардың, қызмет
көрсетудің) құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың құны қандайда
бір өзгеріске ұшыраған жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті
түрде түзетіледі. Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес
мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағында әкелінетін немесе әкелінген
тауарлар қосылған құн салығынан босатылғандарын қоспағанда салық салынатын
импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына
сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ
қосылған құн салығын қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы тауарлар
импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер
сомалары қосылады.
Тауарды өткізу орны болып :
1)егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын
болса, тауарды тасымалдау басталған орын;
2)басқа жағдайларда – тауарды алушыға берген орын саналады.
Жұмыстарды, қызметтерді өткізу орны болып:
1) егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланысты
болса, осы мүліктің орналасқан орны,;
2) егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, онда жұмыстарды,
қызметтерді нақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны мен мәні
... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қосылған құн салығының алынуы бойынша шетелдік тәжірибеге талдау ... 8
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту
перспективалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..29
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық
бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап
көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда бұлар бүгiнгi күнi
экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең
түрде талқылауға түсiп отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және
соны жүзеге асыру үшiн экономикалық жүйелердiң тиiмдi қызмет етуi болып
табылады.
Меншік қатынастары радикалды қайта құруда құрылатын Қазақстан
Республикасындағы экономиканы реформалау, салық жүйесін қалыптастыру және
құру мәселелерінің ғылымдық қызығушылығын жоғарлатуды ынталандырады және
оның трансформациясының табысының өзгертуін ұсынады. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесін радикалды түрде реформалауда ең алдымен,
тиеселі салық жүйесін құру қажеттілігін ескерткен, меншік қатынастарын
қайта құрумен анықталады. Сонымен қатар салықтар, еліміздің барлық
әлеуметтік-экономикалық жүйенің материалды және қаржылық сүйеніші болып
келетін, ұлттық табыстың мемлекеттендірілген бөлігіндегі негізгі құралдары
ретінде орындалады, ал салықтың потенциалы салық салу жүйесіне сай
функциялары арқылы жүзеге асырылады.
Салықтар салық әдістері арқылы капиталды барлық жаңғырту процессіндегі
кезеңдерін жанап өтеді: салық қойылымдары, түсімдер, жеңілдіктер,
өнеркәсіптің прогрессивті саласына ықпал ету мақсатымен мемлекет бюджеттің
кіріс және шығыс бөлімдерін жүзеге асырады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
ал экономиканың негiзi қаржы және бюджет болғандықтан, және дамыған
мемлекеттердің тәжіриебесі көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттің негізгі қаржы тірегі салықтар болғандықтан, салықтардың ішінде
бюджетте маңызды орын алатын қосылған құн салығын қарастыру ерекше өзекті
болып саналады.
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі негізгі
салық болып табылатын, қосылған құн салығының мәні, Қазақстан
Республикасындағы қалыптасуы мен қазіргі жағдайы, сонымен бірге алыну
мәселелерін талдап, бюджеттегі орнын ашып көрсету және жетілдіру жолдарын
қарастыру.
Қойылған мақсат келесі тапсырмаларды шешуге алып келетін курстық
жұмысымның мазмұнын анықтайды:
-салық жүйесіндегі қосылған құн салығының экономикалық мәні мен
мазмұнын ашу;
- жанама салықтар жүйесіндегі қосылған құн салығының орны мен сипатын
талдау;
- қосылған құн салығының басқа жанама салықтардан ерекшеліктерін
қарастыру;
- қосылған құн салығын есептеу механизмін қарастыру;
- ҚР-сы қосылған құн салығын жетілдіру жолдары даму мәселелерін
қарастыру.
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ, бірінші
бөлімде қосылған құн салығының мәні, Қазақстандағы дамуы және қалыптасуы
жайлы, экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер
талқыланған.
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы жайлы
Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Заңындағы өзгерістері айтылған, және ҚҚС
есептеген кезде кездесетін кейбір мәселелері туралы баяндалған.
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған
елдердегі іс-тәжірибесі жайлы баяндалған, қосылған құн салығының салық
жүйесіндегі орны жайлы сұрақты талдау негізінде біздің тарапымыздан салық
саясатын тұрақтандыруға байланысты ұсыныстар беруге тырыстық.
І. ЖАНАМА САЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ
1.1 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны мен мәні
Салық мемлекеттің экономикасына тиімді тетігі ретінде ықпал етеді,
бірақ халық шаруашылығына салық салудың жағымды беделі үшін, әрбір ел үшін
жекеше түрдегі салық алымдарының оптималды деңгейін орнату қажет. Салықтың
экономикалық мағынасын және ерекшелік белгілерін анықтап алғаннан кейін,
экономикалық категория ретінде салықтың функцияларын қысқаша қарастырайық.
Салықтар салық ауыртпалығын көтерушілерге байланысты тікелей және
жанама болып бөлінеді. Тікелей салық – бұл салық салу субъектісі бір
мезгілде оның нақты төлеушісі болып табылады, яғни салық ауыртпалығын салық
субъектісінің өзі көтереді, және салықтың төленуі салық төлеушінің
табысынан жүзеге асырылады. Тікелей салықтарға келесілер жатады: табыс
салығы, мүлік салығы, әлеуметтік және жер салығы.
Жанама салық – бұл салық салу субъектісі салық ауыртпалығын іс-жүзінде
оның төлеушісі болатын тұлғаға салады. Бірақ та заңды тұлғасы болып
тауарды сатушы болғанымен нәтижесінде тауарды тұтынушы төлейді, себебі
салық соммасы таурдың құнына еңгізіледі. Бұндай салықтарға келесілер
жатады: акциздер, қосылған құнға салынатын салық. Салық түрлеріне берілген
анықтамалар төмендегідей мүмкіндіктерді болжайды: тікелей салықтар –
ынталандыру рөлін атқарады, ал жанама салықтар – қоғамның дамуындағы пайда
болған экономикалық және әлеуметтік жағдайларға сәйкес реттеу рөлін
атқарады. Салық салудың жалпы қолданыстағы тәжірибесінде жанама салықтарға
келесілер жатады:
• Қосылған құнға салынатын салық
• Акциздер – бұл өндірушінің ішкі нарығындағы алынатын салық,
сонымен қатар Қазақстан
Республикасының территориясына импортталатын, салық заңнамасында
белгіленген қызмет түрлері және тізімдері.
Сонымен, жанама салықтар мемлекеттің фискалды қызығушылығын көрсетеді.
Оларды дұрыс пайдалану процессіне позитивті түрде әсер етуі мүмкін
және қолданыс құрылымына әсер етеді. Сонымен қатар салық төлеушілерге
салық салудың шығындарының өскендерін жоғары бағалайды. Кеңес одағының
қаржыгері Соболев М. Н. жанама салықтардың фискалды пайдасының үш түрін
анықтады: “ Бұл салықтар мемлекетке табысты болып келеді. Олардың табыстары
үлкен көлемді қолданысына сүйенеді. Егер де азық-түлік қолданысына салық
салатын болса онда елдің әрбір тұрғынына 20-50 тиын ретінде салық
түсіреді. Нәтижесінде бұл тиындар өзімен көптеген миллион рубльдерді
құрайды. ”
Жанама салықтардың артықшылығы болып біріншіден салық төлеушінің
табысына алымның кезексіздігі, екіншіден олардын бюджет түсімдерінің
жиілігі және қарапайымдылығы, үшіншіден салық базасының кеңейтілуі. Жанама
салықтардың бұндай артықшылықтары көбінесе күнделікті кең көлемді
қолданысқа алып келеді. Нәтижесінде ол негативті зардаптарына әкеліп
соғады,сондықтан тікелей және жанама салыктардың арасындағы ұтымды қарым-
қатынасын табу қажет. Сонымен жанама салықтар алымдар үшін өте үлкен
шығымдарды талап етеді,дәлірек айтатын болсақ салық салынған тауарларды
өндіруді қадағалайтын персоналды қамтамасыз ету қажет.
Әлемдік тәжірибеде жанама салықтардың келесідей түрлері бар:
1. айналымға салынатын салық
2. сатудан алынатын салық
3. қосылған құн салығы
4. акциздер
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
бар: қосылған құн салығы және акциз. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы 1992
жылы енгізілген қосылған құн салығы болып табылады. Бұл салық бюджет
кірістерін құрайтын салықтық түсімдердің ішіндегі негізгі салықтардың бірі.
Ресей экономикалық ғылымының докторы, профессор Д.Г Черниктің
пікірінше ҚҚС - бұл өндіріс пен айналымның барлық сатыларында пайда болатын
қосылған құннның 1 бөлігін бюджетке аударуды білдіреді,және сатылған өнім
(тауар,жұмыс,қызмет) құны мен шығындарының құнының айырмасы ретінде
сипаттайды.
Экономикалық ғылымдардың кандидаты Б.Ж. Ермекбаеваның тұжырымдауы
бойынша ҚҚС – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі ( Салық Кодексі ) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады.
Бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі сатудан
(өткізуден ) түскен бүкіл түсім – ақша емес, тек салық салынатын айналым
мен салық салынатын импорты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.
Қосылған құн салығы дүние жүзінің 40-тан астам елінде соның ішінде Еуропа
Экономикалық Одаққа мүше 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы
келесіде:
- төлеушілер үшін салықты есептеу салыстырмалы қарапайым;
- бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына қарамастан
мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастыруының сенімді және тұрақты
базасын қамтамасыз етеді.
2007 жылы қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет
кірістеріндегі үлес салмағы 20,8 пайызды құрады.
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн өсімінің бір
бөлігін бюджетке аударады. Қазіргі уақыттағы қосылған құн салығын есептеу
механизмі қосылған құнды анықтауды қажет етпейді. 1997 жылдан бастап егер
келесідей шарттар орындалатын болса, қосылған құн салығының төленген сомасы
есепке алынады:
- сатып алынған (импортталатын) тауарлар кәсіпкерлік қызметте
қолданылады;
- сатып алынған тауарлар шот-фактурамен рәсімделіп, онда қосылған құн
салығының сомасы жеке бір жолда көрсетілуі тиіс;
- салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепте тұруы қажет.
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызметі тауарды өткізу мақсатында
нольдік ставка және жеңілдіктер беру құралдарын қолдану арқылы көрініс
табады. 1992 жылы қосылған құн салығының ставкасы 28 пайыз болып бекітілді.
Өндірістің құлдырауы кезінде, инфляция жағдайында, сұраныстың төлем
қабілетілігінің төмендеуі барысында бұл ставка жоғары болып табылатын.
Сондықтан да соңғы тұтынушыға түсетін салық ауырпалығы өте жоғары болып
келді. Сол кездегі қосылған құн салығының төлеу механизмінің кемшілігі –
шикізат және материалдар үшін қосылған құн салығын төлеу мерзімі мен дайын
өнім өткізуден алынатын табыс уақыты сәйкес келмеу нәтижесінде кәсіпорынның
айналым қаражаттарын қолдануды қажет етті.
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында
еліміздің салық жүйесіне қосылған құн салығының 1992 жылы енгізілуі
келесідей бағыттар бойынша дамуды көздеді:
- салық салу базасының кеңейтілуін, яғни салыстырмалы түрдегі
төмендетілген ставкалар енгізілуі негізінде мемлекеттік бюджетті толықтыру;
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфляциялық
құнсызданудан қорғау;
- экономиканың тұрақсыздығы жағдайында кірістердің тұрақты қайнар
көзін қамтамасыздандыру;
- 1995-1996 жылдары болған тауар тапшылығын жою.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі бір
кезеңінде нольдік және 20 пайыздық ставкасынан басқа 10 пайыздық ставка
енгізілді. Бұл ставка бірінші қажеттіліктегі тауарларды импорты мен өткізу
айналымына қолданылады. Сонымен қатар, газет-журнал өнімдеріне, дәрі-дәрмек
заттарының және балалар шығармашылығы баспасы қосылған құн салығынан
босатылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің кемшіліктерін атап кетпес
бұрын келесідей екі жағдайды анықтау қажет. Ол ең алдымен:
1. салық заңнамасының жиі өзгертілуі салық төлеушілерді
ғана емес, салық мамандарының да қызметіне кедергі
жасайды.
2. салық заңнамасының нормаларын орындауды қамтамасыз
ететін жалпы сипаттағы қосымша ақпараттың жоқтығы.
Қосылған құн салығын қолданатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
асыруды көздейді:
- мемлекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс ала алу мүмкіндігі.
Қосылған құн салығын механизмін жетілдіру үшін салықтың
дифференцияланған ставкаларын орнатуымыз қажет. Олар жоғарлатылған және
төмендетілген болып бөлінеді. Төмендетілген салық ставкасы бірінші
қажеттіліктердегі тауарларға, ал жоғарлатылған салық ставкасы екінші
қажеттіліктегі тауарларға орнатылады. Қосылған құн салығын алуды тауарды
сату кезінде әрбір сатушы жүзеге асырып отырады. Алынған сома өзі төлеген
қосылған құн салығының көлеміне азайтылады да айырмасы мемлекетке төленеді.
Қосылған құн салығы тұтынушыларға күшті әсерін тигізетін болғандықтан оның
қолданылуы өлшеніп, талданып жасалумен ерекшелінеді. Одан басқа қосылған
құн салығы қоғамда тұтыныланатын барлық тауарлар мен қызметтерге қосылады.
Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
қосылатындықтан оның бағасын ұлғайтады. Әсіресе, бұл Тәуелсіз мемлекеттер
Достастығына мүше елдерде және Қазақстанда қосылған құн салығын алу
механизмінің әлі де жоғарғы деңгейде болмағандықтан осы елдердің
тәжірибесінде кездеседі.
Әртүрлі тауарларға қосылған құн салығын енгізудің нәтижесінде
мемлекеттің алатын пайдасы әртүрлі болып келеді. Мұнда сұраныстың
икемділігіне тәуелділік көп. Сұраныс икемділігі бірінші қажеттіліктегі
тауарларға әсер етпейтіндіктен, басқа тауарлардағы қосылған құн бірінші
қажеттілік тауарларға қарағанда жоғары болады. Сұранысы икемсіз тауарларға
қосылған құн салығының деңгейі төмен болды. Бұлардың ең маңыздысы бірінші
қажеттіліктегі тауарлар. қосылған құн салығының тауарлардағы ставкасының
төмен болуы бұл тауарлардың халық үшін өмір сүруге қажеттілігімен
түсіндіреді.
1.2 Қосылған құн салығының алынуы бойынша шетелдік тәжірибеге талдау
Дамыған мемлекеттер үшін күшейтілген және кеңейтілген араласуы тән.
Айырмашылығы тек араласу деңгейінде байқалады. Салық саясаты мемлекеттік
реттеудің негізгі құралы болып табылады. Бұл араласуды іске асыру үшін
мемлекет келеі мақсаттарды көздейді:
-тауарлардың тұрақты баға деңгейіне жету;
-экономикалык өсімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
-халық табысының минималды деңгейін қамтамасыз ету.
Бұл мақсаттарға бірден жету мүмкін емес. Сол себептен,мемлекет
қолындағы құралдардың немесе шарттардың бірі болып қаржылық ықпал ету
біріншіден салық жүйесі арқылы ықпал ету. Одан басқа эконоықпал етудің
механизмінің қызметін салықтар атқарады,салықтар арқылы экономиканы реттеп
отыруға болады.
Салықтар бюджет кірісінің негізі болып саналады,олар шығындар бөлігі
арқылы экономикаға қаржылық ықпал ету мүмкідігін қамтамасыз етеді. Дамыған
елдердің салық жүйесі әр түрлі болып келеді. Онда салықтың тікелей және
жанама түрлері де бар. Көп елдерде тікелей артықшылықты салық салу
қолданады. Қосылған құнға салынатын салық мысалын біз берілген салықтың
экономикаға әсер еткенін көреміз,сондай-ақ осы елдерде салық жүйесіндегі
қосылған құн салығының үлесін қарастырамыз.
Шет елдерде қосылған құн салығы кең түрде қолданылады,бірақ оның ролі
мен тәртібі барлық жерде бірдей емес. Сонымен, қосылған құн салығы Италияда
жанама салықтар арасында фискалді мағынасының көлемі жағынан екінші орын
алады.
Ал Жапонияның салық жүйесі ерекшелінеді. Жапониядағы салықтардың
арасында көрінетін негізгі тұтынылатын салық түрі-сатудан салық.
Мейрамханаларда тамақтану,қонақ үйде тұру қызметтері үшін акциздер,темекі
өнімдеріне,спирт өнімдеріне,автокөлік иелеріне салынатын салық бюджеттің
жоғарылауына әкеледі. Кей кезде акциздер қызмет көрсетілетін белгілі бір
сомадан асып кеткен жағдайда пайда болады.
Әлемдік тәжірибеде нарықтық экономикасы дамыған елдердің және дамушы
елдердің жанама салықтары болып,тауарлырға қызметтерге салық салу түрінде
бюджет кірістерін қалыптастырудағы артықшылық табылады. Бұл салық салу
механизімінің фискалды қызметімен қатар инновациялық процестердің
дамуына,динамикасына,құрылымына экономикалық ықпал ету мүмкіншілік өзінде
бекіткендігін көрсетеді. Кейбір елдерде тікелей және жанама салықтар
бойынша бөлек бөлімщелері бар,олар 3 топқа бөлінеді:
-Бұл бөлімшелер 1 ұйымның құрамында болатын елдер. Ол АҚШ және
Франция,Жапония.
-Тікелей және жанама салықтардың бөлімшелері әр түрлі ұйымдарға қатысты
елдер. Ол Ұлыбритания.
-Иерархиялық басқарудың әрбір деңгейіне сәйкесінше мамандандырылған
жолмен функционалды принципі өткізілетін елдер. Ол Германия.
Жанама салықтар Ұлыбритания бюджетіне едәуір кіріс әкеледі. Олардың
негізгілері болып: қосылған құнға салынатын салық-17,5%,ойын бизнесі-
8%,бильярд-4%,темекі,алкоголь,мұнай өнімдеріне акциз. Акциз ставкасы 10%-
дан 50% дейінгі аралықта ауытқып отыр. 1999 жылы бюджет 100 млрд. Фунт
стерлинг құрады. Осы сомманың 56% тікелей салықтардан және 43% жанама
салықтардан. Жанама салықтардан құрылымындағы негізгісі болып қосылған
құнға салынатын салық -39%, кедендік жиындар-35%, мұнай өнімдеріне акциз-
13%, темекіге акциз-6,6%, алкогольге акциз-5,1%, ойын бизнесіне-1,1%.
Қарастырылған елдердегі жанама салықтарды қолдану тәжірибесінде
көбінесе экономиканың тұрақсыз кезінде салық табысының құрамында осы
салықтар түрі көрінеді. Сондықтан әрбір елде тікелей және жанама салықтар
қатынасы бойынша келелі мәселелері бар. Жалпы жанама салықтарды салу
жүйесін жетілдіру барысында оларды дұрыс талдау және терең ғылыми талдау
жүргізу керек.
Шетелдегі жанама салықтардың қолдану ерекшеліктерін бағдарлайтын
болсақ, Америка Құрама Штаттарындағы жанама салықтарға келесі салықтар
жатады:
1) Акциздер мен кеден баждары: федералды салықтар, штаттар мен
жергілікті салықтар;
2) Әлеуметтік сақтандыруға жеке кәсіпкерлердің федералды салымдары;
3) Көлік құралдарынан алымдар және басқа да салықтар: штаттардың
және жергілікті кәсіпкерлерден алынатын салықтар.
Үкіметтің жергілікті органдарына түсетін барлық салықтық
түсімдердің
3–5 пайызын арнайы акциздер құрайды. Арнайы акциздер темекі бұйымдарына,
бензинге, кейбір штаттарда автомобильдер мен басқа да тауарларға салынады.
Жапонияда қосылған құн салығын енгізудің алғашқы қадамдары
жүргізілді. Салық жүйесінің реформасының орталық тобының мақсаты Батыс
Еуропа елдерінде кеңінен тараған, өзінің мәні бойынша қосылған құн салығына
ұқсайтын жаңа жанама тұтыну салығын енгізу болды.
Ресейдің салық жүйесінде негізгі орынды жанама салықтар алады. Оларға
қосылған құн салығы, акциздер, сатудан салық және кеден баждары жатады.
Бюджет кірістері құрамында олар маңызды орында. Жанама салықтар санының
мұндай мөлшері бір объектінің бірнеше рет салық салынуына әкеледі және
тұтыну тауарлары мен қызметтердің бағасының өсуіне себеп болады.
Қосылған құн салығының ставкалары әр елде әр түрлі болады. Көптеген
елдердің салық жүйесінде қосылған құн салығының дифференцияланған
ставкалары қолданылады. Дифференцияланған ставкалар үшеу: екі нөлдік емес,
яғни, негізгі мен төмендетілген және нөлдік ставка. Тауарлар мен қызмет
көрсетулердің бірқатары қосылған құн салығынан босатылады. Кейбір елдерде
қосылған құн салығының нөлдік емес ставкасы қолданылады. Мысалы, Швецияда
қосылған құн салығының үш ставкасы қолданылады: 25 , 12 және 6 пайыз. Он
екі пайыздық ставка азық – түлік өнімдеріне, қонақ үйлердің қызмет
көрсетулеріне салынса, алты пайыздық ставка газеттерді сату және мәдени
саладағы қызмет көрсетулерге салынды. Еуропалық елдер арасында Швеция мен
Данияда қосылған құн салығының жоғары ставкасы қолданылды. Ұлыбританияда
қосылған құн салығы сауда айналымының негізгі бөлігіне 17,5 пайыз
мөлшерінде салынды. Бірақ қызмет көрсетулердің кейбір түрлеріне салық
салынбады, оларға келесілер жатады:
- тамақ өнімдерінің негізгі түрлерін сату;
- кітаптарды сату;
- балалардың киімін сату;
- дәрі - дәрмектердің сатылуы.
Қазақстанның салық жүйесінде 1995 жылдан бастап Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығының көптеген елдерінде қосылған құн салығы негізгі салықтардың
біріне айналған.Бұл салық 1954 жылы Францияда М.Лоре енгізген болатын. Бұл
елдің салық жүйесі негізінен жанама салықтарға басым көңіл бөлді. Қосылған
құнға салынатын салық жанама салықтың кеңінен тараған бір түрі болып
табылады. Қосылған құнға салынатын салықтар есептеу барысында негізінен
төрт әдіс қолданылады:
- тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;
- жанама аддитивтік;
- тура шегерім жасау әдісі;
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша есепке жатқызу
әдісі.
Егер шартты түрде салық ставкасын Р деп белгілесек, онда төрт әдіс
бойынша салықты есептеу формула түрінде мынадай көрініс береді:
1. P (V+m) ҚҚСС
2. PV+Pm ҚҚСС
3. P(B-И) ҚҚСС
4. PB-PИ ҚҚСС
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, яғни пайданы анықтау
негізінде есептеледі. Үшінші әдіс - өндірілген өнім құнынан жұмсалған
шығындарды шегеріп тастағаннан кейін ғана салық сомасы есептеледі. Бұл үш
әдісті біртұтас салық ставкасын қолданған жағдайда ғана пайдалануға ғана
болады.
Тәжірибеде негізінен төртінші әдіс кеңінен тараған. Бұл әдіс арқылы
дифференцияланған салық ставкасы мәміле жасалған сәтте бірден қолданылады,
сондай-ақ шот-фактураны толтыру арқылы жасалған мәміле туралы компанияның
салық міндеттемелері арқылы ақпарат алып отыруға мүмкіндік туады.
Франциядп табысқа (пайдаға) және меншікке салынатын салықтардың
ставкалары төмендетілген. Қосылған құн салығын төлеуді жасалатын келісім
шарттар сипатымен анықталады және салық төлеушілердің қаржылық жағдайы
ескерілмейді. Экспорттық операцияларды жасаған және қосылған құн салығын
төлеген тұлғалар есептелген салық сомасын қайтарып алуға құқылы. Ал,
импорттық операцияларға ел ішіндегі заңнамаға сәйкес салынады.
Қазіргі уақытта салық ставкасы 18,6 пайызға тең. Жоғарлатылған ставка
– 22 пайыз. Ол кейбір тауарларға қолданылады: автомобильдер, кино және фото
тауарлары, темекі өнімдері, парфюмерия, бағалы былғары бұйымдары.
Төмендетілген ставка – 5,5 пайызға тең. Ол азық-түлік тауарларына,
ауылшаруашылық өнімдеріне, кітаптарға және дәрі-дәрмектерге қолданылады.
Бұл ставка, сонымен қатар, қызмет көрсетулердің кейбір түрлеріне: туристік
және мейманхана қызметтеріне жүк және адам тасымалдау қызметтеріне,
кәсіпорынның жұмысшыларына берілетін түскі астарға қолданылады. Осы салық
бойынша кейбір жеңілдіктер қарастырылған. Мысалы, егер кәсіпорынның алдыңғы
қаржылық жылы ішіндегі айналымы 70 мың франктен аспаса, онда қосылған құн
салығын төлеуден босатылады. Мұндай жағдайда есепті жылдан кейінгі жылдың
басынан бастап қосылған құн салығынан босатылатын режимді пайдаланылады.
Сонымен қатар қосылған құн салығын төлеуден келесідей тұлғалар
босатылады:
1. әкімшілік, әлеуметтік, тәрбие, мәдени және спорт саласында жұмыс
жасайтын мемлекеттік мекемелер, ауыл шаруашылық өндірісімен
айналысатын тұлғалар.
2. білім беру және емдеу ісімен айналысатын тұлғалар
3. жеке білім беру, емдеу, рухани салада қызмет көрсететін тұлғалар.
Қосылған құн салығы ай сайын декларация негізінде бюджетке төленеді.
Сондай-ақ тауар айналымының көлеміне байланысты тоқсандық, жылдық салық
төлеу кезеңдері заң бойынша қарастырылған.
Кесте 1. Францияның мемлекеттік бюджетінің құрылымы.
Салық түрлері Пайыздар Франктер,
миллион
Барлығы: 100 1617217
Қосылған құн салығы 41,4 669962
Жеке табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын пайдасына салынатын салық 10,6 170140
Мұнай өнімдерінен алынатын ішкі салық 7,3 118618
Басқада салықтар 15,2 245120
Салықтық емес түсімдер 7,4 120267
3-кестеде көріп отырғанымыздай, қосылған құн салығы салықтардың
ішіндегі жетекші орынды алып отыр. Бұл дегеніміз мемлекеттік бюджет
табысының көп бөлігін қосылған құн салығы құрайды.
Қосылған құн салығы Испания аумағындағы тауарлар мен қызметтер бойынша
мәмілелерге салынады. Қосылған құн салығын салу барысында Канар аралдары,
Сеута, Мелилья – Испания аумағы болып есептелінбейді, онда жергілікті
сатудан алынатын салық салынады. Қосылған құн салығын тқөлеушілер үшін бұл
аумақта тауар жеткізу экспорт, ал сатып алу импорт болып есептеледі.
Тауар, қызмет сату - сатып алу операцияларын жүзеге асыратын кез-
келген кәсіпорын қосылған құн салығын төлеуші болып табылады. Тауарды сату-
сатып алу барысында анықталған қосылған құн салығының өсімі бюджетке
төленуге жатады. Экспорт операциялары, медициналық қызметтер, білім беру
және банк пен қаржы қызметтері, сақтандыру, жылжымайтын мүлікті қайта сату,
қайырымдылық қызмет, пошта қызметі аталмыш салықты төлеуден босатылады.
Азық-түлік тауарларына, дәрі-дәрмектерге, газет, кітап, журнал өнімдеріне,
мейрамхана және мейманхана көлік тасымалы кәсіпорын қызметіне 4-7 пайыздық
төмендетілген ставка қолданылса, сәндік бұйымдар мен автокөліктерге 28
пайыздық жоғарлатылған ставка қолданылады. Бұдан басқалардың барлығына 16
пайызымен қосылған құн салығы салынады. Қосылған құн салығы бойынша есеп
жүргізу тәртібі сатылған және сатып алынған тауарлар бойынша қосылған құн
салығының шот фактурасын жүргізуді талап етеді. Салық төлеушілер Испанияда
өздерінің айналым мөлшеріне сәйкес осы салық бойынша есеп құжатын толтырып,
сәйкесінше анықталған салықты бюджетке аударады.
Бейрезидент жеке тұлғалар төлеген қосылған құн салығын дүкендерде
берілетін арнайы шот фактура негізінде қайтарып ала алады.
Еуропа елдері ішінде Даниядағы қосылған құн салығы 25 пайыздық
ставкамен алынады. Бұл әлемдік тәжірибедегі ең жоғарғы ставка болып
саналады.
Кесте 2. Данияның бюджет түсімдерінің құрылымы
Табыстар құрылымы Үлесі, пайыз есебінде
Табыстар, барлығы 100
Жеке табыс салығы 48
Қосылған құн салығы 19
Акциздер 17
Корпорация пайдасына салынатын салық 8
Мүлік салығы 4
Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар 3
Кедендік алымдар 1
Дания елінде қосылған құн салығы бюджет түсімдерінің 19 пайызын
құрайды. Бұл салық түсімдері бюджеттегі түсімдер құрылымындағы екінші
орынды алады, яғни негізгі салықтардың бірі болып саналады.
Ал, Ресей елінде қосылған құн салығы біздің еліміздегідей 1992 жылы 1
қаңтарынан бастап Ресейдің барлық аумағында енгізілген. Бұл елде қосылған
құн салығын мынадай заңды және жеке тұлғалар төлейді:
- ұйымдар
- жеке кәсіпкерлер
- Ресейдің кеден кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар
өткізетін тұлғалар
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және салық
салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде
салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнісінде оның төлеушісі болып соңғы
тұтынушы, яғни тауарды сатып алу барысында құнында төленеді.
Салық салу объектісі болып мыналар табылады:
- Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру
- Жеке тұтыну үшін құрылыс – монтаж жұмыстарын жасау
- импорт операциялары.
Салық базасы болып тауарлардың нарықтық құны алынады. қосылған құн
салығы 3 түрлі ставкамен:
- нольдік
- 10 пайыздық
- 20 пайыздық ставкамен алынады.
Нолдік ставка:
1. мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларынан
2. ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар
3. бағалы металдардың мемлекет қорына, орталық банк пен ІІ
деңгейдегі банктерге металдар өндіретін салық төлеушілер
4. дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға
теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының жеке және
ресми пайдалануына әкелген тауарларына және тағы басқаларына
қолданылады.
Мынадай салық салу объектілеріне 10 пайыздық ставкамен салық салынады:
- тірі салмақтағы мал, құс
- деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және ет өнімдері
- жеміс жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт
өнімдері
- жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері
- өсімдік майы, маргарин және тағы басқа азық түлік өнімдері
- балалар тауарлары
- мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне
- отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық бұйымдар.
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық ставкамен қосылған құн
салығы алынады.
Егер салық төлеушілердің 1 тоқсандағы тауар өткізуден түскен табысы 1
миллион рубльден кем болса, онда салық әр бір есепті тоқсаннан кейінгі
тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін одан басқа жағдайлардың барлығында ай сайын
есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін төлеуі тиіс.
Қосылған құн салығын қолданудың шетелдік тәжірибесі айналымға
салынатын салық пен сатудан түскен салықтардың орнын басты. Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің шетелдегі мемлекеттермен салыстыра келе
дамыған елдердің салық жүйесі секілді артылықшылықтарға ие бола отырып,
біршама реформалауды қажет ететін кемшіліктері барын көрсетеді.
Қосылған құн салығы бюджеттің барлық үш түріне (федералды, жердің және
жергілікті) бөлінеді. ГФР-да қосылған құн салығы табысты реттеуші қайнар
көзі ретінде қызмет етеді. Оның көмегімен ағымдық бюджеттерді
қалыптастырғанда жерді қаржылық жағдайда тегістеу жүргізіледі. Әрбір 2-3
жыл сайын федералдық үкіметпен жердің қаржылық органдары қосылған құн
салығы болуы туралы келіссөздер жүргізеді. 1992 жылы ол былай бөлінді: 60
пайызы — федералды бюджетке, 35 пайызы — жердің бюджетіне, 5 пайзы
жергіліктіге.
Германия Федерациясының салық заңдарына сәйкес тұтынуға салынатын
салықтар жекелеген тауарлардың тұтыну мен қолданудан алынатын алым ретінде
анықталынады.
Әдетте, тауар салық салу өндірісі стадиясында немесе шетелден
әкелінген кезде жүзеге асырылады. Тұтыну салығы салынатын тауарлар төрт
негізгі топқа бөлінеді:
1. Аударымдары федералдық бюджетке түсетін тауарлар (мұнай және мұнай
өнімдері, қант, шай, спирт-арақ өнімдері, кофе, жарық беретін
құралдар, тұз және т.б.). Федералдық бюджетке осы салық түсімінің
үлес салмағы орталық өкіметтің барлық салықтар түсімдерінің 20
пайыздан астамын құрайды.
2. Салықтық түсімдері жерлер бюджетіне бағытталатын тауарлар. Бұл
негізінен сыраға салынатын салық.
3. Импроттық айналым салығы салынатын тауарлар. Бұл салық елге
енгізілетін тауарлардың басым көпшілігіне салынады. Импорттық
айналымға салық бір мезгілде қосылған құн салығының нысаны болып
табылады.
4. Жергілікті органдар салығы салынатын тауарлар (кейбір ішімдікті
және ішімдіксіз сусындар, құйып сату мен кафе ұстауға лицензиялық
төлем, иттерге салық).
Тұтынуға салықтар фискалдық қатынастардағы салық салу нысандарының
ішіндегі бірден-бір тиімдісі болып табылады. ГФР-да жасалған зерттеулерге
сәйкес, оларды жинауға жұмсалған шығындар осы салықтардан алынатын барлық
түсімдер шамасына 0,7% құрайды. Негізінен салық салуға көрсетілген
тауарларды шығаратын кәсіпорындар санының аздығы тұтыну салығының жоғары
тиімділігін қамтамасыз етеді.
Тұтыну тауарларынан алынатын салықтық аударымдардың дұрыстығына
бақылауды негізінен кедендік қызмет, ал жерлер мен жергілікті салықтардың
бар болуымен қатар бақылауды қаржылық ведомстваларда жүзеге асырылады.
Көптеген экономистердің айтуынша, ГФР-да тұтыну салығы салуға
жатқызылатын таурлардың қатаң сыныпталуы жоқ. Бірінші әлемдік соғыс кезінде
әскери-теңіз флотын қаржыландыру үшін енгізілген шарапқа салық қазіргі
уақытқа дейін салынады.
Неміс фирмалары шетелге тауар шығаратын кезде қосылған құн салығын
төлеуден босатылады.
ГФР-дағы импортқа кедендік салық салу тауарлардың жекелеген топтары
бойынша ерекшелінеді. ГФР өнеркәсібі мүдделі импорттағы көптеген шикізаттық
және жартылай фабрикаттар үшін, не кедендік баж белгіленбейді, не олардың
мөлшері елеусіз.
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
механизмін талдау
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық Кодексі) бойынша қосылған құнға
салынатын салық деп тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде
қосылған, оларды өткізу бойынша салынатын салық айналымының құнының бір
бөлігі бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы
тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым
бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін
есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар (жұмыстар,
қызмет көрсету) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығы сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады. Соңғыда салық бойынша есепке алу механизмі
көрінісін табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық
салынатын импорт қосылған құн салығының салық салу объектілері болып
есептеледі. Қосылған құн салықты төлеушінің тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетуді) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады. Салық Кодексіне сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және
өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым салық
салынатын айналымға жатпайды. Салық салынатын айналым мөлшері оған қосылған
құн салығын қоспай, мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен
тарифтерді негізге ала отырып, өткізілген тауарлар (жұмыстардың, қызмет
көрсетудің) құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың құны қандайда
бір өзгеріске ұшыраған жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті
түрде түзетіледі. Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес
мағлұмдамалануға тиісті. Қазақстан аумағында әкелінетін немесе әкелінген
тауарлар қосылған құн салығынан босатылғандарын қоспағанда салық салынатын
импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына
сәйкес белгіленетін импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай-ақ
қосылған құн салығын қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы тауарлар
импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер
сомалары қосылады.
Тауарды өткізу орны болып :
1)егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын
болса, тауарды тасымалдау басталған орын;
2)басқа жағдайларда – тауарды алушыға берген орын саналады.
Жұмыстарды, қызметтерді өткізу орны болып:
1) егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланысты
болса, осы мүліктің орналасқан орны,;
2) егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, онда жұмыстарды,
қызметтерді нақты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz