Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметі және оның механизмдері

Пән: Сақтандыру
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 368. 01(574)

Қолжазба құқығында

ӘКЕЖАНОВ ДАНИЯР ҚАНАТҰЛЫ

Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметі және оның механизмдері

«Экономика және басқару теориясы» мамандығы бойынша экономика саласындағы философия докторы (Ph. D. ) академиялық дәрежесін алуға арналған диссертациялық жұмыстың

авторефераты

Қазақстан Республикасы Алматы 2009

Жұмыс әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінде орындалды.

Ғылыми жетекшілері:

экономика ғылымдарының докторы, профессор Шеденов Ө. Қ. ;

философия докторы (Ph. D. ) Шмидт Г.

Рецензенттер:

экономика ғылымдарының докторы Қуатбаева Г. Қ. ;

экономика ғылымдарының докторы, профессор Тинасилов М. Д.

Диссертация 2009 жылдың «16» маусымында сағат 10. 00-де әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінде Мемлекеттік аттестациялау комиссиясының мәжілісінде жүргізіледі. Мекен жайы: 050040, Алматы қаласы, әл-Фараби даңғылы, 71, экономика және бизнес факультеті, 201 аудитория.

Диссертациямен әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінің ғылыми кітапханасында танысуға болады.

Автореферат 2009 жылдың « » маусымында таратылды.

МАК хатшысы

К. Р. Мусина

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Аталған диссертациялық жұмыс бәсекелестік жағдайындағы сақтандыру қызметінің қалыптасу жағдайына талдау жасап, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындауға бағытталған.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында рыноктық әдістермен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады. Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып табылады. Сондықтан, рыноктық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың стратегиялық секторы болып отыр.

Қазақстанда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде, алайда отандық сақтандыру қызметіңің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр. Сақтандыру рыногындағы компаниялардың тұрақты дамуына қарамастан, отандық сақтандыру жүйесінің дамуы төменгі деңгейде қалуда. Оған дәлел сақтандыру сыйлықақыларының республикалық ЖІӨ-ге шаққандағы үлесі 2008 жылы 0, 8% құрап отыр. Дамыған мемлекеттерде бұл көрсеткіш 8-12% құрайды. Сол себепті апаттардың алдын алуға, халыққа әлеуметтік жәрдем көрсету бойынша елеулі мемлекеттік шығындар жұмсауға тура келуде.

Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық стандарттарға сай және қарқынды дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің тұрақты дамуы туралы айту қиын.

Сақтандыру қызметі рыногының жеткіліксіз дамуы сақтандыру компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде болып отыр. Сақтандыру рыногының дамымай қалғандығын және оның Қазақстандағы институционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі рыногы экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.

Отандық сақтандыру қызметі рыногының дамуын тежеп отырған негізгі себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін ашады.

Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды. Атап айту керек, У. Петти, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т. б. ғұлама ғалымдардың математика және экономика бойынша еңбектерінде сақтандырудың негізі қаланып, сақтандыру қорының мәні ашылды және өмірді сақтандыру теориясы ғылыми негізделіп, сақтандырудағы актуарлық есептердің мәселелері өз шешуін тапты деп айтуға болады. Рыноктық әлеуметтік-экономикалық қатынастар жағдайында сақтандыру қызметінің даму мәселелері сақтандыру бизнесін ұйымдастырушы мамандардың еңбектерінде кең талқыланған. Сақтандыру қызметінің мазмұны, оның әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған.

Олардың ішінде К. К. Жүйріков, У. Б. Баймұратов, К. Г. Воблый, Э. А. Вознесенский, А. Г. Грязнова, Е. Ш. Качалова, А. К. Сембеков, Е. Р. Хандшке, Э. С. Гребенщиков, Ю. М. Журавлев, С. Л. Ефимов, Л. А. Мотылев, А. М. Годин, В. Д. Мельников, О. Э. Лер, Ө. Қ. Шеденов, Қ. Е. Құбаев, Қ. Алтынбекұлы және т. б. көптеген ғалымдар бар.

Бұл авторлардың еңбектерінде сақтандыру қызметінің және өнімдерінің жіктелуі қарастырылған және сақтандырудың жеке типтері, түрлері бойынша ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктерінің мәні ашылып көрсетілген, сондай-ақ экономиканың әртүрлі салаларындағы өндірістік және қаржылық қызметтермен байланысты түрлі тәуекелдерді сақтандыруды ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері анықталған.

Отандық және жақын шетелдердегі экономикалық әдебиеттерде сақтандыру бойынша жазылған еңбектер көбіне оқу құралы ретінде жарық көрген. Ал күнделікті басылымдарда жарық көретін мақаларда сақтандыру қызметінің қалыптасуының өзекті мәселелері ғана талқыланады. Бұл басылымдарда сақтандырудың экономикалық аспектілері жеткіліксіз қарастырылған, сондай-ақ қазіргі кездегі жаңа бағыт, сақтандырудағы менеджмент толық сипат алмаған.

Сондықтан, жаңа қоғамдағы сақтандыру қызметінің қалыптасу және даму мәселелерінің өзектілігі, тәжірибелік маңыздылығы және теориялық тұрғыдан жеткіліксіз өңделуі диссертациялық жұмыстың объектісін, пәнін, мақсатын және міндеттерін анықтап отыр.

Диссертациялық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық табиғатын және теориялық негіздерін нақтылап, бәсекелестік жағдайдағы сақтандыру қызметінің қалыптасу жағдайына талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделіп отыр:

бәсекелестік ортадағы сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық мәні мен оның жіктемесін нақтылау;
Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесінің даму эволюциясына баға беру;

сақтандыру қызметінің қалыптасуының маңызды бағыты ретіндегі инвестициялық қызметтің сипаттамасын беру;
қазіргі жағдайдағы сақтандыру қызметін ұйымдастырудың басымды бағыттарын айқындап, оның даму ерекшеліктеріне талдау жасау;
сақтандыру қызметіне әсер етуші тәуекелдердің табиғатын зерттеп, оларды басқару әдістерін нақтылау;

- шетел тәжірибесіне сүйене отырып, сақтандыру қызметінің артықшылықтарын қалыптастырушы стратегияларды белгілеп, отандық тәжірибемен ұштастыру;

Зерттеу нысаны - ұлттық экономиканың әлеуметтік-экономикалық саласы ретіндегі сақтандыру жүйесінің қалыптасуы мен шаруашылық қызметтегі пайда болатын тәуекелдерге қарсы тұратын қаржылық қорғаныс институты ретіндегі сақтандыру қызметі.

Зерттеу пәні - бәсекелестік орта жағдайындағы Қазақстан Республикасы сақтандыру қызметінің ұйымдастырушылық және экономикалық аспектілері болып табылады.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - сақтандыру теориясының мәселелері, тұрақты даму теориясы, сондай-ақ күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені стратегиялық басқару сұрақтарын жан-жақты талдаған танымал отандық және шетелдік ғалымдардың еңбегі диссертациялық зерттеудің жалпы теориялық негізі болып табылады.

Жұмыстың методологиялық негізін сақтандыру қызметін ұйымдастыруға, оның экономикалық интеграция және жаьандану жағдайындағы тұрақты даму мәселелерін шешуге арналған Қазақстан Республикасының заң шығарушы және атқарушы билік органдарының заңнамалық, нормативтік актілері құрайды.

Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде статистикалық мәліметтер, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің, Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілері, қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау Агенттігінің мәліметтері, осы проблемалар бойынша басылымдар мен монографиялар болып табылады.

Осы жұмыста монографиялық зерттеу, ғылыми-абстрактілік әдіс, байқаулар, зерттеулер, салыстырмалар, жүйелі және факторлық талдау, негіздеу, салыстырмалы көрсеткіштер, баланстық әдіс, экономикалық-статистикалық әдістер қолданылды.

Диссертациялық зерттеудің ғылыми жаңалығы. Сақтандыру қызметінің концептуалдық алғышарттарын әзірлеу және маңызды бағыттарын негіздеу болып табылады. Ғылыми жаңалықтың негізгі тұстарына мыналар жатады:

қаржылық шығындарды төмендету мақсатында құрылған және жеке субъектілердің экономикалық тәуекелінің бірігуіне негізделген қаржылық қорғау институты ретіндегі сақтандыру қызметінің экономикалық қатынастар жүйесіндегі орны анықталды;
инвестиция және жинақтау көзі, сонымен қатар жинақтау қоры рөлін орындай отырып, өндіріс процесінің бөлінбес элементі болып табылатын сақтандыру қызметінің ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесіндегі орны мен мәні дәлелденген;
зиянды қайтару мақсатындағы кәсіпкерлік қызметтің ерекше түрі ретінде, заңды және жеке тұлғалардың қызығушылықтарын қорғау жүйесіндегі сақтандыру қызметінің экономикалық мазмұны дәлелденген;
сақтандыруға тиесілі қызметтердің мәні мен маңызы нақтыланып, бұл категорияның өзіндік ерекшелігін сипаттайтын мазмұндық қағидалары айқындалды;
теориялық аспектілерді ғылыми жүйелендіру мен зерттеудің негізінде «инвестициялық портфель» ұғымына авторлық анықтама берілді, яғни ол сақтандыру компанияларына тән қаржылық инструменттердің жиынтығы деп түсіндіріледі;

рыноктың қазіргі даму ерекшеліктерін ескере отырып, шетелдік тәжірибенің тиімді жақтарын отандық сақтандыру жүйесіне қалыптастырып, сақтандыру қызметінің жетілдіру стратегиялары әзірленді.

Қорғауға ұсынылатын негізгі нәтижелер. Тақырыпты зерттеу барысында жаңа көзқарастар, ұсыныстар мен тұжырымдар жасалған, соның ішінде маңыздылары мыналар:

сақтандыру қызметі кәсіпкерлік қызметтің ерекше түрі және экономикалық тәуекелден қорғау институты ретінде;

Қазақстан экономикасындағы сақтандыру жүйесінің қалыптасу жағдайы;
инвестициялық қызмет сақтандыру компаниялары қызметінің табыс көзі ретінде;
отандық сақтандыру қызметінің дамуындағы негізгі проблемалар;
сақтандыру компаниясы қызметінің бәсекеге қабілеттілігін басқару тәсілі ретіндегі тәуекел-менеджмент;
сақтандыру қызметін дамыту перспективасына қатысты үш түрлі балама болжамдар келтірілген.

Зерттеу нәтижесінің практикалық маңыздылығы диссертациядағы теориялық жағдайлар мен практикалық ұсыныстарды сақтандыру ұйымдары мен брокерлік компаниялар қызметтерінде, сақтандыру резервтерін басқарушылар кеңінен пайдалануы мүмкін. Ғылыми зерттеудің материалдарын «Сақтандыру» курсы бойынша лекцияда және семинарлық сабақ жүргізуде қолдануға болады.

Зерттеу нәтижелерінің сыналуы. Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалған.

Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары. Диссертацияның жалпы мазмұны 3 б. т. тұратын 7 ғылыми мақалаларда жария етілген, оның ішінде 3 мақала ҚР Білім және ғылым министрілігінде бекітілген жарияланымдарда, 3 мақала халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдарында жарық көрген.

Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертацияның құрылымы зерттеудің мақсатымен және міндеттерімен анықталып, тақырыпты ашуға негізделген. Диссертациялық жұмыс кіріспе, үш бөлімге біріккен тоғыз бөлімшеден, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады. 11 кесте, 20 суретті қамтиды.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Сақтандыру қызметі ұлттық экономиканың маңызды саласы және тәуекелден қаржылық қорғау институты ретінде әрдайым дамып келеді. Зерттеу тақырыбын таңдап алу осымен байланысты.

1 Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың теориялық-әдістемелік мәселелерінің негіздері:

- экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің экономикалық қатынастар жүйесіндегі орны, мәні зерттеліне отырып, оның қазіргі заманғы Қазақстан экономикасындағы рөлі мен артықшылықтары, белгілері, үрдісі зерделенді; экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің «жүйелік» ұғымдары мен өзара байланыстары, атқаратын қызметтері зерттелініп, жалпы құрылымдық негіздері жіктелінді; сақтандыру саласындағы әртүрлі ғалымдардың ойлары зерделенді.

Рыноктық экономика жағдайында тәуекелдікті тиімді басқарудың негізгі әдісі сақтандыру қызметі болып табылады.

Сақтандыруда өндіріс, айналым, материалдық игіліктерді айырбастау және тұтыну процестерде адамдар арасында қалыптасатын белгілі экономикалық қатынастар іске асады. Ол барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер мен қоғам мүшелеріне шығындарын өтеуде кепілдік береді, яғни көптеген тұлғалар арасында бөлу арқылы заңды немесе жеке тұлғаның мойнына алған шығындарын өтеу әдісі ретінде көрініс береді.

Сақтандыру қызметі - бұл қаржылық тұрақтылықты және төлемқабілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы рыногында пайда алу үшін қордың уақытша бос қаражаттарын пайдалану және дәстүрлі мәміле аясында сақтандыру оқиғаларының туындауы себебінен болған зияндарды қайтару жағдайында, заңды тұлға тарапынан кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың салымдарын (сақтандыру сыйлықақылары) мәміле есебінен төлеу бойынша сақтандыру қорын құруға негізделген кәсіпкерліктің ерекше түрін көрсететін сақтандыру қызметінің қатысушылары арасындағы ерекше тұйықталған қатынастар жиынтығы.

Экономикалық категория ретінде сақтандыру - сақтандырушы мен сақтанушы арасындағы экономикалық қатынастардың жиынтығы, яғни

мүліктің бір бөлігі сақтандыру сыйақысы ретінде (ақшалай немесе натуралды үлгіде) бір субъектіден екінші субъектіге сақтандыру төлемі түрінде сақтандыру оқиғасы туындаған кезде қайтарым жағдайына беріледі.

Сақтандыру және оның қоғамдық экономикалық қатынастардағы жүйесі ұлттық табысты қайта бөлу (айырбастау) сатысынан итеріле отырып, төрт сатыдан тұратын өзіндік ұдайы өндіріс қызметін жүзеге асырады (сурет 1) .

I саты - сақтандырушылармен сақтандыру жарналарын құру және сақтандыру өнімін сату
нәтижесінде сақтандыру төлемдерін өндіру үшін олардан сақтандыру қорын құру.

II саты - сақтандыру топтары, сыныптары, түрлері және басқа бағыттары бойынша сақтандыру қорларын құру және тарату.

III саты - сақтандыру шарттары бойынша (сақтандыру қорларын бағыты бойынша
жұмсау) сақтанушыларға сақтандыру төлемдерін өтеу.

IV саты - сақтанушылардың өтелінген сақтандыру төлемдерін жоғалтқан немесе бүлінген
нысандарын қайта қалпына келтіру үшін қолдануы.

Сурет 1 - Сақтандырудағы экономикалық қатынастарды дамытудың негізгі сатылары. Қоғамдық ұдайы өндіріс сатылары

Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің бірінші сатысы азаматтардың, кәсіпорындардың, мемлекеттік институттардың ерікті және міндетті сақтандыру тізбесі бойынша сақтандыру қорғанысы қызметін сатып ала отырып, нетто-табыстан сақтандырушыларға төлейтін сақтандыру сыйлықақыларының есебінен, сақтандыру қорларын құру арқылы сақтандыру қорғанысын қамтамасыз етеді. Бұл сақтандыру қызметін сатып алу- сату сатысы.

Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің екінші сатысы -сақтандыру қорларын құру және тарату. Бұл сатыда сақтандырушылар біруақытта сақтандыру қорларын құра отырып, оларды сақтандыру

тарифтерінде, бизнес-жоспарда көрсетілген бағыттар бойынша, мемлекеттік нормативтерге (мысалы, сақтандыру қорларын құру және орналастыру ережесіне сәйкес) сай таратады.

Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің үшінші сатысы -сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру жолымен, нақты зардап шеккен сақтанушыларға жоғалтуларын өтеп беру үшін сақтандыру қорын пайдалану арқылы сақтандыру қорғанысының жекелей жүзеге асуымен байланысты.

Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің төртінші сатысы -сақтандыру төлемдерінің сақтанушылардың ие болу, басқару, қолдануымен байланысты мүліктік қызығушылығын, олардың үшінші тұлға алдындағы жауапкершілігін қанағаттандыруды қамтамасыз етуімен байланысты.

Жоғарыда айтылған тұжырымдарды талдай келе, біз «сақтандыру қызметі» терминіне қатысты үш категорияны береміз. Біріншіден, бұл қатысушылар арасында туындайтын экономикалық қызығушылықтарды қорғау тәсілі болып табылады. Екіншіден, сақтандыру қызметі - қоғамдық қатынастар жүйесінің ажырамас бөлшегі болады. Үшіншіден, сақтандыру қызметі - бизнес түрі болып табылады.

Қазақстандағы мемлекеттік сақтандыруды қадағалау жүйесі әрекет етуші заңдарға сүйенеді, оған жалпы құқықтық актілер, арнайы сақтандыру заңнамалары және ведомстволық нормативтік құжаттар кіреді.

Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеу ұлттық сақтандыру жүйесінің дамуын және экономиканың сақтандыру секторын әсерлі бақылауды қамтамасыз етеді.

Бүгінгі таңда Қазақстанда сақтандыру қызметі саласын реттейтін тиімді құрал сақтандыру заңы бар. Алайда, экономиканың бұл саласы халықаралық стандарттар мен қағидаларды қолдана отырып, табысты жетілдіруді қажет етеді. Осы орайда, отандық сақтандыру заңнамаларын тиімді, тұрақты сақтандыру қызметін дамытуға көмек көрсету әрекеттері мен қолдауға, сондай-ақ әртүрлі мемлекеттердің қадағалау органдарымен келешектегі ынтымақтастықты дамытуға бағытталған халықаралық талаптарға сәйкестендіруді қамтамасыз ету қажет.

Сақтандыру ұйымдарының қызметін қадағалау және реттеу жүйесін жетілдіру мақсатында компанияның тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік беретін реттеу механизмдері мен жаңа тәсілдерін әзірлеу қажет.

Шетелдерде сақтандыру институты әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізгі құрамдасы ретінде өте жақсы дамыған, ал біздің елдегі осы саланың жағдайы қарқынды дамытуды талап етеді.

Осыған орай сақтандыру жүйесін қарқынды дамытудың жолы сақтандырушылар мен сақтандыру ұйымдарының салық салу жүйесін жетілдіру болып табылады.

Сақтандыру компанияларының қызметі белгісіздікке негізделетінін назарға ала отырып, сақтандыру компаниясына оның ағымдағы және күтілетін болашақ қаржылық жағдайын көрсететін мүмкін болатын жағдайларды ескеру керек. Осыған орай бүгінгі күні сақтандыру ұйымдарының тәуекелділікті басқару жүйесін құру мәселесі өзекті болып табылады.

2 Қазацстан Республикасындагы сақтандыру цызметініц қалыптасу жагдайына талдау:

- отандық сақтандыру компанияларының қалыптасу жағдайы және өсу динамикасы қарастырылды; сақтандыру сыныптары бойынша жасалған сақтандыру төлемдерінің құрылымы зерделенді; «AMANAT INSURANCE) ) СК» АҚ-ның қызметін талдау жүргізілді.

Еліміздегі сақтандыру ісі әлі толықтай қалыптасып болған жоқ: сақтандыру рыногының даму болашағы сақтандыру секторының өсу динамикасы бойынша бағаланады (кесте 1) .

Кесте 1 - Қазақстанның сақтандыру рыногының негізгі көрсеткіштері

Сақтандыру ұйымдарының санының динамикасын былай байқауға болады: 1998ж. - 71, 2000ж. - 42, 2001ж. - 39, 2002ж. - 33, 2003ж. - 32, 2004ж. - 36, 2005ж. - 37, 2006ж. - 38, 2007ж. - 40, 2008ж. - 42, 2009ж. - 44. 1998 жылмен 2003 жылдар аралығында сақтандыру ұйымдарының саны күрт төмендеген еді, ал 2004 жылдан бастап қайта өсу байқалған.

2009 жылдың 1 ақпанындағы мәлімет бойынша, 44 сақтандыру компаниясының ішінде: 8 - «өмірді сақтандыру» секторында, 36 - «жалпы сақтандыру» секторында, 12 сақтандыру брокері және 55 актуарий өз қызметтерін лицензия негізінде жүзеге асырады.

Сақтандыру рыногының қарқынды дамуы мен жағымды тенденциялары елдегі қолайлы макроэкономикалық жағдайлардан және қарастырылып отырған саладағы тиімді заңнамалық іс-әрекеттен туындаған. Сақтандыру рыногы біздің елде қарқынмен өсіп келеді. Оны жалпы ішкі өнімдегі сақтандыру сыйлықақыларының өсуінен көруге болады, дәл осы көрсеткіш сақтандыру рыногының дамуын сипаттайды (кесте 2) .

Әрбір жыл сайын сақтандырудың Қазақстан экономикасындағы рөлі өсіп келеді. Сақтандыру салымдарының ЖІӨ-ге қатынасы дамыған елдердің көрсеткішінен төмен болғанымен, оның қарқынды өсуі байқалады.

Сақтандырушылар салымдарының көлемінің ЖІӨ-ге деген қатынасы 2008 жылы 0, 83% құраған.

Салыстырмалы түрде алсақ, АҚШ-та ол көрсеткіш 9, 2%, Ұлыбританияда -14, 7%, Германияда - 7, 5%, Францияда - 9, 1%. Осы елдерде жиналған сақтандыру сыйлықақыларының ЖІӨ-ге деген қатынасы әрдайым өсіп келеді.

Алайда, сақтандыру рыногының дамуы ЖІӨ-ге тікелей қатысты емес. Сақтандыру секторының дамуы көптеген факторларға тәуелді, әсіресе, халықтың ақшалай табысының өсуіне, жалпы сақтандыру мәдениетінің дамуына, экономика салаларының жинақтаушы сақтандырумен бәсекелестігінің жетістігіне байланысты дамиды.

2008 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша сақтандыру сыныптары бойынша жасалған сақтандыру төлемдерін қарастырған кезде мынаны айтып кетуге болады:

- міндетті сақтандыруда - көлік құралдары иелерінің азаматтыққұқықтық жауапкершілігін сақтандыру бойынша 47, 6 % (3, 9 млрд. теңге), қызметкердің еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде олардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру бойынша төлемдер 30, 5 % (2, 5 млрд. теңге), өсімдік шаруашылығын сақтандыру бойынша 19, 5 % (1, 6 млрд. теңге) және басқалар бойынша - 2, 4 % болды;

ерікті жеке сақтандыруда - сақтандыру төлемдерінің 74, 3 % (5, 5 млрд. теңге) аурулардан сақтандыру бойынша, жазатайым жағдайлардан сақтандыру бойынша - 12, 2 % (0, 9 млрд. теңге), аннуитеттік сақтандыру бойынша - 9, 5 % (0, 7 млрд. теңге) және өмірді сақтандыру бойынша - 2, 7 % (0, 2 млрд. теңге) болды;
ерікті мүліктік сақтандыруда - 88, 2 % (33, 6 млрд. теңге) басқа да қаржылық шығындардан сақтандыру бойынша, автомобиль көлігін сақтандыру бойынша - 5, 5 % (2, 1 млрд. теңге), мүлікті сақтандыру (автокөлікті, әуе, теміржол, су көлігін және жүкті сақтандыруды қоспағанда) бойынша - 2, 1 % (0, 8 млрд. теңге), басқалар бойынша - 4, 2 % болды.

2008 жылғы он бір айда жасалған сақтандыру төлемдерінің жалпы сомасы бойынша сақтандыру төлемдерінің мейлінше көп көлемі басқа да қаржылық шығындардан сақтандыру сыныбы бойынша сақталып, төлемдердің жиынтық сомасының 62, 7 %-ы болды.

Ескерту - Автормен құрастырылған.

Сурет 2 - Сақтандыру төлемдерінің құрылымы, %-бен

Сақтандыру төлемдері құрылымының динамикасы 2-суретте көрсетілген.

2009 жылдың 1 қаңтарындағы сақтандыру ұйымдарының активтерінің жиынтық көлемі 268 822, 9 млн. теңгені құрап, ол 2008 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 20, 3 %-ға өскен. Оны 3-кестеден көруге болады.

Кесте 3 - Сақтандыру ұйымдары активтерінің құрылымы

Сақтандыру компаниясын таңдаған кезде қала тұрғындары көбіне бағалау критерийлеріне жүгінеді, яғни мұнда таңдау алдыңғы жылдарда халыққа адал қызмет көрсетумен танылған сақтандыру компаниясының пайдасына жасалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.