Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 . тарау. Ұйымдағы бухгалтерлік есеп және аудит
жұмысының ұйымдастыруы
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
Ұйымны экономикалық саясаты
2 . тарау. Ұйымдағы ақшалардың есебі
2.1 Ұйымдағы касса операцияларының есебін ұйымдастыру
Есеп айырысу шотындағы ақшалар есебі
Валюталық және банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалар есебі
Аударылған жолдағы ақшалар
3 . тарау. Ақша қаражаттарының ішкі аудиті
Ұйымның ақшаларын аудиторлық тексерудің маңызы мен мақсаты
3.2 Ақша қаражаттарының қозғалысын ішкі бақылау
3.3 Ақшалардың ішкі аудиті
3.4 Ақша қозғалысын талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1 . тарау. Ұйымдағы бухгалтерлік есеп және аудит
жұмысының ұйымдастыруы
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
Ұйымны экономикалық саясаты
2 . тарау. Ұйымдағы ақшалардың есебі
2.1 Ұйымдағы касса операцияларының есебін ұйымдастыру
Есеп айырысу шотындағы ақшалар есебі
Валюталық және банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалар есебі
Аударылған жолдағы ақшалар
3 . тарау. Ақша қаражаттарының ішкі аудиті
Ұйымның ақшаларын аудиторлық тексерудің маңызы мен мақсаты
3.2 Ақша қаражаттарының қозғалысын ішкі бақылау
3.3 Ақшалардың ішкі аудиті
3.4 Ақша қозғалысын талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Экономиканы нарықтық жолмен жүргізіп және өндірістің сапасын жетілдіру үшін елімізде бірқатар өзгерістердің қажет болғандығы белгілі. Біздің елімізде экономиканы нарықтық жолмен дамыту үшін көптеген реформалар жасалуда. Еліміздің нарықтық қатынастарға сапалы өтуін қамтамасыз ету үшін дамыған капиталистік елдердің және дамушы елдердің өтпелі кезенінің аспектілерінің оң және теріс жақтарын түбегейлі зерттеп, сонымен қатар нарықтық қатынастар жолымен экономикасы дамыған елдер қазіргі таңда қандай деңгейге жеткенін білу қажет болды.
Кез-келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық ұйымындары үшін орындауға міндетті экономикалық қатынастың айқын әрі лайықты ережелерін белгілейді. Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің басты жағдайы болып табылады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесін реформалау 1993-жылғы бухгалтерлік есепті енгізу мен қаржылық есеп беруді дайындаудың халықаралық тәжірибесін зерттеуден басталды. Соған сәйкес мына төмендегі үш жол сарапқа салынып таңдалынды:
Лондондағы бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілері жөнінде комитет (БЕХК) бекіткен бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілерін мойындау;
Еуропалық қауымдастық елдерінде есепті жүргізу ережелерін белгілейтін номері 4- және номері 7- директиваларды қабылдау;
өтпелі экономиканың ұлттық заңдар жиынтығының және Бухгалтерлік есептің халықаралық комитеті бегіткен негізінде бухгалтерлік есепті жүргізудің қалыптасқан іс тәжірибесі ерекшеліктерін негізге ала отырып Бухгалтерлік есепті зерттеп және қайта өңдеп Қазақстан Республикасының ұлттық бухгалтерлік есеп үлгілерін құру.
Бұл таңдаудың қорытындысы бойынша жоғарыда аталғандардың үшінші жолы таңдалынып алынды. Халықаралық талаптарға сай бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін әзірлеу үшін екі жарым жыл уақыт қажет болды. Ал 1995-жылдың желтоқсан айында Қазақстан Республикасының Президенті “Бухгалтерлік есеп туралы” номері 2732- заң күші бар жарлыққа қол қойды. Бұл заңға 2002-жылғы 24-маусымда толықтырулар енгізілді. Ол бухгалтерлік есеп жүйесін белгіледі және заңды тұлғалар үшін есепке алудың негізгі дәйектері мен жалпы ережелерін, ішкі бақылау мен сырттай бағалау талаптарын тағайындады. Сонымен бірге ол Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын, заңды тұлғалары, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тіркелген резидент емес болып табылатын шаруашылық ұйымдарымен олардың өкілдіктері үшін де белгіленді. Тұңғыш рет егемендік алған өз елімізде осы заңға сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің дәйектері заңды түрде қабылданды. Бұл активтер мен міндеттемелердің, меншікті капиталдың, кірістермен шығындар (шығыстар) ретіндегі қаржылық есеп берудің элементтерін анықтай отырып, бухгалтерлік есептің нәтижесін пайдаланудың әдістері мен тәртібін орнықтыратын құжаттар есебінде дем берді. Бухгалтерлік есеп реформасы мақсаттарының бірі мемлекет өкілеттігін меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді бағалау әдістерін пайдалануға беру болып табылады.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекеттері барысында жабдықтаушылармен, олардан алған негізгі құралдар, шикізаттар, материалдар және басқа да товарлы материалдық құндылықтар және көрсетілген қызмет үшін, сатып алушылармен олардың сатып алған товарлары үшін, тапсырма берушілермен орындалған жұмыс және көрсетілген қызмет үшін, несие беруші мекемелермен ссуда және басқа да қаржылық операциялары үшін, бюджетпен әртүрлі шаруашылық операциялары үшін есептеседі.
Ұйымның ақшалары кассада қолма-қол ақша (түрінде) және ақша құжаттары түрінде, банк мекемелеріндегі есеп айырысу және валюталық шоттарында, сондай-ақ ашылған аккредитивтермен арнайы шоттарда, чек кітапшаларында сақталынады. Олардың кіріске алынуы мен жұмсалынуының және сақталынуының дұрыс жолға қойылғандығын есептеп, тіркеп отыру ұйымның бухгалтерия қызметкерлерінің басты мәселесі болып табылады. Шаруашылық ұйымдарының төлем қабілеттілігі, жұмысшы-қызметкерлермен еңбекақы бойынша дер кезінде есеп айырысуы, жабдықтаушы-мердігерлерге және бюджет пен бюджеттен тыс мекемелерге төленетін төлемнің уақытылы жүргізілуі ақша қаражаттары есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуіне байланысты. Сондықтанда қазіргі еліміздің нарықты экономикаға көшуді өзіне ұран етіп ұстаған тұсында қай шаруашылық ұйымында өз жұмысын жүргізуі барысында қаржыға, яғни ақшаға келіп кідіртектеп, ел бюджетіне немесе шетелдердің инвестициясына (қаржы салымына) қол жайып қарап отыруы қай экономистіңде жүрегін жаралап, ойландыратыны сөзсіз. Міне осы тұрғыдан алып қарағанда жоғарыдағы мәселелерді толық шешпегенмен, ол туралы ой қозғайтын, белгілі бір пікір тудыратын “Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті” тақырыбына жазылған диплом жұмысының актуальды, күн талабына сай екедігі анық. Міне осы себептенде диплом жұмысына осы жоғарыда аталған тақырып таңдалынып алынды. Сонымен қатар бұл диплом жұмысын жазуда өндірістік іс-тәжірибеде болған “Бурда-Алатау Пресс” жабық акционерлік қоғамының материалдары пайдаланылды.
Кез-келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық ұйымындары үшін орындауға міндетті экономикалық қатынастың айқын әрі лайықты ережелерін белгілейді. Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің басты жағдайы болып табылады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесін реформалау 1993-жылғы бухгалтерлік есепті енгізу мен қаржылық есеп беруді дайындаудың халықаралық тәжірибесін зерттеуден басталды. Соған сәйкес мына төмендегі үш жол сарапқа салынып таңдалынды:
Лондондағы бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілері жөнінде комитет (БЕХК) бекіткен бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілерін мойындау;
Еуропалық қауымдастық елдерінде есепті жүргізу ережелерін белгілейтін номері 4- және номері 7- директиваларды қабылдау;
өтпелі экономиканың ұлттық заңдар жиынтығының және Бухгалтерлік есептің халықаралық комитеті бегіткен негізінде бухгалтерлік есепті жүргізудің қалыптасқан іс тәжірибесі ерекшеліктерін негізге ала отырып Бухгалтерлік есепті зерттеп және қайта өңдеп Қазақстан Республикасының ұлттық бухгалтерлік есеп үлгілерін құру.
Бұл таңдаудың қорытындысы бойынша жоғарыда аталғандардың үшінші жолы таңдалынып алынды. Халықаралық талаптарға сай бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін әзірлеу үшін екі жарым жыл уақыт қажет болды. Ал 1995-жылдың желтоқсан айында Қазақстан Республикасының Президенті “Бухгалтерлік есеп туралы” номері 2732- заң күші бар жарлыққа қол қойды. Бұл заңға 2002-жылғы 24-маусымда толықтырулар енгізілді. Ол бухгалтерлік есеп жүйесін белгіледі және заңды тұлғалар үшін есепке алудың негізгі дәйектері мен жалпы ережелерін, ішкі бақылау мен сырттай бағалау талаптарын тағайындады. Сонымен бірге ол Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын, заңды тұлғалары, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында тіркелген резидент емес болып табылатын шаруашылық ұйымдарымен олардың өкілдіктері үшін де белгіленді. Тұңғыш рет егемендік алған өз елімізде осы заңға сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің дәйектері заңды түрде қабылданды. Бұл активтер мен міндеттемелердің, меншікті капиталдың, кірістермен шығындар (шығыстар) ретіндегі қаржылық есеп берудің элементтерін анықтай отырып, бухгалтерлік есептің нәтижесін пайдаланудың әдістері мен тәртібін орнықтыратын құжаттар есебінде дем берді. Бухгалтерлік есеп реформасы мақсаттарының бірі мемлекет өкілеттігін меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді бағалау әдістерін пайдалануға беру болып табылады.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекеттері барысында жабдықтаушылармен, олардан алған негізгі құралдар, шикізаттар, материалдар және басқа да товарлы материалдық құндылықтар және көрсетілген қызмет үшін, сатып алушылармен олардың сатып алған товарлары үшін, тапсырма берушілермен орындалған жұмыс және көрсетілген қызмет үшін, несие беруші мекемелермен ссуда және басқа да қаржылық операциялары үшін, бюджетпен әртүрлі шаруашылық операциялары үшін есептеседі.
Ұйымның ақшалары кассада қолма-қол ақша (түрінде) және ақша құжаттары түрінде, банк мекемелеріндегі есеп айырысу және валюталық шоттарында, сондай-ақ ашылған аккредитивтермен арнайы шоттарда, чек кітапшаларында сақталынады. Олардың кіріске алынуы мен жұмсалынуының және сақталынуының дұрыс жолға қойылғандығын есептеп, тіркеп отыру ұйымның бухгалтерия қызметкерлерінің басты мәселесі болып табылады. Шаруашылық ұйымдарының төлем қабілеттілігі, жұмысшы-қызметкерлермен еңбекақы бойынша дер кезінде есеп айырысуы, жабдықтаушы-мердігерлерге және бюджет пен бюджеттен тыс мекемелерге төленетін төлемнің уақытылы жүргізілуі ақша қаражаттары есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуіне байланысты. Сондықтанда қазіргі еліміздің нарықты экономикаға көшуді өзіне ұран етіп ұстаған тұсында қай шаруашылық ұйымында өз жұмысын жүргізуі барысында қаржыға, яғни ақшаға келіп кідіртектеп, ел бюджетіне немесе шетелдердің инвестициясына (қаржы салымына) қол жайып қарап отыруы қай экономистіңде жүрегін жаралап, ойландыратыны сөзсіз. Міне осы тұрғыдан алып қарағанда жоғарыдағы мәселелерді толық шешпегенмен, ол туралы ой қозғайтын, белгілі бір пікір тудыратын “Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті” тақырыбына жазылған диплом жұмысының актуальды, күн талабына сай екедігі анық. Міне осы себептенде диплом жұмысына осы жоғарыда аталған тақырып таңдалынып алынды. Сонымен қатар бұл диплом жұмысын жазуда өндірістік іс-тәжірибеде болған “Бурда-Алатау Пресс” жабық акционерлік қоғамының материалдары пайдаланылды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” 1995-жылғы 26-желтоқсандағы №2732- заңы (2002-жылғы 24-маусымдағы толықтруларымен қоса).
2. Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы” 1998-жылғы 20-қарашадағы №20- заң күші бар жарлығы (2001- жылғы 15- қарашадағы өзгертулер және толықтырулармен).
3. “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” 2001-жылғы 12-маусымдағы №209-ІІ Қазақстан Республикасының салық кодексі.
4. Қазақстан Республикасының Президентінің “Акционерлік қоғамдар туралы” 1998-жылғы 10-шілдедегі №2811- заң күші бар жарлығы.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. “Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары”. Алматы: Кәусар бұлақ, 1999 ж.
6. Бухгалтерлік есеп шоттар кестесі. ҚР Қаржы министрлігі №438. 18.09.2002 ж.
7. Андреев В.Д. “Практический аудит”. М: - Экономика, 1994 ж.
8. Андросов А.М. “Бухгалтерский учет”. М: - Финансы и статистика, 1996ж.
9. Ван Хорн Дж. К. “Основы управления финансами”. М: - Финансы и статистика, 2000 ж.
10. Ержанов М.С. Ержанова А.М. “Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов”. Алматы: - Аудиторская фирма “Ержанов и К”, 2003 ж.
11. Кондраков Н.П. “Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит”. М: - Перспектива, 1994 ж.
12. Кеулімжаев Қ.К. “Қаржылық есеп” Алматы: - Экономика, 2001 ж.
13. Кеулімжаев Қ.К. “Корреспонденция счетов”. Алматы: - БИКО, 2000 ж.
14. Кеулімжаев Қ.К., Тулегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Кұдайбергенов Н.А. ”Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы”. Алматы: - Экономика, 1998 ж.
15. Кутер М.И. ”Теория и принципы бухгалтерского учета”. М: - Финансы и статистика,Экспертное бюро 2000 ж.
16. Крятова Л.А., Эргашев Х.Х. ”Бухгалтерский учет основы теории”. М: - Маркетинг 1999 ж.
17. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. ”Принципы бухгалтерского учета”. Пер. С англ. Под ред. Соколова Я.В. М: - Финансы и статистика, 1999ж.
18. Палий В.Ф., Палий В.В. ”Финансовый учет”. М: - ФБК Прес, 1998 ж.
19. Подольский В.И. ”Аудит”. М: - Аудит, ЮНИТИ, 1997 ж.
1. Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” 1995-жылғы 26-желтоқсандағы №2732- заңы (2002-жылғы 24-маусымдағы толықтруларымен қоса).
2. Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы” 1998-жылғы 20-қарашадағы №20- заң күші бар жарлығы (2001- жылғы 15- қарашадағы өзгертулер және толықтырулармен).
3. “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” 2001-жылғы 12-маусымдағы №209-ІІ Қазақстан Республикасының салық кодексі.
4. Қазақстан Республикасының Президентінің “Акционерлік қоғамдар туралы” 1998-жылғы 10-шілдедегі №2811- заң күші бар жарлығы.
5. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп әдістемесі және аудит Департаменті. “Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары”. Алматы: Кәусар бұлақ, 1999 ж.
6. Бухгалтерлік есеп шоттар кестесі. ҚР Қаржы министрлігі №438. 18.09.2002 ж.
7. Андреев В.Д. “Практический аудит”. М: - Экономика, 1994 ж.
8. Андросов А.М. “Бухгалтерский учет”. М: - Финансы и статистика, 1996ж.
9. Ван Хорн Дж. К. “Основы управления финансами”. М: - Финансы и статистика, 2000 ж.
10. Ержанов М.С. Ержанова А.М. “Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов”. Алматы: - Аудиторская фирма “Ержанов и К”, 2003 ж.
11. Кондраков Н.П. “Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит”. М: - Перспектива, 1994 ж.
12. Кеулімжаев Қ.К. “Қаржылық есеп” Алматы: - Экономика, 2001 ж.
13. Кеулімжаев Қ.К. “Корреспонденция счетов”. Алматы: - БИКО, 2000 ж.
14. Кеулімжаев Қ.К., Тулегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Кұдайбергенов Н.А. ”Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы”. Алматы: - Экономика, 1998 ж.
15. Кутер М.И. ”Теория и принципы бухгалтерского учета”. М: - Финансы и статистика,Экспертное бюро 2000 ж.
16. Крятова Л.А., Эргашев Х.Х. ”Бухгалтерский учет основы теории”. М: - Маркетинг 1999 ж.
17. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. ”Принципы бухгалтерского учета”. Пер. С англ. Под ред. Соколова Я.В. М: - Финансы и статистика, 1999ж.
18. Палий В.Ф., Палий В.В. ”Финансовый учет”. М: - ФБК Прес, 1998 ж.
19. Подольский В.И. ”Аудит”. М: - Аудит, ЮНИТИ, 1997 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ф.И.О.
Д И П Л О М Ж Ұ М Ы С Ы
“Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті”
ғылыми жетекші: ____________
аға оқытушы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 - тарау. Ұйымдағы бухгалтерлік есеп және аудит
жұмысының ұйымдастыруы
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
Ұйымны экономикалық саясаты
2 - тарау. Ұйымдағы ақшалардың есебі
2.1 Ұйымдағы касса операцияларының есебін ұйымдастыру
Есеп айырысу шотындағы ақшалар есебі
Валюталық және банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалар есебі
Аударылған жолдағы ақшалар
3 - тарау. Ақша қаражаттарының ішкі аудиті
Ұйымның ақшаларын аудиторлық тексерудің маңызы мен мақсаты
3.2 Ақша қаражаттарының қозғалысын ішкі бақылау
3.3 Ақшалардың ішкі аудиті
3.4 Ақша қозғалысын талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Экономиканы нарықтық жолмен жүргізіп және өндірістің сапасын жетілдіру үшін
елімізде бірқатар өзгерістердің қажет болғандығы белгілі. Біздің елімізде
экономиканы нарықтық жолмен дамыту үшін көптеген реформалар жасалуда.
Еліміздің нарықтық қатынастарға сапалы өтуін қамтамасыз ету үшін дамыған
капиталистік елдердің және дамушы елдердің өтпелі кезенінің аспектілерінің
оң және теріс жақтарын түбегейлі зерттеп, сонымен қатар нарықтық қатынастар
жолымен экономикасы дамыған елдер қазіргі таңда қандай деңгейге жеткенін
білу қажет болды.
Кез-келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу
іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық ұйымындары үшін орындауға
міндетті экономикалық қатынастың айқын әрі лайықты ережелерін белгілейді.
Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің басты жағдайы
болып табылады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесін реформалау 1993-жылғы
бухгалтерлік есепті енгізу мен қаржылық есеп беруді дайындаудың халықаралық
тәжірибесін зерттеуден басталды. Соған сәйкес мына төмендегі үш жол сарапқа
салынып таңдалынды:
Лондондағы бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілері жөнінде комитет (БЕХК)
бекіткен бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілерін мойындау;
Еуропалық қауымдастық елдерінде есепті жүргізу ережелерін белгілейтін
номері 4- және номері 7- директиваларды қабылдау;
өтпелі экономиканың ұлттық заңдар жиынтығының және Бухгалтерлік есептің
халықаралық комитеті бегіткен негізінде бухгалтерлік есепті жүргізудің
қалыптасқан іс тәжірибесі ерекшеліктерін негізге ала отырып Бухгалтерлік
есепті зерттеп және қайта өңдеп Қазақстан Республикасының ұлттық
бухгалтерлік есеп үлгілерін құру.
Бұл таңдаудың қорытындысы бойынша жоғарыда аталғандардың үшінші жолы
таңдалынып алынды. Халықаралық талаптарға сай бухгалтерлік есептің жаңа
жүйесін әзірлеу үшін екі жарым жыл уақыт қажет болды. Ал 1995-жылдың
желтоқсан айында Қазақстан Республикасының Президенті “Бухгалтерлік есеп
туралы” номері 2732- заң күші бар жарлыққа қол қойды. Бұл заңға 2002-жылғы
24-маусымда толықтырулар енгізілді. Ол бухгалтерлік есеп жүйесін белгіледі
және заңды тұлғалар үшін есепке алудың негізгі дәйектері мен жалпы
ережелерін, ішкі бақылау мен сырттай бағалау талаптарын тағайындады.
Сонымен бірге ол Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын, заңды
тұлғалары, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғалары, сондай-ақ
Қазақстан Республикасында тіркелген резидент емес болып табылатын
шаруашылық ұйымдарымен олардың өкілдіктері үшін де белгіленді. Тұңғыш рет
егемендік алған өз елімізде осы заңға сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп берудің дәйектері заңды түрде қабылданды. Бұл активтер мен
міндеттемелердің, меншікті капиталдың, кірістермен шығындар (шығыстар)
ретіндегі қаржылық есеп берудің элементтерін анықтай отырып, бухгалтерлік
есептің нәтижесін пайдаланудың әдістері мен тәртібін орнықтыратын құжаттар
есебінде дем берді. Бухгалтерлік есеп реформасы мақсаттарының бірі мемлекет
өкілеттігін меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді
бағалау әдістерін пайдалануға беру болып табылады.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекеттері барысында жабдықтаушылармен, олардан алған
негізгі құралдар, шикізаттар, материалдар және басқа да товарлы материалдық
құндылықтар және көрсетілген қызмет үшін, сатып алушылармен олардың сатып
алған товарлары үшін, тапсырма берушілермен орындалған жұмыс және
көрсетілген қызмет үшін, несие беруші мекемелермен ссуда және басқа да
қаржылық операциялары үшін, бюджетпен әртүрлі шаруашылық операциялары үшін
есептеседі.
Ұйымның ақшалары кассада қолма-қол ақша (түрінде) және ақша құжаттары
түрінде, банк мекемелеріндегі есеп айырысу және валюталық шоттарында,
сондай-ақ ашылған аккредитивтермен арнайы шоттарда, чек кітапшаларында
сақталынады. Олардың кіріске алынуы мен жұмсалынуының және сақталынуының
дұрыс жолға қойылғандығын есептеп, тіркеп отыру ұйымның бухгалтерия
қызметкерлерінің басты мәселесі болып табылады. Шаруашылық ұйымдарының
төлем қабілеттілігі, жұмысшы-қызметкерлермен еңбекақы бойынша дер кезінде
есеп айырысуы, жабдықтаушы-мердігерлерге және бюджет пен бюджеттен тыс
мекемелерге төленетін төлемнің уақытылы жүргізілуі ақша қаражаттары
есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуіне байланысты. Сондықтанда қазіргі
еліміздің нарықты экономикаға көшуді өзіне ұран етіп ұстаған тұсында қай
шаруашылық ұйымында өз жұмысын жүргізуі барысында қаржыға, яғни ақшаға
келіп кідіртектеп, ел бюджетіне немесе шетелдердің инвестициясына (қаржы
салымына) қол жайып қарап отыруы қай экономистіңде жүрегін жаралап,
ойландыратыны сөзсіз. Міне осы тұрғыдан алып қарағанда жоғарыдағы
мәселелерді толық шешпегенмен, ол туралы ой қозғайтын, белгілі бір пікір
тудыратын “Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті” тақырыбына жазылған диплом
жұмысының актуальды, күн талабына сай екедігі анық. Міне осы себептенде
диплом жұмысына осы жоғарыда аталған тақырып таңдалынып алынды. Сонымен
қатар бұл диплом жұмысын жазуда өндірістік іс-тәжірибеде болған “Бурда-
Алатау Пресс” жабық акционерлік қоғамының материалдары пайдаланылды.
1-тарау. ҰЙЫМДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ ЖҰМЫСЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
“Бурда – Алатау – Пресс” Қазақ-Герман жабық акционерлік қоғамы 1996 жылығы
11 шілде тіркелініп, ал бұл ұйымды қайта тіркеу 1999 жылы 5-тамызда Алматы
қалалық Әділет басқармасымен жүргізілді. Бұл ұйым Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес келесідей қызметтер көрсетумен айналысады:
редакциялық – баспа қызметі;
жарнама – баспа қызметі;
қайта – сатарлық қызмет;
Ал негізгі емес қызметтеріне:
коммерсиялық – делдалдық қызмет;
аударма қызметі;
ақпараттық – делдалдық қызмет және т.б.
Жабық акционерлік қоғам “Бурда-Алатау-Пресс”-те басқарма органдарына:
жоғарғы орган – акционерлердің жалпы жиналысы;
қызмет көрсету органы – президент;
бақылау органы – ревизиялық комиссия жатады.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда Астана қаласында өзінің
филиалы бар. Бұл филиал 1998 жылы құрылды. Бұл филиалдың басты қызметі
болып басты ұйымның функцияларын атқару болып табылады.
Жабық акционерлік қоғам “Бурда-Алатау-Пресс” 7 жыл қызмет етіп келеді, осы
уақыт аралығында фирма көбінесе дилерлық қызмет атқаруда, яғни Қазақстан
территориясы бойынша баспа өнімдерін таратумен айналысып келуде.
Республиканың оңтүстік астанасы Алматы қаласынан баспа өнімдері Алматы
облысы, Жамбыл облысы, Қызылорда облысы және Оңтүстік Қазақстан облыстары
арқылы таратылады.
1998 жылы құрылған Астана қаласындағы филиал жабық акционерлік қоғам “Бурда-
Алатау-Пресс” қазіргі таңда ең үлкен жеті облыстарды баспа өнімдерімен
қамтамасыз еттіп келеді, яғни оларға Орталық, Шығыс және Батыс Қазақстан
(Қарағанды, Ақмола, Петропавл, Өскемен, Павлодар, Ақтобе, Қостанай
облыстары). Бүгінгі таңда Астана қаласындағы филиал фирманың 40% тауар
айналымын өткізуде. Бұл бастапқы кезден 4 есе көбейгенің көруге болады.
Сурет 1
Товар айналымының географиялық бағыты
ЖАҚ "Бурда-Алатау-Пресс" 2001-2005 жж.
Ұйымның негізгі қызмет көрсету түрі баспа өнімдерін көтерме сауда арқылы
сату болғандықтан, негізгі бағыты Қазақстан териториясында үлкен дилерлық
сеттер ашу. Осыған байланысты Астана қаласында клиенттер аймақ бойынша 36
адамнан 2004 жылы 21 адамға 2005 жылы қысқарғаның көрдік. Сондықтан
аймақтардағы ұсақ ұйымдарды біріктіруге тура келді.
Осындай оқиға Алматы қаласында да байқалды, яғни қала бойынша 2004 жылы 18
клиент болса, қазіргі таңда 2005 жылы 8 үлкен дилерлық мекемелер қалды. Оны
төмендегі 2 суреттен көруге болады.
Сурет 2
Дилерлық сеть ЖАҚ "Бурда-Алатау-Пресс" 2004-2005жж
ЖАҚ “Бурда-Алатау-Прессте” 2005 жыл сәтті өтті, яғни оны 1.1 кестедегі
негізгі қаржылық көрсеткіштерден көруге болады.
Кестеден көріп отырғанымыздай өнімді өткізуден түскен табыс 2004 жылы 38,9%-
тен 2005 жылы 43,6% өскендігін байқауға болады. Бұл өнімнің өзіндік құның
жоғарлату процесінде болып отыр. Табыс салығын салғанға дейінгі табыс
кезені шығындарына өз әсерін тигізді, өйткені әкімшілік шығындар және
өткізу шығындары 2005 жылы 8,2% өсті.
Орташа жұмыс істеу 2 адамға өсіргендігіне қарамастан, жұмыс өнімділігі 2005
жылы 2004 жылмен салыстырғанда 29,3% өсті.
Кесте 1.1
Негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштер
ЖАҚ "Бурда-Алатау-Пресс" 2004-2005 жж.
Көрсеткіштер
Өлшем бірлік.
2001 ж
2002 ж.
Ауытқу (+; -)
Өсу қарқыны
%
1
2
3
4
5
6
7
Табыс
1
Өнімді өткізуден түскен табыс (жұмыс, қызмет)
Мың тг.
329 246
457 308
+128 062
138,9
2
Өнімнің өзіндік құны
(жұмыс, қызмет)
Мың тг.
258 644
371 486
+112 842
143,6
3
Жалпы табыс
Мың. Тг
70 602
85 822
+15 220
121,6
4
Кезең шығындары
Мың. Тг
51 859
56 121
+4 262
108,2
5
Салық салынғанға дейінгі табыс
Мың. Тг
18 743
29 701
+10 958
158,5
6
Рентабельдік
%
5,7
6,5
+0,8
114
7
Орташа жұмыс қабілеті
Адам
27
29
+2
107,5
8
Еңбек өнімділігі
Мың. Тг
12 194,3
15 769,2
+3,575
129,3
Актив өтімділігі және төлем қабілеттілігі
9
Ағымдағы активтер
Мың. Тг
52 667
98 380
+45 713
186,8
10
Ағымдағы міндеттемелер
Мың. Тг
37 249
68 194
+30 945
183,1
11
Ақша қаражаттары
Мың. Тг
4 057
14 907
+10 850
367,4
12
Дебиторлық борыш
Мың. Тг
38 712
91 178
+52 466
235,5
13
Басқа да активтер
Мың. Тг
5 864
6 103
+239
104,1
14
Айналым капиталы
Мың. Тг
15 418
30 186
14 768
195,8
15
Кредиторлық борыш
Мың. Тг
37 249
68 194
+30945
183,1
16
Жалпы өтімділік коэффициенті
1,41
1,44
+0,03
102,1
17
Абсолюттік өтімділік коэффициенті
0,11
0,22
+0,11
200
18
Аралық өтімділік коэффициенті
1,31
1,65
+0,34
126,0
1
2
3
4
5
6
7
19
Жеке айналыммен қамтамасыз ету коэффициенті
0,29
0,31
+0,02
106,9
Активтердің бағалануы.
20
Меншікті капиталдың айналымдылық коэф-фициенті (Ө.Ө.Т.Т. меншікті капитал)
21,4
10,9
-10,5
50,9
21
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэф-фициенті. (айналымдылық саны)
(Ө.Ө.Т.Т. айналымдылық саны).
6,3
4,7
-1,6
74,6
22
Ағымдағы активтердің айналымдылығы (күндері бойынша) (360*Ағымдағы
активтердің орташасы Ө.Ө.Т.Т.)
Күн
57,6
77,5
+19,8
134,6
23
Дебиторлық борыштар айналымдылық коэф-фициенті (Ө.Ө.Т.Т. дебиторлық борыш-
тардың орташасы)
8,5
4,7
-3,8
55,3
24
Дебиторлық борыш-тардың орташа күн айналымдылық коэффициенті (360* орташа
дебиторлық борыш Ө.Ө.Т.Т.)
Күн
42,3
71,8
+29,5
169,7
25
Кредиторлық қарыз-дардың айналымдылық коэффициенті (Ө.Ө.Т.Т. кредиторлық
қарыз-дардың орташасы)
8,8
6,7
-2,1
76,1
26
Кредиторлық қарыз-дардың орташа күн айналымдылығы ( 360 * кредиторлық қарыз-
дардың орташасы Ө.Ө.Т.Т.)
Күн
40,7
53,7
+13
131,9
Осы есептеген көрсеткіштер негізінде келесідей талдау жасауға болады:
- жалпы өтімділік коэффициенті 2005 жылы 1,44 болса, 2004 жылы 1,41
болған. Бұған барлық өтімділік активтердің көбейгендігін және
міндеттемелердің азайғандығы өз әсерін тигізді;
абсолюттік өтімділік коэффициентінің өсуі 2004 жылы 0,11-ден 2005 жылы 0,22-
ге көбейген. Бұған ағымдағы активтердің көбейгендігі өз әсерін тигізді;
аралық өтімділік коэффициенті 2004 жылы 1,31-ден 2005 жылы 1,65-ке көбейді,
яғни жалпы өтімділік міндеттердің өскендігі ақша қаражаттарға ғана емес,
сондай-ақ өткізілген товарлар негізінде де жабуға болады. Бұл коэффициентің
орташа мөлшері 1 ден көп болмауы тиіс;
жеке айналыммен қамтамасыз ету коэффициенті 2004 жылы 1,31 болса, ал 2005
жылы 1,65-ке өскендігін көруге болады. Бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы
жаман еместігін көрсетеді. Сондай-ақ көрсеткіш негізінен бірден көп болуы
тиіс. Біздің жағдайымызда бұл орындалып отыр.
Қорыта айтқанда, “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамының төлем
қабілеттілігі және өтімділігі 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы
жақсарғандығын көруге болады. Бұл көбінесе өнімді өткізумен байланысты
болып отыр. Бірақ та меншікті капитал, ағымдағы активтер, дебиторлық және
кредиторлық борыштар кәсіпорынның іскерлігінің төмендігін көрсетіп отыр.
1.2 Ұйымның экономикалық саясаты
Есеп саясаты есептің жүргізу жиындығын және қаржылық есептің ашылуын
көрсетеді.
“Бурда-Алатау-Пресс” ЖАҚ-ның есеп саясаты осы ұйымды толық сипаттайтын,
сондай-ақ бухгалтерлік есептің ұйымдастырылу ерекшелігін қарастыратын
негізгі және қосымша бөлімдерден тұрады. Бұлардың қатарына:
1. Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп” заңы 26-
желтоқсан 1995-жылы №2732 (24.06.02.ж. өзгертулермен)
2. Қазақстандық бухгалтерлік стандарт.
3. Типтік есеп шоттары №438 18.09.2002 жылы Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлігімен бекітілген.
4. Есеп жүргізу бойынша методикалық нұсқаулар.
Бухгалтерлік есептің мақсаты болып ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс” келесілер болып
табылады:
ұйым тұралы толық және дұрыс ақпараттармен қамтамасыз ету, яғни
кредиторлар, мердігерлер, сатып алушылар, салық органдары және т.б. үшін.
нормаға және смета негізінде негізгі құралдарды, ақша қаражаттарды,
материалдарды, жұмысшыларды және қаржы ресурстарын бақылау;
негативті жағдайларды дер кезінде айту;
Ұйымның бухгалтерлік есебі жабық акционерлік қоғамда “Бурда-Алатау-Пресс”
1С-7.7. програмасымен жабдықталған. Сондай-ақ ұйымда 431, 432, 451, 441,
333, 121-125 шоттарға аналитикалық шоттар ашылған және бұл шоттар ай сайын
карточкаға басылып шығарылып отырады. Ал қалғандары электрондық
дискеталарда сақталады.
Бухгалтерлік есепті сақтау және жою мәліметтері Қазақстан Республикасының
Министірлігімен 30.06.1992 жылғы бекітілген “ Іс-қағаздарының ережелеріне”
сәйкес жүргізіледі.
Сондай-ақ алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасының мемлекеті бекіткен №73
16.11.1994 жылғы құжаттарына сәйкес жүргізіледі.
Ұйымда келесідей алғашқы құжаттар көрсетілген. Бірақ бұл құжаттар
коммерциялық құпия болып табылады:
төлем тапсырмасы;
банк көшірмесі;
кіріс және шығыс кассалық ордер;
келісім шарттар.
Осы құжаттар тек кәсіпорынның президентінің келісімімен ғана берілуі
мүмкін.
“Бурда – Алатау – Пресс” ЖАҚ-ның есеп саясаты ҚР-ның 26-маусым 1995-жылғы
№2732 “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру” деп аталатын заңына
сәйкес жүргізіледі. Базасы болып бухгалтерлік стандарт, методикалық
нұсқаулар, сондай-ақ нормативтік алғашқы құжаттар табылады және
бухгалтерлік есептің негізгі принциптеріде негізге алынған.
Салық есебі және төлемдер Қазақстан Республикасының 12-маусым 2001-жылғы
№209-ІІ Салық Кодексіне сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте есептеу
әдістері қолданылады.
Ұйымның негізігі есеп саясаты жабық акционерлік қоғамда “Бурда-Алатау-
Прессте” келесідей бөлімдерден тұрады:
ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс”-тің бухгалтерлік балансы. Бухгалтерлік есеп
стандарттарының талаптарына негізделіп жасалады;
есептік кезең ЖАҚ “Бурда-Алатау-Прессте” жылдық календарь болып табылады.
Оперативтік ақпараттар үшін, қаржылық-есеп үшін ай сайын жүргізіледі.
Қаржылық есеп бойынша кеткен қателер алдынғы жылға немесе отчеттық кезенге
табыс немесе шығын ретінде қосылады;
БЕС №30 “Қаржылық есеп беруге” байланысты деген бөлімге сәйкес “Бурда-
Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғам “Алматы сауда-қаржы” банкінде өзінің
есеп айрысу шоттары бар. Есеп айрысу 441 “Есеп айрысу шотындағы ақшалар”,
431 “Ел ішіндегі валюталық шоттағы ақша”, 432 “Шетелдегі валюталық
шотындағы ақша”, 451 “Кассадағы ұлттық валютамен қолға берілетін ақша” –
деген шоттар ашылған. Бірақ “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда
шетелдік валютада ақшалары жоқ. Бұл ұйымда ақша қаражаттарының қозғалысы
тура жолды әдіспен есептеледі. Касса операциясы бойынша инвентаризация әр
бір айдың басында жүргізіледі, бастықтың үкімінсіз-ақ. Барлық касса бойынша
тексерулер акт негізінде толтырылады:
табыстар БЕС №5 “Табыс” деген бөліміне сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік
есеп принциптеріне және қаржылық есеп бойынша табыс көрсетілуі тиіс. Табыс
пен шығындар бір уақытта танылады. Негізгі және негізгі емес қызметтен
түскен табыс жиындық табыста көрсетіледі. Табыс келесідей бөлімдерде
танылады:
тауарларды сатудан алынатын табыс;
қызмет көрсетуден алынатын табыс;
девиденттер, пайыздар негізінде алынатын табыс.
Табыс бойынша есептеулер бухгалтерлік есепке алу шоттарының үлгілі
жоспарының 7 бөлімінде есептеледі. “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік
қоғам өнім өндірмегендіктен олар 701 “дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды,
қызметтерді) сатудан алынатын кіріс деген шотқа суп шоттар ашады, яғни
7011 “Дайын өнім”.
Товарлардың өзіндік құны бухгалтерлік корреспонденцияда дебет 301 кредиті
бойынша 701, яғни толығырақ тоқталсақ:
Дт 301 Кт 701 - товарға табыс есептелінді;
Дт 801 Кт 222 – товар есептен шығарылды;
Дт 441 Кт 301 – сатқан товарлар бойынша түсуге тиісті қаражаттар есеп
айырысу шотына түсті;
Дт 451 Кт 701 – товарлар бойынша выручка кірістелінді;
Дт 801 КТ 222 - өзіндік құн есептен шығарылды.
Ұйым міндетті түрде резерв жасау керек. Резерв кәсіпорынның пайдасы
есебінен жасалады. Резерв - капиталды жинақталған сома көбінесе төтенше
жағдайлар болған уақытта және дебиторлық борыш өтелінбеген жағдайда
қолданылады. Күмәнді қарыздар бойынша резервті есептегенде 311 “Күмәнді
талаптар жөніндегі резервтер” шот қолданылады, яғни корреспонденция 301
“Алуға арналған есептеулер” және 821 “Жалпы және әкімшілік шығындар” шоттар
бойынша жүргізіледі. Дебиторлық қарыз үш жыл өткенше төленбесе, онда ол
резервті капитал есебінде төленіледі. Яғни резервтің құрылуы дебет 821
кредит 311, ал резервті пайдаланғанда дебет 311 кредит 301 деген
корреспонденция беріледі. Қолданылмаған резерв сторна әдісін қолдану арқылы
дебет 821 кредит 311 түрінде көрсетіледі.
Негізгі құралдар есебі кәсіпорында БЕС №6 “Негізгі құралдар есебі” және
методикалық нұсқауларға сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте негізгі
құралдарға - өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің бастапқы
құның заттай пішінін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған
жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген
амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни
материалдық активтерді айтамыз. Бухгалтерлік есеп бойынша негізгі құрал 123
“Машиналар мен жабдықтар, беріліс құрылғылары”, 124 “Көлік құралдары”, 125
“Өзге де негізгі құралдар” деген шоттар қолданылады.
Амортизацияны есептеген кезде негізгі құралдардың барлық түрлеріне тура
жолды әдіс қолданылады. Бухгалтерлік есепте 132 “Машиналар мен
жабдықтардың, беріліс құрылғыларының тозуы”, 133 “Көлік құралдардың тозуы”,
134 “Өзге де негізгі құралдардың тозуы” деген шоттарда есептелінеді. Сондай-
ақ Салық кодексінің 20 бет. “Амортизациялық аударымдар және негізгі
құралдар бойынша шегерім” бөліміне сәйкес жүргізіледі. Айта кететін жағдай
негізгі құралдардың ішінде “Мерседес-Бенц” машинасына амортизацияны
есептеген кезде жеделдетілген әдіс қолданылады. Өйткені кәсіпорында
машинаны максималды түрде қолдануда, себебі ұйым баспа өнімдерімен
айналысқандықтан, журналдар мен газеттерді тарату кезінде машина кеңінен
қолданылады.
Негізгі құралдар бойынша инвентаризация жылына бір рет 1 қарашада
жүргізіледі. Комиссия мүшелерін ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс”-тің басшысы
тағайындайды. Негізгі құралдардың бастапқы құнына сатып алу құны, жеткізу
құны, орнату құны, монтаждау, сақтандыру құны және т.б. да кіргізіледі.
Негізгі құралдарды кіріске алғанда №НҚ-1 “Қабылдау-тапсыру актісі”
толтырылады және комиссияның шешімі бойынша актқа қосымша ретінде
техникалық документ (паспорт) тіркелінеді. Сондай-ақ мынадай
корреспонденция жазылады:
Дт 123-125 Кт 671, 687 – накладной немесе счет-фактура бойынша НҚ кіріске
алу.
Сатып алынған негізгі құрал бойынша қосылған құнға салынған салыққа
төмендегідей корреспонденция береміз:
Дт 331 Кт 671, 687.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда негізгі құралдарды іске
асыру президенттің келісімімен жүргізіледі.
Негізгі құралдарды біреуге берген кезде немесе сатқан кезде №НҚ-1 “Қабылдау-
тапсыру актісі” үш дана етіліп толтырылады. Бірінші данасы – берген
кәсіпорында, екінші данасы – алған кәсіпорынға, ал үшші данасы – хабарлау
немесе акцепттелінеді. Негізгі құралдардың баланстық құны бойынша
келесідей корреспонденция жазылады:
Дт 842 “Негізгі құралдардың істен шығуы бойынша шығыстар” Кт 123-125.
Негізгі құралдарды есептен шығарған кезде оларға есептелінген амортизацияға
келесідей корреспонденция беріледі:
Дт 132-134 “Негізгі құралдардың тозуы” Кт 123-125.
Сондай-ақ негізгі құралдарды есептен шығарған кезде жарамды бөлшектерін
есепке алуға болады, сондықтан оларға мынадай корреспонденция беріледі: Дт
205 “Қосалқы бөлшектер” Кт 722 “ Негізгі құралдардың істен шығарылуынан
алынатын табыс”.
Жылдын аяғында негізгі құралдарды есептен шығарған кезде шығын Дт 571 Кт
842 және табыс Дт 722 Кт 571 деген корреспонденция көрсетіледі.
Материалдық емес активтердің есебі БЕС №28 10 қырқүйекте 1999 ж. №490
Минфинмен бекітілген және типтік жоспар кестесіндегі 10-шы “Материалдық
емес активтер” және 11-ші “ Материалдық емес активтердің амортизациясы” деп
аталатын бөлімшеге сәйкес жүргізіледі. Материалдық емес активке белгілі
бір нақтылы табиғи пішіні жоқ, бірақ қандайда бір бағаға, құнға бағаланатын
болғандықтан ұйымға үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс әкелеп
тұратын активтерді айтамыз. Материалдық емес активтер бастапқы құнымен
бағаланады. Амортизациялық аударымдар әрбір объект бойынша жеке-жеке
есептеледі.
Тауарлық-материалдық қорлар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есебінің №7 стандартына сәйкес жүргізіледі, яғни Минфиннің 13 қараша 1996 ж
№3 бекіткен. Товарлардың өзіндік құны сатып алу құны бойынша және баж
салығы, кеден салығы, транспорттық шығындар, жеткізу шығындары және т.б.
шығындар бойынша анықталады.
Бухгалтерлік есепте сатып алынған тауарлар есебі 222 “Алынған тауарлар”
деген шотта есептелінеді. Баспа өнімдері бізге көбінесе Ресейдегі
“Издательский Дом бурда” кәсіпорнынан авиатранспорттық және үлкен
көліктермен жеткізіледі. Бізге келмес бұрын кедендік бақылаудан өтеді,
сосың складка апарылады, кіріске алынады, содан кейін барып өткізіледі.
Баспа өнімдерінің, яғни журналдардың өзіндік құны рессейлік рубльмен
көрсетілген. Сондықтан біз оны кіріске алған кезде Ұлттық Банк бекіткен сол
күндегі теңге айналдырамыз.
Сатып алынған тауардың құнына қосылмаған шығындар 821 “Жалпы және
әкімшілік” шығындар есебінен кетеді.
Өткізу бойынша кеткен шығындар 811 “Дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды,
қызметтерді) сату жөніндегі шығыстар” шотына апарылады. Бұған көбінесе
жарнама шығындары жатқызылады. Шығындарды есептен шығару акт негізінде
жүргізіледі. “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамының президентінің
келісуімен.
Шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының қозғалысы Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есепке алудың №4 “Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп”
және №9 “Шетелдік валютадағы операцияларды есепке алу” – деп аталатын
стандартқа сәйкес жүргізеледі.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғам “Алматы сауда – қаржы”
банкінде Алматы қаласында валюталық шоты бар. 43 (Валюталық шоттағы
ақшалар, яғни ресейлік рубль және АҚШ-тың доллары номиналдық құны бойынша);
431 (ел ішіндегі валюталық шоттағы ақша, оның ішінде ресейлік рубль және
АҚШ-тың доллары); 431-1 (АҚШ доллар түріндегі ақшасы); 431-2 (рессейлік
рубль). Сатып алу және сату бойынша курстық айырма 431 шотта көрсетіледі,
яғни корреспонденция берген кезде 725 “Бағамдар айырмашылығынан алынатын
табыс” және 844 “ Бағам айырмасы бойынша шығыстар” шоттары бойынша
беріледі. Курстық айырма қаржылық есеп берген кезде табыс немесе шығын
ретінде көрсетіледі.
Заңды тұлғалардан ұсталынатын корпоративтік табыс салығы бойынша есеп БЕС
№11 “Табыс салығы” бөліміне сәйкес жүргізіледі. Салық талаптары мен
бухгалтерлік талаптар арасында үнемі айырмашылықтар болып отырады. Көбінесе
бухгалтерлік табыс пен салық табысы арасында айырма болып отырады. Әсірісе
шығындарға байланысты. Оларға:
іс-сапарға кеткен шығындар;
курстық айырма;
айып пұл санкциялары.
Заңды тұлғалардан ұсталынатын корпоративтік табыс салығы шығындарға
жатқызылады да сол отчеттық кезенде есептеледі, яғни Дт 851 “Корпорациялық
табыс салығы бойынша шығындар” Кт 631 “Төленетін корпорациялық табыс
салығы”. Бухгалтерлік табыс - табыс пен шығынның айырмасы түрінде
есептелінеді, яғни бухгалтерлік стандартқа сәйкес.
Жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша есеп. Міндетті түрдегі жинақтаушы
зейнетақы қоры “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда 20 маусым
1997 жылы №136-1 “Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы қоры”
деген заңға сәйкес жүргізіледі. Ұйымда әрбір жұмысшы бойынша зейнетақы
есептелінеді.
2-тарау. ҰЙЫМДАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Ұйымдардағы касса операцияларының есебін ұйымдастыру
Әрбір кәсіпорындар мен фирмалардың, шаруашылық ұйымдардың қолда бар нақты
ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек. Касса арнайы
жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп
жабдықталған, терезесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп жабдықталған,
терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі беретін
қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі материалдарымен қапталып
жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді. Кассадағы нақты ақша
қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып жабылатын сейфте немесе
темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтін кілті мен сургуч басатын мөр
кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа салынып, аузы
жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын яғни ұйымның басшысында
сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне)
мөр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның
түгелділігіне жұмысқа деген немқұрайлықпен салақтық салдарынан
кәсіпорынның, ұйымның шеккен зардабына әдейі қастандықпен немесе арам
ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген
шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді. Кәсіпорындар
мен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкердің тағайындалғаны орналасқаны
жайлы бұйрық шыққанннан кейін касса қызметкері касса операцияларымен
таныстырып, кәсіпорын яғни шаруашылық ұйымдарымен кассир арасында жеке
материалдық жауапкершілікке келісім шарт жасалуы керек. Кәсіпорын, мекеме
немесе ұйым өздерінің есеп айрысу шотынан нақты ақшаны сол есеп айрысу шоты
ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы ғана ала алады. Банк мекемесінен
нақты ақша алу үшін кәсіпорынның, ұйымның қызметкері чек кітапшасындағы
парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы
отырған, яғни кәсіпорынның, ұйымның жұмсауға тиісті нақты қаражаттарының
сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатыны жазылып көрсетуі тиіс.
Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның бас бухгалтері қол қойып осы
ұйымның мөрі басылады.
Яғни айтып кеткендей, ақша қаражаттарын сақтау қабылдау мен беру үшін әрбір
шаруашылық жүргізуші ұйымның кассасы болады.
Касса орналасқан үй-жайы кассалардың техникалық жағынан беріктігі және
өрттен-сақтау сигнализация құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға
сәйкес оқшаулануға әрі жабдықталуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның
материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады.
Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдерді беру үшін ұйым басшысының жазбаша
бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық
толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 45 – “Кассадағы қолма-қол ақша” бөлімшесінің
активті жинақтаушы шоттарында:
451 – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” және
452 – “Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоттарында
жүргізіледі.
“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу
тәртібіне сәйкес жүргізіледі. (24 БЕС).
Кассаға қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған
бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды
тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабалдағаны туралы
түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир “Төлем
таңбаларын анықтау тәртібін” басшылыққа алуға міндетті. Кассаға
қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен
рәсімделеді. Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда ұйым
басшысының рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес.
Жекелеген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир
алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді.
Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені – жазумен,
тиынды- сандармен көрсетеді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
“Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орынына жүретін құжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар
төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның қос бетінде ақша беретін мерзімі
мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер қол
қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем тізімдемесіне
еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алған адамдардың аты-тегінің тұсына
мөртабан соғады немесе “Депозитке салынды” деп қолымен жазып белгі соғады,
берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі; тізімдемеде нақты
төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде жазылады. Егер
төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын болса, төлем
тізімдемесінде: “Тізімдеме бойынша ақша таратқан “деген жазу жазылады.
Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және
шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс
касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іс-сапарға төленген және басқа
да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Егер ақша қаражаттарының
нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс
және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тек құжаттың толтырылған
күні, нөмері мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген
күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің
колдарын; олардың дұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың
болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге
кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады
немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып “Алынды” немесе
“Төленді” деп белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (ү.№КО-4) жүргізеді, ол
нөмерленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын
басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
(көлбеу сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толтырады және кітапта
қалады; екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы
бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің
бет жағынан басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын
бөлігіне сай келетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін
жазу үшін жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына
салып, парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен
жазуды одан әрі жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды.
“Соның ішінде жалақыға “ деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да
көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы
мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені
жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы (кіріс,
шығыс) көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген
ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру
мен ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге
кассир мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады, содан
соң оның деректері 451 – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша”
шотының дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне
көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті мен дебеті есебін
кассир жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың сомалары
біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші жұлдызына
регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас кітаптағы
451 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.
Ұйымның оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі. Қоғамдық
тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты
олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша қаражаттары бойынша
түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді.
Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады. №10346 тамызда шыққан
Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен
есеп айрысатын барлық шаруашылық жүргізуші ұйымдардың (әсіресе, сауда және
қызмет көрсететін кәсіпорындар) Ереже бекітілген. Аталған ережеде тыңшылық
жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын енгізуді ұсынған болатын.
Тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасының көмегімен есептеуді
жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші ұйым тауарын сатып алушыларға
бақылаушы – кассалық машинаның чегін беруге міндетті, өйткені ол сатушы
мен сатып алушының арасындағы алып-сату келісім-шарты бойынша
міндеттемелердінің орындалуын қуаттайды.
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден өткізеді.
Оны тіркеуден өткізу үшін келесідей құжаттарды ұсыну керек: арыз, заңды
тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі, БКМ
(бақылаушы – кассалық машина) паспорты; қолма-қол ақшаны тіркейтін журналы
т.б. Салық органдары арыз бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-ның
белгіленген талапқа сәйкес келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын
тыңшылық жадысы бар бақылау машинасына карточкасын береді. БКМ-ның
пайдалану мерзімі біткен соң салық органына қайтарылады. БКМ қондырған
кезде салық органының өкілетті инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын
қондырғыға пароль енгізеді. Пароль шаруашылық жүргізуші ұйымда тіркеуден
өткен салық органдарында сақталады.
Кәсіпорын кассына түскен түсімді өткізгенде – 451 шоты дебеттеледі де, ал
451 шоттының “Операциялық кассадағы қолма-қол ақша” субшоты кредиттеледі.
Сондай-ақ кассаның кірісі бойынша операциялар №1 саныды журнал-ордердің
ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелініп жүргізіледі.
Мен диплом жұмысын жазу үшін материалдары пайдаланылып отырған “Бурда –
Алатау – Пресс” жабық акционерлік қоғамда бұл жоғарыда айтылған
тәртіптердің барлығы сақталынған. Кәсіпорынның кассасы тиісті түрде
жабдықталған бөлмеде орналастырылған. Ұйымдағы касса операциялары есебінің
дұрыс жүргізілуіне кассир толық жауап береді. Сонымен қатар бас бухгалтер
оның жұмысын күнделікті тексеріп, бақылап отырады. Толтырылатын құжаттардың
барлығы компьютерде жүргізіледі.
Кесте 2.1
Касса ақша қаражаты шоты бойынша
жүргізілетін операциялар
№
Операциялардың
мазмұны
Дебиттеле-
тін шот
Кредиттеле-
тін шот
1
2
3
4
1
Түсуге тиіс дебиторлық борыш сомасы кассаға келіп түсті
451, 452
301
2
Алынған вексел бойынша түсуге тиіс дебиторлық борыш сомасы ұйымның
кассасына келіп түсті
451, 452
302
3
Еншілес, тәуелді серіктестіктердің берешек ақша қаражаттары ұйымның
кассасына келіп түсті
451, 452
321-322
4
Есептелінген сыйақылар бойынша алынуға тиіс дебиторлық борыш сомасы ұйымның
кассасына келіп түсті.
451, 452
332
5
Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс ретінде алған, жұмсалынбаған
(жұмсалынғаннан қалған) ақша қаражаттары ұйымның кассасына қайтарылды.
451, 452
333
6
Жұмысшы-қызметкерлерге артық төленген еңбек ақы сомасы ұйымның кассасына
келіп түсті
451, 452
333
7
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың берешек қарызы кассаға келіп түсті
451, 452
333, 334
8
Алынуға тиісті жал төлемі кассаға келіп түсті.
451, 452
334
9
Қызмет көрсетушілер мен қоюшы мердігерлерге аванс ретінде берілген соманың
артығы ұйымның кассасына қайтарылды.
451, 452
351, 352
10
Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша қаражаттары кассаға келіп түсті.
451, 452
411
1
2
3
4
11
Банктегі арнаулы шоттардан ұйымның кассасына келіп түскен сомалар
451, 452
421-424
12
Банктегі валюталық шоттардан ұйымның кассасына келіп түскен сомалар
452
431, 432
13
Есеп айырысу шотынан ұйымның кассасына алынған сомаларға
451
441
14
Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан қолма-қол келіп түскен ақша
қаражаттары.
451, 452
511
15
Ұйымның сатып алған өз меншігіндегі акциясын қайта сатудан түскен табыс
кассаға келіп түсті.
451, 452
521
16
Банк және банктен тыс мекемелерден несие түрінде алынған сомалар ұйымның
кассасына келіп түсті.
(үй-жай салу үшін берілген)
451, 452
601-603
17
Алдағы кезеңнің (уақыттың) табыстарына жататын сома ұйымның кассасына келіп
түсті.
451, 452
611
18
Дайын өнімдерді сатудан алынатын ақша қаражаты ұйымның кассасына келіп
түсті
451, 452
701
19
Тауарларды сатудан алынатын ақша қаражаты ұйымның кассасына келіп түсті
451, 452
701
20
Материалды емес активтерді сатудан алынатын сома ұйымның кассасына келіп
түсті
451, 452
721
21
Негізгі құралдарды сатудан алынатын сома ұйымның кассасына келіп түсті
451, 452
722
22
Құнды (бағалы) қағаздарды сатудан алынатын сома ұйымның кассасына келіп
түсті
451, 452
723
23
Құнды (бағалы) қағаздардан алынатын дивидендт, пайыз түріндегі табыстар
сомасы ұйымның кассасына келіп түсті
451, 452
724
24
Жағымды бағамдық айырмаға байланысты алынатын табыс сомасы ұйымның
кассасына кіріс етілді
452
725
25
Атқарушы органдардың субсидия ретінде берген ақша қаражаты сомасы ұйымның
кассасына келіп түсті
451, 452
726
26
Демеушілерден көмек ретінде келген ақша қаражаты сомасы ұйымның кассасына
келіп түсті
451, 452
727
27
Сақтандыру келісім шартына сәйкес төтенше жағдайлардың орнын толтыруға
байланысты ұйымның кассасына келіп түскен сома
451, 452
862
2
3
4
28
Сатып алынған материалды емес активтердің бағасы (құны) ұйымның кассасынан
төленді:
-сатылып алынған құны бойынша-
қосылған құн салығы сомасына
101-106
331
451, 452
451, 452
29
Сатып алынған негізгі құралдардың бағасы (құны) ұйымның кассасынан төленді:
-сатылып алынған құны бойынша
-қосылған құн салығы сомасына
121-126
331
451, 452
451, 452
30
Сатып алынған материалды құндылықтардың бағасы (құны) ұйымның кассасынан
төленді:
-сатылып алынған құны бойынша
-қосылған құн салығы сомасына
201-206; 208
331
451, 452
451, 452
31
Сатылып алынған тауарлардың бағасы (құны) ұйымның кассасынан төленді:
-сатылып алынған құны бойынша
-қосылған құн салығы сомасына
222
331
451, 452
451, 452
32
Есеп беруге тиісті адамдарға берілетін ақша қаражаты (іс сапарына, керекті
бұйымдар сатып алу үшін тб) ұйымның кассасынан төленді.
333
451, 452
33
Жұмысшы қызметкерлерге несие ретінде берілетін ақша қаражаты ұйымның
кассасынан төленді.
333
451, 452
34
Қызмет көрсетушілер мен қоюшы мердігерлерге аванс ретінде ұйымның
кассасынан төленген сома
351, 352
451, 452
35
Сатып алынған құнды қағаздардың бағасы ұйымның кассасынан төленді.
401-403
451
36
Кассаға тауарларды, дайын өнімдерді және тағыда басқаларды сатудан түскен
ақшалай түсімдер валюталық шотқа аударылды.
431, 432
452
37
Кассаға тауарларды, дайын өнімдерді және тағыда басқаларды сатудан түскен
ақшалай түсімдер есеп айырысу шотына аударылды.
441
451
38
Банк немесе банктен тыс мекемелерден алынған несиелер сомасы ұйымның
кассасынан қайтарылды.
601-603
451
39
Акционерлер мен үлес қосушыларға есептелінген дивидендтер сомасы ұйымның
кассасынан төленді.
621-622
451
40
Бюджетке есептелінген салық сомалары үшін қарыз ұйымның кассасынан төленді.
639
451, 452
41
Қоюшы мердігерлерге берешек сома ұйымның кассасынан төленді.
671
451, 452
1
2
4
5
42
Жұмысшылармен қызметкерлерге есептелінген еңбекақы, сыйақы сомалары ұйымның
кассасынан төленді.
681
451
43
Ұйымның лауазымды тұлғалар алдындағы борышы кассадан төленді.
682
451
44
Жұмысшы-қызметкерлердің депонеттелген еңбек ақы сомасы ұйымның кассасынан
төленді.
687
451
45
Жұмысшы-қызметкерлердің берген аванстық есебі бойынша оларға қарыз сома
ұйымның кассасынан төленді
687
451, 452
46
Өнімдерді сату барысында пайда болған шығындар ұйымның кассасынан төленді.
811
451
47
Ұйымның әкімшілік шығындары кассадан төленді.
821
451
48
Ұйымның қонақ күту (представительские расходы) шығындары кассадан төленді.
821
451, 452
49
Құнды қағаздарды сатуға байланысты жұмсалынатын шығындар үшін қажетті ақша
қаражаты ұйымның кассасынан төленді.
843
451
2.2 Есеп айрысу шотындағы ақшалардың есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе
үшінші жақтарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын
орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк
шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады:
реквизиттері; келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі; салық
қызмет органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмері; банктің
көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар
тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен оның
жекелеген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасау
үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты; клиенттің салық
есебіне қойылғанын растайтын, салық қызмет органдары берген, белгіленген
үлгідегі құжаты; аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі
берген шаруашылық жүргізуші ұйымның Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік
қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі факісін растайтын
белгіленген үлгідегі құжаты; мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден)
өткендігін, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың
көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан
Республикасы заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық
құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім – шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Егер де банк шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне
хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта
қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім – шартқа сәйкес банктер арқылы
жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру
қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса,
арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша
операцияларды тоқтату (кірістерден басқа) Қазақстан Республикасының заңына
сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына немесе алуға тыйым
салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге
асады. Банктегі есепшоттары бойынша операциялардың жаңартылуы осы
шешімдерді қабылдаған тиісті органдардың жазбаша хабарландыруының немесе
қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.
Жаңадан ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
жарғылық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол үшін
банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал
мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.
Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін банкте келесі құжаттар
пайдаланылады.
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына
қосып есептеу үшін түсім қаражаттарын және қолма-қол ақшамен салынатын
басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы. Хабарлама сиямен бір
дана етіп жазылады; қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және ол
кассаның шығыс ордеріне қоса тіркеледі.
Есеп айрысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 “Есеп айырысу шотындағы
ақша” шотында жүргізіледі. Ұйымның шоттары бойынша банк екі дана етіп бет
есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі болып табылады және ол
бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші ұйымға беріледі, екіншісі –
бет есебі болып қалады.
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің “көшірме үшін” мөрінің
таңбасымен расталынады.
Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның
орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен
бекітілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге қол
қойған операцияны жүргізуші қызметкердің қолымен бірге штамп және осы
құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні көрсетілген
календарлық штемпелі қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе екінші болып
қол қою құқығы бар адамдарға ұйымға почта арқылы жіберілуін немесе банк
клиенттері үшін қолайлы жерде орналастырылған абоненттік жәшік арқылы
жіберілуі мүмкін.
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке карточкада
қойған қолы болуы керек.
Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің қате
аударған сомаларының мән-жайын анықтағанға дейін 441 “Есеп айрысу
шотындағы ақша ” шоты кредитінен 334 – “Басқа да дебеторлық қарыздар”
шотының дебетіне есептен шығарылады, ал есепке алынған сомалар 441-шоттың
дебеті және 687 – “Басқа да кредиторлық қарыздар” шотының кредиті бойынша
көрініс табады.
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Заңды тұлға – шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде, немесе
заңды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш жылдан
астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары жабылады, ал
басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін ұйым осы жөнінде он күндік мерзім
ішінде шот иесінің банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама жасауы
тиіс.
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі
өзгергенде – шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге қайтаруы
керек.
“Бурда – Алатау - Пресс” жабық акцонерік қоғамның есеп айырысу шоты
жоғарыда айтып кеткендей Қазақстан Републикасының “Алматы қаржы – сауда ”
банкісінде ашылған. Ұйымның өз қызметі барысында шетел валютасымен есеп
айырысу жүргізбейді. Ал ұлттық валютамен жасалынатын операциялардың барлығы
Қазақстан Республикасы ұлттық банк мекемесінің бекіткен ережесіне сәйкес
жүргізіледі.
Кесте 2.2
Есеп айырысу шоты
бойынша жүргізілетін операциялар
№
Операциялардың
Мазмұны
Дебиттеле-тін шот
Кредиттеле-тін шот
1
2
3
4
Сатып алушылардан жіберілген өнім, көрсетілген қызмет, істелген жұмыстар
үшін алынуға тиісті сома есеп айырысу шотына келіп түсті
441
301
2
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерден сатылған өнім, көрсетілген қызмет,
істелген жұмыстар үшін алынуға тиісті сома есеп айырысу шотына келіп түсті
441
321-323
3
Есеп айырысу шотына векселмен келіп түскен сома:
- негізгі берешектердің қарыз сомасы
- есептелінген пайыздар (проценттер)
441
441
302
332
4
Жолдағы деп есептелінген ақша қаражаттарының есеп айырысу шотына келіп
түсуі.
441
411
5
Есеп айырысу шотына ұйымның жарғылық қорын толтыру мақсатымен үлес
қосушылардан келіп түскен сома
441
511
6
Өз акциямызды қайта сатудан есеп айырысу шотына келіп түскен табыс
441
521
7
Есеп айырысу шотына жалға алушылардан пайдаланғаны үшін түскен қаржы.
441
724
332 (егер бұрын есептелін-
ген болса)
8
Жалға алушылардан жалға алып пайдаланғаны үшін есептелінген пайыз (процент)
сомасы есеп айырысу шотына келіп түсті.
441
724
(332 егер бұрын есептелін-
ген болса)
9
Есеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ф.И.О.
Д И П Л О М Ж Ұ М Ы С Ы
“Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті”
ғылыми жетекші: ____________
аға оқытушы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 - тарау. Ұйымдағы бухгалтерлік есеп және аудит
жұмысының ұйымдастыруы
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
Ұйымны экономикалық саясаты
2 - тарау. Ұйымдағы ақшалардың есебі
2.1 Ұйымдағы касса операцияларының есебін ұйымдастыру
Есеп айырысу шотындағы ақшалар есебі
Валюталық және банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалар есебі
Аударылған жолдағы ақшалар
3 - тарау. Ақша қаражаттарының ішкі аудиті
Ұйымның ақшаларын аудиторлық тексерудің маңызы мен мақсаты
3.2 Ақша қаражаттарының қозғалысын ішкі бақылау
3.3 Ақшалардың ішкі аудиті
3.4 Ақша қозғалысын талдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Экономиканы нарықтық жолмен жүргізіп және өндірістің сапасын жетілдіру үшін
елімізде бірқатар өзгерістердің қажет болғандығы белгілі. Біздің елімізде
экономиканы нарықтық жолмен дамыту үшін көптеген реформалар жасалуда.
Еліміздің нарықтық қатынастарға сапалы өтуін қамтамасыз ету үшін дамыған
капиталистік елдердің және дамушы елдердің өтпелі кезенінің аспектілерінің
оң және теріс жақтарын түбегейлі зерттеп, сонымен қатар нарықтық қатынастар
жолымен экономикасы дамыған елдер қазіргі таңда қандай деңгейге жеткенін
білу қажет болды.
Кез-келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу
іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық ұйымындары үшін орындауға
міндетті экономикалық қатынастың айқын әрі лайықты ережелерін белгілейді.
Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің басты жағдайы
болып табылады.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесін реформалау 1993-жылғы
бухгалтерлік есепті енгізу мен қаржылық есеп беруді дайындаудың халықаралық
тәжірибесін зерттеуден басталды. Соған сәйкес мына төмендегі үш жол сарапқа
салынып таңдалынды:
Лондондағы бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілері жөнінде комитет (БЕХК)
бекіткен бухгалтерлік есептің халықаралық үлгілерін мойындау;
Еуропалық қауымдастық елдерінде есепті жүргізу ережелерін белгілейтін
номері 4- және номері 7- директиваларды қабылдау;
өтпелі экономиканың ұлттық заңдар жиынтығының және Бухгалтерлік есептің
халықаралық комитеті бегіткен негізінде бухгалтерлік есепті жүргізудің
қалыптасқан іс тәжірибесі ерекшеліктерін негізге ала отырып Бухгалтерлік
есепті зерттеп және қайта өңдеп Қазақстан Республикасының ұлттық
бухгалтерлік есеп үлгілерін құру.
Бұл таңдаудың қорытындысы бойынша жоғарыда аталғандардың үшінші жолы
таңдалынып алынды. Халықаралық талаптарға сай бухгалтерлік есептің жаңа
жүйесін әзірлеу үшін екі жарым жыл уақыт қажет болды. Ал 1995-жылдың
желтоқсан айында Қазақстан Республикасының Президенті “Бухгалтерлік есеп
туралы” номері 2732- заң күші бар жарлыққа қол қойды. Бұл заңға 2002-жылғы
24-маусымда толықтырулар енгізілді. Ол бухгалтерлік есеп жүйесін белгіледі
және заңды тұлғалар үшін есепке алудың негізгі дәйектері мен жалпы
ережелерін, ішкі бақылау мен сырттай бағалау талаптарын тағайындады.
Сонымен бірге ол Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын, заңды
тұлғалары, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғалары, сондай-ақ
Қазақстан Республикасында тіркелген резидент емес болып табылатын
шаруашылық ұйымдарымен олардың өкілдіктері үшін де белгіленді. Тұңғыш рет
егемендік алған өз елімізде осы заңға сәйкес бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп берудің дәйектері заңды түрде қабылданды. Бұл активтер мен
міндеттемелердің, меншікті капиталдың, кірістермен шығындар (шығыстар)
ретіндегі қаржылық есеп берудің элементтерін анықтай отырып, бухгалтерлік
есептің нәтижесін пайдаланудың әдістері мен тәртібін орнықтыратын құжаттар
есебінде дем берді. Бухгалтерлік есеп реформасы мақсаттарының бірі мемлекет
өкілеттігін меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді
бағалау әдістерін пайдалануға беру болып табылады.
Ұйымның шаруашылық іс-әрекеттері барысында жабдықтаушылармен, олардан алған
негізгі құралдар, шикізаттар, материалдар және басқа да товарлы материалдық
құндылықтар және көрсетілген қызмет үшін, сатып алушылармен олардың сатып
алған товарлары үшін, тапсырма берушілермен орындалған жұмыс және
көрсетілген қызмет үшін, несие беруші мекемелермен ссуда және басқа да
қаржылық операциялары үшін, бюджетпен әртүрлі шаруашылық операциялары үшін
есептеседі.
Ұйымның ақшалары кассада қолма-қол ақша (түрінде) және ақша құжаттары
түрінде, банк мекемелеріндегі есеп айырысу және валюталық шоттарында,
сондай-ақ ашылған аккредитивтермен арнайы шоттарда, чек кітапшаларында
сақталынады. Олардың кіріске алынуы мен жұмсалынуының және сақталынуының
дұрыс жолға қойылғандығын есептеп, тіркеп отыру ұйымның бухгалтерия
қызметкерлерінің басты мәселесі болып табылады. Шаруашылық ұйымдарының
төлем қабілеттілігі, жұмысшы-қызметкерлермен еңбекақы бойынша дер кезінде
есеп айырысуы, жабдықтаушы-мердігерлерге және бюджет пен бюджеттен тыс
мекемелерге төленетін төлемнің уақытылы жүргізілуі ақша қаражаттары
есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуіне байланысты. Сондықтанда қазіргі
еліміздің нарықты экономикаға көшуді өзіне ұран етіп ұстаған тұсында қай
шаруашылық ұйымында өз жұмысын жүргізуі барысында қаржыға, яғни ақшаға
келіп кідіртектеп, ел бюджетіне немесе шетелдердің инвестициясына (қаржы
салымына) қол жайып қарап отыруы қай экономистіңде жүрегін жаралап,
ойландыратыны сөзсіз. Міне осы тұрғыдан алып қарағанда жоғарыдағы
мәселелерді толық шешпегенмен, ол туралы ой қозғайтын, белгілі бір пікір
тудыратын “Ақшалардың есебі мен ішкі аудиті” тақырыбына жазылған диплом
жұмысының актуальды, күн талабына сай екедігі анық. Міне осы себептенде
диплом жұмысына осы жоғарыда аталған тақырып таңдалынып алынды. Сонымен
қатар бұл диплом жұмысын жазуда өндірістік іс-тәжірибеде болған “Бурда-
Алатау Пресс” жабық акционерлік қоғамының материалдары пайдаланылды.
1-тарау. ҰЙЫМДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ ЖҰМЫСЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
“Бурда – Алатау – Пресс” Қазақ-Герман жабық акционерлік қоғамы 1996 жылығы
11 шілде тіркелініп, ал бұл ұйымды қайта тіркеу 1999 жылы 5-тамызда Алматы
қалалық Әділет басқармасымен жүргізілді. Бұл ұйым Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес келесідей қызметтер көрсетумен айналысады:
редакциялық – баспа қызметі;
жарнама – баспа қызметі;
қайта – сатарлық қызмет;
Ал негізгі емес қызметтеріне:
коммерсиялық – делдалдық қызмет;
аударма қызметі;
ақпараттық – делдалдық қызмет және т.б.
Жабық акционерлік қоғам “Бурда-Алатау-Пресс”-те басқарма органдарына:
жоғарғы орган – акционерлердің жалпы жиналысы;
қызмет көрсету органы – президент;
бақылау органы – ревизиялық комиссия жатады.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда Астана қаласында өзінің
филиалы бар. Бұл филиал 1998 жылы құрылды. Бұл филиалдың басты қызметі
болып басты ұйымның функцияларын атқару болып табылады.
Жабық акционерлік қоғам “Бурда-Алатау-Пресс” 7 жыл қызмет етіп келеді, осы
уақыт аралығында фирма көбінесе дилерлық қызмет атқаруда, яғни Қазақстан
территориясы бойынша баспа өнімдерін таратумен айналысып келуде.
Республиканың оңтүстік астанасы Алматы қаласынан баспа өнімдері Алматы
облысы, Жамбыл облысы, Қызылорда облысы және Оңтүстік Қазақстан облыстары
арқылы таратылады.
1998 жылы құрылған Астана қаласындағы филиал жабық акционерлік қоғам “Бурда-
Алатау-Пресс” қазіргі таңда ең үлкен жеті облыстарды баспа өнімдерімен
қамтамасыз еттіп келеді, яғни оларға Орталық, Шығыс және Батыс Қазақстан
(Қарағанды, Ақмола, Петропавл, Өскемен, Павлодар, Ақтобе, Қостанай
облыстары). Бүгінгі таңда Астана қаласындағы филиал фирманың 40% тауар
айналымын өткізуде. Бұл бастапқы кезден 4 есе көбейгенің көруге болады.
Сурет 1
Товар айналымының географиялық бағыты
ЖАҚ "Бурда-Алатау-Пресс" 2001-2005 жж.
Ұйымның негізгі қызмет көрсету түрі баспа өнімдерін көтерме сауда арқылы
сату болғандықтан, негізгі бағыты Қазақстан териториясында үлкен дилерлық
сеттер ашу. Осыған байланысты Астана қаласында клиенттер аймақ бойынша 36
адамнан 2004 жылы 21 адамға 2005 жылы қысқарғаның көрдік. Сондықтан
аймақтардағы ұсақ ұйымдарды біріктіруге тура келді.
Осындай оқиға Алматы қаласында да байқалды, яғни қала бойынша 2004 жылы 18
клиент болса, қазіргі таңда 2005 жылы 8 үлкен дилерлық мекемелер қалды. Оны
төмендегі 2 суреттен көруге болады.
Сурет 2
Дилерлық сеть ЖАҚ "Бурда-Алатау-Пресс" 2004-2005жж
ЖАҚ “Бурда-Алатау-Прессте” 2005 жыл сәтті өтті, яғни оны 1.1 кестедегі
негізгі қаржылық көрсеткіштерден көруге болады.
Кестеден көріп отырғанымыздай өнімді өткізуден түскен табыс 2004 жылы 38,9%-
тен 2005 жылы 43,6% өскендігін байқауға болады. Бұл өнімнің өзіндік құның
жоғарлату процесінде болып отыр. Табыс салығын салғанға дейінгі табыс
кезені шығындарына өз әсерін тигізді, өйткені әкімшілік шығындар және
өткізу шығындары 2005 жылы 8,2% өсті.
Орташа жұмыс істеу 2 адамға өсіргендігіне қарамастан, жұмыс өнімділігі 2005
жылы 2004 жылмен салыстырғанда 29,3% өсті.
Кесте 1.1
Негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштер
ЖАҚ "Бурда-Алатау-Пресс" 2004-2005 жж.
Көрсеткіштер
Өлшем бірлік.
2001 ж
2002 ж.
Ауытқу (+; -)
Өсу қарқыны
%
1
2
3
4
5
6
7
Табыс
1
Өнімді өткізуден түскен табыс (жұмыс, қызмет)
Мың тг.
329 246
457 308
+128 062
138,9
2
Өнімнің өзіндік құны
(жұмыс, қызмет)
Мың тг.
258 644
371 486
+112 842
143,6
3
Жалпы табыс
Мың. Тг
70 602
85 822
+15 220
121,6
4
Кезең шығындары
Мың. Тг
51 859
56 121
+4 262
108,2
5
Салық салынғанға дейінгі табыс
Мың. Тг
18 743
29 701
+10 958
158,5
6
Рентабельдік
%
5,7
6,5
+0,8
114
7
Орташа жұмыс қабілеті
Адам
27
29
+2
107,5
8
Еңбек өнімділігі
Мың. Тг
12 194,3
15 769,2
+3,575
129,3
Актив өтімділігі және төлем қабілеттілігі
9
Ағымдағы активтер
Мың. Тг
52 667
98 380
+45 713
186,8
10
Ағымдағы міндеттемелер
Мың. Тг
37 249
68 194
+30 945
183,1
11
Ақша қаражаттары
Мың. Тг
4 057
14 907
+10 850
367,4
12
Дебиторлық борыш
Мың. Тг
38 712
91 178
+52 466
235,5
13
Басқа да активтер
Мың. Тг
5 864
6 103
+239
104,1
14
Айналым капиталы
Мың. Тг
15 418
30 186
14 768
195,8
15
Кредиторлық борыш
Мың. Тг
37 249
68 194
+30945
183,1
16
Жалпы өтімділік коэффициенті
1,41
1,44
+0,03
102,1
17
Абсолюттік өтімділік коэффициенті
0,11
0,22
+0,11
200
18
Аралық өтімділік коэффициенті
1,31
1,65
+0,34
126,0
1
2
3
4
5
6
7
19
Жеке айналыммен қамтамасыз ету коэффициенті
0,29
0,31
+0,02
106,9
Активтердің бағалануы.
20
Меншікті капиталдың айналымдылық коэф-фициенті (Ө.Ө.Т.Т. меншікті капитал)
21,4
10,9
-10,5
50,9
21
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэф-фициенті. (айналымдылық саны)
(Ө.Ө.Т.Т. айналымдылық саны).
6,3
4,7
-1,6
74,6
22
Ағымдағы активтердің айналымдылығы (күндері бойынша) (360*Ағымдағы
активтердің орташасы Ө.Ө.Т.Т.)
Күн
57,6
77,5
+19,8
134,6
23
Дебиторлық борыштар айналымдылық коэф-фициенті (Ө.Ө.Т.Т. дебиторлық борыш-
тардың орташасы)
8,5
4,7
-3,8
55,3
24
Дебиторлық борыш-тардың орташа күн айналымдылық коэффициенті (360* орташа
дебиторлық борыш Ө.Ө.Т.Т.)
Күн
42,3
71,8
+29,5
169,7
25
Кредиторлық қарыз-дардың айналымдылық коэффициенті (Ө.Ө.Т.Т. кредиторлық
қарыз-дардың орташасы)
8,8
6,7
-2,1
76,1
26
Кредиторлық қарыз-дардың орташа күн айналымдылығы ( 360 * кредиторлық қарыз-
дардың орташасы Ө.Ө.Т.Т.)
Күн
40,7
53,7
+13
131,9
Осы есептеген көрсеткіштер негізінде келесідей талдау жасауға болады:
- жалпы өтімділік коэффициенті 2005 жылы 1,44 болса, 2004 жылы 1,41
болған. Бұған барлық өтімділік активтердің көбейгендігін және
міндеттемелердің азайғандығы өз әсерін тигізді;
абсолюттік өтімділік коэффициентінің өсуі 2004 жылы 0,11-ден 2005 жылы 0,22-
ге көбейген. Бұған ағымдағы активтердің көбейгендігі өз әсерін тигізді;
аралық өтімділік коэффициенті 2004 жылы 1,31-ден 2005 жылы 1,65-ке көбейді,
яғни жалпы өтімділік міндеттердің өскендігі ақша қаражаттарға ғана емес,
сондай-ақ өткізілген товарлар негізінде де жабуға болады. Бұл коэффициентің
орташа мөлшері 1 ден көп болмауы тиіс;
жеке айналыммен қамтамасыз ету коэффициенті 2004 жылы 1,31 болса, ал 2005
жылы 1,65-ке өскендігін көруге болады. Бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы
жаман еместігін көрсетеді. Сондай-ақ көрсеткіш негізінен бірден көп болуы
тиіс. Біздің жағдайымызда бұл орындалып отыр.
Қорыта айтқанда, “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамының төлем
қабілеттілігі және өтімділігі 2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы
жақсарғандығын көруге болады. Бұл көбінесе өнімді өткізумен байланысты
болып отыр. Бірақ та меншікті капитал, ағымдағы активтер, дебиторлық және
кредиторлық борыштар кәсіпорынның іскерлігінің төмендігін көрсетіп отыр.
1.2 Ұйымның экономикалық саясаты
Есеп саясаты есептің жүргізу жиындығын және қаржылық есептің ашылуын
көрсетеді.
“Бурда-Алатау-Пресс” ЖАҚ-ның есеп саясаты осы ұйымды толық сипаттайтын,
сондай-ақ бухгалтерлік есептің ұйымдастырылу ерекшелігін қарастыратын
негізгі және қосымша бөлімдерден тұрады. Бұлардың қатарына:
1. Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп” заңы 26-
желтоқсан 1995-жылы №2732 (24.06.02.ж. өзгертулермен)
2. Қазақстандық бухгалтерлік стандарт.
3. Типтік есеп шоттары №438 18.09.2002 жылы Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлігімен бекітілген.
4. Есеп жүргізу бойынша методикалық нұсқаулар.
Бухгалтерлік есептің мақсаты болып ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс” келесілер болып
табылады:
ұйым тұралы толық және дұрыс ақпараттармен қамтамасыз ету, яғни
кредиторлар, мердігерлер, сатып алушылар, салық органдары және т.б. үшін.
нормаға және смета негізінде негізгі құралдарды, ақша қаражаттарды,
материалдарды, жұмысшыларды және қаржы ресурстарын бақылау;
негативті жағдайларды дер кезінде айту;
Ұйымның бухгалтерлік есебі жабық акционерлік қоғамда “Бурда-Алатау-Пресс”
1С-7.7. програмасымен жабдықталған. Сондай-ақ ұйымда 431, 432, 451, 441,
333, 121-125 шоттарға аналитикалық шоттар ашылған және бұл шоттар ай сайын
карточкаға басылып шығарылып отырады. Ал қалғандары электрондық
дискеталарда сақталады.
Бухгалтерлік есепті сақтау және жою мәліметтері Қазақстан Республикасының
Министірлігімен 30.06.1992 жылғы бекітілген “ Іс-қағаздарының ережелеріне”
сәйкес жүргізіледі.
Сондай-ақ алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасының мемлекеті бекіткен №73
16.11.1994 жылғы құжаттарына сәйкес жүргізіледі.
Ұйымда келесідей алғашқы құжаттар көрсетілген. Бірақ бұл құжаттар
коммерциялық құпия болып табылады:
төлем тапсырмасы;
банк көшірмесі;
кіріс және шығыс кассалық ордер;
келісім шарттар.
Осы құжаттар тек кәсіпорынның президентінің келісімімен ғана берілуі
мүмкін.
“Бурда – Алатау – Пресс” ЖАҚ-ның есеп саясаты ҚР-ның 26-маусым 1995-жылғы
№2732 “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру” деп аталатын заңына
сәйкес жүргізіледі. Базасы болып бухгалтерлік стандарт, методикалық
нұсқаулар, сондай-ақ нормативтік алғашқы құжаттар табылады және
бухгалтерлік есептің негізгі принциптеріде негізге алынған.
Салық есебі және төлемдер Қазақстан Республикасының 12-маусым 2001-жылғы
№209-ІІ Салық Кодексіне сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте есептеу
әдістері қолданылады.
Ұйымның негізігі есеп саясаты жабық акционерлік қоғамда “Бурда-Алатау-
Прессте” келесідей бөлімдерден тұрады:
ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс”-тің бухгалтерлік балансы. Бухгалтерлік есеп
стандарттарының талаптарына негізделіп жасалады;
есептік кезең ЖАҚ “Бурда-Алатау-Прессте” жылдық календарь болып табылады.
Оперативтік ақпараттар үшін, қаржылық-есеп үшін ай сайын жүргізіледі.
Қаржылық есеп бойынша кеткен қателер алдынғы жылға немесе отчеттық кезенге
табыс немесе шығын ретінде қосылады;
БЕС №30 “Қаржылық есеп беруге” байланысты деген бөлімге сәйкес “Бурда-
Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғам “Алматы сауда-қаржы” банкінде өзінің
есеп айрысу шоттары бар. Есеп айрысу 441 “Есеп айрысу шотындағы ақшалар”,
431 “Ел ішіндегі валюталық шоттағы ақша”, 432 “Шетелдегі валюталық
шотындағы ақша”, 451 “Кассадағы ұлттық валютамен қолға берілетін ақша” –
деген шоттар ашылған. Бірақ “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда
шетелдік валютада ақшалары жоқ. Бұл ұйымда ақша қаражаттарының қозғалысы
тура жолды әдіспен есептеледі. Касса операциясы бойынша инвентаризация әр
бір айдың басында жүргізіледі, бастықтың үкімінсіз-ақ. Барлық касса бойынша
тексерулер акт негізінде толтырылады:
табыстар БЕС №5 “Табыс” деген бөліміне сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік
есеп принциптеріне және қаржылық есеп бойынша табыс көрсетілуі тиіс. Табыс
пен шығындар бір уақытта танылады. Негізгі және негізгі емес қызметтен
түскен табыс жиындық табыста көрсетіледі. Табыс келесідей бөлімдерде
танылады:
тауарларды сатудан алынатын табыс;
қызмет көрсетуден алынатын табыс;
девиденттер, пайыздар негізінде алынатын табыс.
Табыс бойынша есептеулер бухгалтерлік есепке алу шоттарының үлгілі
жоспарының 7 бөлімінде есептеледі. “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік
қоғам өнім өндірмегендіктен олар 701 “дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды,
қызметтерді) сатудан алынатын кіріс деген шотқа суп шоттар ашады, яғни
7011 “Дайын өнім”.
Товарлардың өзіндік құны бухгалтерлік корреспонденцияда дебет 301 кредиті
бойынша 701, яғни толығырақ тоқталсақ:
Дт 301 Кт 701 - товарға табыс есептелінді;
Дт 801 Кт 222 – товар есептен шығарылды;
Дт 441 Кт 301 – сатқан товарлар бойынша түсуге тиісті қаражаттар есеп
айырысу шотына түсті;
Дт 451 Кт 701 – товарлар бойынша выручка кірістелінді;
Дт 801 КТ 222 - өзіндік құн есептен шығарылды.
Ұйым міндетті түрде резерв жасау керек. Резерв кәсіпорынның пайдасы
есебінен жасалады. Резерв - капиталды жинақталған сома көбінесе төтенше
жағдайлар болған уақытта және дебиторлық борыш өтелінбеген жағдайда
қолданылады. Күмәнді қарыздар бойынша резервті есептегенде 311 “Күмәнді
талаптар жөніндегі резервтер” шот қолданылады, яғни корреспонденция 301
“Алуға арналған есептеулер” және 821 “Жалпы және әкімшілік шығындар” шоттар
бойынша жүргізіледі. Дебиторлық қарыз үш жыл өткенше төленбесе, онда ол
резервті капитал есебінде төленіледі. Яғни резервтің құрылуы дебет 821
кредит 311, ал резервті пайдаланғанда дебет 311 кредит 301 деген
корреспонденция беріледі. Қолданылмаған резерв сторна әдісін қолдану арқылы
дебет 821 кредит 311 түрінде көрсетіледі.
Негізгі құралдар есебі кәсіпорында БЕС №6 “Негізгі құралдар есебі” және
методикалық нұсқауларға сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте негізгі
құралдарға - өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің бастапқы
құның заттай пішінін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған
жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген
амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни
материалдық активтерді айтамыз. Бухгалтерлік есеп бойынша негізгі құрал 123
“Машиналар мен жабдықтар, беріліс құрылғылары”, 124 “Көлік құралдары”, 125
“Өзге де негізгі құралдар” деген шоттар қолданылады.
Амортизацияны есептеген кезде негізгі құралдардың барлық түрлеріне тура
жолды әдіс қолданылады. Бухгалтерлік есепте 132 “Машиналар мен
жабдықтардың, беріліс құрылғыларының тозуы”, 133 “Көлік құралдардың тозуы”,
134 “Өзге де негізгі құралдардың тозуы” деген шоттарда есептелінеді. Сондай-
ақ Салық кодексінің 20 бет. “Амортизациялық аударымдар және негізгі
құралдар бойынша шегерім” бөліміне сәйкес жүргізіледі. Айта кететін жағдай
негізгі құралдардың ішінде “Мерседес-Бенц” машинасына амортизацияны
есептеген кезде жеделдетілген әдіс қолданылады. Өйткені кәсіпорында
машинаны максималды түрде қолдануда, себебі ұйым баспа өнімдерімен
айналысқандықтан, журналдар мен газеттерді тарату кезінде машина кеңінен
қолданылады.
Негізгі құралдар бойынша инвентаризация жылына бір рет 1 қарашада
жүргізіледі. Комиссия мүшелерін ЖАҚ “Бурда-Алатау-Пресс”-тің басшысы
тағайындайды. Негізгі құралдардың бастапқы құнына сатып алу құны, жеткізу
құны, орнату құны, монтаждау, сақтандыру құны және т.б. да кіргізіледі.
Негізгі құралдарды кіріске алғанда №НҚ-1 “Қабылдау-тапсыру актісі”
толтырылады және комиссияның шешімі бойынша актқа қосымша ретінде
техникалық документ (паспорт) тіркелінеді. Сондай-ақ мынадай
корреспонденция жазылады:
Дт 123-125 Кт 671, 687 – накладной немесе счет-фактура бойынша НҚ кіріске
алу.
Сатып алынған негізгі құрал бойынша қосылған құнға салынған салыққа
төмендегідей корреспонденция береміз:
Дт 331 Кт 671, 687.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда негізгі құралдарды іске
асыру президенттің келісімімен жүргізіледі.
Негізгі құралдарды біреуге берген кезде немесе сатқан кезде №НҚ-1 “Қабылдау-
тапсыру актісі” үш дана етіліп толтырылады. Бірінші данасы – берген
кәсіпорында, екінші данасы – алған кәсіпорынға, ал үшші данасы – хабарлау
немесе акцепттелінеді. Негізгі құралдардың баланстық құны бойынша
келесідей корреспонденция жазылады:
Дт 842 “Негізгі құралдардың істен шығуы бойынша шығыстар” Кт 123-125.
Негізгі құралдарды есептен шығарған кезде оларға есептелінген амортизацияға
келесідей корреспонденция беріледі:
Дт 132-134 “Негізгі құралдардың тозуы” Кт 123-125.
Сондай-ақ негізгі құралдарды есептен шығарған кезде жарамды бөлшектерін
есепке алуға болады, сондықтан оларға мынадай корреспонденция беріледі: Дт
205 “Қосалқы бөлшектер” Кт 722 “ Негізгі құралдардың істен шығарылуынан
алынатын табыс”.
Жылдын аяғында негізгі құралдарды есептен шығарған кезде шығын Дт 571 Кт
842 және табыс Дт 722 Кт 571 деген корреспонденция көрсетіледі.
Материалдық емес активтердің есебі БЕС №28 10 қырқүйекте 1999 ж. №490
Минфинмен бекітілген және типтік жоспар кестесіндегі 10-шы “Материалдық
емес активтер” және 11-ші “ Материалдық емес активтердің амортизациясы” деп
аталатын бөлімшеге сәйкес жүргізіледі. Материалдық емес активке белгілі
бір нақтылы табиғи пішіні жоқ, бірақ қандайда бір бағаға, құнға бағаланатын
болғандықтан ұйымға үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс әкелеп
тұратын активтерді айтамыз. Материалдық емес активтер бастапқы құнымен
бағаланады. Амортизациялық аударымдар әрбір объект бойынша жеке-жеке
есептеледі.
Тауарлық-материалдық қорлар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есебінің №7 стандартына сәйкес жүргізіледі, яғни Минфиннің 13 қараша 1996 ж
№3 бекіткен. Товарлардың өзіндік құны сатып алу құны бойынша және баж
салығы, кеден салығы, транспорттық шығындар, жеткізу шығындары және т.б.
шығындар бойынша анықталады.
Бухгалтерлік есепте сатып алынған тауарлар есебі 222 “Алынған тауарлар”
деген шотта есептелінеді. Баспа өнімдері бізге көбінесе Ресейдегі
“Издательский Дом бурда” кәсіпорнынан авиатранспорттық және үлкен
көліктермен жеткізіледі. Бізге келмес бұрын кедендік бақылаудан өтеді,
сосың складка апарылады, кіріске алынады, содан кейін барып өткізіледі.
Баспа өнімдерінің, яғни журналдардың өзіндік құны рессейлік рубльмен
көрсетілген. Сондықтан біз оны кіріске алған кезде Ұлттық Банк бекіткен сол
күндегі теңге айналдырамыз.
Сатып алынған тауардың құнына қосылмаған шығындар 821 “Жалпы және
әкімшілік” шығындар есебінен кетеді.
Өткізу бойынша кеткен шығындар 811 “Дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды,
қызметтерді) сату жөніндегі шығыстар” шотына апарылады. Бұған көбінесе
жарнама шығындары жатқызылады. Шығындарды есептен шығару акт негізінде
жүргізіледі. “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамының президентінің
келісуімен.
Шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының қозғалысы Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есепке алудың №4 “Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп”
және №9 “Шетелдік валютадағы операцияларды есепке алу” – деп аталатын
стандартқа сәйкес жүргізеледі.
“Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғам “Алматы сауда – қаржы”
банкінде Алматы қаласында валюталық шоты бар. 43 (Валюталық шоттағы
ақшалар, яғни ресейлік рубль және АҚШ-тың доллары номиналдық құны бойынша);
431 (ел ішіндегі валюталық шоттағы ақша, оның ішінде ресейлік рубль және
АҚШ-тың доллары); 431-1 (АҚШ доллар түріндегі ақшасы); 431-2 (рессейлік
рубль). Сатып алу және сату бойынша курстық айырма 431 шотта көрсетіледі,
яғни корреспонденция берген кезде 725 “Бағамдар айырмашылығынан алынатын
табыс” және 844 “ Бағам айырмасы бойынша шығыстар” шоттары бойынша
беріледі. Курстық айырма қаржылық есеп берген кезде табыс немесе шығын
ретінде көрсетіледі.
Заңды тұлғалардан ұсталынатын корпоративтік табыс салығы бойынша есеп БЕС
№11 “Табыс салығы” бөліміне сәйкес жүргізіледі. Салық талаптары мен
бухгалтерлік талаптар арасында үнемі айырмашылықтар болып отырады. Көбінесе
бухгалтерлік табыс пен салық табысы арасында айырма болып отырады. Әсірісе
шығындарға байланысты. Оларға:
іс-сапарға кеткен шығындар;
курстық айырма;
айып пұл санкциялары.
Заңды тұлғалардан ұсталынатын корпоративтік табыс салығы шығындарға
жатқызылады да сол отчеттық кезенде есептеледі, яғни Дт 851 “Корпорациялық
табыс салығы бойынша шығындар” Кт 631 “Төленетін корпорациялық табыс
салығы”. Бухгалтерлік табыс - табыс пен шығынның айырмасы түрінде
есептелінеді, яғни бухгалтерлік стандартқа сәйкес.
Жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша есеп. Міндетті түрдегі жинақтаушы
зейнетақы қоры “Бурда-Алатау-Пресс” жабық акционерлік қоғамда 20 маусым
1997 жылы №136-1 “Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы қоры”
деген заңға сәйкес жүргізіледі. Ұйымда әрбір жұмысшы бойынша зейнетақы
есептелінеді.
2-тарау. ҰЙЫМДАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Ұйымдардағы касса операцияларының есебін ұйымдастыру
Әрбір кәсіпорындар мен фирмалардың, шаруашылық ұйымдардың қолда бар нақты
ақшалай қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек. Касса арнайы
жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп
жабдықталған, терезесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп жабдықталған,
терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі беретін
қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі материалдарымен қапталып
жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді. Кассадағы нақты ақша
қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып жабылатын сейфте немесе
темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтін кілті мен сургуч басатын мөр
кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа салынып, аузы
жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын яғни ұйымның басшысында
сақталады. Кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне)
мөр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның
түгелділігіне жұмысқа деген немқұрайлықпен салақтық салдарынан
кәсіпорынның, ұйымның шеккен зардабына әдейі қастандықпен немесе арам
ниетпен істелген әрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген
шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді. Кәсіпорындар
мен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкердің тағайындалғаны орналасқаны
жайлы бұйрық шыққанннан кейін касса қызметкері касса операцияларымен
таныстырып, кәсіпорын яғни шаруашылық ұйымдарымен кассир арасында жеке
материалдық жауапкершілікке келісім шарт жасалуы керек. Кәсіпорын, мекеме
немесе ұйым өздерінің есеп айрысу шотынан нақты ақшаны сол есеп айрысу шоты
ашылған банк мекемесі берген чек кітапшасы ғана ала алады. Банк мекемесінен
нақты ақша алу үшін кәсіпорынның, ұйымның қызметкері чек кітапшасындағы
парақты толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы
отырған, яғни кәсіпорынның, ұйымның жұмсауға тиісті нақты қаражаттарының
сомасы және бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатыны жазылып көрсетуі тиіс.
Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның бас бухгалтері қол қойып осы
ұйымның мөрі басылады.
Яғни айтып кеткендей, ақша қаражаттарын сақтау қабылдау мен беру үшін әрбір
шаруашылық жүргізуші ұйымның кассасы болады.
Касса орналасқан үй-жайы кассалардың техникалық жағынан беріктігі және
өрттен-сақтау сигнализация құралдарымен жарақтандыру жөніндегі талаптарға
сәйкес оқшаулануға әрі жабдықталуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның
материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады.
Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдерді беру үшін ұйым басшысының жазбаша
бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық
толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 45 – “Кассадағы қолма-қол ақша” бөлімшесінің
активті жинақтаушы шоттарында:
451 – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” және
452 – “Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоттарында
жүргізіледі.
“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу
тәртібіне сәйкес жүргізіледі. (24 БЕС).
Кассаға қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған
бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды
тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабалдағаны туралы
түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир “Төлем
таңбаларын анықтау тәртібін” басшылыққа алуға міндетті. Кассаға
қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен
рәсімделеді. Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда ұйым
басшысының рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес.
Жекелеген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир
алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді.
Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені – жазумен,
тиынды- сандармен көрсетеді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
“Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостқа қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орынына жүретін құжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар
төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның қос бетінде ақша беретін мерзімі
мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер қол
қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем тізімдемесіне
еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алған адамдардың аты-тегінің тұсына
мөртабан соғады немесе “Депозитке салынды” деп қолымен жазып белгі соғады,
берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі; тізімдемеде нақты
төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде жазылады. Егер
төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын болса, төлем
тізімдемесінде: “Тізімдеме бойынша ақша таратқан “деген жазу жазылады.
Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және
шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс
касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іс-сапарға төленген және басқа
да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Егер ақша қаражаттарының
нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс
және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тек құжаттың толтырылған
күні, нөмері мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген
күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің
колдарын; олардың дұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың
болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге
кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады
немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып “Алынды” немесе
“Төленді” деп белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (ү.№КО-4) жүргізеді, ол
нөмерленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын
басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін
(көлбеу сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толтырады және кітапта
қалады; екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы
бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің
бет жағынан басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын
бөлігіне сай келетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін
жазу үшін жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына
салып, парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен
жазуды одан әрі жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды.
“Соның ішінде жалақыға “ деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да
көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы
мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені
жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы (кіріс,
шығыс) көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген
ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру
мен ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге
кассир мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады, содан
соң оның деректері 451 – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша”
шотының дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне
көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті мен дебеті есебін
кассир жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың сомалары
біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші жұлдызына
регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас кітаптағы
451 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.
Ұйымның оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі. Қоғамдық
тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты
олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша қаражаттары бойынша
түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді.
Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады. №10346 тамызда шыққан
Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен
есеп айрысатын барлық шаруашылық жүргізуші ұйымдардың (әсіресе, сауда және
қызмет көрсететін кәсіпорындар) Ереже бекітілген. Аталған ережеде тыңшылық
жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын енгізуді ұсынған болатын.
Тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасының көмегімен есептеуді
жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші ұйым тауарын сатып алушыларға
бақылаушы – кассалық машинаның чегін беруге міндетті, өйткені ол сатушы
мен сатып алушының арасындағы алып-сату келісім-шарты бойынша
міндеттемелердінің орындалуын қуаттайды.
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден өткізеді.
Оны тіркеуден өткізу үшін келесідей құжаттарды ұсыну керек: арыз, заңды
тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі, БКМ
(бақылаушы – кассалық машина) паспорты; қолма-қол ақшаны тіркейтін журналы
т.б. Салық органдары арыз бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-ның
белгіленген талапқа сәйкес келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын
тыңшылық жадысы бар бақылау машинасына карточкасын береді. БКМ-ның
пайдалану мерзімі біткен соң салық органына қайтарылады. БКМ қондырған
кезде салық органының өкілетті инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын
қондырғыға пароль енгізеді. Пароль шаруашылық жүргізуші ұйымда тіркеуден
өткен салық органдарында сақталады.
Кәсіпорын кассына түскен түсімді өткізгенде – 451 шоты дебеттеледі де, ал
451 шоттының “Операциялық кассадағы қолма-қол ақша” субшоты кредиттеледі.
Сондай-ақ кассаның кірісі бойынша операциялар №1 саныды журнал-ордердің
ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-ордерде
есептелініп жүргізіледі.
Мен диплом жұмысын жазу үшін материалдары пайдаланылып отырған “Бурда –
Алатау – Пресс” жабық акционерлік қоғамда бұл жоғарыда айтылған
тәртіптердің барлығы сақталынған. Кәсіпорынның кассасы тиісті түрде
жабдықталған бөлмеде орналастырылған. Ұйымдағы касса операциялары есебінің
дұрыс жүргізілуіне кассир толық жауап береді. Сонымен қатар бас бухгалтер
оның жұмысын күнделікті тексеріп, бақылап отырады. Толтырылатын құжаттардың
барлығы компьютерде жүргізіледі.
Кесте 2.1
Касса ақша қаражаты шоты бойынша
жүргізілетін операциялар
№
Операциялардың
мазмұны
Дебиттеле-
тін шот
Кредиттеле-
тін шот
1
2
3
4
1
Түсуге тиіс дебиторлық борыш сомасы кассаға келіп түсті
451, 452
301
2
Алынған вексел бойынша түсуге тиіс дебиторлық борыш сомасы ұйымның
кассасына келіп түсті
451, 452
302
3
Еншілес, тәуелді серіктестіктердің берешек ақша қаражаттары ұйымның
кассасына келіп түсті
451, 452
321-322
4
Есептелінген сыйақылар бойынша алынуға тиіс дебиторлық борыш сомасы ұйымның
кассасына келіп түсті.
451, 452
332
5
Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс ретінде алған, жұмсалынбаған
(жұмсалынғаннан қалған) ақша қаражаттары ұйымның кассасына қайтарылды.
451, 452
333
6
Жұмысшы-қызметкерлерге артық төленген еңбек ақы сомасы ұйымның кассасына
келіп түсті
451, 452
333
7
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың берешек қарызы кассаға келіп түсті
451, 452
333, 334
8
Алынуға тиісті жал төлемі кассаға келіп түсті.
451, 452
334
9
Қызмет көрсетушілер мен қоюшы мердігерлерге аванс ретінде берілген соманың
артығы ұйымның кассасына қайтарылды.
451, 452
351, 352
10
Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша қаражаттары кассаға келіп түсті.
451, 452
411
1
2
3
4
11
Банктегі арнаулы шоттардан ұйымның кассасына келіп түскен сомалар
451, 452
421-424
12
Банктегі валюталық шоттардан ұйымның кассасына келіп түскен сомалар
452
431, 432
13
Есеп айырысу шотынан ұйымның кассасына алынған сомаларға
451
441
14
Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан қолма-қол келіп түскен ақша
қаражаттары.
451, 452
511
15
Ұйымның сатып алған өз меншігіндегі акциясын қайта сатудан түскен табыс
кассаға келіп түсті.
451, 452
521
16
Банк және банктен тыс мекемелерден несие түрінде алынған сомалар ұйымның
кассасына келіп түсті.
(үй-жай салу үшін берілген)
451, 452
601-603
17
Алдағы кезеңнің (уақыттың) табыстарына жататын сома ұйымның кассасына келіп
түсті.
451, 452
611
18
Дайын өнімдерді сатудан алынатын ақша қаражаты ұйымның кассасына келіп
түсті
451, 452
701
19
Тауарларды сатудан алынатын ақша қаражаты ұйымның кассасына келіп түсті
451, 452
701
20
Материалды емес активтерді сатудан алынатын сома ұйымның кассасына келіп
түсті
451, 452
721
21
Негізгі құралдарды сатудан алынатын сома ұйымның кассасына келіп түсті
451, 452
722
22
Құнды (бағалы) қағаздарды сатудан алынатын сома ұйымның кассасына келіп
түсті
451, 452
723
23
Құнды (бағалы) қағаздардан алынатын дивидендт, пайыз түріндегі табыстар
сомасы ұйымның кассасына келіп түсті
451, 452
724
24
Жағымды бағамдық айырмаға байланысты алынатын табыс сомасы ұйымның
кассасына кіріс етілді
452
725
25
Атқарушы органдардың субсидия ретінде берген ақша қаражаты сомасы ұйымның
кассасына келіп түсті
451, 452
726
26
Демеушілерден көмек ретінде келген ақша қаражаты сомасы ұйымның кассасына
келіп түсті
451, 452
727
27
Сақтандыру келісім шартына сәйкес төтенше жағдайлардың орнын толтыруға
байланысты ұйымның кассасына келіп түскен сома
451, 452
862
2
3
4
28
Сатып алынған материалды емес активтердің бағасы (құны) ұйымның кассасынан
төленді:
-сатылып алынған құны бойынша-
қосылған құн салығы сомасына
101-106
331
451, 452
451, 452
29
Сатып алынған негізгі құралдардың бағасы (құны) ұйымның кассасынан төленді:
-сатылып алынған құны бойынша
-қосылған құн салығы сомасына
121-126
331
451, 452
451, 452
30
Сатып алынған материалды құндылықтардың бағасы (құны) ұйымның кассасынан
төленді:
-сатылып алынған құны бойынша
-қосылған құн салығы сомасына
201-206; 208
331
451, 452
451, 452
31
Сатылып алынған тауарлардың бағасы (құны) ұйымның кассасынан төленді:
-сатылып алынған құны бойынша
-қосылған құн салығы сомасына
222
331
451, 452
451, 452
32
Есеп беруге тиісті адамдарға берілетін ақша қаражаты (іс сапарына, керекті
бұйымдар сатып алу үшін тб) ұйымның кассасынан төленді.
333
451, 452
33
Жұмысшы қызметкерлерге несие ретінде берілетін ақша қаражаты ұйымның
кассасынан төленді.
333
451, 452
34
Қызмет көрсетушілер мен қоюшы мердігерлерге аванс ретінде ұйымның
кассасынан төленген сома
351, 352
451, 452
35
Сатып алынған құнды қағаздардың бағасы ұйымның кассасынан төленді.
401-403
451
36
Кассаға тауарларды, дайын өнімдерді және тағыда басқаларды сатудан түскен
ақшалай түсімдер валюталық шотқа аударылды.
431, 432
452
37
Кассаға тауарларды, дайын өнімдерді және тағыда басқаларды сатудан түскен
ақшалай түсімдер есеп айырысу шотына аударылды.
441
451
38
Банк немесе банктен тыс мекемелерден алынған несиелер сомасы ұйымның
кассасынан қайтарылды.
601-603
451
39
Акционерлер мен үлес қосушыларға есептелінген дивидендтер сомасы ұйымның
кассасынан төленді.
621-622
451
40
Бюджетке есептелінген салық сомалары үшін қарыз ұйымның кассасынан төленді.
639
451, 452
41
Қоюшы мердігерлерге берешек сома ұйымның кассасынан төленді.
671
451, 452
1
2
4
5
42
Жұмысшылармен қызметкерлерге есептелінген еңбекақы, сыйақы сомалары ұйымның
кассасынан төленді.
681
451
43
Ұйымның лауазымды тұлғалар алдындағы борышы кассадан төленді.
682
451
44
Жұмысшы-қызметкерлердің депонеттелген еңбек ақы сомасы ұйымның кассасынан
төленді.
687
451
45
Жұмысшы-қызметкерлердің берген аванстық есебі бойынша оларға қарыз сома
ұйымның кассасынан төленді
687
451, 452
46
Өнімдерді сату барысында пайда болған шығындар ұйымның кассасынан төленді.
811
451
47
Ұйымның әкімшілік шығындары кассадан төленді.
821
451
48
Ұйымның қонақ күту (представительские расходы) шығындары кассадан төленді.
821
451, 452
49
Құнды қағаздарды сатуға байланысты жұмсалынатын шығындар үшін қажетті ақша
қаражаты ұйымның кассасынан төленді.
843
451
2.2 Есеп айрысу шотындағы ақшалардың есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе
үшінші жақтарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарымын
орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк
шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады:
реквизиттері; келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі; салық
қызмет органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмері; банктің
көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар
тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен оның
жекелеген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасау
үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты; клиенттің салық
есебіне қойылғанын растайтын, салық қызмет органдары берген, белгіленген
үлгідегі құжаты; аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі
берген шаруашылық жүргізуші ұйымның Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік
қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі факісін растайтын
белгіленген үлгідегі құжаты; мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден)
өткендігін, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың
көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан
Республикасы заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық
құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім – шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Егер де банк шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне
хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта
қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім – шартқа сәйкес банктер арқылы
жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру
қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса,
арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша
операцияларды тоқтату (кірістерден басқа) Қазақстан Республикасының заңына
сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына немесе алуға тыйым
салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге
асады. Банктегі есепшоттары бойынша операциялардың жаңартылуы осы
шешімдерді қабылдаған тиісті органдардың жазбаша хабарландыруының немесе
қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.
Жаңадан ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
жарғылық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол үшін
банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал
мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.
Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін банкте келесі құжаттар
пайдаланылады.
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына
қосып есептеу үшін түсім қаражаттарын және қолма-қол ақшамен салынатын
басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы. Хабарлама сиямен бір
дана етіп жазылады; қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және ол
кассаның шығыс ордеріне қоса тіркеледі.
Есеп айрысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 “Есеп айырысу шотындағы
ақша” шотында жүргізіледі. Ұйымның шоттары бойынша банк екі дана етіп бет
есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі болып табылады және ол
бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші ұйымға беріледі, екіншісі –
бет есебі болып қалады.
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің “көшірме үшін” мөрінің
таңбасымен расталынады.
Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның
орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен
бекітілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге қол
қойған операцияны жүргізуші қызметкердің қолымен бірге штамп және осы
құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні көрсетілген
календарлық штемпелі қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе екінші болып
қол қою құқығы бар адамдарға ұйымға почта арқылы жіберілуін немесе банк
клиенттері үшін қолайлы жерде орналастырылған абоненттік жәшік арқылы
жіберілуі мүмкін.
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке карточкада
қойған қолы болуы керек.
Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің қате
аударған сомаларының мән-жайын анықтағанға дейін 441 “Есеп айрысу
шотындағы ақша ” шоты кредитінен 334 – “Басқа да дебеторлық қарыздар”
шотының дебетіне есептен шығарылады, ал есепке алынған сомалар 441-шоттың
дебеті және 687 – “Басқа да кредиторлық қарыздар” шотының кредиті бойынша
көрініс табады.
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Заңды тұлға – шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде, немесе
заңды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш жылдан
астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары жабылады, ал
басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін ұйым осы жөнінде он күндік мерзім
ішінде шот иесінің банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама жасауы
тиіс.
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі
өзгергенде – шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге қайтаруы
керек.
“Бурда – Алатау - Пресс” жабық акцонерік қоғамның есеп айырысу шоты
жоғарыда айтып кеткендей Қазақстан Републикасының “Алматы қаржы – сауда ”
банкісінде ашылған. Ұйымның өз қызметі барысында шетел валютасымен есеп
айырысу жүргізбейді. Ал ұлттық валютамен жасалынатын операциялардың барлығы
Қазақстан Республикасы ұлттық банк мекемесінің бекіткен ережесіне сәйкес
жүргізіледі.
Кесте 2.2
Есеп айырысу шоты
бойынша жүргізілетін операциялар
№
Операциялардың
Мазмұны
Дебиттеле-тін шот
Кредиттеле-тін шот
1
2
3
4
Сатып алушылардан жіберілген өнім, көрсетілген қызмет, істелген жұмыстар
үшін алынуға тиісті сома есеп айырысу шотына келіп түсті
441
301
2
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерден сатылған өнім, көрсетілген қызмет,
істелген жұмыстар үшін алынуға тиісті сома есеп айырысу шотына келіп түсті
441
321-323
3
Есеп айырысу шотына векселмен келіп түскен сома:
- негізгі берешектердің қарыз сомасы
- есептелінген пайыздар (проценттер)
441
441
302
332
4
Жолдағы деп есептелінген ақша қаражаттарының есеп айырысу шотына келіп
түсуі.
441
411
5
Есеп айырысу шотына ұйымның жарғылық қорын толтыру мақсатымен үлес
қосушылардан келіп түскен сома
441
511
6
Өз акциямызды қайта сатудан есеп айырысу шотына келіп түскен табыс
441
521
7
Есеп айырысу шотына жалға алушылардан пайдаланғаны үшін түскен қаржы.
441
724
332 (егер бұрын есептелін-
ген болса)
8
Жалға алушылардан жалға алып пайдаланғаны үшін есептелінген пайыз (процент)
сомасы есеп айырысу шотына келіп түсті.
441
724
(332 егер бұрын есептелін-
ген болса)
9
Есеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz