1890-1914 жж. АҚШ социалистік қозғалыс
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І.ТАРАУ. СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ.
І.І.ХІХ ғ. б0.70жж. американ пролетариатының жағдайы. Таптық күрестің өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І.2.Социалистік жұмысшы партиясының (СЖП) құрылуы. Ондағы идеялық бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
II .ТАРАУ. ХІХ Ғ. 70.90 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
2.1.СЖП Американ еңбек федерациясының (АЕФ) реформизмі мен күресуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2.Социалистердің фермерлік қозғалыс пен Популистік партияға көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3.Социалистердің монополияларға қарсы күресі. Монополияларға қарсы идеологияның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
III.ТАРАУ. 1890.1914 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
3.1.Империализм дәуіріндегі американ пролетариатының жағдайы. Стачкалық қозғалыстың өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
3.2.Социалисттер қатарындағы қайшылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І.ТАРАУ. СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ.
І.І.ХІХ ғ. б0.70жж. американ пролетариатының жағдайы. Таптық күрестің өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І.2.Социалистік жұмысшы партиясының (СЖП) құрылуы. Ондағы идеялық бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
II .ТАРАУ. ХІХ Ғ. 70.90 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
2.1.СЖП Американ еңбек федерациясының (АЕФ) реформизмі мен күресуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2.Социалистердің фермерлік қозғалыс пен Популистік партияға көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3.Социалистердің монополияларға қарсы күресі. Монополияларға қарсы идеологияның қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
III.ТАРАУ. 1890.1914 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
3.1.Империализм дәуіріндегі американ пролетариатының жағдайы. Стачкалық қозғалыстың өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
3.2.Социалисттер қатарындағы қайшылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
КІРІСПЕ
Тәуелсіз Қазақстан Республикасын 25 желтоқсан 1991 ж. біріншілердің бірі болып мойындаған Америка Құрама Штаттары (АҚШ). Қазақстан - американ қарым-қатынастары сол уақыттан бастап динамикалық, жедел өзара тиімді дамып жатыр. Екі ел арасындағы ғылыми-техникалық қатынастар күн сайын бекіп жатыр. Сондықтан әлемдегі ең атаулы күшті мемлекеттің тарихын білу, жан-жақты зерттеу Қазақстан азаматтарының, оның ішінде тарих факультетінің студенттеріне өте қажетті және керекті де. Сондықтан мен өзімнің магистрлық зерттеуімді АҚШ-ғы ХІХ ғ. аяғы - XX ғ. басындағы социалисттік қозғалысты зерттеуге арнадым.
ХУІІІ-ХІХ ғғ. Батыс Еуропа елдерінде қоғамдық прогресс идеологиясы қалыптасып дами бастады. Қоғамдық прогресс идеологиясы - ол қоғамды ілгері жетілген, әділ қоғамға дамытуға бағытталған көзқарастар мен идеологиялардың жүйесі еді.
Бұл идеологияны жақтаушылар капиталисттік қоғамды өзгерту керек деп есептеді, ал оны өзгертуге көмек көрсететін күш - сана болады деді.
ХІХ ғ. қоғамдық прогресс теориясын жақтаушылар екі қанатқа бөлініп кетті: либералдар және социалисттер.
ХІХ ғ. ең ықпалды идеологияның бірі - социализм еді. Социализм - латын сөзі "қоғамдық" деген мағына білдіреді. Социалисттік идеялардың қалыптасуы ерте индустриялық қоғамдық қайшылықтарына жауап еді. Социалисттер қанаудың негізгі себебі -жеке меншіктің өмір сүруі деп, оны жоюды талап етті. Олар қоғамды ұжымдық ( коллективтік) принциптерге негіздеуді ұсынды. Келешек жаңа социалисттік қоғамда қанау болмайды, әлеуметтік теңдік орнайды деп армандады.
ХІХ ғ. социалисттік негізі болған ХУІІ ғ. Реформациялық қозғалыстың идеялары еді. Реформациялық қозғалысқа қатысқан қарапайым халық келешекте әлемде бәрін теңестіретін, қанауды жоятын Құдай патшалығы орнайды деп армандаған еді. Бұл өзара теңдік, таптардың, жеке меншіктің жойылу идеялары социализмге Реформациялық қозғалыстан келген болатын.
Орта ғасырлық өзара теңдік идеяларын жариялаған қауымдық цехтік көзқарастар да социализмге ықпалын тигізді.
Социалисттік идеяларды Еуропада таратқан А. Сен-Симон (17б0-1825 ), Ш. Фурье (1772-1837 ), Р. Оуэн (1771-1858 ), К. Маркс ( 1818-1883), Ф. Эгельс ( 1820-1885 ) болды.
ХІХ ғ. 70 жж. социалисттік идеялар Америка Құрама Штаттарында тарала бастады. Социалисттік идөяларды бүнда таратқан И. Вейдемеер, Ф.А. Зорге, А. Дицген болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс АҚШ-ғы таптық күрестің дамуына көп көңіл бөлді. Олар американ капитализмінің дамуының ерекшеліктерін атай отыра, негізіннен, оның капиталисттік жалпы даму заңдылықтарына тәуелді екенін, соның нәтижесінде таптық қайшылықтардың өсе түсетінін көрсетті. Марксизм ілімінің негізін қалаушылар американ жұмысшыларына АҚШ - ғы таптық күрестің ерекшеліктерін, американ жұмысшы қозғалысының даму бағыттарын және жұмысшы табының біріккен капиталисттермен күрес барысында табиғи одақтасы фермерлер мен негрлер болатынын ашып көрсетті.
Келешекте АҚШ - да Социалистік жұмысшы партия ( СЖП) құрылғаннан кейін К. Маркс пен Ф. Энгельс американ социалисттерімен хат жазысып, оларға кеңес пен нақты нұсқаулар беріп отырды. Олар өз хаттарында американ жұмысшы табының негізгі мақсаты - пролетариаттың жаппай көпшілік партиясын құру деп түсіндірді. Олар американ жұмысшылары революциялық теорияны елде творчестволық пайдаланды, американ жұмысшы қозғалысының даму ерекшеліктерін тым аса бағалап жібермеуге шақырды. АҚШ - ғы социалисттердің тактикасын белгілей отыра, К.Маркс пен Ф.Энгельс оларды кәсіподақтар мен бөтен де жұмысшы ұйымдар мен тығыз араласып, оның мүшелерін революциялық тұрғыда тәрбиелеп өздеріне қаратып алуға, партияның ішінде сектанттықпен (жікшілдікпен) күресуге щақырды.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы - "ХІХ ғ. 70 - 1914 жж, АҚШ - ғы социалистік қозғалыс".
Бұл жұмысты жазуға дерекнамалық негіз болған - жаңа тарих бойынша хрестоматиялар мен құжаттар жинақтарында жарық көрген бұл тақырыпқа арналған документтер.
Мысалы мен олардан мынандай қүжаттарды алып қарастырдым: Социалисттік жұмысшы партиясы (СЖП), Американ социалисттік партиясының ( АСП ) жарғыларын; 1912 д. АСП сьезінде қабылданған партияның Жарғысына енгізілген түзетулердің тексті; 1912-1914 жж. В. Вильсон үкіметінің Колорадодағы жұмысшылар көтерілісін басуға байланысты документтерді.
"Международные социалистические конгрессы" деген жинақтан мен АҚШ - ғы социалисттік партиялардың сьездерінің қарарларын алдым.
Сонымен бірге мен дерек ретінде атақты американ социалисттері -Д. Де Леоне, Ф.А. Зорге, М. Хилкуиттің естеліктерімен, еңбектерін пайдаландым.
Жұмыстың тарихнамалық негізі болған - американ социалисттік қозғалысын зерттеуге арналған арнайы еңбектер - "Начало массового рабочего движения в США ( 80-е годы ХІХ в.)", Аскольдова С.М. мен Зубоктың Л.М. "Очерки истории рабочего движения в США. 18б5-1918 гг." дегөн еңбектерінен жұмысшы табының қалыптасуына байланысты мәліметтерді алдым.
Баталов Э.Э., Валюженич А.К., Быков В., Кислова А.А., Козенко Б.,Лапицкий М.И., Райский Л., Эпгерт З.К. және т.б. еңбектеріне сүйеніп мен АҚШ-ғы социалисттік қозғалысының тарихын қалыптасуынан - 1914 ж. барысын зерттеп шықтым. Бұл кітаптардағы фактілерді талдап, сұрыптап, тұжырымдап, қазақ тіліне аударып пайдаландым.
Көптеген мәселелерді қарастыруға көмегін тигізген атақты американ тарихшысы Ф.С. Фонердің 5 томдық "АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысының тарихы" деген еңбегі және 1985 ж. жарық көрген 4 томдық "История США" деген кітаптың 2 томы.
Жұмыстың негізгі мақсаты - АҚШ - ғы социалисттік қозғалысының пайда болып 1914 ж. дейінгі тарихын зерттеу.
Осы проблеманы жан-жақты зерттеу үшін мынандай нақты мәселелер қарастырылады:
1. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың пайда болу тарихы;
2. ХІХ ғ. 70-90 жж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың тарихын зерттеу;
3. ХІХ ғ. аяғы - 1914 ж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстағы негізгі оқиғаларды зерттеу.
Жұмыс кіріспе, қорытынды 12 параграфқа бөлінген 111 тараудан тұрады. Жұмыстың кіріспесінде магистрлік зөрттеуге таңдалған проблеманың актуальдығы, қажеттілігі дәлелденген, жалпы социалисттік идеологияның туу, қалыптасу тарихы берілді. Жұмысты жазарда пайдаланған деректер мен арнайы әдебиетке шолу жасалған. Магистрлік зерттеудің негізгі мақсаты мен құрылымы сипатталды.
ІІІ тараудан тұратын негізгі бөлімде жұмыстың мазмұны ашылған.
Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиетке жасалған сілтемелер мен әдебиет тізімі берілген.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасын 25 желтоқсан 1991 ж. біріншілердің бірі болып мойындаған Америка Құрама Штаттары (АҚШ). Қазақстан - американ қарым-қатынастары сол уақыттан бастап динамикалық, жедел өзара тиімді дамып жатыр. Екі ел арасындағы ғылыми-техникалық қатынастар күн сайын бекіп жатыр. Сондықтан әлемдегі ең атаулы күшті мемлекеттің тарихын білу, жан-жақты зерттеу Қазақстан азаматтарының, оның ішінде тарих факультетінің студенттеріне өте қажетті және керекті де. Сондықтан мен өзімнің магистрлық зерттеуімді АҚШ-ғы ХІХ ғ. аяғы - XX ғ. басындағы социалисттік қозғалысты зерттеуге арнадым.
ХУІІІ-ХІХ ғғ. Батыс Еуропа елдерінде қоғамдық прогресс идеологиясы қалыптасып дами бастады. Қоғамдық прогресс идеологиясы - ол қоғамды ілгері жетілген, әділ қоғамға дамытуға бағытталған көзқарастар мен идеологиялардың жүйесі еді.
Бұл идеологияны жақтаушылар капиталисттік қоғамды өзгерту керек деп есептеді, ал оны өзгертуге көмек көрсететін күш - сана болады деді.
ХІХ ғ. қоғамдық прогресс теориясын жақтаушылар екі қанатқа бөлініп кетті: либералдар және социалисттер.
ХІХ ғ. ең ықпалды идеологияның бірі - социализм еді. Социализм - латын сөзі "қоғамдық" деген мағына білдіреді. Социалисттік идеялардың қалыптасуы ерте индустриялық қоғамдық қайшылықтарына жауап еді. Социалисттер қанаудың негізгі себебі -жеке меншіктің өмір сүруі деп, оны жоюды талап етті. Олар қоғамды ұжымдық ( коллективтік) принциптерге негіздеуді ұсынды. Келешек жаңа социалисттік қоғамда қанау болмайды, әлеуметтік теңдік орнайды деп армандады.
ХІХ ғ. социалисттік негізі болған ХУІІ ғ. Реформациялық қозғалыстың идеялары еді. Реформациялық қозғалысқа қатысқан қарапайым халық келешекте әлемде бәрін теңестіретін, қанауды жоятын Құдай патшалығы орнайды деп армандаған еді. Бұл өзара теңдік, таптардың, жеке меншіктің жойылу идеялары социализмге Реформациялық қозғалыстан келген болатын.
Орта ғасырлық өзара теңдік идеяларын жариялаған қауымдық цехтік көзқарастар да социализмге ықпалын тигізді.
Социалисттік идеяларды Еуропада таратқан А. Сен-Симон (17б0-1825 ), Ш. Фурье (1772-1837 ), Р. Оуэн (1771-1858 ), К. Маркс ( 1818-1883), Ф. Эгельс ( 1820-1885 ) болды.
ХІХ ғ. 70 жж. социалисттік идеялар Америка Құрама Штаттарында тарала бастады. Социалисттік идөяларды бүнда таратқан И. Вейдемеер, Ф.А. Зорге, А. Дицген болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс АҚШ-ғы таптық күрестің дамуына көп көңіл бөлді. Олар американ капитализмінің дамуының ерекшеліктерін атай отыра, негізіннен, оның капиталисттік жалпы даму заңдылықтарына тәуелді екенін, соның нәтижесінде таптық қайшылықтардың өсе түсетінін көрсетті. Марксизм ілімінің негізін қалаушылар американ жұмысшыларына АҚШ - ғы таптық күрестің ерекшеліктерін, американ жұмысшы қозғалысының даму бағыттарын және жұмысшы табының біріккен капиталисттермен күрес барысында табиғи одақтасы фермерлер мен негрлер болатынын ашып көрсетті.
Келешекте АҚШ - да Социалистік жұмысшы партия ( СЖП) құрылғаннан кейін К. Маркс пен Ф. Энгельс американ социалисттерімен хат жазысып, оларға кеңес пен нақты нұсқаулар беріп отырды. Олар өз хаттарында американ жұмысшы табының негізгі мақсаты - пролетариаттың жаппай көпшілік партиясын құру деп түсіндірді. Олар американ жұмысшылары революциялық теорияны елде творчестволық пайдаланды, американ жұмысшы қозғалысының даму ерекшеліктерін тым аса бағалап жібермеуге шақырды. АҚШ - ғы социалисттердің тактикасын белгілей отыра, К.Маркс пен Ф.Энгельс оларды кәсіподақтар мен бөтен де жұмысшы ұйымдар мен тығыз араласып, оның мүшелерін революциялық тұрғыда тәрбиелеп өздеріне қаратып алуға, партияның ішінде сектанттықпен (жікшілдікпен) күресуге щақырды.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы - "ХІХ ғ. 70 - 1914 жж, АҚШ - ғы социалистік қозғалыс".
Бұл жұмысты жазуға дерекнамалық негіз болған - жаңа тарих бойынша хрестоматиялар мен құжаттар жинақтарында жарық көрген бұл тақырыпқа арналған документтер.
Мысалы мен олардан мынандай қүжаттарды алып қарастырдым: Социалисттік жұмысшы партиясы (СЖП), Американ социалисттік партиясының ( АСП ) жарғыларын; 1912 д. АСП сьезінде қабылданған партияның Жарғысына енгізілген түзетулердің тексті; 1912-1914 жж. В. Вильсон үкіметінің Колорадодағы жұмысшылар көтерілісін басуға байланысты документтерді.
"Международные социалистические конгрессы" деген жинақтан мен АҚШ - ғы социалисттік партиялардың сьездерінің қарарларын алдым.
Сонымен бірге мен дерек ретінде атақты американ социалисттері -Д. Де Леоне, Ф.А. Зорге, М. Хилкуиттің естеліктерімен, еңбектерін пайдаландым.
Жұмыстың тарихнамалық негізі болған - американ социалисттік қозғалысын зерттеуге арналған арнайы еңбектер - "Начало массового рабочего движения в США ( 80-е годы ХІХ в.)", Аскольдова С.М. мен Зубоктың Л.М. "Очерки истории рабочего движения в США. 18б5-1918 гг." дегөн еңбектерінен жұмысшы табының қалыптасуына байланысты мәліметтерді алдым.
Баталов Э.Э., Валюженич А.К., Быков В., Кислова А.А., Козенко Б.,Лапицкий М.И., Райский Л., Эпгерт З.К. және т.б. еңбектеріне сүйеніп мен АҚШ-ғы социалисттік қозғалысының тарихын қалыптасуынан - 1914 ж. барысын зерттеп шықтым. Бұл кітаптардағы фактілерді талдап, сұрыптап, тұжырымдап, қазақ тіліне аударып пайдаландым.
Көптеген мәселелерді қарастыруға көмегін тигізген атақты американ тарихшысы Ф.С. Фонердің 5 томдық "АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысының тарихы" деген еңбегі және 1985 ж. жарық көрген 4 томдық "История США" деген кітаптың 2 томы.
Жұмыстың негізгі мақсаты - АҚШ - ғы социалисттік қозғалысының пайда болып 1914 ж. дейінгі тарихын зерттеу.
Осы проблеманы жан-жақты зерттеу үшін мынандай нақты мәселелер қарастырылады:
1. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың пайда болу тарихы;
2. ХІХ ғ. 70-90 жж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың тарихын зерттеу;
3. ХІХ ғ. аяғы - 1914 ж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстағы негізгі оқиғаларды зерттеу.
Жұмыс кіріспе, қорытынды 12 параграфқа бөлінген 111 тараудан тұрады. Жұмыстың кіріспесінде магистрлік зөрттеуге таңдалған проблеманың актуальдығы, қажеттілігі дәлелденген, жалпы социалисттік идеологияның туу, қалыптасу тарихы берілді. Жұмысты жазарда пайдаланған деректер мен арнайы әдебиетке шолу жасалған. Магистрлік зерттеудің негізгі мақсаты мен құрылымы сипатталды.
ІІІ тараудан тұратын негізгі бөлімде жұмыстың мазмұны ашылған.
Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиетке жасалған сілтемелер мен әдебиет тізімі берілген.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ДЕРЕКТЕР
Де Леоне. Избранные произведения. - М. - Л., 1932.
Зорге Ф.А. Рабочее движение в Соединенных Штатах Америки. -СПб., 1907.
Международные социалистические конгрессы. - СПб., 1909.
Соединенные Штаты Америки. Конституции и законодательные акты/ Под ред. О.А. Жидкова. - М., 1993.
Хилкуит М. История социализма в Соединенных Штатах Амөрики . - СПб., 1908.
АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТ
Аскольдова С.М. Начало массового рабочего движения в США. (80-е годы ХІХв.). -М., 1966.
Аскольдова С.М. Формирование идеологии американского тредюнионизма. - М., 1976.
Баталов Э.Э. Социалистическая утопия и утопическое сознание в США.-М., 1982.
Богина Ш.А. Иммиграция в США накануне и в период гражданской войны(1850-1865 гг.). - М,, 19б5.
Богина Ш.А. Иммиграционное население США. 1865-1900. - Л., 1976.
Бустрин Д. Американцы: Демократический опыт.- М., 1993.
Валюженич А.К. Социалистическая мысль и движение в США:. - М., 1983.
Бриссенден П.Ф. Промышленные рабочие мира. - М.-Л., 1926.
Быков Б.В. Юджен Дебс - вождь американского пролетариата. - М.,1971.
Волкова И.В. "Популизм и консерватизм" - к истории американской
политической мысли конца ХІХ в. - М., 1992.
Зубок Л.И. Очерки истории рабочего движения в США. 1865-1918. -М., 1962.
История США. В 4-х томах. / Ответст. ред. Г.П. Куропятник. - М., 1985.Т.2. 1877-1918.
Йелн С. Из истории рабочего движения в США. - М., 1950.
Кислова А.А. Де Леон и его роль в распространении социалистических идей в США // Американский ежегодник. - М., 1978. С. 40-60.
Козенко Б.Д. Юджен Дебс - социалист. - Саратов, 1967.
Краткая история США / Пер. с анг. - М., 1993.
Кувалдин К.Б. Американский капитализм и интеллигенция. - М., 1983.
Куропятник Г.П. Фермерское движениө в США. От грейнджеров до Народной партии. 1876-1896. -М., 1971.
Лапицкий М.И. У. Хейвуд. - М., 1974.
Лапицкий М.И. Д. Дө Леоне. - М., 1987.
Ленин В.И. олитический кризис и провал оппортунистической практики // Полное собрание сочинений. - Т.13. С. 321-350.
Международное рабочее движение. Вопросы истории и теории. В 7- томах. Под ред. Б.Н.Пономарева. - М., 1976-1978. Т.2.
Оберманн К.И. Вейдемейер. - М., 1973.
Основные проблемы в истории США в освещении американской историографии. 1861-1913. - М., 1974.
Райский Л. Де Леоне и его борьба с оппортунизмом в американском рабочем движении // Проблемы марксизма. - М., 1930. С. 56-64.
Руденко Б.Т. Рабочее движение в США в 1870-1914 гг. - М., 1958.
Румянцева И.С. Ф.А. Зорге - организатор и руководитель секции Интернационала в Америке. ( 18б2-187б гг.) // Из истории марксизма и
международного рабочөго движения. - М., 1964. С. 80-94.
Саймонс А.М .Социалистические силы в американской истории. - М., 1934.
Согрин В.В. Формирование антимонополистической идеологии в США в конце ХІХ в. // Вестник МГУ. Серия 8. История. 1970. С. 67-81.
Супоницкая И.М. Антимонополистические выступления в США конца XIX в. //Американский ежегодник. - М., 1974. С. 245-264.
Супоницкая Н.М. Монополии и антимонополистическое движение в США концаХІХв.-М., 1991.
Фонер Ф.С. История рабочего движения в США. В 5-ти томах. - М., 1949-1989. Т.2.
Черкасов И.И. Из истории маркристкой философской мысли в США. -М., 1977.
Шпотов Б.М. Организация большого бизнеса в США на рубеже ХІХ-ХХ веков// Американский ежегодник. 1998. - М., 1999.
Эггерт З.К. Д. Де Леоне - идеолог анархо-синдикализма в американском рабочем движении // Из истории социалистических идей.-М., 1955. С. 42-б3.
Энгельс Ф. Приложение к американскому изданию " Положение рабочего класса в Англии. // К. Маркс и Ф.Энгельс. Соч., 2 изд. Т.21. С. 260-266.
Де Леоне. Избранные произведения. - М. - Л., 1932.
Зорге Ф.А. Рабочее движение в Соединенных Штатах Америки. -СПб., 1907.
Международные социалистические конгрессы. - СПб., 1909.
Соединенные Штаты Америки. Конституции и законодательные акты/ Под ред. О.А. Жидкова. - М., 1993.
Хилкуит М. История социализма в Соединенных Штатах Амөрики . - СПб., 1908.
АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТ
Аскольдова С.М. Начало массового рабочего движения в США. (80-е годы ХІХв.). -М., 1966.
Аскольдова С.М. Формирование идеологии американского тредюнионизма. - М., 1976.
Баталов Э.Э. Социалистическая утопия и утопическое сознание в США.-М., 1982.
Богина Ш.А. Иммиграция в США накануне и в период гражданской войны(1850-1865 гг.). - М,, 19б5.
Богина Ш.А. Иммиграционное население США. 1865-1900. - Л., 1976.
Бустрин Д. Американцы: Демократический опыт.- М., 1993.
Валюженич А.К. Социалистическая мысль и движение в США:. - М., 1983.
Бриссенден П.Ф. Промышленные рабочие мира. - М.-Л., 1926.
Быков Б.В. Юджен Дебс - вождь американского пролетариата. - М.,1971.
Волкова И.В. "Популизм и консерватизм" - к истории американской
политической мысли конца ХІХ в. - М., 1992.
Зубок Л.И. Очерки истории рабочего движения в США. 1865-1918. -М., 1962.
История США. В 4-х томах. / Ответст. ред. Г.П. Куропятник. - М., 1985.Т.2. 1877-1918.
Йелн С. Из истории рабочего движения в США. - М., 1950.
Кислова А.А. Де Леон и его роль в распространении социалистических идей в США // Американский ежегодник. - М., 1978. С. 40-60.
Козенко Б.Д. Юджен Дебс - социалист. - Саратов, 1967.
Краткая история США / Пер. с анг. - М., 1993.
Кувалдин К.Б. Американский капитализм и интеллигенция. - М., 1983.
Куропятник Г.П. Фермерское движениө в США. От грейнджеров до Народной партии. 1876-1896. -М., 1971.
Лапицкий М.И. У. Хейвуд. - М., 1974.
Лапицкий М.И. Д. Дө Леоне. - М., 1987.
Ленин В.И. олитический кризис и провал оппортунистической практики // Полное собрание сочинений. - Т.13. С. 321-350.
Международное рабочее движение. Вопросы истории и теории. В 7- томах. Под ред. Б.Н.Пономарева. - М., 1976-1978. Т.2.
Оберманн К.И. Вейдемейер. - М., 1973.
Основные проблемы в истории США в освещении американской историографии. 1861-1913. - М., 1974.
Райский Л. Де Леоне и его борьба с оппортунизмом в американском рабочем движении // Проблемы марксизма. - М., 1930. С. 56-64.
Руденко Б.Т. Рабочее движение в США в 1870-1914 гг. - М., 1958.
Румянцева И.С. Ф.А. Зорге - организатор и руководитель секции Интернационала в Америке. ( 18б2-187б гг.) // Из истории марксизма и
международного рабочөго движения. - М., 1964. С. 80-94.
Саймонс А.М .Социалистические силы в американской истории. - М., 1934.
Согрин В.В. Формирование антимонополистической идеологии в США в конце ХІХ в. // Вестник МГУ. Серия 8. История. 1970. С. 67-81.
Супоницкая И.М. Антимонополистические выступления в США конца XIX в. //Американский ежегодник. - М., 1974. С. 245-264.
Супоницкая Н.М. Монополии и антимонополистическое движение в США концаХІХв.-М., 1991.
Фонер Ф.С. История рабочего движения в США. В 5-ти томах. - М., 1949-1989. Т.2.
Черкасов И.И. Из истории маркристкой философской мысли в США. -М., 1977.
Шпотов Б.М. Организация большого бизнеса в США на рубеже ХІХ-ХХ веков// Американский ежегодник. 1998. - М., 1999.
Эггерт З.К. Д. Де Леоне - идеолог анархо-синдикализма в американском рабочем движении // Из истории социалистических идей.-М., 1955. С. 42-б3.
Энгельс Ф. Приложение к американскому изданию " Положение рабочего класса в Англии. // К. Маркс и Ф.Энгельс. Соч., 2 изд. Т.21. С. 260-266.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І-ТАРАУ. СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ.
І.І.ХІХ ғ. б0-70жж. американ пролетариатының жағдайы. Таптық күрестің
өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І.2.Социалистік жұмысшы партиясының (СЖП) құрылуы. Ондағы идеялық
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...16
II -ТАРАУ. ХІХ Ғ. 70-90 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
2.1.СЖП Американ еңбек федерациясының (АЕФ) реформизмі мен
күресуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..22
2.2.Социалистердің фермерлік қозғалыс пен Популистік партияға
көзқарасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3.Социалистердің монополияларға қарсы күресі. Монополияларға қарсы
идеологияның
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.31
III-ТАРАУ. 1890-1914 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
3.1.Империализм дәуіріндегі американ пролетариатының жағдайы. Стачкалық
қозғалыстың
өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
3.2.Социалисттер қатарындағы
қайшылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .49
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .57
КІРІСПЕ
Тәуелсіз Қазақстан Республикасын 25 желтоқсан 1991 ж. біріншілердің бірі
болып мойындаған Америка Құрама Штаттары (АҚШ). Қазақстан - американ қарым-
қатынастары сол уақыттан бастап динамикалық, жедел өзара тиімді дамып
жатыр. Екі ел арасындағы ғылыми-техникалық қатынастар күн сайын бекіп
жатыр. Сондықтан әлемдегі ең атаулы күшті мемлекеттің тарихын білу, жан-
жақты зерттеу Қазақстан азаматтарының, оның ішінде тарих факультетінің
студенттеріне өте қажетті және керекті де. Сондықтан мен өзімнің магистрлық
зерттеуімді АҚШ-ғы ХІХ ғ. аяғы - XX ғ. басындағы социалисттік қозғалысты
зерттеуге арнадым.
ХУІІІ-ХІХ ғғ. Батыс Еуропа елдерінде қоғамдық прогресс идеологиясы
қалыптасып дами бастады. Қоғамдық прогресс идеологиясы - ол қоғамды ілгері
жетілген, әділ қоғамға дамытуға бағытталған көзқарастар мен идеологиялардың
жүйесі еді.
Бұл идеологияны жақтаушылар капиталисттік қоғамды өзгерту керек деп
есептеді, ал оны өзгертуге көмек көрсететін күш - сана болады деді.
ХІХ ғ. қоғамдық прогресс теориясын жақтаушылар екі қанатқа бөлініп кетті:
либералдар және социалисттер.
ХІХ ғ. ең ықпалды идеологияның бірі - социализм еді. Социализм - латын
сөзі "қоғамдық" деген мағына білдіреді. Социалисттік идеялардың қалыптасуы
ерте индустриялық қоғамдық қайшылықтарына жауап еді. Социалисттер қанаудың
негізгі себебі -жеке меншіктің өмір сүруі деп, оны жоюды талап етті. Олар
қоғамды ұжымдық ( коллективтік) принциптерге негіздеуді ұсынды. Келешек
жаңа социалисттік қоғамда қанау болмайды, әлеуметтік теңдік орнайды деп
армандады.
ХІХ ғ. социалисттік негізі болған ХУІІ ғ. Реформациялық қозғалыстың
идеялары еді. Реформациялық қозғалысқа қатысқан қарапайым халық келешекте
әлемде бәрін теңестіретін, қанауды жоятын Құдай патшалығы орнайды деп
армандаған еді. Бұл өзара теңдік, таптардың, жеке меншіктің жойылу идеялары
социализмге Реформациялық қозғалыстан келген болатын.
Орта ғасырлық өзара теңдік идеяларын жариялаған қауымдық цехтік
көзқарастар да социализмге ықпалын тигізді.
Социалисттік идеяларды Еуропада таратқан А. Сен-Симон (17б0-1825 ), Ш.
Фурье (1772-1837 ), Р. Оуэн (1771-1858 ), К. Маркс ( 1818-1883), Ф. Эгельс
( 1820-1885 ) болды.
ХІХ ғ. 70 жж. социалисттік идеялар Америка Құрама Штаттарында тарала
бастады. Социалисттік идөяларды бүнда таратқан И. Вейдемеер, Ф.А. Зорге, А.
Дицген болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс АҚШ-ғы таптық күрестің дамуына көп
көңіл бөлді. Олар американ капитализмінің дамуының ерекшеліктерін атай
отыра, негізіннен, оның капиталисттік жалпы даму заңдылықтарына тәуелді
екенін, соның нәтижесінде таптық қайшылықтардың өсе түсетінін көрсетті.
Марксизм ілімінің негізін қалаушылар американ жұмысшыларына АҚШ - ғы таптық
күрестің ерекшеліктерін, американ жұмысшы қозғалысының даму бағыттарын және
жұмысшы табының біріккен капиталисттермен күрес барысында табиғи одақтасы
фермерлер мен негрлер болатынын ашып көрсетті.
Келешекте АҚШ - да Социалистік жұмысшы партия ( СЖП) құрылғаннан кейін К.
Маркс пен Ф. Энгельс американ социалисттерімен хат жазысып, оларға кеңес
пен нақты нұсқаулар беріп отырды. Олар өз хаттарында американ жұмысшы
табының негізгі мақсаты - пролетариаттың жаппай көпшілік партиясын құру деп
түсіндірді. Олар американ жұмысшылары революциялық теорияны елде
творчестволық пайдаланды, американ жұмысшы қозғалысының даму ерекшеліктерін
тым аса бағалап жібермеуге шақырды. АҚШ - ғы социалисттердің тактикасын
белгілей отыра, К.Маркс пен Ф.Энгельс оларды кәсіподақтар мен бөтен де
жұмысшы ұйымдар мен тығыз араласып, оның мүшелерін революциялық тұрғыда
тәрбиелеп өздеріне қаратып алуға, партияның ішінде сектанттықпен
(жікшілдікпен) күресуге щақырды.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы - "ХІХ ғ. 70 - 1914 жж, АҚШ - ғы социалистік
қозғалыс".
Бұл жұмысты жазуға дерекнамалық негіз болған - жаңа тарих бойынша
хрестоматиялар мен құжаттар жинақтарында жарық көрген бұл тақырыпқа
арналған документтер.
Мысалы мен олардан мынандай қүжаттарды алып қарастырдым: Социалисттік
жұмысшы партиясы (СЖП), Американ социалисттік партиясының ( АСП )
жарғыларын; 1912 д. АСП сьезінде қабылданған партияның Жарғысына енгізілген
түзетулердің тексті; 1912-1914 жж. В. Вильсон үкіметінің Колорадодағы
жұмысшылар көтерілісін басуға байланысты документтерді.
"Международные социалистические конгрессы" деген жинақтан мен АҚШ - ғы
социалисттік партиялардың сьездерінің қарарларын алдым.
Сонымен бірге мен дерек ретінде атақты американ социалисттері -Д. Де
Леоне, Ф.А. Зорге, М. Хилкуиттің естеліктерімен, еңбектерін пайдаландым.
Жұмыстың тарихнамалық негізі болған - американ социалисттік қозғалысын
зерттеуге арналған арнайы еңбектер - "Начало массового рабочего движения в
США ( 80-е годы ХІХ в.)", Аскольдова С.М. мен Зубоктың Л.М. "Очерки истории
рабочего движения в США. 18б5-1918 гг." дегөн еңбектерінен жұмысшы табының
қалыптасуына байланысты мәліметтерді алдым.
Баталов Э.Э., Валюженич А.К., Быков В., Кислова А.А., Козенко Б.,Лапицкий
М.И., Райский Л., Эпгерт З.К. және т.б. еңбектеріне сүйеніп мен АҚШ-ғы
социалисттік қозғалысының тарихын қалыптасуынан - 1914 ж. барысын зерттеп
шықтым. Бұл кітаптардағы фактілерді талдап, сұрыптап, тұжырымдап, қазақ
тіліне аударып пайдаландым.
Көптеген мәселелерді қарастыруға көмегін тигізген атақты американ
тарихшысы Ф.С. Фонердің 5 томдық "АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысының тарихы"
деген еңбегі және 1985 ж. жарық көрген 4 томдық "История США" деген
кітаптың 2 томы.
Жұмыстың негізгі мақсаты - АҚШ - ғы социалисттік қозғалысының пайда болып
1914 ж. дейінгі тарихын зерттеу.
Осы проблеманы жан-жақты зерттеу үшін мынандай нақты мәселелер
қарастырылады:
АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың пайда болу тарихы;
ХІХ ғ. 70-90 жж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың тарихын зерттеу;
ХІХ ғ. аяғы - 1914 ж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстағы негізгі оқиғаларды
зерттеу.
Жұмыс кіріспе, қорытынды 12 параграфқа бөлінген 111 тараудан тұрады.
Жұмыстың кіріспесінде магистрлік зөрттеуге таңдалған проблеманың
актуальдығы, қажеттілігі дәлелденген, жалпы социалисттік идеологияның туу,
қалыптасу тарихы берілді. Жұмысты жазарда пайдаланған деректер мен арнайы
әдебиетке шолу жасалған. Магистрлік зерттеудің негізгі мақсаты мен құрылымы
сипатталды.
ІІІ тараудан тұратын негізгі бөлімде жұмыстың мазмұны ашылған.
Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиетке жасалған сілтемелер мен әдебиет
тізімі берілген.
І -ТАРАУ. СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ.
1. 1. ХІХ ғ. б0-70 жж. американ пролетариатының жағдайы. Таптық күрестің
өсуі.
Азамат соғыс мен Реконструкция ("Қайта құру") аяқталғаннан кейін АҚШ -
ғы пролетариаттың саны өсті. Егерде 1870 ж. оның саны - 3,8 млн. болса, 30
жылдан кейін, 1900 ж. - 9,4 млн. дейін өсті [1].Жұмысшы табының құрамында
фабрикалық - зауттық пролетариаттың үлес салмағы өсе бастады. Олар ірі
кәсіпорындарда топтасты. Жұмысшылар мамандығы бойынша да жікетеле бастады.
Бірінші топты құрған - ақ нәсілді жоғарғы мамандығы бар жұмысшылар еді.
Олар жұмысшы табының ақсүйектері еді. Олар жоғарғы жалақы алды, үй
тұрмыстары да жақсы болды. Ресми есептер бойынша олардың саны 1880 ж. - 844
млн болды, 1890 ж. - 1910 млн, 1900 ж. - 2202 млн. жетті [2].
Екінші негізгі топқа жатқан - мамандығы жоқ жұмысшылар еді. АҚШ - ғы
жоғары мамандығы бар жұмысшылар еуропалық жұмысшыларымен салыстырғанда екі
есе көп жалақы алатын еді, бірақ соған қарамастан олардың жағдайы өте қиын
болатын.
ХІХ ғ. аяғында бір американ жұмысшысының жалпы жалақы мөлшері жылына - б00
долларға теңелген еді, бірақта бес адамнан тұратын отбасының қарапайым күн
көрісіне аштан өліп қалмас үшін - 825 доллар қажет еді [3]. Жұмыс күні 12-
13 сағатқа созылатын еді, кейбір кәсіпорындарда жұмысшылар жексенбі күні де
жұмыс істейтін . Ұзақ күрестің нәтижесінде 8-сағаттық жұмыс күні тек қана
мемлекеттік кәсіпорындарда 1892 ж. енгізілді. Сондықтан, Азамат соғысы
аяқталғаннан кейінгі пролетариаттың негізгі мақсаты - 8 сағаттық жұмыс
күнін барлық кәсіпорындарда енгізу болды.
ХІХғ. аяғында жұмысшыларды қатты қинаған жұмыссыздық болды. ХІХ ғ. 80-90
жж. АҚШ - ң көптеген штаттарында еңбекті қорғау және әлеуметтік
қамсыздандыру, сақтандыру жүйесі болмады. Соның салдарынан • көптеген
жұмысшылар зауыттарда, темір жолдарда, шахталар мен құрылыста мүгедек болып
қалған жұмысшылар зейнет ақы алмайтын еді. Ресми деректер бойынша 80 ж.
аяғында - 90 ж. басында темір жолдарда өзінің жұмыс істеу барысында жылына
2,5 млн. адам өліп, 26 мыңы кеміс болып қалады екен [4]. Жұмысшы табының
тұрмыстық жағдайы да нашар болды. Өте нашар өндірістік және тұрмыс
жағдайына байланысты жұмысшылар 30 жылдан астам өмір сүрмейді екен [5].
Ең қиын жағдайды басынан кешкен американ балалары еді. 1880 ж. 15 жасқа
келмеген 1 млн. балалар күн көру үшін фабрикаларда жұмыс атқарды. 1900 ж.
олардың саны 175000 жетті. Көптеген штаттарда балалардың жұмыс уақыты
шектелмеді. Американ еңбек федерациясының (АЕФ) деректері бойынша Род-
Айлендідегі фабрикаларда 5-8 жасар балалар аптасына б7-74 сағат жұмыс
істейді екен. Өндірістің кеңеюіне байланысты АҚШ - да әйелдердің еңбегі де
кеңінен пайдалынылатын болды. ХІХ ғ. аяғында өндірістің барлық салаларында
2 млн. жуық әйелдер қызмет атқарды. Ер адамдармен салыстырғанда өз еңбегі
үшін олар екі есе кем жалақы алатын еді.
АҚШ - ғы ең қиын жағдай шеккен жұмысшы - иммигранттар еді, Оларды ең
қиын және лас жұмыстарға алатын еді. Олар қалаларда арнайы аудандар -
"геттоларда" тұрды. Әсіресе қиналған қара нәсілділермен қатар Азиядан
шыққан иммиграннтар еді. Олар капиталисттік қанау мен бірге нәсілшәлдік
қанауды да басынан өткізді.[6]. ХІХ ғ. аяғында американ жұмысшы
қозғалысының ұйымдасуына кері әсерін тигізген көптеген факторлар бар еді.
Оның ең негізгі 1 әлеуметтік факторы - капитализмнің елде өте жылдам дамуы
және Батыста " бос" жерлердің болуы. Бұл фактор пролетариаттың өзіндік
меншік иесі болу сағымын туғызды. Бұл фактор американдық өнеркәсіптік
пролетариатының құрылуына, оның әлеуметтік - психологиялық бейнесінің
қалыптасуына зор әсерін тигізді және оның арасында практицизм, меншіктік
көзқарастардың кеңінен таралуына әсер етті.
Американ пролетариатының қалыптасуына ғасырлар бойы американ қоғамында
өмір сүрген нәсілшілдік саясатта қатты әсерін тигізді. Ақ нәсілді американ
жұмысшылары бөтен нәсілдегі жұмысшыларға мен-мендікпен қарайтын еді,
олармен одаққа бармайтын. Мысалы тредюниондарға (кәсіподақтарға), жұмысшы
одақтарына негрлерді қатыстырмайтын. Тек қана 1890 ж. құрылған кеншілердің
Біріккен одағы (КБО) мен Еңбек серілерінің ордені (ЕСО) өз мүшелігіне қара
нәсілділерді қабылдай бастады.
Ақ нәсілді жоғарғы мамандығы бар американ жұмысшылары құрған одақтар
расизмді (нәсілшілдікті) уағыздады. Сонымен қатар олар иммигранттарды да
менсінбеді. Негізіннен ол иммигранттар Еуропа мен Азиядан көшіп келгендер
еді.
Осы себептерге байланысты американ жұмысшы табының әр топтарының басы
қосылмады. Американ буржуазиясы да олардың арасына жік салып, бір-біріне
айдап салып, олардың басының қосылуын шегеріп отырды. Сонымен қатар,
пролетариатты өзінің ықпалынан шығармас үшін ол буржуазиялық идеологияны
кең тұрде жұмысшылар арасында баспасөз, шіркеу, неше тұрлі клубтар арқылы
таратып отырды.
Бірақта бұл себептерге қарамастан ХІХ ғ. соңғы ширегінде жұмысшылар
стачкалық қозғалысқа араласа бастады: ұлттық көлемде жұмысшылар ұйымдар
құра бастады, пролетариат арасында социалисттік идеялар тарай бастады. Осы
оқиғалардың нәтижесінде АҚШ - да жаңа тредюниондар құрыла бастады. Әсіресе
олардың пайда болуы 1882-1885 жж. экономикалық дағдарыстан кейін шапшаңдай
түсті. Олар тұрақтанып бүкіл ұлттық сипатала бастады.
ХІХ ғ. 80 жж. американ жұмысшы қозғалысында екі бірлестік өмір сүрген еді:
Ол Еңбек серілерінің ордені (ЕСО) мен Американ еңбек федерациясы ( АЕФ ).
Еңбек серілерінің ордені ең ірі ұйым еді. Оны 18б9 ж. У.Стеффенс құпия ұйым
ретінде құрған болатын. 1878 ж. бастап ол легалдық қызметке көшті. Оның
көсемдігіне Т.Паудерли келді. ЕСО өзінің қатарына барлық жұмысшыларды
алатын ұйым еді.
1878 ж. Еңбек серілерінің орденінің Бас ассамблеясы ұйымының бағдарламасы
мен жарғысын қабылдады. Одақ өнеркәсіптік және түтынушылық кооперативтер
құру арқылы жалдамалы еңбекті және капиталистік қанауды жоюға ұмтылды. 188б
ж. оның мүшелерінің саны 70б мыңға жетті, оның б0 мыңы негрлер еді. Бұл АҚШ
тарихындағы бірінші жұмысшылардың құрған ұлттық ұйымы еді.
Еңбек серілерінің орденінің қатардағы мүшелерінің революциялық
белсенділігін Паудерли басқарған одақтың көсемдері басып отырды. Одақтың
қызметін олар тек насихатпен және қоғамның істеріне араласумен шектеп
тастады. Саяси күреспен айналасуға тиым салынды және одақтың басшылығы
пролетариатқа жатпайтын мүшелердің көптігін пайдаланып одақтағы
социалисттік тенденциямөн күресіп отырды.
ХІХ ғ. 80 ж. АҚШ - да стачкалық қозғалыс өрши бастаған кезеңде Еңбек
серілерінің орденінің басшылпры оны қолдамады. Нәтижесіндө орден бұқара
жұмысшы қозғалысының ағымынан оқшау қалып, кейін тарап кетті.
1881 ж. негізделіп, 188б ж. - Американ еңбек федерациясы (АЕФ) деп
аталған екінші кәсіподақ құрылды. Оның ұйытқысы болған жоғарғы маманды
жұмысшылар, цех ұсталары - бір сөзбен айтқанда американ жұмысшы табының
"ақсұйектері" еді. Оның құрамы бұл кәсіподақтың саяси бағытына,
экономикалық талаптарына және идеологиялық негіздеріне әсерін тигізді. Оған
мамандығы жоқ жұмысшылар, қара нәсілділер, әйелдер мүшелікке алынбайтын
еді. Бұл кәсіподақ тек цехтік мүдделерді қорғады, Американ еңбек
фөдерациясы нәсілшілдік, ұлттшылдық бағытта тұрды, иммигранттармен күресті.
Американ кәсіподақтық қозғалысындағы Американ еңбек федерациясының бұл
бағытына тойтарыс беріп, табанды интернационалисттік бағытты қолдаған
атақты социалисттер еді. Олар А.Ф. Зорге, И. Дицген; кәсіподақтық
қозғалыстың ірі қайраткерлері 8 -сағаттық жұмыс күні үшін күрескен - А.
Парсонс, кәсіподақтарды ұйымдастырушы - Д.Суниюн болды.
Бұл жұмысшы интернационалисттердің ықпалымен Американ еңбек федерациясының
сьездерінде 1881 ж. Ирландия халқының күресін қолдайтын, 1894 ж.
иммигранттарға қарсы заңдарды сынайтын қаулылар қабылданды.
ХІХғ. 80 жж. Американ еңбек федерациясының көсемдері С. Гомперс, А.
Штрассер, Л. Мак-Гир оны "таза" тред-юнионисттік жолға итермеледі. С.
Гомперс Американ еңбек федерациясының 188б-1924 жж. басқарды. Ол
прагматизм, волюнтаризм философиясын уағыздады. Ол басқарған Американ еңбек
федерациясының негізгі принципі "саяси бейтараптық" болды. Ол Американ
еңбек федерациясын саяси күреске араластырмады, таптық ымыра идеяларын
таратты.
ХІХ ғ. бірінші жартысында АҚШ-да жұмысшы қозғалысы өрледі. Егерде 1881
ж. ереуілдерге 13б мың адам қатысса, 188б ж. олардың саны б10 мыңға жетті
[7]. 1882ж. Огайо, Индиана, батыс Виргиния, Иллинойс және т.б штаттарында 4
айға созылған 40 мың жұмысшылардың ереуілі болды. Сол жылы Пенсильваниядағы
2,5 мың кеншілердің көтерілісі болды.
1883ж. жазда АҚШ-ның телеграф жүйесінің қызметкерлері күреске шықты. Бұл
шын мәнісінде алғанда Еңбек серілерінің орденінің бір бөлімшесі болған
Телеграфисттер бауырластығының Дж. Гульд басқарған монополиялардың бір
тобымен күресі еді. Ұйымдасқан жұмысшылардың күресі барсында Дж. Гульд 1885
өзінің жеңілгенін мойындап, жұмысшылардың негізгі талаптарын орындады.
Бірақта 1886 ж. жаз айларында Дж. Гульд қайтадан шабуылға шықты. Жұмысшылар
қайтадан ереуілдерге шыққанда Еңбек серілерінің орденінің көсемі Дж.
Гульдпен келісіп, стачканы тоқтатты. Стачка тоқтағаннан кейін Дж.Гульд
сөзінен тайып кетті. Паудерлидің бұл әрекеттері ұйымдасқан жұмысшы
қозғалысына қатты соққы болды. Еңбек серілерінің орденінің беделі
жұмысшылар арасында түсе бастады.
8-сағаттық жұмыс күні үшін күрестің орталығы болған Чикаго қаласы еді.
1882 ж.Тред-юниондар федерациясы мен жұмысшы одақтарының 2 сьезінде 8
сағаттық жұмыс күні үшін күресті бастау керек деген қарар қабылданды.
Чикаго жұмысшылары бұл талапты АҚШ президентіне жолдады. Бірақта ол
жауапсыз қалды.
1884 ж. сьездің қарары бойынша АҚШ-да 1 мамыр 188б ж. бастап 8
сағаттық жұмыс күні орнады деп жарияланды. Барлық жұмысшы ұйымдары бұл
қарарды қолдады.
8 сағаттық жұмыс күнін енгізу қозғалысына 340 мың адам қатысты, 190
мыңдай адам ол үшін ереуілге шықты.
1885 ж. сәуір айында бұл мәселе бойынша президент Г. Кливленд өз үндеуін
жариялады. Ол бұл құжатта мәселені үкімет қарастырып өз шешімін айтатынына
сендірді. Бірақта жұмысшылар президент сөзіне сенімсіздік білдіріп өзінің 8
сағаттық жұмыс күні үшін күресін жалғастырды.
Әсіресе жаппай сипат алған Чикаго қаласының жұмысшыларының қозғалысы еді.
45 мың жұмысшы ереуілсіз-ақ 8 сағаттық жұмыс күнін өз кәсіпорындарында
енгізді. 40 мың жұмысшы ол үшін ереуілге шықты. Чикаго қаласында барлық
жұмыс орындары 1 мамырда тоқтап қалды. Үрейлері ұшқан капиталисттер
келісімге келді.
Бұл Чикагодағы көтеріліске басшылық еткен каланың Орталық жұмысшы одағы
(ОЖО) еді. Оны басқарған Альберт Парсонс пен Август Шпис болды. Оның
құрамына 20 тред-юнион кірген еді. Ол қаланың негізгі Орталық кәсіподағы
болды.
Бұл кәсіподаққа қарсы күреске қаланың барлық кәсіпорын иелері бірікті.
Біріншіден - Азаматтар ассоциациясы, екіншіден Қоғамдық қауіпсіздікті
сақтау комитеті. Теміржол магнаттары Кәсіпкерлердің ассоциациясын құрды.
Олар өз қолында қаланың полициялық күштерін, штрейкбрехерлерді топтастырды.
Құпия полиция ( пинкертондықтар) провинцияны ұйымдастырды. Сөйтіп, үкімет,
қала басшылары 3-4 мамырдағы Чикагодағы оқиғаларды алдын-ала дайындап
қойды.
3 мамырда 1885 ж. Маккормик зауытынан шығарылған жұмысшылар митинг
ұйымдастырған еді. Онда Орталық жұмысшы одағының көсемі Шпис сөз сөйлейді.
Штрейкбрехерлер әдейі жұмысшылармен қақтығыс бастайды. Нәтижесінде алты
адам өліп, көп адамдар жараланады.
Үкімет тарапынан жасалған провокациялар ертеңінө 4 мамырда да жалғасады.
Кешкі сағат 19,30 - да Хеймаркет алаңында Орталық жұмысшы одағының
шақыруымен 2-3 мың адам митингіге шығады. Сойлеген ораторлар Шпис, Фильден,
Парсонс үкіметтің саясатын сынға алады. Фильден сөзін аяқтап митинг тарай
бастағанда полиция келеді. Осы уақытта полицияға бомба тасталады. Осыны
сылтау ретінде пайдаланып полиция оқ ата бастайды. Бұл оқиғадан кейін
жұмысшыларға қарсы компания басталады. Конституция жариялаған заңдылық, бас
бостандық қүқығы бүзылып жұмысшыларды тұтқындау басталады. Чикаго
жұмысшыларының көсемдері Парсонс, Шпис, Фильден, Шваб, Нибе, Фишер, Энгель
мен Линг сотқа тартылады. 1887 ж. қарашада соттың үкімі бойынша Шпис,
Парсонс, Фишер, Энгель өлім жазасына кесіледі [8].
Тред-юниондардың федерацияларының сьезі бұл соттың шешімін заңсыз деп
бағалағанда, Орталық жұмысшы одағының көсемі Паудерли Чикаго
революционерлерін айыптады. 8 сағаттық жұмыс күні үшін күрес американ
жұмысшы қозғалысына өзінің саяси ықпалын тигізді. 200 мыңдай жұмысшылар 8
сағаттық жұмыс күнін жаулап алды. Барлық штаттарда жұмысшы ұйымдары,
кәсіподақтар құрылды. Бірақта жұмысшылардың 8 сағаттық жұмыс күні үшін
күресін қолдамаған Орталық жұмысшы одағы беделінен айырылып, ХІХғ. аяғында
таралды.
1886 ж. оқиғалардың ықпалымен кәсіподақтар күшейді. 1886 ж. Тред-
юниондардың федерациясы өзінің атын өзгертіп өзін Американ еңбек
федерациясы (АЕФ) деп атай бастады. Бірақта ол 1887, 1888, 1889 жж. өткен
сьездерінде саяси күреске араласпайтындығын жариялады [9]. Социалисттерді
өз қатарынан қуғындағанымен қатар АЕФ көсөмдері ХІХғ. 90-шы жылдарынан
бастап оларға қарсы шыға бастады. 1890 ж. АЕФ сьезіндегі дискуссия
барысында С. Гомперс жұмысшы қозғалысы тек тред-юниондар тұрінде ғана өмір
сүре алады деп жариялады. Бұл сьезде С. Гомперске қарсы шығып
пролетариаттың саяси партиясының болуының қажеттігін дәлелдеген социалист
Т. Дж. Морган еді. Ол мамандығы бойынша темір ұстасы болды. Ол АЕФ сьезіне
Чикаго жұмысшыларының өкілі ретінде келген болатын. Бірақта өзінің атақты
еуропалық социалисттерімен, К. Маркс пен Ф.Энгельске жазған каттарында С.
Гомперс бұл дискуссия туралы бір сөзде айтпай, Де Леоне мен Социалисттік
жұмысшы партиясы (СЖП ) АЕФ социалисттік партияға айналдырғысы келіп жатыр
деп жазғырды.
Американ социалисттерінің қателіктері, АЕФ - ның цехтік кәсіподаққа
айналуы, Еңбек серілерінің орденінің құлдырауы ХІХ ғ. 90 жж. екінші
жартысында американ жұмысшы табын басқарусыз қалдырды. Сондықтан "Стандарт
ойл" тресті сияқты, ірі тресттермен күрес барысында тек ұйымдаспаған
жұмысшылар ғана емес, АЕФ-ның мүшелері де жеңіліп отырды.
ХІХ ғ. 90 жж. ірі өнеркәсіптік темір жол, тас көмір өңдеу саласының
жұмысшылары ереуілдерге шыға бастады. Оның негізгі себебі болған -1893 ж
экономикалық дағдарыстан кейінгі жалақының 10-12% кемуі және жұмыссыздықтың
өсуі болды. 1894 ж. АЕФ есебі бойынша АҚШ - да бмлн. жұмыссыздар болды.
1894 ж. Дж.С.Кокси басқарған жұмыссыздардың Вашингтонге жорығы басталды.
Олар президенттен жұмыссыздыққа қарсы күресу шараларын қабылдауды талап
еткен еді. б0-70 мыңдық " генерал Коксийдің армиясы" Вашингтонге таяғанында
тұрақты әскер оны сейілтіп жіберді. Кокси мен Браун - жұмыссыздардың
көсемдері тұтқынға алынды. Американ үкіметі жұмыссыздардың талаптарын
орындамады [10].
XIX ғ. 90 жж. ереуілдік қозғалыс өрши түсті. Ол өзінің шырқауына
кетті. 1894 ж. оған б10 мыңға жуық адам қатысты. Бұл ереуілдердің арысында
көптеген жаңа жұмысшылар ұйымдары құрылды. Соның бірі олған Колорадо
штатындағы кен жұмысшыларының Орталық одағы КЖОО) еді. Соның негізінде
кейінірек кен жұмысшыларының Батыс Федерациясы (КЖБФ) құрылды. АЕФ бұл
федерацияға қарсы шықты. 1899 ж. КЖБФ мен АЕФ тәуелсіз батыс штаттарының
кәсіподақтары Батыс жұмысшы Одағын (БЖО) құрды.
ХІХ ғ. 90 жж. ереуілдік қозғалыстың нәтижесінде құрылған бір
кәсіподақтардың бірі - 1893 ж. құрылған Ю. Дебс құрған Американ
теміржолшылар Одағы (АТО). Бұл көпшілік ұйым темір жол саласындағы
жұмысшылардың 116 ғана қамтыған аристократиялық цехтік кәсіподақтарға
қарсы құрылды. Бір жыл ішінде АТО АҚШ-ның ең ірі ұйымына айналды. Оның 425
бөлімшесінің құрамына 150 мың жұмысшылар мүше болған еді. Бұл одаққа
"Юнион", "Мак - Кормик", "Денвер-Рио-Гранде" компанияларының жұмысшылары,
сонымен қатар Дж. Пульманның вагон жасайтын кәсіпорындарының да жұмысшылары
кірді.
АТО өмір сүрген бірінші жылы оның басқаруымен Трейт Нозери" компаниясының 9
мың жұмысшылары жеңіске жеткен еді. Бұл жеңіс б4 мың километрге созылған
темір жол иелерін, олардың құрған "Кәсіпкерлердің ассоциациясын" қатты
қорқытты.
1894 ж. мамырда пульман зауыттарында АТО басқарған жұмысшылар ереуілге
шыққанда оларға қарсы үкімет, компания басшылары қосылып күресті. Үкіметтің
ереуілшілдерге қарсы құресін АҚШ-ң юстиция министрі Р. Олин басқарды.
Президент Кливленд әскер жіберді. Оқ атылып ондаған адамдар өлді, көптеген
адамдар жаралы болды. 10 шілдеде Ю.Дебс және онымен бірге 700 адам
түтқындалды. Оларды сот үкімі бойынша 3-б айға тұрмеге жапты. Пульман
забастовкасының жаншылуы АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысына қатты соққы берді.
Қуғындаудың нәтижесінде көптеген одақтар тарап кетті, АТО әлсіреді. Бірақта
жеңілгеніне қарамастан бұл теміржолшылардың қозғалысының тарихи маңызы өте
зор еді, себебі оларжұмысшылардың ұйымдасса зор күш болатынын көрсетті.
АЕФ көсемдері бұл көтерілістің жеңілгенін өздерінің тред-юнионисттік
идеяларын насихаттау үшін, "таптық ымыра" идеяларын тарату үшін пайдаланды.
1893-1894 жж. АЕФ өзінде дағдарыс басталды. Онда социалисттік бағытбас
көтерді, С. Гомперстің саясаты сынала басталды. 1893 ж. АЕФ сьезінде жаңа
бағдарламаның жобасын талқылады. Оған атақты социалист Ф. Дж. Морган
мынандай социалисттік талаптарын енгізуді ұсынды: темір жол, байланыс
жүйесін, шахталарды ұлттандыру; халыққа тегін бастауыш білімін беру; 8
сағаттық жұмыс күнін енгізу.
Ашық түрде АЕФ көсемдері бұл ұсыныстарға қарсы шыққан жоқ. Бірақта 1894 ж.
сьезд барысында бұл бағдарламаны бекіте бастағанда, гомперсисттер барлық
қулықтарын пайдаланып, бұл баптарды өткізбей тастады. Ал 1895 ж. сьезде
гомперсисттер "АЕФ - ның саяси платформасы жоқ" деп жариялады. Сөйтіп, АЕФ
пролетариаттың саяси күресінен бас тартты.
Тресттердің өсуі мен күшеюіне байланысты, таптық күрес шиеленісе
түсті. Пролетариат өзінің буржуазиядан өзгеше тап екенін, өзінің таптық
мүддесі бар екенін айқын сезіне бастады, өздеріне саяси партияның
қажеттігін де айқын түсінді.
1.2. Социалисттік жұмысшы партиясынң ( СЖП) құрылуы. Ондағы идеялық
бағыттар.
Жұмысшылар мен буржуазия арасындағы қайшылықтардың асқынуы жұмысшы
табының белсенділігінің орасан зор өсіп кетуіне әкелді. Негізіннен бұл
күрес экономикалық сипатта өтті. Бірақта оның кейбір көріністері, келешекте
жұмысшылардың саяси партиясының құрылуына қолайлы жағдайдың жасалғанын
көрсетті. Жұмысшы қозғалысының жандануына және социалисттік топтардың
құрылуына үлкен әсер тигізген 1 Интернационалдың американдық секцияларының
құрылуы және қызметі болды. Оның қызметінің нәтижесінде 1876 ж. АҚШ - да
елдің барлық социалисттік ұйымдарын біріктірген АҚШ Жұмысшы партиясы
құрылды. 1877 ж. бастап ол өзін Социалисттік жұмысшы партиясы (СЖП) деп
атай бастады.
Социалисттік қозғалыс бөтен шынайы социализм идеяларына қарсы
ағымдармен күрес барысында дамыды. Бұл социализмге жат ағымдармен күрес
жұмысшы қозғалысының мынандай негізгі мәселелері бойынша жүрді:
жұмысшылардың революциялық ролі; саяси партияның саяси ролі мен сипаты;
социалисттік революцияның даму жолдары; партияның капитализмге қарсы
легалдық және нелегалдық күресі; пролетариаттың табиғи одақтастары туралы.
Құрылғаннан кейін бірінші онжылдықта АҚШ-ғы СЖП лассальяндықтардың
ықпалында болды, себебі оның құрамында неміс иммигранттары басым болған
еді. Интернационалдың платформасында тұрған марксисттердің қарсылығына
қарамастан, американ социалисттік қозғалысында басшылықты лассальяншылдар
алып алды. СЖП - ның ұлттық орынбасары болып лассальяншы Ф. Ван Гаттен
тағайындалды.
Лассальяншылдар өздерімен бірге американ социалисттік қозғалысына
қоғамдық прогресстегі капиталисттік мемлекеттің атқаратын ролі бойынша
өзінің ұсақ буржуазиялық қате көзқарастарын ала келді. Олардың көзқарасы
бойынша, капитализмнің дамуы социализмнің орнауына жол ашады, себебі
орталықтанған өнеркәсіппен пауперленген жұмысшы табының санының өсуі -
социалисттік қайта құруларды ( реформаларды) жасауға негіз болады. Бірақта
социализмді құру үшін, капиталисттерден билікті тартып алу керек, ал оның
негізі және бір-ақ жолы бар - "бәріне бірдей, тікелей дауыс беру, сайлау
хүқын енгізу". Бұл сайлау хүқына ие болған жұмысшылар, сайлау барысында заң
шығару және атқару саласындағы қызмет ететін мекемелерде көпшілік орындарды
жаулап алады. Сондықтан мемлекет барлық билікті өз қолымен жұмысшыларға
бере салады. Қантөгіссіз, бейбіт жолмен автоматикалық тұрде жұмысшылар
саяси билікке ие бола салады.
Бұл лассальяндықтар үсынған схемада пролетариаттың саяси қозғалысы тек
сайлау барысындағы әкімшілік пен парламентте орын алу үшін күрес ретінде
бейнеленді. "Сайлау бюллетені арқылы біз өз көзқарасымызды білдіреміз.
Біздердің негізгі мақсатымыз, - сайлау барысында социалистерді сайлап,
жұмысшыларға тиімді заңдарды жариялау" - деп айтылған еді.
Лассальяндықтардың сайлау барысында шығарған бір үндеуінде олардың жұмысшы
қозғалысында ұстанған негізгі принциптері осындай еді [11].
Олар пролетариаттың саяси күресін тек сайлауға қатысуымен шектесе,
жұмысшы табының экономикалық күрес жүргізуіне мүлдем қарсы еді. Олардың
бағдарламасында пролетариаттың стачкалық және забастовкалық күресін қолдау
туралы баптар жоқ еді. Жұмысшы табының экономикалық күресін қолдамау
келешекте социалисттік партияның бұқара жұмысшы қозғалысынан алшақ қалып
сектаға айналуына әкелер еді. Лассальяншылдарға қарама-қарсы марксисттер
жұмысшылардың экономикалық күресін қолдап отырған еді. Кейін СЖП құрылғанда
марксисттердің талабы бойынша оның бағдарламасына экономикалық күресті
қолдау туралы арнайы бап енгізілген еді: "Пролетарлық таптардың
экономикалық азат етілуі - біздің негізгі мақсатымыз және оған жету үшін
біз барлық күрес тәсілдерін қолданамыз" - деп жазылған еді ол бапта [12].
Марксисттердің әрекеттеріне қарамастан СЖП ХІХ ғ. 80 ж. аяғына дейін
лассальяншылдардың ықпалынан арыла алмады. Бірақта өзінің практикалық
қызметінде СЖП марксисттердің ықпалымен кәсіподақтық қозғалыс пен саяси
күресті ұйымдастырып отырды. Сондықтан бұл уақыттағы құрылған көптеген
кәсіподақтар Ф. Фонердің айтуынша социалисттік партияның ықпалында болды
[13]. Мысалы 1882 ж. құрылған Нью-Йорктың Орталық жұмысшы одағының
бағдарламасында жұмысшы табының экономикалық және саяси күресті қатар
жүргізу керектігі туралы марксисттік принцип бекітілген еді. Социалисттер
оған басшылық етті және оның тәуелсіз жұмысшы саясатын жүргізуіне көмегін
беріп отырды. АҚШ-ның көптеген ірі қалаларында осы уақытта СЖП ықпалындағы
ірі кәсіподақтар құрылды. Жұмысшы қозғалысына социалисттік партияның ықпалы
бүдан да көп болар еді, егерде партияның өзінің ішінде алауыздықтар
болмаса.
ХІХ ғ. соңғы ширегінде АҚШ-ғы социалисттік қозғалысында анархисттік
бағыт айқын көріне бастады. Ол СЖП-ның ХІХ ғ. 80 ж. басындағы сектанттық
догматикалық бағытты үстануынан және жұмысшы табының алдында тұрған нақты
мәселелерді шеше алмауынан туған еді. Бұл уақытта АҚШ-да көптеген
анархисттік топтар қурылды. Американ анархизмінің идеологы болған, 1882 ж.
Германиядан АҚШ-на көшіп келген И. Мост еді. Ол Еуропада күйреген бакунизм
идеясын АҚШ-да жаңғыртуды көздеген болатын. АҚШ-ғы ұсақ буржуазиялық орта
анархизм идеяларының кеңінен тарауға қолайлы болды.
ХІХ ғ. 80 ж. басында Американың көптеген ірі қалаларында СЖП бөлініп
шыққан анархисттік топтар құрыла бастады. Олардың негізгі мүшелері шетел
иммигранттары болды. 1883 ж. Питсбургте болған сьезде бұл топтардың басын
қосып И. Мост Халықаралық жұмысшылар ассоциациясын құрды. Олар кейін
өздерін "Қара Интернационал" деп атайтын болды. Бұл сьезде анархисттердің
кредосы жарияланған Манифест қабылданды. Онда келешекте " мемлекеттің
жойылып, оның орнына өзара тауарлар мен айырбас жасайтын Өнеркәсіптік
ұйымдар билейтін экономикалық жүйенің орнатылатыны" туралы айтылды [14].
Легальдық саяси күрестің нәтижелеріне көңілі қалған социалисттердің бір
тобы анархисттерге еліктеп революциялық қайратты іс-әрекетке көшуге шақыра
бастады. Анархисттердің идеяларын Орталық, Батыс штаттардағы
социалисттердің көсемі А. Парсонс және атақты социалисттік оратор және
журналист А. Шпис қолдай бастады. Олар бұл штаттардың жұмысшыларына ықпал
еткөн Чикагодағы анархисттер клубын құрды. Көптеген анархисттер шығарып
жатқан газеттердің ішінде еңтанымал болған "Аларм" газеті еді. Клубтар
анархисттік идеяларды кеңінен насихаттап отырды, демонстрациялар мен
митингтер ұйымдастырды. Олар сөйлеген сөздерінде жұмысшыларды саяси
күрестен бас тартып, капиталистік қоғам мен өнеркәсіптің тәртібін бұзатын
іс-ірекеттерді жасауға шақырды.
Кейінгі оқиғалар, анархисттік идеялардың американ социалисттік
қозғалысына қандай зиян келтіргенін анық көрсетті. Өздерін социалисттер -
революционерлер деп атаған анархисттердің жүргізген шанқиған насихаты мен
жауапкершіліксіз іс-әрекеттері Американың билеуші топтарына социалисттерге
қарсы саясат жүргізуге сылтау болды. Солардың қызметінің нәтижесінде
Чикаголық бір топ социалист-революционерлерді, мемлекетті жоюға ұмтылған
әрекеттер жасадыңыздар деп жалған кінә тағып тұрмеге жапқан болатын.
Анархисттердің бағдарламасындағы экстремисттік үрандарды пайдаланып, үкімет
социалисттік қозғалысқа қарсы шабуылын бастады. Кейбір мемлекетке
жарамсақтанған кәсіподақтар да бұл социалисттерге қарсы күреске қосылып
кетті [15].
"Хеймаркет ісінен" кейін басталған полициялық қудалаулар анархисттердің
қызметін шамалы шектеді. Көптеген анархисттік клубтар, газеттер, журналдар
жабылды. ХІХ ғ. 90 ж. анархисттер өзінің принциптерін насихаттауды
тоқтатты. Бірақта олар енді активтік іс-әрекеттерден бас тартып, тек 1895
ж. "Аларм" газетін жапқаннан кейін жарық көрген "Рэбел" газетінің
беттерінде жүргізілген дискуссиялармен шектелді. Олар жұмысіиы табының
ұйымдасқан күресін сынға алды, марксисттер қолданған парламенттік саясаттың
принциптеріне қарсы шықты[1б].
Анархизммен күрес барысында СЖП 188б ж. "Социализм мен анархизм -
анатагонисттік жаулар" деген ортақ атаумен брошюра шығарды. Онда "күштеу"
деген терминге марксисттік анықтамалар берілген еді және анархисттер мен
марксисттердің оны түсіну мен қолдануындағы айырмашылықтары ашылып берілген
еді. Бірақта СЖП көсемдері анархизмнің таптық мәнін және американ жұмысшы
және кәсіподақтық қозғалысында кең таралуының себептерін толық ашып бере
алмады.
Лассальяншылдар мен анархисттердің үгіті және олардың фракциялық қозғалысы
жұмысшы қозғалысындағы социалисттердің позицияларын әлсіретті. Бірақта
бүтіндей алғанда социалисттердің жұмысшы қозғалысындағы беделі жоғары бола
берді. Сондықтан ол АҚШ - ғы социалисттік қозғалыстың дамуының стимулы
болды. АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысының дамуына зер салып бақылаған Ф. Энгельс
188б ж. басында Ф. Зоргеге былай деп жазған болатын; " Ақыр аяғында айтсақ,
Америкадағы социалисттік қозғалыс әжептәуір табыстарға жетті" [17].
Бұл табыстар 1886 ж. Нью-Йорк қаласының муниципалдық мекемелеріне
сайлау барысында көрінді. СЖП шақыруы бойынша жұмысшылар сайлау барысында
Г. Джорджтың кандитатурасын қолдайды. Оның сайлау платформасы социалисттік
болмағанымен, социалисттердің дұрыс есептері бойынша, ол жұмысшы табының
тәуелсіз саяси әрекеттеріне қозғау салар еді. Осы сайлау барысында Г.
Джордж республикандық партияның өкілін жинаған дауыстары бойынша асып
түсті. Өзінің бұл жемісіне ол социалисттердің жұмысшылар арасында жүргізген
қызу насихаттының арқасында жеткен еді. Бүтіндей алғанда социалисттер
жұмысшы табының ХІХ ғ. 80 жж. ірі қимылдарында көрнекті роль атқарды. " Бұл
уақытта СЖП Америка штаттарындағы жаппай көпшілік жұмысшы қозғалысының
тікелей және белсенді қатысушысы болды" [18].
1889 ж. АҚШ - ғы СЖП лассальяншылдар фракциясының толық жеңіліумен
аяқталды. Партияның басшьілығына келген жаңа көсемдер оның бағдарламасына
көптеген түзетулер енгізді. Біріншіден, кооперативтерге мемлекеттің
тарапынан көмек көрсету қажеттілігі туралы бап алынып тасталды.
Социалисттердің кәсіподақтарда жұмысты күшейту туралы бап енгізілді.
Бағдарламаға бұл бапты енгізуге АЕФ көсемі С. Гомперс қарсылық білдірді,
бірақта оған қарамастан ол енгізілген еді. Соның нәтижесінде
социалисттердің кәсіподақтардың жұмысына ықпалы күшейе бастады.
ІІ -ТАРАУ. ХІХ Ғ. 70-90 ЖЖ. АҚШ - ҒЫ СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫС.
2.1. Социалисттік жұмысшы партиясының (СЖП) Американ еңбек федерациясының
(АЕФ) реформизміне қарсы күресі.
АЕФ - нің пролетариаттың тәуелсіз саяси қозғалысына ұстанған
идеологиялық мақсаттары социалисттердің мақсаттарынан мүлдем өзгеше еді. С.
Гомперс жұмысшылардың социалисттік сана сезімінің оянуына қарсы болды,
сондықтан тред-юнионисттік идеология реформисттік теориялардың тар
шеңберінен шыға алмай қойды. ХІХ ғ. 80-90 жж. жаппай көпшілік жұмысшы
қозғалысының өрлеуіне байланысты социалисттердің бұл консервативтік
идөологияны сынауы негізгі мақсатқа айналды. Жұмысшылар арасындағы СЖП
жүргізіп жатқан социалисттік насихатты нәтижелі болу үшін, тред-юнионисттік
идеологияның ықпалын жою қажет еді. Бұл мақсатты жүзеге асыруды өз қолына
алған 1850 ж. бастап СЖП - ның басшылығына келген Д. Де Леоне болды.
Ол ХІХ ғ. аяғы мен XX ғ. басында американ социалисттік қозғалысына зор
ықпалын тигізген кісі еді. Де Леоне социалисттік прессаның маңызы мен рөлін
көтөрді, баспасөзге партияның жеке меншігін жариялады. 20 жыл бойы өзі
редакторы болып ағылшын тілінде шығарған " Пипл" газеті американ
жұмысшыларының арасында күнбе-күн өз беттерінде социализм идеяларын
насихаттап отырды, пролетариаттың таптық сезімін оятып отырды. Бірақта
сонымен қатар, ол АҚШ - ғы социалисттік қозғалысқа көп зиян әкелген
қателіктерді де жіберді [19].
ХІХғ. 90 ж. АҚШ - да тред-юниондар құрылып бітті. 1889 ж. СЖП - нің
сьезіндегі қабылданған қарарда социалисттердің тред-юниондармен байланысын
бекіту керектігі айтылған еді. Бірақта ХІХ ғ. 90 жж. СЖП бұқара жұмысшы
қозғалысынан оқшауланып қалды. Социалисттерге қарсы бағытта турған АЕФ
басшылары Де Леоне басқарған СЖП жұмысшы және фермерлік қозғалысына қатысты
жіберген догматикалық және сектанттық қателіктерін бетіне басып,
социалисттік партияның халық алдында беделін түсіріп отырды.
Де Леонеде фермерлік қозғалысты дұрыс бағалай алмаған еді. Ол
фермерлерді "орта", "коррупцияланған" өткінші тап және олардың меншігін
социалисттік революция барысында тәркілеу керек деп есептеді. Фермерлерге
осы көзқарасына байланысты ол СЖП мүшелерін популисттік қозғалысты және оны
басқарып отырған Халық партиясын қолдамауға шақырды [20].
АЕФ көсемі С. Гомперс социалисттерді тред-юниондарды социалистік
қозғалысқа "интегрировать" етемін деп жатыр деп жала жатты. С. Гомперстің
бұл бағыты және СЖП - ның кәсіподақтарға қарсы үстанған саясаты ХІХ ғ. 90
жж. социалисттік қозғалыстың дағдарысын туғызды. Сондықтан 1892 ж. сьезде
социалисттер өздерінің ұйымдасқан жұмысшылардан алшақ қалғанын және
пролетариат арасында беделінің түсіп кеткенін мойындауға мәжбүр болды.
Бұл қателікті түзету үшін СЖП басшылары социалисттерді тредюниондарда
социалисттік идеяларын насихаттауды күшейту және ұлттық кәсіподақ
ұйымдарында СЖП ықпалын өсіруге шақырды. Бұл Де Леоненің тред-юниондарға
қатысты үсынған тактиканы "іштен бұрғылау" тактикасы деп атады. Шамалы
уақыт бойы бұл тактика жемісті болды. Жергілікті тред-юниондардағы
жүргізілген социалисттік насихаттың нәтижесінде 1893 ж. АЕФ сьезінде жаңа
бағдарламада гомперсизмнің негізгі идеялары алып тасталынған еді және 10
бабында еңбек қуралдарын ұлттандыру талабы қойылған еді [21].
Бірақта бұл тактика арқылы СЖП АЕФ басшылары мен жергілікті ұлттық
ұйымдардың оппортунизмін жоя алмады. Сондықтан Де Леонө бұл тактикадан бас
тартты. СЖП тред-юниондарда социалисттік насихатты жүргізуді тоқтатты,
пролетариаттың экономикалық күресін қолдауды қойды. Бұл Де Деоне басқарған
СЖП жіберген қатерлі қатесі еді. Сонымен қатар, Де Леоне экономикалық
күресті жүргізіп жатқан жұмысшылыр ұйымдарын сынай бастады. Соның
нәтижесінде СЖП қолдап тұрған соңғы ұлттық кәсіподақ (ОГ) ОРГИ -де бас
тартты. Енді социалисттер барлық тред-юниондардан оқшауланып қалды. Осы
уақыпа Де Леоне кәсіподақтарға қатысты жаңа тактиканы сырттан қысым жасау"
немесе "екі жақты юнионизмді" қолдана бастады.
1895 ж. Де Леоненің ұсынысы бойынша жаңа жұмысшы одағы құрылды. Ол
"Жұмысшы одақтары мен кәсіподақтық ұйымдардың социалисттік Альянсы" деп
аталды. С. Гомперс оны СЖП заңсыз ұрпағы" деп атаған еді. Оның ұйытқысы
болған Нью-Йорк жұмысшы федерациясы, орталық штаттардың кейбір жұмысшы
одақтары мен неміс және еврей тред-юниондары еді. 189б ж. СЖП сьезінде бұл
жаңа кәсіподақтың ұлттық хатшысы Г. Кун оны өзінің мақсаты мен сипаты
бойынша революциялық кәсіподақ деп бағалады. Бұл Альянстың мүшелерінін саны
15 мыңға жетті [22].
АЕФ цехтік одақтарына қарама-қарсы құрылған социалисттік Альянс "таза"
және "қарапайым" тред-юнионизмнің дәстұрлі және консервативтік формаларымен
күресуге бағытталған еді. Бірақта құрылған уақытынан бастап - ақ ол
мақсаттарына жете алмады. Бұл Альянсты құрғанда Де Леоне ол арқылы АЕФ-ның
оппортунизімін жеңіп, АҚШ кәсіподақтық қозғалысын СЖП тәуелді еткісі келген
еді. Бірақта бұл догматикалық саясат нәтижелі болмады. Альянстың мәнін
түсіне бастаған жұмысшылар одан шыға бастады. 1898 ж. баяғы 15 мың мүшеден
4-5 -ақмың мүше қалды [23].
Социалисттік Альянсты құрғанда СЖП басшылары мен идеологтары "таза" және
"қарапайым" тред-юниондарға қарсы "дұрыс инициативаны" ұсынуды көздеген
еді. Олар социалисттерді ішінен "іріп-шіріген" жұмысшы одақтарын тастап,
жаңа "революциялық одақтарды" құруға шақырды. СЖП 1Х сьезді партияның
мүшелерін көне кәсіподақтардан шығаруды ұсынды ( бұл әлі талап емес, ұсыныс
еді). Бірақта бұл ұсыныс СЖП ішінде қызу дебаттарға әкелді. Бұл мәселе
бойынша партия ішінде Де Леоне және оның "екі жақты юнионизм" тактикасына
қарсы бағыт қалыптасты.
2.2. Соцалисттердің фермерлік қозғалысы мен Халықтық партияға көзқарасы.
ХІХ ғ. 70 жж. теміржол корпорациялары, банкирлер, саудагерлер
фермерлерді қанауды күшейтті. Соның нәтижесінде ХІХ ғ. 70-90 жж.
фермерлердің таптық күресі күшейді. Американ фермерлерінің монополисттік
капиталға қарсы күресі ХІХ ғ. 70 жж. грөйнджерлер мен гринбеккерлер
қозғалыстарында көрінді. ХІХ ғ. 80 ж. олардың орындарына фермерлік
альянстардың қозғалыстары келді. 90-шы жылдары фермерлік қозғалыстың
нәтижесінде жаппай көпшілік саяси ұйым - Халық партиясы 1892 ж. құрылды. Де
Леоне басқарған СЖП өзінің 1893 ж. сьезінде Халық партиясына қаталтұрде
қарсы шықты.
СЖП Халық партиясын "плутократияның үстемдігі сияқты, пролетариаттың
мақсаттары мен мүддесіне қарама-қарсы тұрған партия" деп сипаттады.
Келешекте меншігін ұлттандыратын өткінші тап, фермерлер, социалисттердің
ойынша, жұмысшылармен одақтасқанда тек пролетариатқа айналып кетпеуін
көздейді. Сондықтан 1893 сьездің қарарында " жалдамалы еңбекшілердің табы
еш уақытта бұл фермерлік фзғалысты қолдай алмайды" деп жазылып қойды. СЖП
қатардағы мүшелері популисттермен одақтасып кетпеу үшін Де Леоненің үсынысы
бойынша СЖП секцияларының мүшелеріне Халықтық партиясымен байланыс жасауға
қатаң тиым жасалды [24]. Партияның басшыларының Халық партиясынан бойын
аулақ үстауы қатардағы социалисттердің наразылығын туғызды. Көптеген
қатардағы социалисттер бұл партияны қолдап, оның мүшелерінің арасында
социалисттік идеяларды насихаттауға шақырды. Сондықтан СЖП басшыларының
үстанған саясатына қарамастан кейбір социалисттер-марксисттер оны қолдай
бастады.
Популисттерді, сонымен қатар СЖП бағдарламасы мен жарғысын қолдаған,
бірақта оның мүшелігіне кірмеген американ интелигенциясының кейбір өкілдері
де қолдады. Де Леоне оларды "ұйымдаспағандар" деп атайтын еді.
"Индивидуалисттік" социалисттер, Халық партиясына мүше болып, онда
социалистік қозғалыстың шектелгендігін, кәсіподақтарға көзқарастарының
дұрыс еместігін түсініп отырсада, бұл халық қозғалысына қолдау көрсетті.
"Индивидуалисттік" социалисттер арасында көзге түскен Генри Ллойд еді. Өз
заманының ең оқымысты азаматы, атақты публицист, аты шулы "Байлық қоғамға
қарсы" еңбектің авторы, ол 90-шы жылдары популисттік қозғалыста маңызды
прогрессивті роль атқарды. Ол жұмысшыларды фермерлік қозғалысты басқаруға
шақырды, себебі олар " фермерлерге қарағанда қазіргі экономикалық және
әлеуметтік дамудың тенденцияларын анығырақ түсінетін еді және бұл
қозғалысты радикалдық бағытта дамытар еді" [25]. Оның ойынша, фермерлер
келешек саяси билік үшін күресте жұмысшы табының табиғи одақтасы болар еді.
Ол жұмысшылар мен фермерлер арасында одақ құруға шақырды. 1894 ж. шілдеде
Г. Ллойд және М. Дж. Морган басқарған социалисттер Спрингорилдегі
кәсіподақтар конференциясында жұмысшы-популистік одағын құрды. Конференция
барлық жұмысшыларды 1894 ж. аяғында болатын сайлауда " халықтың еңбек
құралдарына қоғамдық меншігін жариялауды" қолдаған Халық партиясының
депутаттарына дауыс беруге шақырды.
Жұмысшы-популисттік блоктың құрылуы монополияларға қарсы халықтың
күресіндегі ілгері басушылық еді. Олардың бағдарламасында халықтың
тресттерге қарсы күресі, олардың меншігіне халықтың ұжымдық меншігін
орнатумен байланыстырылған еді. Бір апта өткеннен кейін, 12 шілде 1894 ж.
Спрингорилд бағдарламасының негізінде Чикагодағы құрылған жұмысшы-
популисттік блок, Иллинойс және ботен де штаттарда құрыла бастады.
Қатардағы социалисттер мен қатар Халықтық партияны социалисттердің
көсемдері де қолдай бастады. Пульман стачкасының басқарушысы Ю. Дебс,
митингте теміржолшыларды популисттерді қолдауға шақыра отырып былай деген
еді: "Мен популиспін, біз барлығымыз бірігіп көне 2 партияға енді есін жия
алмайтындай етіп соққы беруіміз керек. Мен көне демократпын және оны мақтан
етемің. Мен барлықтарыңызды сайлауға келіп, Халық партиясының өкілдерін
қолдауға шақырамын" [26].
Жұмысшылардың фермерлерді қолдап олармен одақтасуының себебі мынада еді:
1. Олар бірігіп үкіметпен күрескен еді;
2. Бірігіп қәсіподақтарда қызмет ететін еді;
3. Фермерлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І-ТАРАУ. СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ.
І.І.ХІХ ғ. б0-70жж. американ пролетариатының жағдайы. Таптық күрестің
өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І.2.Социалистік жұмысшы партиясының (СЖП) құрылуы. Ондағы идеялық
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...16
II -ТАРАУ. ХІХ Ғ. 70-90 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
2.1.СЖП Американ еңбек федерациясының (АЕФ) реформизмі мен
күресуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..22
2.2.Социалистердің фермерлік қозғалыс пен Популистік партияға
көзқарасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3.Социалистердің монополияларға қарсы күресі. Монополияларға қарсы
идеологияның
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.31
III-ТАРАУ. 1890-1914 ЖЖ. АҚШ СОЦИАЛИСТІК ҚОЗҒАЛЫС.
3.1.Империализм дәуіріндегі американ пролетариатының жағдайы. Стачкалық
қозғалыстың
өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
3.2.Социалисттер қатарындағы
қайшылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .49
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .57
КІРІСПЕ
Тәуелсіз Қазақстан Республикасын 25 желтоқсан 1991 ж. біріншілердің бірі
болып мойындаған Америка Құрама Штаттары (АҚШ). Қазақстан - американ қарым-
қатынастары сол уақыттан бастап динамикалық, жедел өзара тиімді дамып
жатыр. Екі ел арасындағы ғылыми-техникалық қатынастар күн сайын бекіп
жатыр. Сондықтан әлемдегі ең атаулы күшті мемлекеттің тарихын білу, жан-
жақты зерттеу Қазақстан азаматтарының, оның ішінде тарих факультетінің
студенттеріне өте қажетті және керекті де. Сондықтан мен өзімнің магистрлық
зерттеуімді АҚШ-ғы ХІХ ғ. аяғы - XX ғ. басындағы социалисттік қозғалысты
зерттеуге арнадым.
ХУІІІ-ХІХ ғғ. Батыс Еуропа елдерінде қоғамдық прогресс идеологиясы
қалыптасып дами бастады. Қоғамдық прогресс идеологиясы - ол қоғамды ілгері
жетілген, әділ қоғамға дамытуға бағытталған көзқарастар мен идеологиялардың
жүйесі еді.
Бұл идеологияны жақтаушылар капиталисттік қоғамды өзгерту керек деп
есептеді, ал оны өзгертуге көмек көрсететін күш - сана болады деді.
ХІХ ғ. қоғамдық прогресс теориясын жақтаушылар екі қанатқа бөлініп кетті:
либералдар және социалисттер.
ХІХ ғ. ең ықпалды идеологияның бірі - социализм еді. Социализм - латын
сөзі "қоғамдық" деген мағына білдіреді. Социалисттік идеялардың қалыптасуы
ерте индустриялық қоғамдық қайшылықтарына жауап еді. Социалисттер қанаудың
негізгі себебі -жеке меншіктің өмір сүруі деп, оны жоюды талап етті. Олар
қоғамды ұжымдық ( коллективтік) принциптерге негіздеуді ұсынды. Келешек
жаңа социалисттік қоғамда қанау болмайды, әлеуметтік теңдік орнайды деп
армандады.
ХІХ ғ. социалисттік негізі болған ХУІІ ғ. Реформациялық қозғалыстың
идеялары еді. Реформациялық қозғалысқа қатысқан қарапайым халық келешекте
әлемде бәрін теңестіретін, қанауды жоятын Құдай патшалығы орнайды деп
армандаған еді. Бұл өзара теңдік, таптардың, жеке меншіктің жойылу идеялары
социализмге Реформациялық қозғалыстан келген болатын.
Орта ғасырлық өзара теңдік идеяларын жариялаған қауымдық цехтік
көзқарастар да социализмге ықпалын тигізді.
Социалисттік идеяларды Еуропада таратқан А. Сен-Симон (17б0-1825 ), Ш.
Фурье (1772-1837 ), Р. Оуэн (1771-1858 ), К. Маркс ( 1818-1883), Ф. Эгельс
( 1820-1885 ) болды.
ХІХ ғ. 70 жж. социалисттік идеялар Америка Құрама Штаттарында тарала
бастады. Социалисттік идөяларды бүнда таратқан И. Вейдемеер, Ф.А. Зорге, А.
Дицген болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс АҚШ-ғы таптық күрестің дамуына көп
көңіл бөлді. Олар американ капитализмінің дамуының ерекшеліктерін атай
отыра, негізіннен, оның капиталисттік жалпы даму заңдылықтарына тәуелді
екенін, соның нәтижесінде таптық қайшылықтардың өсе түсетінін көрсетті.
Марксизм ілімінің негізін қалаушылар американ жұмысшыларына АҚШ - ғы таптық
күрестің ерекшеліктерін, американ жұмысшы қозғалысының даму бағыттарын және
жұмысшы табының біріккен капиталисттермен күрес барысында табиғи одақтасы
фермерлер мен негрлер болатынын ашып көрсетті.
Келешекте АҚШ - да Социалистік жұмысшы партия ( СЖП) құрылғаннан кейін К.
Маркс пен Ф. Энгельс американ социалисттерімен хат жазысып, оларға кеңес
пен нақты нұсқаулар беріп отырды. Олар өз хаттарында американ жұмысшы
табының негізгі мақсаты - пролетариаттың жаппай көпшілік партиясын құру деп
түсіндірді. Олар американ жұмысшылары революциялық теорияны елде
творчестволық пайдаланды, американ жұмысшы қозғалысының даму ерекшеліктерін
тым аса бағалап жібермеуге шақырды. АҚШ - ғы социалисттердің тактикасын
белгілей отыра, К.Маркс пен Ф.Энгельс оларды кәсіподақтар мен бөтен де
жұмысшы ұйымдар мен тығыз араласып, оның мүшелерін революциялық тұрғыда
тәрбиелеп өздеріне қаратып алуға, партияның ішінде сектанттықпен
(жікшілдікпен) күресуге щақырды.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы - "ХІХ ғ. 70 - 1914 жж, АҚШ - ғы социалистік
қозғалыс".
Бұл жұмысты жазуға дерекнамалық негіз болған - жаңа тарих бойынша
хрестоматиялар мен құжаттар жинақтарында жарық көрген бұл тақырыпқа
арналған документтер.
Мысалы мен олардан мынандай қүжаттарды алып қарастырдым: Социалисттік
жұмысшы партиясы (СЖП), Американ социалисттік партиясының ( АСП )
жарғыларын; 1912 д. АСП сьезінде қабылданған партияның Жарғысына енгізілген
түзетулердің тексті; 1912-1914 жж. В. Вильсон үкіметінің Колорадодағы
жұмысшылар көтерілісін басуға байланысты документтерді.
"Международные социалистические конгрессы" деген жинақтан мен АҚШ - ғы
социалисттік партиялардың сьездерінің қарарларын алдым.
Сонымен бірге мен дерек ретінде атақты американ социалисттері -Д. Де
Леоне, Ф.А. Зорге, М. Хилкуиттің естеліктерімен, еңбектерін пайдаландым.
Жұмыстың тарихнамалық негізі болған - американ социалисттік қозғалысын
зерттеуге арналған арнайы еңбектер - "Начало массового рабочего движения в
США ( 80-е годы ХІХ в.)", Аскольдова С.М. мен Зубоктың Л.М. "Очерки истории
рабочего движения в США. 18б5-1918 гг." дегөн еңбектерінен жұмысшы табының
қалыптасуына байланысты мәліметтерді алдым.
Баталов Э.Э., Валюженич А.К., Быков В., Кислова А.А., Козенко Б.,Лапицкий
М.И., Райский Л., Эпгерт З.К. және т.б. еңбектеріне сүйеніп мен АҚШ-ғы
социалисттік қозғалысының тарихын қалыптасуынан - 1914 ж. барысын зерттеп
шықтым. Бұл кітаптардағы фактілерді талдап, сұрыптап, тұжырымдап, қазақ
тіліне аударып пайдаландым.
Көптеген мәселелерді қарастыруға көмегін тигізген атақты американ
тарихшысы Ф.С. Фонердің 5 томдық "АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысының тарихы"
деген еңбегі және 1985 ж. жарық көрген 4 томдық "История США" деген
кітаптың 2 томы.
Жұмыстың негізгі мақсаты - АҚШ - ғы социалисттік қозғалысының пайда болып
1914 ж. дейінгі тарихын зерттеу.
Осы проблеманы жан-жақты зерттеу үшін мынандай нақты мәселелер
қарастырылады:
АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың пайда болу тарихы;
ХІХ ғ. 70-90 жж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстың тарихын зерттеу;
ХІХ ғ. аяғы - 1914 ж. АҚШ-ғы социалисттік қозғалыстағы негізгі оқиғаларды
зерттеу.
Жұмыс кіріспе, қорытынды 12 параграфқа бөлінген 111 тараудан тұрады.
Жұмыстың кіріспесінде магистрлік зөрттеуге таңдалған проблеманың
актуальдығы, қажеттілігі дәлелденген, жалпы социалисттік идеологияның туу,
қалыптасу тарихы берілді. Жұмысты жазарда пайдаланған деректер мен арнайы
әдебиетке шолу жасалған. Магистрлік зерттеудің негізгі мақсаты мен құрылымы
сипатталды.
ІІІ тараудан тұратын негізгі бөлімде жұмыстың мазмұны ашылған.
Жұмыстың соңында пайдаланған әдебиетке жасалған сілтемелер мен әдебиет
тізімі берілген.
І -ТАРАУ. СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ.
1. 1. ХІХ ғ. б0-70 жж. американ пролетариатының жағдайы. Таптық күрестің
өсуі.
Азамат соғыс мен Реконструкция ("Қайта құру") аяқталғаннан кейін АҚШ -
ғы пролетариаттың саны өсті. Егерде 1870 ж. оның саны - 3,8 млн. болса, 30
жылдан кейін, 1900 ж. - 9,4 млн. дейін өсті [1].Жұмысшы табының құрамында
фабрикалық - зауттық пролетариаттың үлес салмағы өсе бастады. Олар ірі
кәсіпорындарда топтасты. Жұмысшылар мамандығы бойынша да жікетеле бастады.
Бірінші топты құрған - ақ нәсілді жоғарғы мамандығы бар жұмысшылар еді.
Олар жұмысшы табының ақсүйектері еді. Олар жоғарғы жалақы алды, үй
тұрмыстары да жақсы болды. Ресми есептер бойынша олардың саны 1880 ж. - 844
млн болды, 1890 ж. - 1910 млн, 1900 ж. - 2202 млн. жетті [2].
Екінші негізгі топқа жатқан - мамандығы жоқ жұмысшылар еді. АҚШ - ғы
жоғары мамандығы бар жұмысшылар еуропалық жұмысшыларымен салыстырғанда екі
есе көп жалақы алатын еді, бірақ соған қарамастан олардың жағдайы өте қиын
болатын.
ХІХ ғ. аяғында бір американ жұмысшысының жалпы жалақы мөлшері жылына - б00
долларға теңелген еді, бірақта бес адамнан тұратын отбасының қарапайым күн
көрісіне аштан өліп қалмас үшін - 825 доллар қажет еді [3]. Жұмыс күні 12-
13 сағатқа созылатын еді, кейбір кәсіпорындарда жұмысшылар жексенбі күні де
жұмыс істейтін . Ұзақ күрестің нәтижесінде 8-сағаттық жұмыс күні тек қана
мемлекеттік кәсіпорындарда 1892 ж. енгізілді. Сондықтан, Азамат соғысы
аяқталғаннан кейінгі пролетариаттың негізгі мақсаты - 8 сағаттық жұмыс
күнін барлық кәсіпорындарда енгізу болды.
ХІХғ. аяғында жұмысшыларды қатты қинаған жұмыссыздық болды. ХІХ ғ. 80-90
жж. АҚШ - ң көптеген штаттарында еңбекті қорғау және әлеуметтік
қамсыздандыру, сақтандыру жүйесі болмады. Соның салдарынан • көптеген
жұмысшылар зауыттарда, темір жолдарда, шахталар мен құрылыста мүгедек болып
қалған жұмысшылар зейнет ақы алмайтын еді. Ресми деректер бойынша 80 ж.
аяғында - 90 ж. басында темір жолдарда өзінің жұмыс істеу барысында жылына
2,5 млн. адам өліп, 26 мыңы кеміс болып қалады екен [4]. Жұмысшы табының
тұрмыстық жағдайы да нашар болды. Өте нашар өндірістік және тұрмыс
жағдайына байланысты жұмысшылар 30 жылдан астам өмір сүрмейді екен [5].
Ең қиын жағдайды басынан кешкен американ балалары еді. 1880 ж. 15 жасқа
келмеген 1 млн. балалар күн көру үшін фабрикаларда жұмыс атқарды. 1900 ж.
олардың саны 175000 жетті. Көптеген штаттарда балалардың жұмыс уақыты
шектелмеді. Американ еңбек федерациясының (АЕФ) деректері бойынша Род-
Айлендідегі фабрикаларда 5-8 жасар балалар аптасына б7-74 сағат жұмыс
істейді екен. Өндірістің кеңеюіне байланысты АҚШ - да әйелдердің еңбегі де
кеңінен пайдалынылатын болды. ХІХ ғ. аяғында өндірістің барлық салаларында
2 млн. жуық әйелдер қызмет атқарды. Ер адамдармен салыстырғанда өз еңбегі
үшін олар екі есе кем жалақы алатын еді.
АҚШ - ғы ең қиын жағдай шеккен жұмысшы - иммигранттар еді, Оларды ең
қиын және лас жұмыстарға алатын еді. Олар қалаларда арнайы аудандар -
"геттоларда" тұрды. Әсіресе қиналған қара нәсілділермен қатар Азиядан
шыққан иммиграннтар еді. Олар капиталисттік қанау мен бірге нәсілшәлдік
қанауды да басынан өткізді.[6]. ХІХ ғ. аяғында американ жұмысшы
қозғалысының ұйымдасуына кері әсерін тигізген көптеген факторлар бар еді.
Оның ең негізгі 1 әлеуметтік факторы - капитализмнің елде өте жылдам дамуы
және Батыста " бос" жерлердің болуы. Бұл фактор пролетариаттың өзіндік
меншік иесі болу сағымын туғызды. Бұл фактор американдық өнеркәсіптік
пролетариатының құрылуына, оның әлеуметтік - психологиялық бейнесінің
қалыптасуына зор әсерін тигізді және оның арасында практицизм, меншіктік
көзқарастардың кеңінен таралуына әсер етті.
Американ пролетариатының қалыптасуына ғасырлар бойы американ қоғамында
өмір сүрген нәсілшілдік саясатта қатты әсерін тигізді. Ақ нәсілді американ
жұмысшылары бөтен нәсілдегі жұмысшыларға мен-мендікпен қарайтын еді,
олармен одаққа бармайтын. Мысалы тредюниондарға (кәсіподақтарға), жұмысшы
одақтарына негрлерді қатыстырмайтын. Тек қана 1890 ж. құрылған кеншілердің
Біріккен одағы (КБО) мен Еңбек серілерінің ордені (ЕСО) өз мүшелігіне қара
нәсілділерді қабылдай бастады.
Ақ нәсілді жоғарғы мамандығы бар американ жұмысшылары құрған одақтар
расизмді (нәсілшілдікті) уағыздады. Сонымен қатар олар иммигранттарды да
менсінбеді. Негізіннен ол иммигранттар Еуропа мен Азиядан көшіп келгендер
еді.
Осы себептерге байланысты американ жұмысшы табының әр топтарының басы
қосылмады. Американ буржуазиясы да олардың арасына жік салып, бір-біріне
айдап салып, олардың басының қосылуын шегеріп отырды. Сонымен қатар,
пролетариатты өзінің ықпалынан шығармас үшін ол буржуазиялық идеологияны
кең тұрде жұмысшылар арасында баспасөз, шіркеу, неше тұрлі клубтар арқылы
таратып отырды.
Бірақта бұл себептерге қарамастан ХІХ ғ. соңғы ширегінде жұмысшылар
стачкалық қозғалысқа араласа бастады: ұлттық көлемде жұмысшылар ұйымдар
құра бастады, пролетариат арасында социалисттік идеялар тарай бастады. Осы
оқиғалардың нәтижесінде АҚШ - да жаңа тредюниондар құрыла бастады. Әсіресе
олардың пайда болуы 1882-1885 жж. экономикалық дағдарыстан кейін шапшаңдай
түсті. Олар тұрақтанып бүкіл ұлттық сипатала бастады.
ХІХ ғ. 80 жж. американ жұмысшы қозғалысында екі бірлестік өмір сүрген еді:
Ол Еңбек серілерінің ордені (ЕСО) мен Американ еңбек федерациясы ( АЕФ ).
Еңбек серілерінің ордені ең ірі ұйым еді. Оны 18б9 ж. У.Стеффенс құпия ұйым
ретінде құрған болатын. 1878 ж. бастап ол легалдық қызметке көшті. Оның
көсемдігіне Т.Паудерли келді. ЕСО өзінің қатарына барлық жұмысшыларды
алатын ұйым еді.
1878 ж. Еңбек серілерінің орденінің Бас ассамблеясы ұйымының бағдарламасы
мен жарғысын қабылдады. Одақ өнеркәсіптік және түтынушылық кооперативтер
құру арқылы жалдамалы еңбекті және капиталистік қанауды жоюға ұмтылды. 188б
ж. оның мүшелерінің саны 70б мыңға жетті, оның б0 мыңы негрлер еді. Бұл АҚШ
тарихындағы бірінші жұмысшылардың құрған ұлттық ұйымы еді.
Еңбек серілерінің орденінің қатардағы мүшелерінің революциялық
белсенділігін Паудерли басқарған одақтың көсемдері басып отырды. Одақтың
қызметін олар тек насихатпен және қоғамның істеріне араласумен шектеп
тастады. Саяси күреспен айналасуға тиым салынды және одақтың басшылығы
пролетариатқа жатпайтын мүшелердің көптігін пайдаланып одақтағы
социалисттік тенденциямөн күресіп отырды.
ХІХ ғ. 80 ж. АҚШ - да стачкалық қозғалыс өрши бастаған кезеңде Еңбек
серілерінің орденінің басшылпры оны қолдамады. Нәтижесіндө орден бұқара
жұмысшы қозғалысының ағымынан оқшау қалып, кейін тарап кетті.
1881 ж. негізделіп, 188б ж. - Американ еңбек федерациясы (АЕФ) деп
аталған екінші кәсіподақ құрылды. Оның ұйытқысы болған жоғарғы маманды
жұмысшылар, цех ұсталары - бір сөзбен айтқанда американ жұмысшы табының
"ақсұйектері" еді. Оның құрамы бұл кәсіподақтың саяси бағытына,
экономикалық талаптарына және идеологиялық негіздеріне әсерін тигізді. Оған
мамандығы жоқ жұмысшылар, қара нәсілділер, әйелдер мүшелікке алынбайтын
еді. Бұл кәсіподақ тек цехтік мүдделерді қорғады, Американ еңбек
фөдерациясы нәсілшілдік, ұлттшылдық бағытта тұрды, иммигранттармен күресті.
Американ кәсіподақтық қозғалысындағы Американ еңбек федерациясының бұл
бағытына тойтарыс беріп, табанды интернационалисттік бағытты қолдаған
атақты социалисттер еді. Олар А.Ф. Зорге, И. Дицген; кәсіподақтық
қозғалыстың ірі қайраткерлері 8 -сағаттық жұмыс күні үшін күрескен - А.
Парсонс, кәсіподақтарды ұйымдастырушы - Д.Суниюн болды.
Бұл жұмысшы интернационалисттердің ықпалымен Американ еңбек федерациясының
сьездерінде 1881 ж. Ирландия халқының күресін қолдайтын, 1894 ж.
иммигранттарға қарсы заңдарды сынайтын қаулылар қабылданды.
ХІХғ. 80 жж. Американ еңбек федерациясының көсемдері С. Гомперс, А.
Штрассер, Л. Мак-Гир оны "таза" тред-юнионисттік жолға итермеледі. С.
Гомперс Американ еңбек федерациясының 188б-1924 жж. басқарды. Ол
прагматизм, волюнтаризм философиясын уағыздады. Ол басқарған Американ еңбек
федерациясының негізгі принципі "саяси бейтараптық" болды. Ол Американ
еңбек федерациясын саяси күреске араластырмады, таптық ымыра идеяларын
таратты.
ХІХ ғ. бірінші жартысында АҚШ-да жұмысшы қозғалысы өрледі. Егерде 1881
ж. ереуілдерге 13б мың адам қатысса, 188б ж. олардың саны б10 мыңға жетті
[7]. 1882ж. Огайо, Индиана, батыс Виргиния, Иллинойс және т.б штаттарында 4
айға созылған 40 мың жұмысшылардың ереуілі болды. Сол жылы Пенсильваниядағы
2,5 мың кеншілердің көтерілісі болды.
1883ж. жазда АҚШ-ның телеграф жүйесінің қызметкерлері күреске шықты. Бұл
шын мәнісінде алғанда Еңбек серілерінің орденінің бір бөлімшесі болған
Телеграфисттер бауырластығының Дж. Гульд басқарған монополиялардың бір
тобымен күресі еді. Ұйымдасқан жұмысшылардың күресі барсында Дж. Гульд 1885
өзінің жеңілгенін мойындап, жұмысшылардың негізгі талаптарын орындады.
Бірақта 1886 ж. жаз айларында Дж. Гульд қайтадан шабуылға шықты. Жұмысшылар
қайтадан ереуілдерге шыққанда Еңбек серілерінің орденінің көсемі Дж.
Гульдпен келісіп, стачканы тоқтатты. Стачка тоқтағаннан кейін Дж.Гульд
сөзінен тайып кетті. Паудерлидің бұл әрекеттері ұйымдасқан жұмысшы
қозғалысына қатты соққы болды. Еңбек серілерінің орденінің беделі
жұмысшылар арасында түсе бастады.
8-сағаттық жұмыс күні үшін күрестің орталығы болған Чикаго қаласы еді.
1882 ж.Тред-юниондар федерациясы мен жұмысшы одақтарының 2 сьезінде 8
сағаттық жұмыс күні үшін күресті бастау керек деген қарар қабылданды.
Чикаго жұмысшылары бұл талапты АҚШ президентіне жолдады. Бірақта ол
жауапсыз қалды.
1884 ж. сьездің қарары бойынша АҚШ-да 1 мамыр 188б ж. бастап 8
сағаттық жұмыс күні орнады деп жарияланды. Барлық жұмысшы ұйымдары бұл
қарарды қолдады.
8 сағаттық жұмыс күнін енгізу қозғалысына 340 мың адам қатысты, 190
мыңдай адам ол үшін ереуілге шықты.
1885 ж. сәуір айында бұл мәселе бойынша президент Г. Кливленд өз үндеуін
жариялады. Ол бұл құжатта мәселені үкімет қарастырып өз шешімін айтатынына
сендірді. Бірақта жұмысшылар президент сөзіне сенімсіздік білдіріп өзінің 8
сағаттық жұмыс күні үшін күресін жалғастырды.
Әсіресе жаппай сипат алған Чикаго қаласының жұмысшыларының қозғалысы еді.
45 мың жұмысшы ереуілсіз-ақ 8 сағаттық жұмыс күнін өз кәсіпорындарында
енгізді. 40 мың жұмысшы ол үшін ереуілге шықты. Чикаго қаласында барлық
жұмыс орындары 1 мамырда тоқтап қалды. Үрейлері ұшқан капиталисттер
келісімге келді.
Бұл Чикагодағы көтеріліске басшылық еткен каланың Орталық жұмысшы одағы
(ОЖО) еді. Оны басқарған Альберт Парсонс пен Август Шпис болды. Оның
құрамына 20 тред-юнион кірген еді. Ол қаланың негізгі Орталық кәсіподағы
болды.
Бұл кәсіподаққа қарсы күреске қаланың барлық кәсіпорын иелері бірікті.
Біріншіден - Азаматтар ассоциациясы, екіншіден Қоғамдық қауіпсіздікті
сақтау комитеті. Теміржол магнаттары Кәсіпкерлердің ассоциациясын құрды.
Олар өз қолында қаланың полициялық күштерін, штрейкбрехерлерді топтастырды.
Құпия полиция ( пинкертондықтар) провинцияны ұйымдастырды. Сөйтіп, үкімет,
қала басшылары 3-4 мамырдағы Чикагодағы оқиғаларды алдын-ала дайындап
қойды.
3 мамырда 1885 ж. Маккормик зауытынан шығарылған жұмысшылар митинг
ұйымдастырған еді. Онда Орталық жұмысшы одағының көсемі Шпис сөз сөйлейді.
Штрейкбрехерлер әдейі жұмысшылармен қақтығыс бастайды. Нәтижесінде алты
адам өліп, көп адамдар жараланады.
Үкімет тарапынан жасалған провокациялар ертеңінө 4 мамырда да жалғасады.
Кешкі сағат 19,30 - да Хеймаркет алаңында Орталық жұмысшы одағының
шақыруымен 2-3 мың адам митингіге шығады. Сойлеген ораторлар Шпис, Фильден,
Парсонс үкіметтің саясатын сынға алады. Фильден сөзін аяқтап митинг тарай
бастағанда полиция келеді. Осы уақытта полицияға бомба тасталады. Осыны
сылтау ретінде пайдаланып полиция оқ ата бастайды. Бұл оқиғадан кейін
жұмысшыларға қарсы компания басталады. Конституция жариялаған заңдылық, бас
бостандық қүқығы бүзылып жұмысшыларды тұтқындау басталады. Чикаго
жұмысшыларының көсемдері Парсонс, Шпис, Фильден, Шваб, Нибе, Фишер, Энгель
мен Линг сотқа тартылады. 1887 ж. қарашада соттың үкімі бойынша Шпис,
Парсонс, Фишер, Энгель өлім жазасына кесіледі [8].
Тред-юниондардың федерацияларының сьезі бұл соттың шешімін заңсыз деп
бағалағанда, Орталық жұмысшы одағының көсемі Паудерли Чикаго
революционерлерін айыптады. 8 сағаттық жұмыс күні үшін күрес американ
жұмысшы қозғалысына өзінің саяси ықпалын тигізді. 200 мыңдай жұмысшылар 8
сағаттық жұмыс күнін жаулап алды. Барлық штаттарда жұмысшы ұйымдары,
кәсіподақтар құрылды. Бірақта жұмысшылардың 8 сағаттық жұмыс күні үшін
күресін қолдамаған Орталық жұмысшы одағы беделінен айырылып, ХІХғ. аяғында
таралды.
1886 ж. оқиғалардың ықпалымен кәсіподақтар күшейді. 1886 ж. Тред-
юниондардың федерациясы өзінің атын өзгертіп өзін Американ еңбек
федерациясы (АЕФ) деп атай бастады. Бірақта ол 1887, 1888, 1889 жж. өткен
сьездерінде саяси күреске араласпайтындығын жариялады [9]. Социалисттерді
өз қатарынан қуғындағанымен қатар АЕФ көсөмдері ХІХғ. 90-шы жылдарынан
бастап оларға қарсы шыға бастады. 1890 ж. АЕФ сьезіндегі дискуссия
барысында С. Гомперс жұмысшы қозғалысы тек тред-юниондар тұрінде ғана өмір
сүре алады деп жариялады. Бұл сьезде С. Гомперске қарсы шығып
пролетариаттың саяси партиясының болуының қажеттігін дәлелдеген социалист
Т. Дж. Морган еді. Ол мамандығы бойынша темір ұстасы болды. Ол АЕФ сьезіне
Чикаго жұмысшыларының өкілі ретінде келген болатын. Бірақта өзінің атақты
еуропалық социалисттерімен, К. Маркс пен Ф.Энгельске жазған каттарында С.
Гомперс бұл дискуссия туралы бір сөзде айтпай, Де Леоне мен Социалисттік
жұмысшы партиясы (СЖП ) АЕФ социалисттік партияға айналдырғысы келіп жатыр
деп жазғырды.
Американ социалисттерінің қателіктері, АЕФ - ның цехтік кәсіподаққа
айналуы, Еңбек серілерінің орденінің құлдырауы ХІХ ғ. 90 жж. екінші
жартысында американ жұмысшы табын басқарусыз қалдырды. Сондықтан "Стандарт
ойл" тресті сияқты, ірі тресттермен күрес барысында тек ұйымдаспаған
жұмысшылар ғана емес, АЕФ-ның мүшелері де жеңіліп отырды.
ХІХ ғ. 90 жж. ірі өнеркәсіптік темір жол, тас көмір өңдеу саласының
жұмысшылары ереуілдерге шыға бастады. Оның негізгі себебі болған -1893 ж
экономикалық дағдарыстан кейінгі жалақының 10-12% кемуі және жұмыссыздықтың
өсуі болды. 1894 ж. АЕФ есебі бойынша АҚШ - да бмлн. жұмыссыздар болды.
1894 ж. Дж.С.Кокси басқарған жұмыссыздардың Вашингтонге жорығы басталды.
Олар президенттен жұмыссыздыққа қарсы күресу шараларын қабылдауды талап
еткен еді. б0-70 мыңдық " генерал Коксийдің армиясы" Вашингтонге таяғанында
тұрақты әскер оны сейілтіп жіберді. Кокси мен Браун - жұмыссыздардың
көсемдері тұтқынға алынды. Американ үкіметі жұмыссыздардың талаптарын
орындамады [10].
XIX ғ. 90 жж. ереуілдік қозғалыс өрши түсті. Ол өзінің шырқауына
кетті. 1894 ж. оған б10 мыңға жуық адам қатысты. Бұл ереуілдердің арысында
көптеген жаңа жұмысшылар ұйымдары құрылды. Соның бірі олған Колорадо
штатындағы кен жұмысшыларының Орталық одағы КЖОО) еді. Соның негізінде
кейінірек кен жұмысшыларының Батыс Федерациясы (КЖБФ) құрылды. АЕФ бұл
федерацияға қарсы шықты. 1899 ж. КЖБФ мен АЕФ тәуелсіз батыс штаттарының
кәсіподақтары Батыс жұмысшы Одағын (БЖО) құрды.
ХІХ ғ. 90 жж. ереуілдік қозғалыстың нәтижесінде құрылған бір
кәсіподақтардың бірі - 1893 ж. құрылған Ю. Дебс құрған Американ
теміржолшылар Одағы (АТО). Бұл көпшілік ұйым темір жол саласындағы
жұмысшылардың 116 ғана қамтыған аристократиялық цехтік кәсіподақтарға
қарсы құрылды. Бір жыл ішінде АТО АҚШ-ның ең ірі ұйымына айналды. Оның 425
бөлімшесінің құрамына 150 мың жұмысшылар мүше болған еді. Бұл одаққа
"Юнион", "Мак - Кормик", "Денвер-Рио-Гранде" компанияларының жұмысшылары,
сонымен қатар Дж. Пульманның вагон жасайтын кәсіпорындарының да жұмысшылары
кірді.
АТО өмір сүрген бірінші жылы оның басқаруымен Трейт Нозери" компаниясының 9
мың жұмысшылары жеңіске жеткен еді. Бұл жеңіс б4 мың километрге созылған
темір жол иелерін, олардың құрған "Кәсіпкерлердің ассоциациясын" қатты
қорқытты.
1894 ж. мамырда пульман зауыттарында АТО басқарған жұмысшылар ереуілге
шыққанда оларға қарсы үкімет, компания басшылары қосылып күресті. Үкіметтің
ереуілшілдерге қарсы құресін АҚШ-ң юстиция министрі Р. Олин басқарды.
Президент Кливленд әскер жіберді. Оқ атылып ондаған адамдар өлді, көптеген
адамдар жаралы болды. 10 шілдеде Ю.Дебс және онымен бірге 700 адам
түтқындалды. Оларды сот үкімі бойынша 3-б айға тұрмеге жапты. Пульман
забастовкасының жаншылуы АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысына қатты соққы берді.
Қуғындаудың нәтижесінде көптеген одақтар тарап кетті, АТО әлсіреді. Бірақта
жеңілгеніне қарамастан бұл теміржолшылардың қозғалысының тарихи маңызы өте
зор еді, себебі оларжұмысшылардың ұйымдасса зор күш болатынын көрсетті.
АЕФ көсемдері бұл көтерілістің жеңілгенін өздерінің тред-юнионисттік
идеяларын насихаттау үшін, "таптық ымыра" идеяларын тарату үшін пайдаланды.
1893-1894 жж. АЕФ өзінде дағдарыс басталды. Онда социалисттік бағытбас
көтерді, С. Гомперстің саясаты сынала басталды. 1893 ж. АЕФ сьезінде жаңа
бағдарламаның жобасын талқылады. Оған атақты социалист Ф. Дж. Морган
мынандай социалисттік талаптарын енгізуді ұсынды: темір жол, байланыс
жүйесін, шахталарды ұлттандыру; халыққа тегін бастауыш білімін беру; 8
сағаттық жұмыс күнін енгізу.
Ашық түрде АЕФ көсемдері бұл ұсыныстарға қарсы шыққан жоқ. Бірақта 1894 ж.
сьезд барысында бұл бағдарламаны бекіте бастағанда, гомперсисттер барлық
қулықтарын пайдаланып, бұл баптарды өткізбей тастады. Ал 1895 ж. сьезде
гомперсисттер "АЕФ - ның саяси платформасы жоқ" деп жариялады. Сөйтіп, АЕФ
пролетариаттың саяси күресінен бас тартты.
Тресттердің өсуі мен күшеюіне байланысты, таптық күрес шиеленісе
түсті. Пролетариат өзінің буржуазиядан өзгеше тап екенін, өзінің таптық
мүддесі бар екенін айқын сезіне бастады, өздеріне саяси партияның
қажеттігін де айқын түсінді.
1.2. Социалисттік жұмысшы партиясынң ( СЖП) құрылуы. Ондағы идеялық
бағыттар.
Жұмысшылар мен буржуазия арасындағы қайшылықтардың асқынуы жұмысшы
табының белсенділігінің орасан зор өсіп кетуіне әкелді. Негізіннен бұл
күрес экономикалық сипатта өтті. Бірақта оның кейбір көріністері, келешекте
жұмысшылардың саяси партиясының құрылуына қолайлы жағдайдың жасалғанын
көрсетті. Жұмысшы қозғалысының жандануына және социалисттік топтардың
құрылуына үлкен әсер тигізген 1 Интернационалдың американдық секцияларының
құрылуы және қызметі болды. Оның қызметінің нәтижесінде 1876 ж. АҚШ - да
елдің барлық социалисттік ұйымдарын біріктірген АҚШ Жұмысшы партиясы
құрылды. 1877 ж. бастап ол өзін Социалисттік жұмысшы партиясы (СЖП) деп
атай бастады.
Социалисттік қозғалыс бөтен шынайы социализм идеяларына қарсы
ағымдармен күрес барысында дамыды. Бұл социализмге жат ағымдармен күрес
жұмысшы қозғалысының мынандай негізгі мәселелері бойынша жүрді:
жұмысшылардың революциялық ролі; саяси партияның саяси ролі мен сипаты;
социалисттік революцияның даму жолдары; партияның капитализмге қарсы
легалдық және нелегалдық күресі; пролетариаттың табиғи одақтастары туралы.
Құрылғаннан кейін бірінші онжылдықта АҚШ-ғы СЖП лассальяндықтардың
ықпалында болды, себебі оның құрамында неміс иммигранттары басым болған
еді. Интернационалдың платформасында тұрған марксисттердің қарсылығына
қарамастан, американ социалисттік қозғалысында басшылықты лассальяншылдар
алып алды. СЖП - ның ұлттық орынбасары болып лассальяншы Ф. Ван Гаттен
тағайындалды.
Лассальяншылдар өздерімен бірге американ социалисттік қозғалысына
қоғамдық прогресстегі капиталисттік мемлекеттің атқаратын ролі бойынша
өзінің ұсақ буржуазиялық қате көзқарастарын ала келді. Олардың көзқарасы
бойынша, капитализмнің дамуы социализмнің орнауына жол ашады, себебі
орталықтанған өнеркәсіппен пауперленген жұмысшы табының санының өсуі -
социалисттік қайта құруларды ( реформаларды) жасауға негіз болады. Бірақта
социализмді құру үшін, капиталисттерден билікті тартып алу керек, ал оның
негізі және бір-ақ жолы бар - "бәріне бірдей, тікелей дауыс беру, сайлау
хүқын енгізу". Бұл сайлау хүқына ие болған жұмысшылар, сайлау барысында заң
шығару және атқару саласындағы қызмет ететін мекемелерде көпшілік орындарды
жаулап алады. Сондықтан мемлекет барлық билікті өз қолымен жұмысшыларға
бере салады. Қантөгіссіз, бейбіт жолмен автоматикалық тұрде жұмысшылар
саяси билікке ие бола салады.
Бұл лассальяндықтар үсынған схемада пролетариаттың саяси қозғалысы тек
сайлау барысындағы әкімшілік пен парламентте орын алу үшін күрес ретінде
бейнеленді. "Сайлау бюллетені арқылы біз өз көзқарасымызды білдіреміз.
Біздердің негізгі мақсатымыз, - сайлау барысында социалистерді сайлап,
жұмысшыларға тиімді заңдарды жариялау" - деп айтылған еді.
Лассальяндықтардың сайлау барысында шығарған бір үндеуінде олардың жұмысшы
қозғалысында ұстанған негізгі принциптері осындай еді [11].
Олар пролетариаттың саяси күресін тек сайлауға қатысуымен шектесе,
жұмысшы табының экономикалық күрес жүргізуіне мүлдем қарсы еді. Олардың
бағдарламасында пролетариаттың стачкалық және забастовкалық күресін қолдау
туралы баптар жоқ еді. Жұмысшы табының экономикалық күресін қолдамау
келешекте социалисттік партияның бұқара жұмысшы қозғалысынан алшақ қалып
сектаға айналуына әкелер еді. Лассальяншылдарға қарама-қарсы марксисттер
жұмысшылардың экономикалық күресін қолдап отырған еді. Кейін СЖП құрылғанда
марксисттердің талабы бойынша оның бағдарламасына экономикалық күресті
қолдау туралы арнайы бап енгізілген еді: "Пролетарлық таптардың
экономикалық азат етілуі - біздің негізгі мақсатымыз және оған жету үшін
біз барлық күрес тәсілдерін қолданамыз" - деп жазылған еді ол бапта [12].
Марксисттердің әрекеттеріне қарамастан СЖП ХІХ ғ. 80 ж. аяғына дейін
лассальяншылдардың ықпалынан арыла алмады. Бірақта өзінің практикалық
қызметінде СЖП марксисттердің ықпалымен кәсіподақтық қозғалыс пен саяси
күресті ұйымдастырып отырды. Сондықтан бұл уақыттағы құрылған көптеген
кәсіподақтар Ф. Фонердің айтуынша социалисттік партияның ықпалында болды
[13]. Мысалы 1882 ж. құрылған Нью-Йорктың Орталық жұмысшы одағының
бағдарламасында жұмысшы табының экономикалық және саяси күресті қатар
жүргізу керектігі туралы марксисттік принцип бекітілген еді. Социалисттер
оған басшылық етті және оның тәуелсіз жұмысшы саясатын жүргізуіне көмегін
беріп отырды. АҚШ-ның көптеген ірі қалаларында осы уақытта СЖП ықпалындағы
ірі кәсіподақтар құрылды. Жұмысшы қозғалысына социалисттік партияның ықпалы
бүдан да көп болар еді, егерде партияның өзінің ішінде алауыздықтар
болмаса.
ХІХ ғ. соңғы ширегінде АҚШ-ғы социалисттік қозғалысында анархисттік
бағыт айқын көріне бастады. Ол СЖП-ның ХІХ ғ. 80 ж. басындағы сектанттық
догматикалық бағытты үстануынан және жұмысшы табының алдында тұрған нақты
мәселелерді шеше алмауынан туған еді. Бұл уақытта АҚШ-да көптеген
анархисттік топтар қурылды. Американ анархизмінің идеологы болған, 1882 ж.
Германиядан АҚШ-на көшіп келген И. Мост еді. Ол Еуропада күйреген бакунизм
идеясын АҚШ-да жаңғыртуды көздеген болатын. АҚШ-ғы ұсақ буржуазиялық орта
анархизм идеяларының кеңінен тарауға қолайлы болды.
ХІХ ғ. 80 ж. басында Американың көптеген ірі қалаларында СЖП бөлініп
шыққан анархисттік топтар құрыла бастады. Олардың негізгі мүшелері шетел
иммигранттары болды. 1883 ж. Питсбургте болған сьезде бұл топтардың басын
қосып И. Мост Халықаралық жұмысшылар ассоциациясын құрды. Олар кейін
өздерін "Қара Интернационал" деп атайтын болды. Бұл сьезде анархисттердің
кредосы жарияланған Манифест қабылданды. Онда келешекте " мемлекеттің
жойылып, оның орнына өзара тауарлар мен айырбас жасайтын Өнеркәсіптік
ұйымдар билейтін экономикалық жүйенің орнатылатыны" туралы айтылды [14].
Легальдық саяси күрестің нәтижелеріне көңілі қалған социалисттердің бір
тобы анархисттерге еліктеп революциялық қайратты іс-әрекетке көшуге шақыра
бастады. Анархисттердің идеяларын Орталық, Батыс штаттардағы
социалисттердің көсемі А. Парсонс және атақты социалисттік оратор және
журналист А. Шпис қолдай бастады. Олар бұл штаттардың жұмысшыларына ықпал
еткөн Чикагодағы анархисттер клубын құрды. Көптеген анархисттер шығарып
жатқан газеттердің ішінде еңтанымал болған "Аларм" газеті еді. Клубтар
анархисттік идеяларды кеңінен насихаттап отырды, демонстрациялар мен
митингтер ұйымдастырды. Олар сөйлеген сөздерінде жұмысшыларды саяси
күрестен бас тартып, капиталистік қоғам мен өнеркәсіптің тәртібін бұзатын
іс-ірекеттерді жасауға шақырды.
Кейінгі оқиғалар, анархисттік идеялардың американ социалисттік
қозғалысына қандай зиян келтіргенін анық көрсетті. Өздерін социалисттер -
революционерлер деп атаған анархисттердің жүргізген шанқиған насихаты мен
жауапкершіліксіз іс-әрекеттері Американың билеуші топтарына социалисттерге
қарсы саясат жүргізуге сылтау болды. Солардың қызметінің нәтижесінде
Чикаголық бір топ социалист-революционерлерді, мемлекетті жоюға ұмтылған
әрекеттер жасадыңыздар деп жалған кінә тағып тұрмеге жапқан болатын.
Анархисттердің бағдарламасындағы экстремисттік үрандарды пайдаланып, үкімет
социалисттік қозғалысқа қарсы шабуылын бастады. Кейбір мемлекетке
жарамсақтанған кәсіподақтар да бұл социалисттерге қарсы күреске қосылып
кетті [15].
"Хеймаркет ісінен" кейін басталған полициялық қудалаулар анархисттердің
қызметін шамалы шектеді. Көптеген анархисттік клубтар, газеттер, журналдар
жабылды. ХІХ ғ. 90 ж. анархисттер өзінің принциптерін насихаттауды
тоқтатты. Бірақта олар енді активтік іс-әрекеттерден бас тартып, тек 1895
ж. "Аларм" газетін жапқаннан кейін жарық көрген "Рэбел" газетінің
беттерінде жүргізілген дискуссиялармен шектелді. Олар жұмысіиы табының
ұйымдасқан күресін сынға алды, марксисттер қолданған парламенттік саясаттың
принциптеріне қарсы шықты[1б].
Анархизммен күрес барысында СЖП 188б ж. "Социализм мен анархизм -
анатагонисттік жаулар" деген ортақ атаумен брошюра шығарды. Онда "күштеу"
деген терминге марксисттік анықтамалар берілген еді және анархисттер мен
марксисттердің оны түсіну мен қолдануындағы айырмашылықтары ашылып берілген
еді. Бірақта СЖП көсемдері анархизмнің таптық мәнін және американ жұмысшы
және кәсіподақтық қозғалысында кең таралуының себептерін толық ашып бере
алмады.
Лассальяншылдар мен анархисттердің үгіті және олардың фракциялық қозғалысы
жұмысшы қозғалысындағы социалисттердің позицияларын әлсіретті. Бірақта
бүтіндей алғанда социалисттердің жұмысшы қозғалысындағы беделі жоғары бола
берді. Сондықтан ол АҚШ - ғы социалисттік қозғалыстың дамуының стимулы
болды. АҚШ - ғы жұмысшы қозғалысының дамуына зер салып бақылаған Ф. Энгельс
188б ж. басында Ф. Зоргеге былай деп жазған болатын; " Ақыр аяғында айтсақ,
Америкадағы социалисттік қозғалыс әжептәуір табыстарға жетті" [17].
Бұл табыстар 1886 ж. Нью-Йорк қаласының муниципалдық мекемелеріне
сайлау барысында көрінді. СЖП шақыруы бойынша жұмысшылар сайлау барысында
Г. Джорджтың кандитатурасын қолдайды. Оның сайлау платформасы социалисттік
болмағанымен, социалисттердің дұрыс есептері бойынша, ол жұмысшы табының
тәуелсіз саяси әрекеттеріне қозғау салар еді. Осы сайлау барысында Г.
Джордж республикандық партияның өкілін жинаған дауыстары бойынша асып
түсті. Өзінің бұл жемісіне ол социалисттердің жұмысшылар арасында жүргізген
қызу насихаттының арқасында жеткен еді. Бүтіндей алғанда социалисттер
жұмысшы табының ХІХ ғ. 80 жж. ірі қимылдарында көрнекті роль атқарды. " Бұл
уақытта СЖП Америка штаттарындағы жаппай көпшілік жұмысшы қозғалысының
тікелей және белсенді қатысушысы болды" [18].
1889 ж. АҚШ - ғы СЖП лассальяншылдар фракциясының толық жеңіліумен
аяқталды. Партияның басшьілығына келген жаңа көсемдер оның бағдарламасына
көптеген түзетулер енгізді. Біріншіден, кооперативтерге мемлекеттің
тарапынан көмек көрсету қажеттілігі туралы бап алынып тасталды.
Социалисттердің кәсіподақтарда жұмысты күшейту туралы бап енгізілді.
Бағдарламаға бұл бапты енгізуге АЕФ көсемі С. Гомперс қарсылық білдірді,
бірақта оған қарамастан ол енгізілген еді. Соның нәтижесінде
социалисттердің кәсіподақтардың жұмысына ықпалы күшейе бастады.
ІІ -ТАРАУ. ХІХ Ғ. 70-90 ЖЖ. АҚШ - ҒЫ СОЦИАЛИСТТІК ҚОЗҒАЛЫС.
2.1. Социалисттік жұмысшы партиясының (СЖП) Американ еңбек федерациясының
(АЕФ) реформизміне қарсы күресі.
АЕФ - нің пролетариаттың тәуелсіз саяси қозғалысына ұстанған
идеологиялық мақсаттары социалисттердің мақсаттарынан мүлдем өзгеше еді. С.
Гомперс жұмысшылардың социалисттік сана сезімінің оянуына қарсы болды,
сондықтан тред-юнионисттік идеология реформисттік теориялардың тар
шеңберінен шыға алмай қойды. ХІХ ғ. 80-90 жж. жаппай көпшілік жұмысшы
қозғалысының өрлеуіне байланысты социалисттердің бұл консервативтік
идөологияны сынауы негізгі мақсатқа айналды. Жұмысшылар арасындағы СЖП
жүргізіп жатқан социалисттік насихатты нәтижелі болу үшін, тред-юнионисттік
идеологияның ықпалын жою қажет еді. Бұл мақсатты жүзеге асыруды өз қолына
алған 1850 ж. бастап СЖП - ның басшылығына келген Д. Де Леоне болды.
Ол ХІХ ғ. аяғы мен XX ғ. басында американ социалисттік қозғалысына зор
ықпалын тигізген кісі еді. Де Леоне социалисттік прессаның маңызы мен рөлін
көтөрді, баспасөзге партияның жеке меншігін жариялады. 20 жыл бойы өзі
редакторы болып ағылшын тілінде шығарған " Пипл" газеті американ
жұмысшыларының арасында күнбе-күн өз беттерінде социализм идеяларын
насихаттап отырды, пролетариаттың таптық сезімін оятып отырды. Бірақта
сонымен қатар, ол АҚШ - ғы социалисттік қозғалысқа көп зиян әкелген
қателіктерді де жіберді [19].
ХІХғ. 90 ж. АҚШ - да тред-юниондар құрылып бітті. 1889 ж. СЖП - нің
сьезіндегі қабылданған қарарда социалисттердің тред-юниондармен байланысын
бекіту керектігі айтылған еді. Бірақта ХІХ ғ. 90 жж. СЖП бұқара жұмысшы
қозғалысынан оқшауланып қалды. Социалисттерге қарсы бағытта турған АЕФ
басшылары Де Леоне басқарған СЖП жұмысшы және фермерлік қозғалысына қатысты
жіберген догматикалық және сектанттық қателіктерін бетіне басып,
социалисттік партияның халық алдында беделін түсіріп отырды.
Де Леонеде фермерлік қозғалысты дұрыс бағалай алмаған еді. Ол
фермерлерді "орта", "коррупцияланған" өткінші тап және олардың меншігін
социалисттік революция барысында тәркілеу керек деп есептеді. Фермерлерге
осы көзқарасына байланысты ол СЖП мүшелерін популисттік қозғалысты және оны
басқарып отырған Халық партиясын қолдамауға шақырды [20].
АЕФ көсемі С. Гомперс социалисттерді тред-юниондарды социалистік
қозғалысқа "интегрировать" етемін деп жатыр деп жала жатты. С. Гомперстің
бұл бағыты және СЖП - ның кәсіподақтарға қарсы үстанған саясаты ХІХ ғ. 90
жж. социалисттік қозғалыстың дағдарысын туғызды. Сондықтан 1892 ж. сьезде
социалисттер өздерінің ұйымдасқан жұмысшылардан алшақ қалғанын және
пролетариат арасында беделінің түсіп кеткенін мойындауға мәжбүр болды.
Бұл қателікті түзету үшін СЖП басшылары социалисттерді тредюниондарда
социалисттік идеяларын насихаттауды күшейту және ұлттық кәсіподақ
ұйымдарында СЖП ықпалын өсіруге шақырды. Бұл Де Леоненің тред-юниондарға
қатысты үсынған тактиканы "іштен бұрғылау" тактикасы деп атады. Шамалы
уақыт бойы бұл тактика жемісті болды. Жергілікті тред-юниондардағы
жүргізілген социалисттік насихаттың нәтижесінде 1893 ж. АЕФ сьезінде жаңа
бағдарламада гомперсизмнің негізгі идеялары алып тасталынған еді және 10
бабында еңбек қуралдарын ұлттандыру талабы қойылған еді [21].
Бірақта бұл тактика арқылы СЖП АЕФ басшылары мен жергілікті ұлттық
ұйымдардың оппортунизмін жоя алмады. Сондықтан Де Леонө бұл тактикадан бас
тартты. СЖП тред-юниондарда социалисттік насихатты жүргізуді тоқтатты,
пролетариаттың экономикалық күресін қолдауды қойды. Бұл Де Деоне басқарған
СЖП жіберген қатерлі қатесі еді. Сонымен қатар, Де Леоне экономикалық
күресті жүргізіп жатқан жұмысшылыр ұйымдарын сынай бастады. Соның
нәтижесінде СЖП қолдап тұрған соңғы ұлттық кәсіподақ (ОГ) ОРГИ -де бас
тартты. Енді социалисттер барлық тред-юниондардан оқшауланып қалды. Осы
уақыпа Де Леоне кәсіподақтарға қатысты жаңа тактиканы сырттан қысым жасау"
немесе "екі жақты юнионизмді" қолдана бастады.
1895 ж. Де Леоненің ұсынысы бойынша жаңа жұмысшы одағы құрылды. Ол
"Жұмысшы одақтары мен кәсіподақтық ұйымдардың социалисттік Альянсы" деп
аталды. С. Гомперс оны СЖП заңсыз ұрпағы" деп атаған еді. Оның ұйытқысы
болған Нью-Йорк жұмысшы федерациясы, орталық штаттардың кейбір жұмысшы
одақтары мен неміс және еврей тред-юниондары еді. 189б ж. СЖП сьезінде бұл
жаңа кәсіподақтың ұлттық хатшысы Г. Кун оны өзінің мақсаты мен сипаты
бойынша революциялық кәсіподақ деп бағалады. Бұл Альянстың мүшелерінін саны
15 мыңға жетті [22].
АЕФ цехтік одақтарына қарама-қарсы құрылған социалисттік Альянс "таза"
және "қарапайым" тред-юнионизмнің дәстұрлі және консервативтік формаларымен
күресуге бағытталған еді. Бірақта құрылған уақытынан бастап - ақ ол
мақсаттарына жете алмады. Бұл Альянсты құрғанда Де Леоне ол арқылы АЕФ-ның
оппортунизімін жеңіп, АҚШ кәсіподақтық қозғалысын СЖП тәуелді еткісі келген
еді. Бірақта бұл догматикалық саясат нәтижелі болмады. Альянстың мәнін
түсіне бастаған жұмысшылар одан шыға бастады. 1898 ж. баяғы 15 мың мүшеден
4-5 -ақмың мүше қалды [23].
Социалисттік Альянсты құрғанда СЖП басшылары мен идеологтары "таза" және
"қарапайым" тред-юниондарға қарсы "дұрыс инициативаны" ұсынуды көздеген
еді. Олар социалисттерді ішінен "іріп-шіріген" жұмысшы одақтарын тастап,
жаңа "революциялық одақтарды" құруға шақырды. СЖП 1Х сьезді партияның
мүшелерін көне кәсіподақтардан шығаруды ұсынды ( бұл әлі талап емес, ұсыныс
еді). Бірақта бұл ұсыныс СЖП ішінде қызу дебаттарға әкелді. Бұл мәселе
бойынша партия ішінде Де Леоне және оның "екі жақты юнионизм" тактикасына
қарсы бағыт қалыптасты.
2.2. Соцалисттердің фермерлік қозғалысы мен Халықтық партияға көзқарасы.
ХІХ ғ. 70 жж. теміржол корпорациялары, банкирлер, саудагерлер
фермерлерді қанауды күшейтті. Соның нәтижесінде ХІХ ғ. 70-90 жж.
фермерлердің таптық күресі күшейді. Американ фермерлерінің монополисттік
капиталға қарсы күресі ХІХ ғ. 70 жж. грөйнджерлер мен гринбеккерлер
қозғалыстарында көрінді. ХІХ ғ. 80 ж. олардың орындарына фермерлік
альянстардың қозғалыстары келді. 90-шы жылдары фермерлік қозғалыстың
нәтижесінде жаппай көпшілік саяси ұйым - Халық партиясы 1892 ж. құрылды. Де
Леоне басқарған СЖП өзінің 1893 ж. сьезінде Халық партиясына қаталтұрде
қарсы шықты.
СЖП Халық партиясын "плутократияның үстемдігі сияқты, пролетариаттың
мақсаттары мен мүддесіне қарама-қарсы тұрған партия" деп сипаттады.
Келешекте меншігін ұлттандыратын өткінші тап, фермерлер, социалисттердің
ойынша, жұмысшылармен одақтасқанда тек пролетариатқа айналып кетпеуін
көздейді. Сондықтан 1893 сьездің қарарында " жалдамалы еңбекшілердің табы
еш уақытта бұл фермерлік фзғалысты қолдай алмайды" деп жазылып қойды. СЖП
қатардағы мүшелері популисттермен одақтасып кетпеу үшін Де Леоненің үсынысы
бойынша СЖП секцияларының мүшелеріне Халықтық партиясымен байланыс жасауға
қатаң тиым жасалды [24]. Партияның басшыларының Халық партиясынан бойын
аулақ үстауы қатардағы социалисттердің наразылығын туғызды. Көптеген
қатардағы социалисттер бұл партияны қолдап, оның мүшелерінің арасында
социалисттік идеяларды насихаттауға шақырды. Сондықтан СЖП басшыларының
үстанған саясатына қарамастан кейбір социалисттер-марксисттер оны қолдай
бастады.
Популисттерді, сонымен қатар СЖП бағдарламасы мен жарғысын қолдаған,
бірақта оның мүшелігіне кірмеген американ интелигенциясының кейбір өкілдері
де қолдады. Де Леоне оларды "ұйымдаспағандар" деп атайтын еді.
"Индивидуалисттік" социалисттер, Халық партиясына мүше болып, онда
социалистік қозғалыстың шектелгендігін, кәсіподақтарға көзқарастарының
дұрыс еместігін түсініп отырсада, бұл халық қозғалысына қолдау көрсетті.
"Индивидуалисттік" социалисттер арасында көзге түскен Генри Ллойд еді. Өз
заманының ең оқымысты азаматы, атақты публицист, аты шулы "Байлық қоғамға
қарсы" еңбектің авторы, ол 90-шы жылдары популисттік қозғалыста маңызды
прогрессивті роль атқарды. Ол жұмысшыларды фермерлік қозғалысты басқаруға
шақырды, себебі олар " фермерлерге қарағанда қазіргі экономикалық және
әлеуметтік дамудың тенденцияларын анығырақ түсінетін еді және бұл
қозғалысты радикалдық бағытта дамытар еді" [25]. Оның ойынша, фермерлер
келешек саяси билік үшін күресте жұмысшы табының табиғи одақтасы болар еді.
Ол жұмысшылар мен фермерлер арасында одақ құруға шақырды. 1894 ж. шілдеде
Г. Ллойд және М. Дж. Морган басқарған социалисттер Спрингорилдегі
кәсіподақтар конференциясында жұмысшы-популистік одағын құрды. Конференция
барлық жұмысшыларды 1894 ж. аяғында болатын сайлауда " халықтың еңбек
құралдарына қоғамдық меншігін жариялауды" қолдаған Халық партиясының
депутаттарына дауыс беруге шақырды.
Жұмысшы-популисттік блоктың құрылуы монополияларға қарсы халықтың
күресіндегі ілгері басушылық еді. Олардың бағдарламасында халықтың
тресттерге қарсы күресі, олардың меншігіне халықтың ұжымдық меншігін
орнатумен байланыстырылған еді. Бір апта өткеннен кейін, 12 шілде 1894 ж.
Спрингорилд бағдарламасының негізінде Чикагодағы құрылған жұмысшы-
популисттік блок, Иллинойс және ботен де штаттарда құрыла бастады.
Қатардағы социалисттер мен қатар Халықтық партияны социалисттердің
көсемдері де қолдай бастады. Пульман стачкасының басқарушысы Ю. Дебс,
митингте теміржолшыларды популисттерді қолдауға шақыра отырып былай деген
еді: "Мен популиспін, біз барлығымыз бірігіп көне 2 партияға енді есін жия
алмайтындай етіп соққы беруіміз керек. Мен көне демократпын және оны мақтан
етемің. Мен барлықтарыңызды сайлауға келіп, Халық партиясының өкілдерін
қолдауға шақырамын" [26].
Жұмысшылардың фермерлерді қолдап олармен одақтасуының себебі мынада еді:
1. Олар бірігіп үкіметпен күрескен еді;
2. Бірігіп қәсіподақтарда қызмет ететін еді;
3. Фермерлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz