Қазақстандағы салық бақылауын ұйымдастыру

Жоспар
Кіріспе

1. Қазақстандағы салық бақылауын ұйымдастыру
2. Салық бақылауы салық әкімшілігін жүзеге асырудың негізі ретінде
3. Салық бақылауын жүзеге асырудың шет елдердің тәжірибесі

Қазақстанда салықтық – бюджеттік саясатты жүзеге асыруда салық заңдылықтарында салық ставкаларын жоғарлату немесе салық түрлерін көбейтуді мақсат тұтып отырған жоқ. Сондықтан салық органдарының салықтардың толықтай және уақытылы бақылауын уақыт талабына сай мейілінше жетілдіріп отыру болып табылады.
Салықтық механизмді ұйымдастыру оның негізгі элементтерінің бірі салық бақылауынсыз мүмкін емес. Мемлекет салықтық бақылауға тек қана фискальдық мәселелерді шешуде ғана үлкен мағына бермейді, сонымен бірге онда шаруашылық субъектілердің әрекетін әлеуметтік-экономикалық реттеуге, экономикалық қылмыс деңгейін төмендетуде және экономикалық құрылымдарды тұрақтандыруда ерекше көңіл бөлінеді.
Салықтық бақылау, салықтардың бақылау функциясын жүргізу нысаны болып табылады. Одан басқа, фискалды және реттеуші функциясының жүзеге асырылуының атқарылуы нақты салықтардың бақылау механизмі арқылы өтеді. Сонымен, салықтық бақылау қаржылық сияқты, салықтың және қаржылық тексеру әрекеттері мен операцияларымен байланысты шаруашылық субъектілері әрекеттерінің жалпы және арнайы түрлерін қолдануды басқару, оны ұйымдастыру әдістері және елдің бюджет жүйесіне түсетін салықтар мен басқы да міндетті төлемдерін толықтай шоғырландыру болып табылады.
Жоғарыда атап өткеніміздей, салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізгі көзі болғандықтан, ол өзінің салық заңдарының мазмұнында келтірілген ережелердің толықтай және сапалы орындалып отыруына мейілінше мүдделі болып келеді.
Жалпы салықтық бақылауды келесі белгілеріне байланысты сипаттауға болады. Біріншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың бірі болып табылады. Яғни, ол мемлекеттің бақылаушылық қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік уәкілетті органмен жүзеге асырылады. Бұл жерде аталған органға мемлекет бір жақты – билік өкілеттігін бере отырып, белгіленген қызметтерді атқаруға мүмкіндік жасап отыр.
Екіншіден, салық бақылауы қаржылық бақылаудың негізгі түрі ретінде сипатталады .
Салықтық бақылауды жүзеге асырған кезде мемлекеттің қаржылық жүйесінің құрамына кіретін, ақшалай қаражаттардың қалыптасуына мүмкіндік беретін табыстарды жинау қамтамасыз етіледі.
Үшіншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың мамандандырылған түрі болып табылады. Бұл ең біріншіден салық бақылауының белгілі мамандандырылған арнайы уәкілетті органымен жүзеге асырылатындығын білдіреді. Сонымен бірге мемлекет ереже бойынша салық бақылауын бір ғана органдардың орындағанын қалайды немесе мұндай бақылаудың түрін басқа қадағалаушы органдардың жүзеге асыруына шектеу қояды. «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңында бұл туралы нақты түрде көрсетілген, яғни салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің дұрыс есептелуіне деген тексеруді салық қызметі органдары ғана жүзеге асыра алады. Бұл дегеніміз басқа ешқандай мемлекеттік орган салық бақылауына арласа алмайды.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы салық бақылауын ұйымдастыру

Қазақстанда салықтық – бюджеттік саясатты жүзеге асыруда салық
заңдылықтарында салық ставкаларын жоғарлату немесе салық түрлерін көбейтуді
мақсат тұтып отырған жоқ. Сондықтан салық органдарының салықтардың толықтай
және уақытылы бақылауын уақыт талабына сай мейілінше жетілдіріп отыру болып
табылады.
Салықтық механизмді ұйымдастыру оның негізгі элементтерінің бірі салық
бақылауынсыз мүмкін емес. Мемлекет салықтық бақылауға тек қана фискальдық
мәселелерді шешуде ғана үлкен мағына бермейді, сонымен бірге онда
шаруашылық субъектілердің әрекетін әлеуметтік-экономикалық реттеуге,
экономикалық қылмыс деңгейін төмендетуде және экономикалық құрылымдарды
тұрақтандыруда ерекше көңіл бөлінеді.
Салықтық бақылау, салықтардың бақылау функциясын жүргізу нысаны болып
табылады. Одан басқа, фискалды және реттеуші функциясының жүзеге
асырылуының атқарылуы нақты салықтардың бақылау механизмі арқылы өтеді.
Сонымен, салықтық бақылау қаржылық сияқты, салықтың және қаржылық тексеру
әрекеттері мен операцияларымен байланысты шаруашылық субъектілері
әрекеттерінің жалпы және арнайы түрлерін қолдануды басқару, оны ұйымдастыру
әдістері және елдің бюджет жүйесіне түсетін салықтар мен басқы да міндетті
төлемдерін толықтай шоғырландыру болып табылады.
Жоғарыда атап өткеніміздей, салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізгі
көзі болғандықтан, ол өзінің салық заңдарының мазмұнында келтірілген
ережелердің толықтай және сапалы орындалып отыруына мейілінше мүдделі болып
келеді.
Жалпы салықтық бақылауды келесі белгілеріне байланысты сипаттауға
болады. Біріншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың бірі болып
табылады. Яғни, ол мемлекеттің бақылаушылық қызметін жүзеге асыратын
мемлекеттік уәкілетті органмен жүзеге асырылады. Бұл жерде аталған органға
мемлекет бір жақты – билік өкілеттігін бере отырып, белгіленген қызметтерді
атқаруға мүмкіндік жасап отыр.
Екіншіден, салық бақылауы қаржылық бақылаудың негізгі түрі ретінде
сипатталады[1].
Салықтық бақылауды жүзеге асырған кезде мемлекеттің қаржылық жүйесінің
құрамына кіретін, ақшалай қаражаттардың қалыптасуына мүмкіндік беретін
табыстарды жинау қамтамасыз етіледі.
Үшіншіден, салықтық бақылау мемлекеттік бақылаудың мамандандырылған
түрі болып табылады. Бұл ең біріншіден салық бақылауының белгілі
мамандандырылған арнайы уәкілетті органымен жүзеге асырылатындығын
білдіреді. Сонымен бірге мемлекет ереже бойынша салық бақылауын бір ғана
органдардың орындағанын қалайды немесе мұндай бақылаудың түрін басқа
қадағалаушы органдардың жүзеге асыруына шектеу қояды. Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР Заңында бұл туралы
нақты түрде көрсетілген, яғни салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің дұрыс есептелуіне деген тексеруді салық қызметі
органдары ғана жүзеге асыра алады. Бұл дегеніміз басқа ешқандай мемлекеттік
орган салық бақылауына арласа алмайды.
Салық бақылауының мамандандырылғандығы, төртіншіден оның фунционалдығын
анықтайды. Бұл салық бақылауы органдарының өзі белгілі бір шектен аспау
керек екендігін байқатады. Мұндай жағдай аталған заңда (1 -бабы. 1. бөлімі)
салық салумен байланысты емес ақпарттарды көрсетудің қажетсіздігі арқылы
көрініс тапқан. Салық бақылауының функционалдығының тағы бір жағын ондағы
салық бақылауы объектісінің салық міндеттілігі жүктелген оның меншік
нысанына қарамастан, қандай қызметпен айнпалысуына және ұйымдастырушылық –
құқықтық нысанына қарамастан кез – келген заңды және жеке тұлға болып
табылатындығында. Қазақстан Республикасының салықтық заңдылықтары салықтық
бақылауды жүргізетін мемлекеттік екі уәкілетті органды атап көрсетті: 1)
салық қызметі органдары; 2) Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы
тауарлар алып өтумен байланысты салық міндеттілігін орындауға деген
бақылауды жүзеге асыратын кедендік орган.
Салық бақылауын жүзеге асыру процессі кезінде туындайтын құқықтық
қатынастар ұйымдастырылған салықтық қатынастар қатарына жатады. Оның
субъектісі болып, тексеруші субъект (салық бақылауын жүргізуге уәкілетті
тұлға) және тексерілуші тұлға (кімнің атқаратын қызметі салық салу
саласында бақылау объектісі болып табылса).
Салық бақылауы күрделі ұйымдастырылған жүйеге жатқызылады және келесі
құрамдас элементтерден тұрады. а) бақылау субъектісі; ә) тексерілетін
субъектісі; б) бақылау объекісі; г) бақылау құралы; д) бақылау мақсаты; е)
бақылауды жүзеге асыру әдісі.
Аталған элементтердің әрқайсысының мәнін төмендегідей ашып қарастыруға
болады:

← кім тексереді деген сұрақ – салық бақылауының субъектісін
білдіреді;
← кімді тексереді деген сұрақ – тексерілетін субъектіні білдіреді;
← не тексеріледі деген сұрақ – салық бақылауының объетісін
білдіреді;
← тексерілетін субъектінің қандай бағыттағы қызметі зерттеледі
салық бақылауының құралын;
← не үшін тексеріледі - салық бақылауының мақсатын білдіреді;
← қалай тексеріледі деген сұрақ салық бақылауының әдістерін
көрсетеді[2].
Салық бақылауының субъктісі болып бақылауды жүзеге асыруға уәкілетті
мемлекеттік органдар, оның ішінде: мемлекеттік салық қызметі органдары,
сонымен бірге өзінің өкілеттігі шеңберінде кедендік органдар табылады.
Тексерілетін субъектлерге заң бойынша салық міндеттілігі жүктелген
тұлғалар табылады. Оның ішінде келесі топтарды бөліп қарастыруға болады: 1)
салық төлеуші; 2) салық агенттері; 3) салықты жинаушылар; 4) банктік
қызметтің кейбір түрлерін жүзеге асыратын банктер мен ұйымдар; 5) салық
төлеушілерге қарыз тұлғалар (дебиторлар); 6) қолында салық төлеуші туралы
ақпараттары бар тұлғалар. Аталған тұлғалардың әрқайсысы салықтық
қатынастар субъектлері ретінде қатыса отырып, өздеріне қатысты салық
міндеттемесі шегінде тексеріліп отырады.
Салық бақылауының объектісі болып тексерілетін субъектлердің қызметтері
табылады, оның ішінде: салық заңдылықтарымен жүктелген, тексерілетін
тұлғалардың міндеттерінің орындалуы.
Салық бақылауының құралы болып, тексерілетін субъектлердің салықтық
міндеттемелері, яғни салықтық есепке тұру бойынша міндеттемелердің
орындалуы, салықтық есептілікті жүргізу (салық салу объектлерін қоса
алғанда), салық есебін құрастыру мен тапсыру, салықтық төлемдер сомаларының
дұрыстығын тексеру, салықтардың уақытында және толықтай төленуі, алдын –
ала салық тексеруі кезінде анықталғандай салықтық заңдылықтардың бұзылуын
болдырмау үшін салық қызметі органдарының салық нұсқамасының сапасын
арттыру.
Салық бақылауының мақсаты болып:

o Салық заңдылықтарының бұзылғандығы туралы деректерді анықтау
немесе өзінің міндеттерін сапасыз түрде орындаған салық
төлеушілердің салықтық құқық бұзушылығын анықтау;
o Салық заңдылықтарын бұзған субъектлерді анықтау және оларды
заңдық жауапкершілікке тарту;
o Салық заңдылықтарын бұзушылықты болдырмау;
o Жетіспеушіліктерді өндіріп алу шараларын қолдану мен өсімпұл
есептеу арқылы мемлекеттің материалдық мүддесін қорғау;
o Салық заңдылықтарының бұзылғандығын анықтау және солар
бойынша түрлі шаралар қолдану;
Соңғы айтылғандар бойынша салықтық тексеру салық заңдылықтары бұзылған
кезде ғана емес, сонымен бірге салықтық құқық бұзушылық болмаған кезде де
өзіндік мәнге ие бола алады. Өйткені, салықтық тексеруді жүргізу салық
төлеушілердің өздерін салық төлеуге ұқыпты да дұрыс қарауға мүмкіндік
береді.
Салық бақылауы ол көбінесе тексеру немесе тексеру мақсатындағы
қадағалау болып табылады.
Салық бақылауын жүргізу үш түрлі кезеңнен тұрады: 1) тексерілетін
субъектлер бойнша ақпараттар жинау; 2) жиналған ақпараттарды бағалау; 3)
бағаланған ақпараттарға қарай іс – қимылдар жасау.
Салық бақылауының субъектлері ақпараттар жинау процессі кезінде
бақылаудағы субъектлердің жағдайы туралы мәліметтер алып отыруы тиіс. Осы
мәліметтерді ала отырып, тексеруші тексерілуші туралы жинақтаған ақпараттар
базасы негізінде салықтық бұзушылықтың заңды немес заңсыз екенін
анықтайды. Ал, егер салық заңдылығы бұзылатын болса, олардың қандай заңдық
жауапкершілікке тартылатыны анықталады: әкімшілік және қылмыстық.
Салықтарды салу сипатына келетiн болсақ ол кез келген елде әрқашан
мәжбүрлеу ұғымымен қатар жүредi: мемлекет салық салудың өзiндiк жүиесiн
ойлап табады да барлық жеке және заңды тұлғалар және мiндеттi түрде
салықтарды төлеуi керек және мiндеттi түрде салық заңдылығын орындап отыруы
керек болады. Аталған мiндеттi орындаудан бас тартатын болса белгiлi бiр
жауапкершiлiкке тартады.
Мемлекеттік қаржылық саясатты жүзеге асыру мен ойға алған нәтиженi
шығаруда салықтарды алу немесе салық салу сиптының атқаратын рөлi ерекше.
Неге десеңiз, нағыз осы алу сипатына салықтардың өз уақытында, заң бойынша
толықтай бюджетке түсуi тiкелей байланысты болып келедi. Қазiргi салық
заңдылықтарына оны салық әкiмшiлiгi немесе оны жүзеге асырудың негiзгi
формасы ретiндегi салық бақылауы деп атайды.
Салық салудың бiрнеше ғасырлық тәжiрибесiнде салықтарды жинау мен салық
заңдылықтарының орындалуына деген бақылаудың түрлi нысандары деген ойлап
табылған болатын. Мысалға, Рим империясында салықтарды алумен
қауымдастықтар айналысқан, қауымдастық кеңесiнiң мүшелерi қазынаға салықтық
төлемдердiң тұтастай түсуiне жауап беретiн болған. Алтын орда өзiнiң қол
астындағы жерлерден алым - салықтарды дань өкiлеттi хандар-басқақтардың
көмегiмен жинаған, кейiнiрек жергiлiктi басқару органдары арқылы жүзеге
асырған. Сондықтан салық әкiмшiлiгiнiң және оны жүзеге асырудың негiзгi
нысаны салық бақылауының көп жылдық даму тарихы бар күрделi механизм[3].
Салық кодексiнiң 517 бабы,1- бөлімiнде салық бақылауына былай деп
анықтама бередi: “Салық бақылауы - салық қызметi органдарының салық
заңдарының орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына мiндеттi зейнетақы
жарналарының толық және уақытылы аударылуын бақылауы”[4].
Бәрiмiзге белгiлi құқықтық мемлекетте салық төлеушiлердiң еркiндiлiгi
және мемлекетке деген адалдығы, саналылығы қалыптасқан десек, бұл олардың
қызметiне деген бақылаудың керегi шамалы екенiн көрсетедi. Бiрақ, салық
төлеушiлер өздерiне бiлдiретiн сенiмдiлiкпен қатар, өздерiн салық органының
қадағалап отырғанын бiлуi қажет. Кез келген мемлекеттiң салық жүйесi
қызметiнiң тиiмдiлiгi салық бақылауының тиiмдi қызмет етуiне негiзделетiнi
бекер емес . Егер салық төлеушi салық органдар тарапынан бақылаудың жоқ
екенiн немесе салық бақылауының жеткiлiктi түрде iске асырылмай жатқандығын
бiлетiн болса онда салық төлеушiлерден салықтық мiндеттемелердi саналы
түрде орындауына шүбә келтiруге болады.
Сондықтан да салық бақылауының жүргізілу әдiс, тәсiлдерiне Қазақстанның
бүгiнгi күнгi салық заңдарында үлкен көңiл бөлiнiп отыр. Салық төлеушiлер
пайда болған кезден бастап, немесе тұлғада қалай салық салу объектiсi пайда
болса, ондай тұлғалар солай салық бақылауының объектiсi болып табылады.
Салық бақылауының мақсаты болып салық төлеушiлермен мiндеттi
төлемдердiң бюджетке толықтай және уақытылы түсiп отыруы үшiн салық
мiндеттемелерiнiң нақты түрде орындалуы табылады. Егер бақылау нәтижесiнде
салық мiндеттемесi өз дәрежесiнде орындалмаса, онда салық төлеушiге
автоматты түрде жауапкершiлiк шаралары қолданады. Сондықтан да, салық
мiндеттемесiн жалтарғаны үшiн даусыз жазаның қолданылатынын ұғына отырып
салық төлеушiлер салық мiндеттемелерiн саналы түрде орындайды.
Салық бақылауының тиiмдiлiгi мен ұтымдылығы оның жоғары сапалы деңгейде
болуымен негiзделедi. Әрине, егер әрбiр салық төлеушiнiң басына бiрден
салық инспекторын тағайындайтын болсақ онда аталған жүие мүлдем тиiмсiз
болар едi және мұндай бақылаудың нәтижесiнде жинақталған қаражат бюджеттiң
кiрiс бөлiгiн айтпағанда салық инспекторларының өздерiн қамтамасыз етуге
жетуi екi талай. Сондықтан салық бақылауының тиiмдi нәтижесiне оны сандық
жағынан емес үнемi сапалық деңгейiн көтерiп отыру арқылы және оны
автоматтандыру мен салық органдарының бiлiктiлiгiн көтеру арқылы және
салық төлеушiлердiң заңдық мүдделерi мен құқықтары сақталған жағдайда
ақпараттарды үнемi оқып-үйренiп отыру арқылы жетуге болады.
Жалпы алғанда салық бақылауының жүзеге асырылу нысандары деп салық
органдары үнемi iске асырып отыратын белгiлi бiр шаралар кешенiн айтуға
болады және салық бақылауының бiрыңғай жүйесiнде әрбiр нысанның атқаратын
өзiндiк қызметi бар. Сонымен бiрге, аталған барлық нысандар тек қана
бiрiгiп жұмыс атқарған кезде ғана мемлекеттiң барлық салық жүйесiнiң нақты
қызмет етуiне мүмкіндiк жасайтын салық бақылауының тиiмдiлiгiне қол
жеткiзуге болады.
Салық бақылауы тек белгiлi процесс ретiнде ғана маңызды емес, алдыға
қойған мақсатымен маңызды.
Қазақстанда салықтық – бюджеттiк саясатты жүзеге асыруда салық
заңдылықтарында салық ставкаларын жоғарлату немесе салық түрлерiн көбейтудi
мақсат тұтып отырған жоқ. Сондықтан салық органдарының салықтардың толықтай
және уақытылы бақылауын уақыт талабына сай мейiлiнше жетiлдiрiп отыру болып
табылады.
Болашақта салық әкiмшiлiгiн және салық реформаларын жетiлдiру
мақсатында басқа да экономикалық саясаттың бағыттарымен және негiзгi
қағидаларымен сәйкес келетiн, сондай ақ ел экономикасының өсу стратегиясы
басымдылығы мен мақсатына тiкелей байланысты салық саясатын жүргiзуi қажет.
Салық саясаты мен әкiмшiлiгiнiң басым бағыттары болып:

• фискалды саясатты ары қарай жетiлдiрудi қызмет етушi салық
заңдылықтарына өзгертулер мен толықтырулар енгiзу арқылы жүзеге
асыру;
• республикалық және аймақтық маңыздылығы бар iрi салық төлеушiлер
мониторингiне электронды жүйе енгiзу қажет;
• акциздердiң толықтай түсуiн қамтамасыз ету және акциздiк тауарлардың
заңсыз өндiрiсi мен айналымына деген бақлауды күшейту;
• салықтық және кедендiк органдардың қызметтерiне автоматтандырылған
мен телекоммуникациялық жүйе енгiзу.
Қазiргi кезде салық әкiмшiлiгi реформаларының басым бағыттары болып
информацияалық технологияларын белсендi түрде дамыту болып отыр. Бұл ең
бiрiншiден салық төлеушiлердiң бухгалтерлiк және салықтық есептердi тапсыру
процестерiн автоматтандыру жағдайына қатысты болып отыр . Алдыңғы қатарлы
информациалық технологияларды салықтық есеп тапсыруға енгiзу салық
төлеушiлердiң өзiне және олардың салық органдарымен қарым қатынасына оң
әсерiн тигiзетiнi сөзсiз. Бәрiмiзге белгiлi, салық төлеушiлердiң салықтар
бойынша әрбiр есеп беру мерзiмдерiнде салық комитеттерiнде кезектерде
уақыт кетіретінін ескерсек, салық есептiлiгiн электронды түрде тапсыру
есептердi қабылдау процессiн тездететiнiн және үлкен кезектердi
болдырмайтын жағдайға жеткiзетiнiн айтып жатудың қажетi шамалы.
Салық бақылауы – салық қызметі органдарының салық заңдарының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақытылы аударылуын бақылауы[5]. Осы мақсатта, аталған Кодексте
салық бақылауының бірнеше әдістері бекітілген. Оның ішінде:

▪ Салық төлеушілерді тіркеу есебі;
▪ Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу;
▪ Бюджетке түсімдерді есепке алу;
▪ Қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
▪ Салық тексерістері;
▪ Камералдық бақылау;
▪ Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметі мониторингі;
▪ Фикальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелері;
▪ Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
▪ Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
▪ Уәкілетті органдарға бақылау жасау нысандарында жүзеге асырылады;
Кеден органдары өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының кеден
шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс салықты және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді алу жөніндегі салық
бақылауын осы Кодекске және Қазақстан Республикасының кеден заңдарына
сәйкес жүзеге асырады.
Салық бақылауын жүзеге асыруда, бақылау объектісі болып табылатын
салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеудің ееркшелігі зор.
1. Қазақстан Республикасында мыналар:

▪ орналасқан немесе қызметін жүзеге асыру орны бойынша – заңды тұлғалар,
олардың құрылымдық бөлімшелері, оның ішінде қызметін Қазақстан
Республикасында жүзеге асыратын резидент еместер;
▪ тұрғылықты жері бойынша – салық және бюджетке төленетеін басқа да
міндетті төлемдерді төлеушілер болып табылатын жеке тұлғалар;
▪ Қазақстан Республикасындағы болатын орны бойынша – тұрақты мекеме
арқылы жеке кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын резидент емес жеке
тұлғалар;
▪ Салық салу объектілері орналасқан жері бойынша және (немесе) тіркеу
орны бойынша – ҚР салық салу объектілерін иелентін резидент еместер салық
төлеушілер ретінде тіркелуі тиіс.

Салық бақылауы салық әкімшілігін жүзеге асырудың негізі ретінде

Салық бақылауы – салық қызметі органдарының салық заңдарының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақытылы аударылуын бақылауы[6]. Осы мақсатта, аталған Кодексте
салық бақылауының бірнеше әдістері бекітілген. Оның ішінде:

▪ Салық төлеушілерді тіркеу есебі;
▪ Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу;
▪ Бюджетке түсімдерді есепке алу;
▪ Қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
▪ Салық тексерістері;
▪ Камералдық бақылау;
▪ Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметі мониторингі;
▪ Фикальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелері;
▪ Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
▪ Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
▪ Уәкілетті органдарға бақылау жасау нысандарында жүзеге асырылады;
Кеден органдары өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының кеден
шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс салықты және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді алу жөніндегі салық
бақылауын осы Кодекске және Қазақстан Республикасының кеден заңдарына
сәйкес жүзеге асырады.
Салық бақылауын жүзеге асыруда, бақылау объектісі болып табылатын
салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеудің ееркшелігі зор.
1. Қазақстан Республикасында мыналар:
2.
▪ орналасқан немесе қызметін жүзеге асыру орны бойынша – заңды тұлғалар,
олардың құрылымдық бөлімшелері, оның ішінде қызметін Қазақстан
Республикасында жүзеге асыратын резидент еместер;
▪ тұрғылықты жері бойынша – салық және бюджетке төленетеін басқа да
міндетті төлемдерді төлеушілер болып табылатын жеке тұлғалар;
▪ Қазақстан Республикасындағы болатын орны бойынша – тұрақты мекеме
арқылы жеке кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын резидент емес жеке
тұлғалар;
▪ Салық салу объектілері орналасқан жері бойынша және (немесе) тіркеу
орны бойынша – ҚР салық салу объектілерін иелентін резидент еместер салық
төлеушілер ретінде тіркелуі тиіс.
Салық төлеушілердің мелекеттік тізілімін уәкілетті мемлекеттік орган
жүргізеді.
Салық төлеушілердің мемлекеттік тізілімін жасау және жүргізу тәртібін
ҚР Үкіметі белгілейді.
Салық төлеушіні мемлекеттік тіркеу бірінші рет тіркеу есебіне қою
кезінде жүргізілуі мүмкін және тіркеу есебін жүргізу үшін белгіленген
мерзім ішінде жүзеге асырылады.
1. Салық төлеушілерді тіркеу есебі салық төлеуші салық органдарында
салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеу рәсімінен өткеннен кейін жүзеге
асырылады.
Салық төлеушілердің мемлекеттік тіркеудің және тіркеу есебінің
тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

▪ Салық төлеушіні Салық төлеушілердің мемлекеттік тізілімінен шығарып
тастау осы Кодектсің 57,58 баптары негізінде салық міндеттемелерінің
тоқтатылуына байланысты жүзеге асырылады.
▪ Салық төлеушіні Салық төлеушілердің мемлекеттік тізілімінен шартты
түрде шығарып тастау салық төлеуші ҚР заң актілерімен белгіленген
әрекетсіз заңды тұлға мен жеке кәсіпкер белгілеріне сәйкес келген және
салық берешегі жоқ жағдайда тіркеу нөмірі сақтала отырып жүргізіледі.
▪ Сонымен бірге, салық бақылауын жүзеге асыруда банк ұйымдарының
атқаратын қызметі ерекше. Банктер немесе банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын үйымдар:
▪
1) Салық төлеушіге (резиден емес жеке тұлғалар мен шетелдік
банк–корреспонденттерден басқа) банк шоттарын ашу кезінде салық
төлеушінің тіркеу нөмірін ескеруге, салық төлеуші заңды тұлға мен жеке
кәсіпкерге аталған шоттарды ашу туралы үш жұмыс күні ішінде салық
органдарын хабардар етуге;
2) Вексельді және банктің резидент емес жеке тұлғалардың банк шоттарынан
колма–қол ақшаны қабылдауы мен беруі негізінде жүргізілетін төлем
құжаттарын қоспағанда, төлем құжаттарында салық төлеушінің тіркеу
нөмірін қоймай банк шоты бойынша операцияларды жүргізбеуге;
3) Төлем құжаттарын өңдеу кезінде салық төлеушінің тіркеу нөмірін тіркеу
нөмірінің құрылымына сәйкес көрсетуінің дұрыстығын бақылауға;
4) Салық төлеушінің банк шотынан салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуге арналған төлем тапсырмаларын клиенттің
банкте ақшасы жеткілікті болған жағдайда бірінші кезектегі тәртіппен
орныдауға міндетті. Белгіленген мерзімде енгізілмеген салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомаларын, өсімпұлдар
мен айыппұлдарды салық органдары нұсқамаларын алған күннен бастап бір
операциялық күннен кешіктірмей алуға арналған салық органдарының
инкассалық өкімдерін осындай тәртіппен орындауға;
5) Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомаларын ҚР
Қаржы министрлігі Қазынашылығының шотына салық төлеушінің банк шотынан
ақшаны есептен шығару бойынша операциялар жасалған күні аударуға;
6) Нұсқамасы болған ретте, тексерілетін зағды тұлға мен жеке
кәсіпкерлердің банк шоттары бойынша жасалатын операцияларды, осы
шоттарда ақша бар–жоқтығын тексеруге салық органдары қызметкерлерін
жіберуге;
7) Осы Кодексте көзделген жағдайларда салық органының шешімі бойынша және
ҚР заң актілерінде белгілеген тәртіппен салық төлеуші заңды тұлға мен
жеке кәсіпкердің банк шоттарындағы салық берешегін өтеу жөніндегі
операциялардан басқа барлық шығыс операцияларын тоқтауға;
8) Банк қарыз алушының берешегін есептен шығарған кезде салық төлеушіде
міндеттемелерін есептен шығару нәтижесінде кіріс пайда болғаны туралы
қарыз алушы – салық төлеуші тіркелген жер бойынша салық органын бір ай
ішінде хабардар етуге міндетті.
Салық бақылауында салық салу объектісін есепке алған кезде оларды тіркеп
отыратын уәкілетті органдардың қызметінсіз салық бақылауының жүзеге
асырылуы екі талай.
Салық төлеушілерді тіркеу есебін жүзеге асыру кезінде салық қызметі
органдары мынадай:

1. Заңды түлғаларды мемлекеттік тіркеуді, қайта тіркеуді және таратуды
жүзеге асыратын;
2. Статистика жүргізетін;
3. Салық салумен байланысты объектілерді және салық салу объектілерін
есепке алу және (немесе) тіркеуді жүзеге асыратын;
4. Лицензиялар, куәліктер немесе рұқсат беру мен тіркеу сипатындағы
өзге де құжаттарды беретін;
5. Жеке тұлғаларды Қазақстан Республикасындағы тұрғылықты жері бойынша
тіркеуді жүргізетін;
6. Азаматтық хал актілерін тіркеуді жүзеге асыратын;
7. Нотариаттық іс-әрекеттер жасауды жүзеге асыратын;
8. Қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын уәкілетті орындармен;
9. Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін басқа да уәкілетті
органдармен өзара іс-әрекет жасайды.
Салық тексеруі – салық қызметі органдары жүзеге асыратын, Қазақстан
Республикасы салық заңдарының орындалуын тексеру. Ұйғарымда көрсетілген
салық қызметі органдарының лауазымды адамдары мен салық төлеуші салық
тексерулеріне қатысушылар болып табылады. Салық тексеруін салық қызметі
органдары ғана жүзеге асырады.
Салық тексеруі мынадай түрлерге бөлінеді:

1) құжаттық тексеру;
2) рейдтік тексеру;
3) хронометраждық;
Құжаттық тексеру мынадай түрлерге бөлінеді:

▪ Кешенді тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің барлық түрлері бойынша салық міндеттемелерінің орындалуын
тексеру;
▪ Тақырыптық тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің жеке түрлері бойынша салық міндеттемелерінің орындалуын
тексеру;
▪ Қарсы тексеру – егер салықты тексеруді жүргізу кезінде салық органында
аталған тұлғаларға байлансты салық төлеушілердің жүргізген
операцияларының салық есебінде дұрыс көрсетілуі туралы қосымша ақпарат
алу қажеттігі туындаған жайғдайда үшінші бір тұлғаларға қатысты
жүргізілетін тексеру;
Рейдтік тексеруді салық қызметі органдары жекелеген салық төлеушілерге
қатысты олардың Қазақстан Республикасының заңдарының жекелеген
талаптарын, атап айтқанда:

1) салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
2) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың
дұрыстығы;
3) лицензияның және өзге де рұқсат ету құжаттарының болуы;
4) акцизделетін өнімді өндіру, сақтау және сату ережесін сақтауы
талаптарын орындауы мәселелері бойынша жүргізеді.
Хронометраждық зерттеуді салық органдары салық төлушінің нақты
кірісін және кіріс алуға байланысты нақты шығындарды анықтау мақсатымен
жүргізді. Хронометраждық зерттеу уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен
тәртіппен жүргізіледі.
Салық тексеруін жүргізу, Қазақстан Республиксының заң актілерінде
белгіленген жағдайларды қоспағанда, салық төлеушінің қызметін тоқтатпауға
тиіс.
Салық органы заңды тұлғаның өзіне салық тексеруінің жүргізілуіне
қарамастан заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелерін тексеруге құқылы.
Салық тексерулері мынадай мерзімділікпен жүргізіледі:

▪ Кешенді – жылына бір реттен жиі емес;
▪ Тақырыптық – салықтың және бюджеткке төленетін басқа да міндетті
төлемнің белгілі бір түрі бойынша жарты жылда бір реттен жиі емес.
▪ Осы баптың бірінші тармағында көзделген шектеулер мынадай жағдайларда
қолданылмайды:
▪ Заңды тұлғаны қайта ұйымдастыруға немесе таратуға және жеке кәсіпкердің
қызметін тоқтатуға байланысты жүзеге асырылатын құжаттық тексеруді
жүргізу кезінде, сондай-ақ салық төлеушінің өтініші негізінде қосылған
құнға салынатын салық бойынша есептен алып тастаған жағдайда. Бұл орайда
тексеру салық төлеушінің өтінішін алғаннан кейін отыз күнтізбелік күннен
кешіктірмей жүргізілуге тиіс;
▪ Жер қойынауы пайдалануға арналған келісім-шарттың қолданылу мерзімі
өтуіне байланысты жүзеге асырылатын құжаттық тексеруді жүргізе кезінде ;
▪ Қарсы тексеруді жүргізу кезінде;
▪ Қайтарылуға қойылған қосылған құн салығы сомасының дұрыстығына салық
төлеушінің өтініші негізінде тақырыптық тексеру жүргізу кезінде;
▪ Салық тексеруі актісі бойынша хабарламаға салық төлеушінің шағымын
қарайтын органның шешімі негізінде жүргізілетін қосымша тексерулер
кезінде;
▪ Нақты салық төлеушіге қатысты уәкілетті мемлекеттік орган басшысының
бұйрығына сәйкес жүргізілетін кезектен тыс құжаттық тексеру кезінде,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңдарында
көзделген негіздер бойынша.
Берілетін нұсқамаларда көрсетілетін салық тексерулерін жүргізудің
мерзімі, егер осы бапта өзгеше көзделмесе, нұсқама тапсырылған кезден
бастап отыз жұмыс күнінен аспауға тиіс.
Құрылымдық бөлімшесі бар заңды тұлғаға салық тексеруін жүргізген кезде
салық тексеруін жүргізудің мерзімін салық органы алпыс жұмыс күніне дейін
ұзартуы мүмкін.
Ерекше күрделі мәселелерді тексеру кезінде салық тексеруін жүргізудің
мерзімін салық қызметінің жоғары тұрған органы құрылымдық бөлімшесі жоқ
заңды тұлға үшін елу жұмыс күніне дейін, құрылымдық бөлімшесі бар заңды
тұлға үшін сексен жүмыс күніне дейін арттыруы мүмкін. Ерекше күрделі
мәселелер салық қызметінің жоғары тұрған органының салық төлеушіге
тапсырылатын негізделген жазбаша шешімімен расталады.
Салық тексеруін жүргізу мерзімі құжаттарды тапсыру туралы салық
органының талаптарын салық төлеушіге беру кезі мен салық тексеруін жүргізу
кезінде сұралатын құжаттарды салық төлеушінің табыс етуі аралығындағы уақыт
кезеңінде, сондай-ақ салық органының мәліметтер мен құжаттарды сұратып алу
кезінде тоқтатыла тұрады.
Хронометраждық зерттеулерді жүргізу мерзімі уәкілетті мемлекеттік
орган бекіткен хронометраждық зерттеулер жүргізу тәртібіне сәйкес
белгіленеді.
Салық тексеруін жүзеге асырған кезде, оған негіз болатын деректемелер
төендегідей:

1) Нұсқаманың салық органында тіркелген күні мен нөмірін;
2) Нұсқама шығарған салық органының атауын;
3) Салық төлеушінің толық атауын;
4) Салық төлеушінің тіркеу нөмірін;
5) Тексеру түрін;
6) Тексеретін адамдардың лауазымын, тегін, атын, әкесінің атын;
7) Тексеру жүргізілетін мерзімін;
8) Құжаттық тексерулер кезіндегі тексерілетін салық кезеңін
қамтитын нұсқама негіздеме болып табылады.
3. Тақырыптық, қарсы тексерулер тағайындалған кезде нұсқамада салықтың
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің тексерілетін түрі
көрсетіледі.
4. Нұсқамаға салық органының бірінші басшысы немесе оны ауыстыратын
адам қол қоюға, ол салық органының елтаңбалы мөрімен расталуға және
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіпке сәйкес арнаулы журналда
тіркелуге тиіс.
5. Салық Кодексінің 535-бабында көзделген тексеру мерзімі ұзартылған
жағдайда қосымша нұсқама ресімделіп, онда бұдан бұрынғы нұсқаманың нөмірі
мен тіркелген күні көрсетіледі.
6. Бір ұйғарым негізінде бір ғана салық тексеруі жүргізілуі мүмкін.
Салық төлеушіге (салық агентіне) нұсқама берілген кез салық тексеруін
жүргізудің басталуы болып есептеледі. Салық органының салық тексеруін
жүргізуші лауазымды адамдарды салық төлеушіге (салық агентіне) қызмет
куәлігін көрсетуге міндетті. Салық органының салық тексеруін жүргізуші
лауазымды адамы, рейдтік тексеруді қоспағанда, салық төлеушіге нұсқаманың
түпнұсқасын табыс етеді. Нұсқаманың көшірмесіне салық төлеуші (салық
агенті) нұсқамамен танысқаны және оны алғаны туралы белгі қояды.
Рейдтік тексеру жүргізілген кезде салық төлеушіге танысу үшін
нұсқаманың түпнұсқасы көрсетіледі және оның көшірмесі табыс етіледі.
Нұсқамамен таныстырылғаны және оның көшірмесін алғаны туралы түпнұсқаға
белгі қояды.
Салық төлеушінің (салық агентінің) нұсқаманы алудан бас тартуы салық
тексеруін жүргізудің күшін жоюға негіз болып табылмайды.
Салық тексерулерін жүзеге асыру кезеңінде тексерілетін салық
кезеңіндегі салық есептілігіне салық төлеушінің өзгерістер мен
толықтырулар енгізуіне жол берілмейді.
Салық тексеруі аяқталған соң салық қызметі органының лауазымды адамы
мыналарды:

▪ салық тексеруінің жүргізілген орнын, акті жасалған күнін;
▪ тексерудің түрін;
▪ салық қызметі органының салық тексеруін жүргізген лауазымды адамдарының
қызметін, тегін, атын, әкесінің атын;
▪ салық төлушінің (салық агентінің) тегін, атын, әкесінің атын не толық
атауын;
▪ салық төлеушінің (салық агентінің) орналасқан жерін, банктік
деректемелерін, сондай-ақ оның тіркеу нөмірін;
▪ салық төлеушінің (салық агентінің) салық есептілігі мен бухгалтерлік
есептілікті, салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
төлеуге тексеру жүргізуге жауапты басшысы мен лауазымды адамдарының
тегін, атын, әкесінің атын;
▪ алдыңғы жүргізілген тексеру мен бұрын анықталған салық заңдарын
бұзушылықтарды жою жөнінде қолданылған шаралар туралы мәліметтерді;
▪ тексерілетін салық кезеңін және тексеру жүргізу үшін салық төлеуші
(салық агенті) табыс еткен құжаттар туралы жалпы мәліметтерді;
▪ Қазақстан Республикасының салық заңдарының тиісті нормасына сілтеме
жасай отырып, салық бұзушылығын егжей-тегжейлі жазылған сипаттамасын;
▪ салық тексеруінің нәтижелерін көрсете отырып, салық тексеруінің актісін
жасайды;
Салық тексеруінің актісі салық төлеушіге тапсырылған күн салық тексеруі
мерзімінің аяқталуы болып есептеледі. Салық тексеруінің аяқталуы бойынша
салық заңдарының бұзылуы анықталмаған жағдайда, онда бұл туралы салық
тексеру актісіне тиісті белгі қойылады. Салық тексеру актісіне қажетті
құжаттардың көшірмелері, салық қызметі органының лауазымды адамы жүргізген
есеп-қисаптар және салық тексеруі барысында алынған басқа да материалдар
қоса тіркеледі. Салық тексеруі актісі кем дегенде екі дана етіп жасалады
және оған салық тексеруін жүргізген салық қызметі органының лауазымды
адамдары қол қояды. Салық тексеруі актісі салық тексеруі актілері мен
хабарламаларын тіркейтін арнаулы журналда тіркеледі, ол нөмірленуге, бау
өткізілуге және салық қызметі органының мөрімен куәландыруға тиіс.
Салық тексеруі актісінің бір данасы салық төлеушіге (салық агентіне)
тапсырылады. Салық төлеуші салық тексеруі актісін алған кезде оны алғаны
туралы белгі қоюға міндетті.
Салық бақылауындағы ең маңызды да, негізгі әдісердің бірі болып,
камералды бақылау табылады.
1. Камералдық бақылау – салық төлушілер берген салық есептілігін және
басқа да құжаттарды зерделеу мен талдау негізінде тікелей салық органы
жүзеге асыратын бақылау.
2. Камералдық бақылау тікелей салық органының орналасқан жері бойынша
жүзеге асырылады.
Салық органы салық есептлігін қателіктер тапқан, салық есептілігінде
келтірілген мәліметтердің арасынан қайшылық табылған, сондай-ақ шағын
бизнес субъектілері үшін көзделген шарттарды асыра пайдаланған кезде осы
Кодекстің 31-бабына сәйкес салық төлеушіге жіберілген қателіктерді өз
бетінше жоюы үшін, сондай-ақ салық салудың жалпыға бірдей белгіленген
тәртібіне көшуі үшін хабарлама жіберіледі.
Салық төлеушілер мониторингі салық төлеушілердің өз міндеттемелерін
орындаап отыруында тигңзетін әсері маңызды.
1. Салық төлеушілер мониторингі салық төлеушілердің нақты салық
салынатын базасын анықтау және тауарлардың (жұмыстардың, қызмет
көрсетулердің) өзіндік құнын қалыптастырудың негізділігіне талдау жүргізу,
қаржы, валюта заңдарын, қолданылатын нарықтық бағаларды сақтау мақсатында
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметін байқау жүйесін қолдану
жолымен жүзеге асырылады.
2. Электронды мониторинг – осы баптың 1-тармағында белгіленген
электронды қол қоюмен расталып, электрондық құжат нысанында ақпарат беретін
мониторинг түрі.
3. Салық төлеушілердің мониторингі республикалық және аймақтық
деңгейде жүзеге асырылады.
1. Республикалық мониторингке жататын салық төлушілердің тізбесін
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
2. Аймақтық мониторингке жататын салық төлушілердің тізбесін уәкілетті
мемлекеттік орган белгілейді.
3. Мониторингке жататын салық төлеушілер уәкілетті мемлекеттік орган
бекіткен тәртіппен салық есептілігін тапсырады.
Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру
кезінде немесе қолма-қол ақша, банктік төлем карточкалары, чектер арқылы
қызмет көрсеткенде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысу міндетті түрде
фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану және тұтынушының
қолына бақылау чегін беру арқылы жүргізіледі.
Осы аталған ереже:

▪ жеке кәсіпкерлердің (акцизделетін тауарларды өткізушілерден басқа):
қызметін шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі
шеңберінде бір жолғы талон ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.