Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4

1.1 Әлеуметті қамсыздандыру және оның атқаратын қызметі ... ... ... ... ...4

1.2 Әлеуметтік қорғаудың шетелдік модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17

2.1 Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17

2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдармен төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

3.1 Қазақстан республикасының халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

3.2 Халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің әлеуметтік . экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38

Адам өмірі қауіпті және күтпеген сәттерге толы. Кез келген кезде денсаулықтан, сонымен қоса тіршілік етудің негізгі көзі - жалақыдан да айырылып қалуға болады. Өмір сүрудің негізгі және көп жағдайда жалғыз көзі болып табылатын жалақыны жоғалту қызметкерді және оның отбасын аса ауыр материалдық жағдайға алып келеді, ал бұл, өз кезегінде, кедейшілікке, қайыршылыққа, әртүрлі ауруларға әкеліп соғады.
Мұндай жағдайларға мыналар жатады: науқас, кәрілік, мүгедектік, асыраушысынан айырылу және т.б. Аталған қиындықтарды өз бетімен дербес жеңу көп жағдайда мүмкін болмайды. Осындай кезде көмекке мемлекет келеді. Халықтың экономикалық тұрғыдан бәсең бөлігінің (қарт адамдардың, еңбекке қабілеттігі жоқ және жұмыссыз тұлғалардың) материалдық қамтамасыз етілу деңгейінің күрт төмендеу мәселесін шешуді мемлекет өз мойнына алды. Ол әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жасап, әлеуметтік оқиғалар – кәрілік, өлім, науқастық, мүгедектік, ана болу, жұмыссыздық туындаған кезде зейнетақылар, әлеуметтік жәрдемақылар береді және қызмет көрсетеді. Елдің халқын әлеуметтік қамсыздандыруды дамыту мемлекеттің әлеуметтік саясатының және қызметінің басым бағыттарының бірі болған және болып қала береді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, нарықтық қатынастар орын алған кез келген өнеркәсіптік дамыған мемлекетте халықты әлеуметтік қорғау азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері жүйесін де маңызды орынды иеленеді. Алайда, нарықтық қатынастар өз бетімен халықты қорғау механизмін туындатпайды. Халықты әлеуметтік қорғаудың ерекшелігі әлеуметтік оның аса көп материалдық шығындарды талап етуінен және ешқандай пайда әкелмейтінінен көрініс табады. Осы ерекшелігіне орай халықты әлеуметтік қорғауды шешу мәселесін мемлекет өз мойнына алады.
Байқағанымыздай, әлеуметтік қамсыздандырудың тарихы жүз жылдам астам уақытты қамтиды. Бұл уақыт ішінде қаржыландырудың функциялары, нысандары және әдістері талай рет өзгерді. Бірақ, әлеуметтік қамсыздандырудың мақсаты - адамдардың өмірін жақсарту ешқашан өзгерген жоқ.
Әлеуметтік қамсыздандыру халықтың өмір сүру деңгейімен тығыз байланысты. Қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерін әлеуметтік қамсыздандырудың деңгейін анықтайтын фактор болып әлеуметтік қорғау шараларын қаржыландырудың қайнар көзі, механизмі немесе кестесі табылады.

1. И.С. Жолдасбаев. Теоретические ооновы формирования института социального страхования // Аль-Пари – №4– 2009
2. Қаржы Министрілігінің статистикалық бюллетені. – 2008 ж , 212 б.
3. Говорухина И.Е. Проблемы взаимодействия субъектов управления социальной защитой населения в условиях рыночных отношений. – Вестник КазГУ.– №5. – 2007 г.,65 б.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1. Әлеуметті қамсыздандыру және оның атқаратын қызметі ... ... ... ... ...4

2. Әлеуметтік қорғаудың шетелдік
модельдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..9

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ
ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...17

1. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің
қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17

2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдармен төленетін
негізгі әлеуметтік төлемдер
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23

ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІН
ДАМЫТУ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

3.1 Қазақстан республикасының халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін
дамытудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...28

3.2 Халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің әлеуметтік – экономикалық
тиімділігін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .30

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .38

КІРІСПЕ

Адам өмірі қауіпті және күтпеген сәттерге толы. Кез келген кезде
денсаулықтан, сонымен қоса тіршілік етудің негізгі көзі - жалақыдан да
айырылып қалуға болады. Өмір сүрудің негізгі және көп жағдайда жалғыз көзі
болып табылатын жалақыны жоғалту қызметкерді және оның отбасын аса ауыр
материалдық жағдайға алып келеді, ал бұл, өз кезегінде, кедейшілікке,
қайыршылыққа, әртүрлі ауруларға әкеліп соғады.
Мұндай жағдайларға мыналар жатады: науқас, кәрілік, мүгедектік,
асыраушысынан айырылу және т.б. Аталған қиындықтарды өз бетімен дербес жеңу
көп жағдайда мүмкін болмайды. Осындай кезде көмекке мемлекет келеді.
Халықтың экономикалық тұрғыдан бәсең бөлігінің (қарт адамдардың, еңбекке
қабілеттігі жоқ және жұмыссыз тұлғалардың) материалдық қамтамасыз етілу
деңгейінің күрт төмендеу мәселесін шешуді мемлекет өз мойнына алды. Ол
әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жасап, әлеуметтік оқиғалар – кәрілік,
өлім, науқастық, мүгедектік, ана болу, жұмыссыздық туындаған кезде
зейнетақылар, әлеуметтік жәрдемақылар береді және қызмет көрсетеді. Елдің
халқын әлеуметтік қамсыздандыруды дамыту мемлекеттің әлеуметтік саясатының
және қызметінің басым бағыттарының бірі болған және болып қала береді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, нарықтық қатынастар орын алған кез
келген өнеркәсіптік дамыған мемлекетте халықты әлеуметтік қорғау
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктері жүйесін де маңызды
орынды иеленеді. Алайда, нарықтық қатынастар өз бетімен халықты қорғау
механизмін туындатпайды. Халықты әлеуметтік қорғаудың ерекшелігі әлеуметтік
оның аса көп материалдық шығындарды талап етуінен және ешқандай пайда
әкелмейтінінен көрініс табады. Осы ерекшелігіне орай халықты әлеуметтік
қорғауды шешу мәселесін мемлекет өз мойнына алады.
Байқағанымыздай, әлеуметтік қамсыздандырудың тарихы жүз жылдам астам
уақытты қамтиды. Бұл уақыт ішінде қаржыландырудың функциялары, нысандары
және әдістері талай рет өзгерді. Бірақ, әлеуметтік қамсыздандырудың мақсаты
- адамдардың өмірін жақсарту ешқашан өзгерген жоқ.
Әлеуметтік қамсыздандыру халықтың өмір сүру деңгейімен тығыз
байланысты. Қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерін әлеуметтік қамсыздандырудың
деңгейін анықтайтын фактор болып әлеуметтік қорғау шараларын
қаржыландырудың қайнар көзі, механизмі немесе кестесі табылады.

І. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Халықты әлеуметтік қорғаудың шетелдік модельдері

Әлеуметтік қамсыздандырудың дамыған жүйесі фундаментальді компания
пен нарықтық басқарудың сурапалық модемнің ерекшелігін көрсетеді. Керекті
инститтар демографиялық және экономикалық қозғамті резінде туындайтын
әлеуметтік шиеленісті басуда маңызды роль атқарады.
Бір қарағанда, Еуроодак елдерідегі әлеуметтік қамсыздандырудың ұлттық
жүйесінде ұқсастықтарға қарағанда айырмашылықтары көбірек. Себебі, әр
мемлекет әлеуметтік саясатты қалыптастыруда өзі таңдаған жолмен жүрді.
Әлеуметтік қамсыздандырудың моделі әлеуметтік қамту бағдарламасының
қалыптасуы мен ұйымдар ұстанымын түсіндеру негізінде жасалған сурапалық
комиссияның 1995 ж есебіне қарағанда Еуроодақ елдерінде негізгі төрт
модель бар: континентальдық, англосаксондық, скандинавиялық және оңтүстік
еуропалық.
Бисмарктық деп аталатын континентальдық модель әлеуметтік
қамсыздандырудың деңгейі мен кәсіби қызметтің ұзақтығының арасындағы
байланысты анықтайды. Қаштылғандардың төлемі есебінен қаржыланатын
әлеуметтік сақтандың оның негізі болып саналады. Бұл модельдің негізі
принциптері XIX ғ. Германияда қалыптасты. Канцлер О. Бисмарк кейіннен
басқа индустриялды елдергі үлгі болған сол кезеңдегі әлеуметтік
қамсыздандырудың прогрессивті негізін жасады. Германияда күні бүгінге дейін
қолданылтын әлеуметтік саласында үш саласы сол кезде пайда болды. Олар
қартықта, мүгедектікті және өндірістегі оқыс жағдайлардан туындаған
ауруларуын қамсыздандыру. Аталған модельдің негізгі принциптері Австрия,
Франция, Бенилюкс елдерінде де қолдыналады.
Оның негізгі принциптерінің бірі – жаодамалы жұмысшылар мен
кәсіпкерлер басқаратын фондтарын қадағалайтын кәсібге сақтандыру фондар
сақтандыру төлемдерін жүзеге асыратын жолақыдан алыналатын әлеуметтік
бөлуді шоғырландырады.
Бұндай сақтандыру жүйелерін мемлекет бюджеті қаржыландырмайды.
Әлеуметтік қамтудың бұл моделіне бюджеттің әмбебептығы уйкес келмейді.
Еуропа мемлекеттерінде қолданылатын бұл қорғау моделі бір ғана принципке
негізделмеген. Сондықтан ынтымақтастық әлеуметтік көмек беріледі.
Әлеуметтік сақтандырудың миндеттеріне қарамастан (Германияда ол
заңмен бекетілген) ол толық сақталмайды. Бұл жалақы деңгейнің өсуіне
байланысты болатын ерукті сақтандыру мен бөленген қаражаты
жүзеге асады.
XIX ғ.а. Германияда пайда болғанда да осыған сәйкес болатын. Бүгінде
әлеуметтік көмек жүйесінің дамуы әлеуметтік қамсыздандырудың фискалды
қаржылануы үлесінің өсуіне әкелді.
100 жылдан астам уақыт өмір сүріп келе жатқан Германиядағы өзін-өзі
басқару негізіндегі сақтандыру ұйымдары сақтандырушы мен сақтанушы
байланысын жақындата түсүге септігінтігізеді өзін-өзі басқару принципі
әлеуметтік тұрақтылықтық нығанына және әлеуметтік серіктестікті қолдауға
негіз болады.
Германиядағы әлеуметтік қамсыздандыру мекемелері қоғамдық ұйымдар
статусына ие. Бұл неміс зерттеушілерінің пікірінше, барлық әлеуметтік
топтардың мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Өзін-өзі басқару органдар
демократиялық принципте екі жақтың тығыз қарымқатынас орнатуына жағдай
жасайды. Бұндай ұйымдық құқықтық форма елдегі профсоюз қозғалысының
денгейіне байланысты тиімді болып отыр.
Ұлыбритания мен Ирландияда қолданылатын англосаксондық модель
немістердінің бөлек. Ағылшын экономисті У. Беверидждің баяндамасы негізінде
қалыптасқан. Беверидж оны үкіметке 1942 ж. таныстырды. Оған Кейнстің
қоғамдық өндірістің жылдамдығы төлемақыға байланысты, төмен табысты
әлеуметтік топтың мүддесіне сай кірісті бөлу керек деген идеясы қатты жер
етті Беверидж әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін құруды ұсынды.
Біріншіден, барлық материалдық көмекке зәру жандарға тарату,
екіншіден бірдей көлемдегі зейнетақы мен төлемақы түріндегі әлеуметтік
қызметтің үйлестіру принципын ұсынды Піріске сай жалақы деген талапты
Беверидж әділ деп есептеді. Себебі көптеген жағдайларда кеткен шығынның
мөлшеріне қарамастан зейнетақы мен төлемады теңдігі байқалды.
Әлеуметтік қамсыздандырудың британдық жүйесінің екі ерекшелігі бар.
Біріншіден, қарртық, ауру, жұмыссыздық сияқты әлеуметтік қауспен
айналысатын арнайы институттары жоқ. Әлеуметтік сақтандырудың барлық
бағдарламасы бір жүйеге біріктірілген. Екіншіден, әлеуметтік қызмет
көрсетуде мемлекеттік менемелердің маңыздар.
Әлеуметтік қамсыздандырудың үйлестіру жұйесі екі ірі топқа бөленеді,
ол елдің барлық тұрғындарын қамтиды: - зейнеткерлеп, мүндентік, әлеуметтік
көмек, уақытша жұмыссыздыққа байланысты бағдарламалар кіретін ұлттық
әлеуметтік сақтандыру.
Әлеуметтік қамсыздандырудың екінші түрі – мемлекеттік бюджеттен
қаржыланатын мидициналық көмек. Денсаулық сақтау саласындағы қызметтер
тегін болғандықтан сақтандыру принциптері туралы сөз қозғамоған дұрыс.
Ұлыбританияғы әлеуметтік қамсыздандырудың қаржыландыру жүйесі
денсаулық сақтау және әлеуметтік сақтандыру болып бөлінеді. Біріншісінің
90% бюджет есебінен, екіншісі, жолдамалы жұмысшылар мен кәсіпкерлердің
төлемдері есебінен қаржыланады. Екеунен түскен салық отбасының төлемдерге,
осы жағдайлардан сақтандыруға жұмсалады.
Британ мемлекеттің әлеуметтік қамсыздандыру жүйесіне тән мынау: ол
белгілі сақтандыру бағдарламасына негізделген арнайы кірістерді есепке
алмайды.
Бұл бағдарлауы жүзеге асыру үшін қаражат бірдей әлеуметтік кіріс
есебінен алынады. Ол әлеуметтік сақтандырудың белгілі саласына жерисалады .
Әлеуметтік қамсыздандырудың бірі моделі Дания, Швеция, Финляндияға
тән. Барлық азаматтардың салық есебінен әлеуметтік қамтылуға құқығы бар.
Әлеуметтік қамсыздандыру әрбір азаматтың заңды құқығы ретінде қапалады.
Жұмыссықты сақтандыру бірі топқа жатпайды.
Швед әлеуметтік қамсыздандыруның негізгі қағидасы – оның
әмбебаптылығы, яғни тұрғындардың барлығын қамтуы. Көптеген еуропалық
әлеуметтік экономикаға тән екі қағида – ынтымақтастық қағидасына. Оның мәні
барлық адамдардың әлеуметтік тобына қарамастан әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесін қаржыландыруға қатысуында. Бұндай жүйедегі керекті элемент –
мемлекет, ол әлеуметтік игілектерді болу қызметін атқарады. Бұндай жүйенің
қымбатшылығы тұрғыдардың әлеуметтік қамтылуының жоғары деңгейінен
байланысты. Кедейшілік пен байлық арасындағы айтарлықтай алмақтық жоқ.
Швед моделінің алтын ғасыры ХХ ғ. 60 ж.б.-70 жылдар. Бұл кезде
ммемлекет ұлттық табыс есебі бойынша бай мемлекеттердең қатарына 3-ші болып
енді. 70-жылдардағы экономикалық дағдарыс басқа батыс еуропа елдерімен
салыстырғанда Швецияға кейінірек келді. Оның салдарлары тек 1977 жылы
бюджет топшылығы қоғайып, жұмыссыздық осы де байкалды.
90-жылдардың басында жұмыссыздықтың орташа Еуропалық деңгейдің 10-14
%-не жетті. Кейбер сараптамашылар швед моделінің тоқтағаны туралы айта
бастады. Социал – демократтар болашақтағы социалистік мемлекеттің шведтік
моделінің тиімділігі туралы қайта сөз қозғады.
Сол кезеңнен бастап әлеуметтік секторды мемлекеттің қаржыландыруы
қысқара бастады. Парламент пен саяси партиялар әлеуметтік қамсыздандырудың
жалпы прициптерімен таңдаулысына, яғни тұрғындардың әлсіз топтарына қолдау
көрсетуге көшті 10 жыл бойы социал – демократтар жасаған теңестіру
жүйесін социалдар ғана емес, либерал бағыттағылар да қолдады.
Әлеуметтік аяда шығындарды азайту тұрғындар мен профсоюдың кері
реакциясын туғызды. Сондықтан, социал – демократтық үкімет бұндай жағдай
менкесісуге мәжбүр болады. Қалыптасқан жағдайдан шығу үшін үкімет қаржылық
саясатта, неолиберализм мен кейнсизм арасындағы үшінші жолды тапты. Социал
– демократтардың бұрынғы ұстанымдары жалпыға ортақ игіліктерге бағытталады.

Социал – демократтардың партиясы қоғамның әртүрлі топтары арасынан
бітім іздеуге тырысты және Еуроодақ нормаларына сәйкес әлеуметтік ұйым
құруға мәжбүр болады. Әлеуметтік экономикадағы өзгерістер әлемдік
экономиканың жаңа процестері мен шведтік қоғамдағы құндылықтардың өзгеруіне
байланысты.
Италия, Испания, Греция, Португалия әлеуметтік қамсыздандыру
моделінің Оңтүстік Еуропалық үлгісін қолданады.
Соңғы 10 жылдықта әлеуметік – экономикалық және құрлымдық жүйедегі
өзгерістер әлеуметтік қамсыздандыруда жүзеге аса бастады. Бұл модельді
нақты ұйым дегеннен гөрі дамушы ретінде атауға болады. Аталған модельде
әлеуметтік қамту деңгейі төмен, әлеуметтік қамсыздандыру отбасы мен
туыстардың қамқорлығына байланысты. Сондықтан отбасы мен өзге де
институттар соңғы орында емес.
Италиядағы әлеуметтік қамсыздандырудың негізгі проблемалардың бірі –
Оңтүстік және Солтүстік аймақтағы тұрғындардың кіріс айырмашылығы.
Елдегі жалпы жұмыссыздық деңгейі 1999 жылы 11,3% боды. Солтүстіктегі
жұмыссыздық деңгейі 7,5% көлеміндк, ал Оңтүстікте 20% - дан астам. Бұл
әлеуметтік сақтандыру жүйесінің кейбір түрлерінде айқын көрінеді. Ол ең
алдымен мүгедектерге берілген зейнетақыға қатысты экономикасы төмен
аймақтарда бұның әлеуметтік көмек ретінде ролі басым.
Өзге Батыс Еуропа елдеріне қарағанда Италияда әйелдердің жұмыс
жасамайтын үлесі жоғары, жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 12,4%.
Әлеуметтік қамсыздандырудың еуропалық жүйесінің ерекшілігі-шығын
көлемінің көптігі оның көлемі. 90 ж ортасында Еуропалық Қаумдастықта. Ж 10-
ң 22% АҚШ-та 13%, Канада мен Жаңа Зеландияда 15%, Жапонияда 12%-ды құрады.
Бұл әлеуметтік қаупты қамтуға байланысты. Мәселен, АҚШ-та медициналық
сақтандырудың мемлекеттік бағдарламасы тұрғындардың санаулы тобына
арналған, ал Австралияда зейнеткерлік сақтандыруға төмен кіріс кедергі
келтіріді.
90 жылдардың басында жүргізілген сауалнама негізінде еуропалық
елдердің респонденттерінің көпшелігі мемлекеттің аз қамтылған адамдарған
минималд кіріс берсе деген тілек айтқан. Әлеуметтік қауыпты азайтүға
бағыииалған әлеуметтік бағдарлашаларды еуропалықтардың көпшілігі
мемлекіттің негізгі компоненті ретінде қарастырады. Келешекте де еуропалық
қоғамды әлеуметтік қамсыздандыру басты назарда болары сөзсіз 9, 5б.

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ
1. Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесінің қазіргі жағдайы

Біраз алдыңғы уақытқа дейін Қазақстанда бұрынғы одақтан қалған
халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі болатын. Былайша барлық жүйе
мемлекеттік болатын және өзі екі блоктан құрылатын: әлеуметтік
сақтандырудың мемлекеттік жүйесі және мемлекеттік әлеуметтік қамтамасыз
ету.
Егеменді ел болғаннан кейін 1999 жылы Республикада халықты әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесі өзгертулерге ұшырады (Сурет 2) 11, 15б.
Қазіргі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінде толық ынтымақтастық және
мемлекеттік институтардың қатысу деңгейі басым да, ынталандыру деңгейі
төмен.
Құрамына Қазақстанда кіретін халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесін қолданылатын шаралар жиынтығы деп қарастырады, оған
мыналар кіреді: лайықты төленетін, тұрақты еңбек қызметін қалыптастыру;
әлеуметтік сақтандыру механизмдері арқылы негізгі әлеуметтік қауіп-қатер
туындаған жағдайда оның алдын алу немесе пайданың жартысын тәркілеу;
әлеуметтік сақтандыру жүйесінің мүшелегіне енбейтін әлсіз топтарға
әлеуметтік көмек механизмдерін ұсыну; азаматтардың білім және медициналық
көмек сияқты негізгі құқықтар мен қызметтерді пайдалану мүмкіндіктері.
Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің сандық көрсеткіштері белгілі
бір дәрежеде экономикалық даму деңгейіне, ал екі жақтық өзара келісімге
келу деңгейі, мемлекеттік институттық қатысуы және қалыптастыру деңгейі
таңдалған әлеуметтік-экономикалық моделге байланысты.
Бірдей дәрежеде дамып келе жатқан елдерде тарихи, мәдени, саяси
және басқа да факторлар тұрғысынан әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін
ұйымдастыруда екі жақтық өзара келісімге келу деңгейлері мен мемлекеттік
институттардың қатысу деңгейі әр түрлі дәрежеде болады.
Әлеуметтік қамсыздандыруға ие болу құқығын алу жарнаға емес, қауіпті
жағдайдың туындау уақытына байланысты болғанкезде, екі жақтық толықтай
ынтымақтастығы жарна мен төлеме арасындағы байланысты болдырмауы мүмкін,
қаржылық қысымды барлық салықтөлеушілер көтереді, ал әлеуметтік көмек алуға
барлық азаматтра құқылы. Мұндай жүйеде пайданы бөлу механизміжәне бірден-
бір қаржы көзі мемлекттік бюджет, ал үйлестіруші мемлекет болады.
Толықтай ынтымақтастық қағидасына негізделген жүйелер барлық
азаматтарға бірдей, төмен деңгейдегі әлеуметтік көмек көрсетеді.
Ынтымақтастық шектеулі болған жағдайда төлем алу құқығы адамның
енгізген жарнасына байланысты. әдетте, мұндай жүйе жұмысшылар мен жұмыс
берушілердің салымы есебінен қаржыландырылады, жарна көлеміне байланысты
төлем ақы алу құқығына салым салған азаматтар ғана ие болады (немесе жұмыс
берушісі олар үшін ақша бөлсе). Әдетте, мұндай жүйелер белгілі бір
әлеуметтік топтарға қосымша көмек береді. Мысалы, жұмысшыларына немесе
нақты бір еңбек ұжымына.
Сонымен қатар, әрбір азамат жеке алымдардан алынатын, сондай-ақ
әлеуметтік қауіп төнгенде төленетін төлемдермен байланысты жүйеде
ынтымақтастық көрінбейді.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Экономикалық
қарым-қатынастардың өзгеруі әлеуметтік қамсыздандырудың жүйесін құруды
талап етіп отыр.
Мемлекет өтпелі кезеңдегі алғашқы сатысында инфляция деңгейіндегі
әлеуметтік қамсыздандыру мәселелерімен бюджет тапшылығымен, өндірістің
төмендеуінен, экономикалық формальді емес секторының үлесін өсірумен
айналысуға тиісті етеді. әлеуметтік сферадағы реформалар негізінде
проблемаларды шешудегі жауапты реакция түрінде көрінеді, жинақтаушы
зейнетақы жүйесін енгізу мен жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен алмастыру
бұған енбейді 12, 13б.
Енгізілген жаңалықтарға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесі өзінің күрделілігімен, заңдық тұрғыдағы
жүйесіздігімен, жүйеге қатысуға деген құлшыныстың төмендігімен сипатталады.
Соңғы жылдардағы экономикадағы оң өзгерістер мен тұрақты өсуді қамтамасыз
етуге арналған шаралар әлеуметтік қауіп төнгенде жасалатынәлеуметтік
қамсыздандырудың кешенді жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік қамсыздандырудың қазіргі жүйесі толық ынтымақтастық
иеленудің қағидасы мен мемлекеттік қатысудың жоғарғы деңгейі мен төмен
құлшыныстармен сипатталады.
Толық ынтымақтастықтың қағида негізнде мүгедектерді, жұмыссыздарды
асыраушысынан айрылғандарды жасының ұлғаюына байланысты адамдарды
әлеуметтік қамтамасыз ету ұйымдастырылған. Барлық Қазақстан Республикасының
азаматтары шетелдіктер мен азаматтығы жоқтар мен Қазақстан Республикасының
территориясында тұрақты тұрып жатырғандар әлеуметтік қауіп жағдай
туындағанда жұмыс істеу мүмкіндігіне және жарнасқа қарамастан, барлығына
бірдей мемлекеттік төлемдер беріледі, заңмен және халықаралық келісімшартта
қарастырылмаса ғана жүзеге аспайды. Сондай-ақ экономикалық нормативтердің
жоқтығынан төлемақылардың арақатынасы жойылады. Нәтижесінде көрсетілетін
әлеуметтік көмекке қарағанда жұмысқа жарамды бөлігі төмен көмекақы жүйеге
қатысы жоқ азаматтарға алады.
Республикамызда ынтымақтастықты шектейтін және жұмыс жасаушылардың
қосымша қорғанысын қамтамасыз ететін жүйе жоқтың қасы.
Ынтымақтастығы зейнетақы жүйесі – қарттық кезеңдегі қамтамасыз
ететін жалғыз түрі, ол жүйеге қатысты белгілі бір құлшыныстары бар
қатысушылардың негізінде құрылған.
Заңмен белгіленгендей, сондай-ақ қажетті таратуды қажет етпейтін
факторға байланысты әлеуметтік қауіп төнген жағдайда ерікті қамсыздандыру
қарастырылған.

2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдармен төленетін
негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері

Егер жұмысшы жұмыс барысында зақымданып, ауырып қалса, онда оған
уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы төленеді. Жұмысберуші
оған еңбекке жарамсыз болып қалған күннен бастап жұмысқа шықанға дейін
немесе мүгедектікке бекіткенге дейін орташа жалақы көлемінің жүз пайызын
төлейді.
Екі жасқа дейінгі жас баласы бар анаға, баласы ауырып қалған жағдайда,
отбасында басқа күтуші адамының болу болмауына қарамастан жәрдемақы
төленеді.
Әскери оқу кезеңінде немесе өндірістен аластатылмай белгілі бір оқу
орнында оқуына байланысты демалыс берілген кезде, уақытша еңбекке
жарамсыздыққа байланысты жәрдемақы еңбекке жарамсыз болған алғашқы күннен
көрсетілген мерзімнің аяқталуына дейін төленеді.
Уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы мынандай жағдайда
төленбейді:
1) Жұмысшы қылмыс жасау барысында алған жарақаттары салдарынан еңбекке
жарамсыз болып қалса;
2) Соттың шешімі бойынша жұмысшыны еріксіз емдеу уақытында;
3) Жұмысшы қамауға алынған және соттың медициналық тексеру кезінде болған
уақытта және сондай-ақ, айыпты деп табылған жағдайда;
4) Ішімдік, есірткі, токсикология өнімдерін қабылдап, соның салдарынан
жарақаттанып, еңбекке жарамсыз болып қалған жағдайда .
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар және
сондай-ақ, баланы тікелей перзентханадан асырап алған әйелдерге
(еркектерге) жәрдемақы орташа жалақы көлемінен жүктілік пен босану уақыты
барысында сондай-ақ асырап алған күннен бастап, бала туылғаннан елу алты
күн өткенге дейін төленіп тұрады.
Ядролық сынақтар жүргізілген территорияларда тұратын әйелдерге
жүктілікпен босану уақытша байланысты әлеуметтік жәрдемақы босану жағдайына
қарай бір қалыпты болса, жүз жетпіс күнтізбелік күн бойынша, ауыр болған
және екі-үш бала туған жағдайда жүз сексен төрт күн бойынша төленеді. Әйел
қамауға алынған, соттық-медициналық тексеруден өту кезінде айыпты деп
табылса және соттың шешімімен еріксіз емдеуге жіберілсе (жүйке ауруларынан
басқа), жүктілік және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақы
берілмейді.
Жұмысшылар жұмысқа шыққан күні жұмыс берушіге уақытша еңбекке жарамсыз
болғандығын дәлелдейтін еңбекке жарамсыз қағазын тапсырады.
Жұмысшы уақытша еңбекке жарамсыздықты куәләндыратын қағазды, жәрдемақы
алу үшін де көрсете алады. Жұмысберуші еңбекке жарамсыздық туралы қағазға
қажетті белгілерді енгізеді.
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақылары жалақы төлеуге белгіленген
уақыты төленеді.
Жұмысшының өліміне байланысты жәрдемақы төленбей қалған жағдайда, оны
бірге тұрған отбасы мүшелері немесе оныен бірге некеде тұрған адамдар
алады. Мұндай адамдар болмаған жағдайда, жәрдемақы жерлеу рәсімдерін
мойнына алған тұлғаларға беріледі. Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақы
қолхат арқылы немесе алуға болатын жұмысшының өтініші негізінде оның жеке
банктік шотына аударылады.
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақысын төлеуге бөлінген қаржыны дұрыс
жұмсау жауапкершілігі, ұйымының бас есепшісінің мойнында.

2.3 Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті
басқару ерекшеліктері

Халықты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті
басқаруда қоғамдық тәжірибе әртүрлі әдістерді қолданады. Бұл әдістердің әр
қайсысы ұлттық ерекшеліктерімен айқындалса да, жалпы біркелкі әлеуметтік
экономикалық мазмұнға ие. Қазіргі жағдайдағы халықты қорғау деңгейі мен
халық өмірінің сапасын талдау барысында жалпы әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесінде мынадай құрамдас бөлікті көрсетуге болады:
1) әлеуметтік сақтандыру;
2) әлеуметтік қамсыздандыру;
3) әлеуметтік көмек немесе қызмет;
4) жұмыс берушілердің қаржы есебінен корпоративтік қорғау;
5) жеке қорғау (жеке сақтандыру, зейнетақы жүйесі);
6) салық жеңілдіктері мен несиелер;
7) қайырымдылық қорлар 15, 32б.
Әлеуметтік салық төлейтін барлық асыраушысынан айырылған жағдайға,
жұмысы жоқ болғанда, еңбекке қабілеттіліктен айырылғанда әлеметтік
сақтандыру жүйесінің қатысушылары болады.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесін еңгізу кезінде бастауыш кезең
ерекшеліктер ескеріледі. Әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру
басталуы кезде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.