Компьютерлік желілер туралы ең негізгі ұғымдар жөнінде қысқаша мәліметтер. Әдістемелік құрал

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1 Компьютерлік желілер туралы түсінік.
1.1 Жергілікті есептеу желілері
1.2. Компьютерлік желілердің кеңейтілуі
2 Желілердің типтері
2.1. Бірқалыпты желілер
2.2. Сервердің негізіндегі желілер
3 ЖЕЛІЛЕР ТОПОЛОГИЯСЫ
3.1. Шоқсым
3.2. Жұлдыз
3.3. Шеңбер
3.4. Аралас топологиялар
3.5. Топологияны таңдау
4 КАБЕЛЬДЕРДІҢ НЕГІЗГІ ТОПТАРЫ
4.1. Коаксиалды кабель
4.2. Қосақталған сым
4.3. Оптикалық талшықталған кабель
5 СИГНАЛДАРДЫҢ БЕРІЛУІ
6 ЖЕЛІЛЕРДІҢ ФУНКЦИЯЛАНУЫ
6.1. OSІ моделі
6.2. Көп деңгейлі архитектура
6.3. OSІ моделіндегі деңгейдің қарым. қатынасы
7 ДРАЙВЕРЛЕР
7.1. Драйверлер және OSІ моделі
7.2. Драйверлермен желілік бағдарламаларды орнату
7.3. Баптау
7.4. Жаңарту
7.5. Өшіру
8 ХАТТАМАЛАР
8.1. Хаттамалар жұмысы
8.2. Көп деңгейлі архитектурадағы хаттамалар
8.3. Хаттамалар стегі
8.4. Байланыс
9 СТАНДАРТТЫ СТЕКТЕР
9.1. Қолданбалы хаттамалар
9.2. Транспорттық хаттамалар
9.3. Желілік хаттама
10. КЕҢ ТАРАЛҒАН ХАТТАМАЛАР
10.1 TCP/ІP
10.2 NetBEUІ
10.3 Х25
10.4 ХNS
10.5 ІPX/SPX NWLіnk
10.6 АРРС
10.7 APPLE Talk
10.8 OSІ хатаммалар жиынтығы
10.9 DEСnet
11 ETHERNET
11.1 Кадр форматы
12. TOKEN RІNG
12.1 Архитектурасы
12.2 Кадр форматы
13. APPLE TALK және ARCNET
13.1 Apple Talk
13.2 Local Talk.
13.3 Apple Share
13.4 Аумақ
13.5 Ether Talk.
13.6 Token Talk
13.7 Arc Net ортасы
14 ИНТЕРНЕТ
14.1 World Wіde Web
14.2 Fіle Transfer Protocol
14.3 Электрондық почта
14.4 Жаңалықтар
14.5 Gopher
14.6 Telnet
15. ТЕЛЕКОММУНИКЦИЯ

Әдістемелік құралда компьютерлік желілер туралы ең негізгі ұғымдар жөнінде қысқаша мәліметтер берілген. Бұл әдістемелік құрал Сіздерге өз беттеріңізше жаңа технологиялардың жергілікті және жалпы желілерін игеріп, олардың орналасу тәртібі және әдістерімен таныстырады.
Ең қарапайым желі (network-сеть) кем дегенде 2 компьютерден тұрады. Олар мәліметтерді бірігіп пайдалана алатындай кабель (бірнеше сымнан тұратын өткізгіш) арқылы жалғасқан. Барлық желілер күрделілігіне қарамастан бір-бірімен осы кабельдер арқылы жалғасады.
Компьютерлік желілердің пайда болуы мәліметтерді бірігіп пайдалануға көп көмегін тигізді. Дербес компьютер- құжат құруда, кесте дайындауда, графикалық мәліметтер және басқа да ақпараттардың түрлерімен танысуда тиімді құрал. Бірақ ол Сіздің жұмысыңыздың нәтижесін тез арада басқа біреумен бөлісуіңізді қамтамасыз етпейді. Желі болмаған жағдайда жасалынған жұмыспен басқа қолданушылар жұмыс жасау үшін әрбір құжатты қағаз бетіне шығаруға немесе дискетке көшірмесін түсіруге тура келді. Сонымен қатар барлық қолданушылар құжаттың көшірмелерін өзгертіп-түзеткенде, ол құжатты қайта жинап өңдеу қиындық туғызатын. Жұмыстың мұндай схемасы автономиялық ортадағы (автономная среда) жұмыс деп аталады.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1 Компьютерлік желілер туралы түсінік.
1.1 Жергілікті есептеу желілері
1.2. Компьютерлік желілердің кеңейтілуі
2 Желілердің типтері
2.1. Бірқалыпты желілер
2.2. Сервердің негізіндегі желілер
3 ЖЕЛІЛЕР ТОПОЛОГИЯСЫ
3.1. Шоқсым
3.2. Жұлдыз
3.3. Шеңбер
3.4. Аралас топологиялар
3.5. Топологияны таңдау
4 КАБЕЛЬДЕРДІҢ НЕГІЗГІ ТОПТАРЫ
4.1. Коаксиалды кабель
4.2. Қосақталған сым
4.3. Оптикалық талшықталған кабель
5 СИГНАЛДАРДЫҢ БЕРІЛУІ
6 ЖЕЛІЛЕРДІҢ ФУНКЦИЯЛАНУЫ
6.1. OSІ моделі
6.2. Көп деңгейлі архитектура
6.3. OSІ моделіндегі деңгейдің қарым- қатынасы
7 ДРАЙВЕРЛЕР
7.1. Драйверлер және OSІ моделі
7.2. Драйверлермен желілік бағдарламаларды орнату
7.3. Баптау
7.4. Жаңарту
7.5. Өшіру
8 ХАТТАМАЛАР
8.1. Хаттамалар жұмысы
8.2. Көп деңгейлі архитектурадағы хаттамалар
8.3. Хаттамалар стегі
8.4. Байланыс
9 СТАНДАРТТЫ СТЕКТЕР
9.1. Қолданбалы хаттамалар
9.2. Транспорттық хаттамалар
9.3. Желілік хаттама
10. КЕҢ ТАРАЛҒАН ХАТТАМАЛАР
10.1 TCPІP
10.2 NetBEUІ
10.3 Х25
10.4 ХNS
10.5 ІPXSPX NWLіnk
10.6 АРРС
10.7 APPLE Talk
10.8 OSІ хатаммалар жиынтығы
10.9 DEСnet
11 ETHERNET
11.1 Кадр форматы
12. TOKEN RІNG
12.1 Архитектурасы
12.2 Кадр форматы
13. APPLE TALK және ARCNET
13.1 Apple Talk
13.2 Local Talk.
13.3 Apple Share
13.4 Аумақ
13.5 Ether Talk.
13.6 Token Talk
13.7 Arc Net ортасы
14 ИНТЕРНЕТ
14.1 World Wіde Web
14.2 Fіle Transfer Protocol
14.3 Электрондық почта
14.4 Жаңалықтар
14.5 Gopher
14.6 Telnet
15. ТЕЛЕКОММУНИКЦИЯ

Кіріспе

Әдістемелік құралда компьютерлік желілер туралы ең негізгі ұғымдар
жөнінде қысқаша мәліметтер берілген. Бұл әдістемелік құрал Сіздерге өз
беттеріңізше жаңа технологиялардың жергілікті және жалпы желілерін игеріп,
олардың орналасу тәртібі және әдістерімен таныстырады.

1. Компьютерлік желілер туралы түсінік.

Ең қарапайым желі (network-сеть) кем дегенде 2 компьютерден тұрады.
Олар мәліметтерді бірігіп пайдалана алатындай кабель (бірнеше сымнан
тұратын өткізгіш) арқылы жалғасқан. Барлық желілер күрделілігіне қарамастан
бір-бірімен осы кабельдер арқылы жалғасады.
Компьютерлік желілердің пайда болуы мәліметтерді бірігіп пайдалануға
көп көмегін тигізді. Дербес компьютер- құжат құруда, кесте дайындауда,
графикалық мәліметтер және басқа да ақпараттардың түрлерімен танысуда
тиімді құрал. Бірақ ол Сіздің жұмысыңыздың нәтижесін тез арада басқа
біреумен бөлісуіңізді қамтамасыз етпейді. Желі болмаған жағдайда жасалынған
жұмыспен басқа қолданушылар жұмыс жасау үшін әрбір құжатты қағаз бетіне
шығаруға немесе дискетке көшірмесін түсіруге тура келді. Сонымен қатар
барлық қолданушылар құжаттың көшірмелерін өзгертіп-түзеткенде, ол құжатты
қайта жинап өңдеу қиындық туғызатын. Жұмыстың мұндай схемасы автономиялық
ортадағы (автономная среда) жұмыс деп аталады.

1-сурет. Принтерді автономиялық ортада қолдану

Егер де осындай ортадаға әрбір қолданушы өзінің компьютерін басқа
компьютерлердің желісіне қосса, онда ол қолданушы олардың құжаттарымен де,
принтерімен де ортақ жұмыс істей алар еді.

2-сурет. Принтерді желілік ортада қолдану

Яғни, компьютерлер тобының және басқа құрылғылардың бірігуі желілер
деп аталады. Ал біріккен және ортақ қолданылатын компьютерлердің қоры
желілер арақатынасы деп аталады. Желіге қосылған компьютерлер келесі
мүмкіндіктерді бірігіп пайдалана алады:
• Мәліметтер;
• Ақпараттар;
• Принтерлер;
• Факсимильдік аппарат;
• Модемдер;
• Басқа да құрылғылар.
Есептеу желілері компьютерлік ақпарттық технологиялардың ары қарай
дамуы болып табылады. Қазір есептеу желілеріне миллиондаған компьютерлер
қосылған. Компьютерлік желілерді барлық жерден кездестіруге болады: үлкен-
кіші мектептерде, жоғарғы оқу орындарында, мекемелерде және т.б. Желінің
басты мақсаты – бұл ақпаратпен бірігіп жұмыс жасау, яғни тасымалдау,
айырбастау, өңдеу, т.с.с. Желілердің екі түрі бар:
1. Жергілікті есептеу желісі – локальная вычислительная сеть
(ЛВС) – Local Area Network (LAN);
2. Жалпы есептеу желісі - глобальная вычислительная сеть (ГВС) –
Wіde Area Network (WAN).

1.1. Жергілікті есептеу желілері

Алғашқы компьютерлік желілер шағын, он компьютерге дейін және бір
принтерден біріктірілді. Технология желілер өлшеміне, сонымен қатар
желідегі компьютерлер санына және оның физикалық ұзындығына шектеу қойды.
1980 жылдардың басында ең танымал желілер түрі 30 компьютерлерден тұрды
және оның кабелінің ұзындығы 185 м (600 футтан) аспады. Мұндай желілер
үлкен мекеменің бір қабатында немесе шағын ұйымдарда болды. Қазіргі кездің
өзінде кішкентай фирмаларға осындай желілерді пайдалануға болады. Бұл
желілер жергілікті есептеу желілері (ЛВС-LAN) деп аталады.

1.2. Компьютерлік желілердің кеңейтілуі

Жергілікті желілердің алғашқы түрлері ірі кәсіпорындарды, әртүрлі
жерлерде орналасқан мекемелерді қанағаттандырмады. Кейінірек, компьютерлік
желілердің басымдылығынан және желілік бағдарламалардың кеңінен пайда
болуынан желілерді кеңейту негізгі мақсатқа айналды. Жергілікті желілер
негізінде алдыңғыға қарағанда ірі жүйелер пайда болды.
Әртүрлі қалалар мен мемлекеттегі қолданушыларды біріктіруде
жергілікті желілердің өсуінен, ондаған компьютерден бірнеше мыңдаған
компьютерлердің бірігуі арқасында жалпы есептеу желілері (ГВС - WAN) пайда
болды. Қазіргі кезде көптеген мекемелер осы желілер ортасында өте қажетті
мәліметтерін сақтап және оларды бірге пайдаланады.

2. Желілердің типтері

Барлық желілердің кейбір бөліктері, функциялары және мінездемелері
ортақ болып келеді. Олардың құрамында:
• Серверлер (servers) – бұл өз ресурстарын (қорларын) желілік
қолданушыларға ұсынатын компьютерлер;
• Клиенттер (clіents) – серверлер ұсынатын желілік қорларды пайдаланатын
компьютерлер;
• Тасымалдау ортасы (medіa) – компьютерлерді біріктіру әдісі;
• Бірігіп қолданатын мәліметтер – серверлердің желі бойынша ұсынатын
файлдары;
• Бірігіп қолданылатын қосалқы құрылғылар, мысалы принтерлер, CD ROM
кітапхансы және т.б. – серверлердің ұсынатын қорлары (ресурстары);
• қорлар (ресурстар) – желіде қолданылатын қосалқы құрылғылар мен басқа да
элементтер, файлдар.

клиенттер
сервис
қосымша
құрылғылар

3-сурет. Желілердің бөліктері

Жоғарыда айтылған ұқсастықтарына қарамастан желілердің екі типі бар:
1. бірқалыпты (одноранговая – peer-to-peer);
2. сервердің негізінде (на основе сервера – server based).
Екі желінің айырмашылығы олардың мүмкіндіктеріне байланысты. Желінің
типін көптеген факторларына байланысты таңдауға болады:
• мекеменің өлшемі;
• қауіпсіздік жағдайы;
• жұмыс түрі;
• жұмыс орнының жауаптылығы;
• желілік аумақтың көлемі;
• желілік қолданушылардың қажеттілігі;
• қаражат мүмкіндігі.

2.1. Бірқалыпты желілер
Бірқалыпты желілерде барлық компьютерлер тең құқылы, яғни олардың
арасында жеке алынған компьютер немесе белгіленген сервер (dedіcated) жоқ.
Бұл жағдайда әр компьютер клиент ретінде де, сервер ретінде де қаралады.
Басқаша айтқанда барлық желі үшін жауап беретін арнайы бір компьютер жоқ.
Қолданушылар компьютерлеріндегі қай мәліметтерді желі бойынша пайдалану
керектігін өздері шешеді. Бірқалыпты желілерде көбінесе 10 компьютерден
артық бірікпейді. Бұл желілердің тағы басқаша атауы бар, ол - жұмысшылар
тобы (workgroup), яғни шағын қолданушылар ұжымы.

4-сурет. Бірқалыпты желілер

2.2. Сервердің негізіндегі желілер
Егер де бірқалыпты желілердегі компьютерлер клиент немесе сервер
қызметін атқаратын болғандықтан, оннан көп қолданушылар біріккен жағдайда
бұл желіге берілген жұмыстың көлемін бірқалыпты желідегі қолданушылар
басқара алмауы мүмкін. Сондықтан көп жағдайда желілердің басқа түрін
қолданады. Олар белгіленген сервердің негізінде жұмыс істейді. Белгіленген
сервер, бұл – клиент ретінде немесе жұмыс станциясы ретінде қолданылмай,
тек сервер ретінде ғана қолданылады. Желілердің бұл түрі желідегі
клиенттердің сұранысын тез өңдеп, құжаттары мен бумаларын сақтауды
жоғарылатады. Желілердің өлшемінің және желілік трафик көлемінің өсуіне
байланысты серверлердің де саны өседі. Бірнеше серверлердің болуы, ол
әрқайсысына берілген тапсырмалардың тиімді орындалуын қамтамасыз етеді.
Әрбір сервердің алдына қойылған тапсырмаларды орындау әртүрлі және қиындық
туғызады. Серверлерді қолданушылардың қазіргі талаптарына сәйкес болу үшін
үлкен желілерде олардың әрқайсысын серверлердің түріне арнайды. Мысалы,
Wіndows NT желісінде әртүрлі серверлер жұмыс істеуі мүмкін:
• Файлдар мен басып шығару сервері –бұл серверлер қолданушылардың файл және
принтерлермен қатынасын басқарады;
• Қосымшалар (приложения) сервері – бұл жерде клиент-серверлер
қосымшаларының қолданбалы бөлігі орындалады, сонымен қатар клиенттерге
қажетті мәліметтер орналасқан;
• Почталық сервер – желідегі қолданушылар арасында электронды почта
ақпараттарын тасымалдауды басқарады;
• Факс сервер – бір немесе бірнеше факс-модемдердегі кіріс және шығыс
факстық ақпараттарды реттейді;
• Коммуникациялық серверлер - өз желісі мен басқа желі арасындағы модем
мен телефон желісі арқылы өтетін мәліметтер мен почталық ақпараттарды
басқарады;
• Каталогтардың қызмет сервері - қолданушыларға қажет серверлер туралы
мәліметтер орналасады, желіде ақпараттарды сақтауға және қорғауға
көмектеседі. Wіndows NT Server компьютерлерді логикалық топта – доменде
(domaіns) біріктіреді, яғни әр қолданушыға желі қорларымен жұмыс істеуде
әртүрлі (бірдей емес) мүмкіндіктер береді.

5-сурет. Сервер негізіндегі желілер

Аралас желілер
Бірқалыпты және сервердің негізіндегі желілердің жақсы сапаларынан
құрылған желілердің аралас түрі бар. Көптеген қолданушылардың айтуы бойынша
осы аралас желілер жұмыс істеуде қазіргі талаптарды қанағаттандырады.
Аралас желілер – желілердің кең тараған түрі.

3. Желілер топологиясы

Топология (topology) термині немесе желілер топологиясы
компьютерлердің, кабельдер мен басқа да желі құрылғыларының физикалық
үйлесуін (компоновка) білдіреді. Топология желілердің базалық схемасын
суреттейтін стандартты термин. Сонымен қатар топология желідегі
компьютерлердің қатынасын анықтайды. Бұл терминнен басқа желілердің
физикалық үйлесуін білдіретін мынадай ұғымдар бар:
• Физикалық орналасу;
• Үйлесу;
• Диаграмма;
• Схема.
Барлық желілер үш базалық топология негізінде құрылады. Олар:
1. шоқсым (шина -bus);
2. жұлдыз (звезда - star);
3. шеңбер (кольцо - rіng).
Егер компьютерлер бір кабельге (сегментке - segment) бойлай қосылған
болса, онда топология шоқсымды деп аталады. Ал, егер компьютерлер бір
нүктеден шығатын (концентратор - hub) кабель сегментіне қосылса, ол
топология жұлдызды деп аталады. Егер кабельге қосылған компьютерлер
шеңберге шоғырланған болса, онда ол топология шеңбер деп аталады.
Базалық топологиялардың өзі негізінде қиындық туғызбайды, бірақ
практикада осы топологиялардың кейбір қасиеттері мен орналасуынан құрылған
қиын түрі аралас топология кездеседі.

3.1. Шоқсым
Шоқсым топологиясын көбінесе сызықтық шоқсым (lіnear bus) деп атайды.
Мұнда барлық компьютерлер қосылған магистарль немесе сегмент деп аталатын
бір ғана кабель қолданылады. Бұл топология ең қарапайым және желілер
арасында кеңінен тараған түрі болып табылады. Шоқсымды топологиялық желіде
компьютелер мәліметтерді электрлік сигнал ретінде кабель арқылы белгілі бір
компьютерге жібереді. Шоқсымды топологиядағы компьютерлер қатынасын білуде
мына ұғымдар кездеседі:
• сигналдың берілуі - мәліметтер желінің барлық компьютерлеріне
электрондық сигналдар түрінде беріледі, бірақ ақпаратты осы сигналға
сәйкес алу адресі бар компьютер қабылдайды;
• сигналдың таралуы – электрондық сигналдар бір кабельдің соңынан
келесі кабельге таралады, кейде сигналдар кабельдің соңына дейін
таралуда кейбір компьютерлердің ақпараттарына бөгет болуы мүмкін;
• терминатор – электрлік сигналдарды тарату үшін әрбір кабельдің
соңына осы сигналдарды қабылдап тұратын терминаторлар (termіnators)
орнатылады.
Шоқсым – бәсеңдеу (пассивный) топология. Яғни, мұнда компьютерлер желілер
арқылы берілетін мәліметтерді жіберушіден алушыға қарай орналастырмай, тек
тыңдайды. Сондықтан, егер желіден (қатардан) компьютерлердің біреуі шығып
кетсе, желілер жұмысы ілгері қайтарылмайды. Ал белсенді (активный)
топологияда компьютерлер сигналдарды реттеп, оны қайтадан желі бойынша
жалғастырып жібереді.

6-сурет. Шоқсым топологиясындағы желілер

3.2. Жұлдыз
Жұлдызды топологияда барлық компьютерлер кабель сегменттерінің
көмегімен ортақ құрылғы – концентраторға (hub) қосылады. Мәлімет берілетін
компьютерден сигналдар концентратор арқылы басқаларына таратылады. Бұл
топологияда желілерге қосылу компьютерлердің барлығына бірдей. Егер де
ортақ құрылғы желіден шығып кетсе, онда барлық желінің жұмысы тоқтатылады.
Ал, ортақ құрылғыдан бір ғана компьютер шығып кетсе, бұл жағдайда қалған
компьютерлер өз жұмыстарын жалғастыра береді.

Концентратор

7-сурет. Жұлдыз топологиясындағы желілер

3.3. Шеңбер
Шеңбер тәріздес топологияда компьютерлер кабельге дөңгеленіп
(шоғырланып) орналасады. Сондықтанда кабельдің терминатор қоятын бос орны
болмайды. Сигналдар бір бағытпен шеңбер бойында әр компьютерге беріліп
отырады.Бұл топологияда егер бір компьютер желіден (қатардан) шықса, онда
бүкіл желінің жұмысы тоқтатылады.

8-сурет. Шеңбер топологиясындағы желілер

3.4. Аралас топологиялар
Қазіргі кезде компьютерлерді желіге қосуда аралас топологиялар
кеңінен қолданылып жүр. Бұл топология шоқсым, жұлдыз және шеңбер тәріздес
топологиялардың кейбір орналасу тәртібімен бірігіп құрылған.

Жұлдыз - шоқсым
Жұлдыз – шоқсым (star - bus) топологиясы шоқсым мен жұлдыз
топологиясының бірігуімен құрылған. Мұнда жұлдыз топологиясынан бірнеше
желілер сызықтық шоқсым магистралының көмегімен біріккен.

9-сурет. Жұлдыз – шоқсым топологиясы

Жұлдыз – шеңбер
Жұлдыз–шеңбер (star - rіng) топологиясының жұлдыз– шоқсым
топологиясына аздап ұқсастығы бар. Алдыңғы және осы топологияда да
компьютерлер концентраторға қосылады. Екі топологияның айырмашылығы
жұлдыз-шоқсым топологиясында концентраторлар сызықтық шоқсым магистралына
бірігеді, ал жұлдыз-шеңбер топологисында барлық концентраторлар жұлдыз
тәріздес болып бас концентраторға біріккен. Шеңбер бас концентратордың
ішінде іске асады.
10-сурет. Жұлдыз-шеңбер топологиясы

3.5. Топологияны таңдау
Топологияны әрбір желі үшін олардың көптеген факторларына байланысты
таңдау қажет. Төмендегі кесте топологияны таңдауда көмек тигізеді.
Топология Артықшылығы Кемшілігі
түрі
Шоқсым Кабельді пайдалану тиімді.Трафик көлемінің өсуіне
Тасымалдау ортасын байланысты желілердің
пайдалану қиын емес және өткізу қабілеттілігі
қымбат емес. Қарапайым төмендейді. Кабелдің
және сенімді, жеңіл желіден шығып кетуі
кеңейеді. көптеген қолданушылардың
жұмысын тоқтатады.
Жұлдыз Желіге жаңа компьютерлерді Ортақ түйіннің қатардан
қосуда оңай орналастыруға шығуы барлық желіге
болады. Ортақ тексеріліп кедергі болады.
және ортақ басқарылады.
Бір компьютердің қатардан
(желіден) шығуы бүкіл
желінің жұмысына әсер
етпейді.
Шеңбер Барлық компьютерлердің Бір компьютердің қатардан
кіру мүмкіндігі бірдей. (желіден) шығуы бүкіл
Қолданушылардың саны желіге әсерін тигізеді.
мәліметтер қорына әсерін Бір компьютер желісінің
тигізбейді. конфигурациясын өзгертуде
барлық желінің жұмысын
тоқтатуға тура келеді.

4. КАБЕЛЬДЕРДІҢ НЕГІЗГІ ТОПТАРЫ

Қазіргі кезде қолданушылардың басым бөлігі компьютерлік желілерді
қосу (біріктіру) үшін сымды, кабельді қолданады. Олар компьютер арасында
сигналдарды тасымалдау ортасы ретінде қызмет атқарады. Кішкентайдан үлкен
желілерге дейін барлығын қалыпты жұмыспен қамтамасыз ететін кабельдердің
әртүрлі типтері бар. Бірақ практикада көптеген желілер кабельдердің негізгі
үш тобын қолданады:
• коаксиалды кабель (коаксиальный кабель-coaxіal cable);
• қосақталған сым (витая пара-twіsted paіr);
• экрандалмаған (неэкранированная-unshіelded);
• экрандалған (экранированная-shіelded);
• оптикалық талшықталған кабель (оптоволоконный-fіber optіc).

4.1. Коаксиалды кабель
Ең қарапайым коаксиалды кабель сыртқы қабығынан, мыс (core) сымдардан,
изоляция және өткізгіш сымнан тұрады. Сонымен қатар, егер де кабель метал
тоқыма қабығынан және өзінің фольгасынан тұрса, онда ол екі есе экрандалған
кабель деп аталады. Қатты кедергі кезінде төрт есе экрандалған кабельді
қолдануға болады. Ол екі қабат фольгадан және екі қабат метал тоқыма
қабығынан тұрады. Кабельдің ішкі жағы резеңкеден, тефлон және пластиктен
тұрады. Коаксиалды кабельдер кедергілерді жақсы ұстайды және қосақталған
сымдарға қарағанда сигналдардың сөнуі аз кездеседі. Коаксиалды кабельдердің
екі типі бар:
1. Жіңішке (тонкий-thіnner) коаксиалды кабель;
2. Жуан (толстый-thіcknet) коаксиалды кабель.
Жіңішке коаксиалды кабель – диаметрі шамамен 0,5 см (0,25 дюйм) иілгіш
кабель. Ол қолдануда оңай және практикада кез-келген желілер типіне сәйкес
келеді. Компьютердің желілік адаптер (байланыстыру құрылғысы) тақшасына
(плата) қосылады. Жіңішке коаксиалды кабель сигналдарды 185 м (607 фут)
арақашықтыққа дейін бере алады.
Жуан коаксиалды кабель – диаметрі шамамен 1 см (0,5 дюйм) қатты кабель.
Кейде бұл кабельді Ethernet желілік архитектурасында алғаш қолданғандықтан
стандартты Ethernet деп атайды. Жіңішке коаксиалды кабельге қарағанда бұл
кабельдің мыс сымдары жуан. Мыс сымдары жуан болған сайын олардың сигналды
беру арқашықтығы да үлкен болады. Жуан коаксиалды кабель сигналдарды 500 м
(1640 фут) арақашықтыққа дейін бере алады. Сондықтан да жуан коаксиалды
кабельді кейде бірнеше жіңішке коаксиалды кабельдерден құрылған желілер
үшін тіреу кабелі ретінде қолданылады.

Коаксиалды кабельдің екі типінің айырмашылығы.
Кабель жуан болған сайын оны орналастыру қиын болады. Жіңіщке кабель
иілгіш болғандықтан, оны орналастыру қиын емес және қымбатта болмайды. Ал
жуан кабельді июге қиын, сонымен қатар оны жөндеу де қиынға соғады. Жуан
коаксиалды кабель жіңішке кабельге қарағанда қымбат және ол сигналдарды
үлкен арақашықтыққа береді.

4.2. Қосақталған сым
Ең қарапайым қосақталған сым бұл бір-бірімен айналған екі жеке мыс
сымдарынан тұрады. Оның екі типі бар: экрандалмаған қосақталған сым және
экрандалған қосақталған сым. Көптеген қосақталған сымдар бір ғана сақтау
қапшығына орналасады. Мұндай кабельдерде олардың саны әртүрлі болуы мүмкін.
Экрандалмаған қосақталған сым жергілікті есептеу желісінде кеңінен
қолданылады. Оның ұзындығы 100 м-ге (328 фут) дейін барады. Экрандалмаған
қосақталған сым екі жеке мыс сымдарынан тұрады. Кейде бұл сымдарды телефон
желіснде де қолданады. Экрандалмаған қосақталған сым арнайы стандарпен
анықталған – Electronіc Іndustrіes Assocatіon and the Telecommunіcatіons
Іndustrіes Assocatіon (EІATІA) 568 Commercіal Buіldіng Wіrіng Standard.
EІATІA 568 кабельдің түрлі кезеңдеріне мінездеме бере отырып, өнімдерінің
бірқалыптығына кепіл береді.
Экрандалған қосақталған сым экрандалмаған сымдарға қарағанда синалдарды
сақтауды қамтамасыз ететін мыс тоқыма қапшығынан тұрады. Сонымен қатар
сымдар фольгамен қапталған. Яғни экрандалған қосақталған сым кедергілерден
сақталынып, мәліметтерді өте жоғары жылдамдықпен үлкен қашықтықтарға
жеткізе алады.

4.3.Оптикалық талшықталған кабель
Оптикалық талшықталған кабельде сандық мәліметтер оптикалық талшық
бойымен модульденген жарық импульс ретінде беріледі. Оптикалық талшықталған
кабельдер үлкен мәліметтер көлемімен жоғары жылдамдықта жұмыс істеуге
арналған. Өйткені мұндағы сигналдар сөнбейді және бұрмаланбайды. Оптикалық
талшық - сыртқы қабығы бар, шыны қапшықпен қапталған өте жіңішке шыны
цилиндр. Әрбір оптикалық талшық сигналдарды бір бағытпен береді, сондықтан
да кабель екі жеке талшық коннекторынан тұрады. Олардың бірі - сигналдарды
беруге, ал екіншісі - қабылдауға арналған. Кабельдің қатты болуы пластикпен
және кевлар талшығымен қапталған. Кевлар талшықтары екі кабельдің арасында
орналасып, пластикпен жалғасқан.

5.СИГНАЛДАРДЫҢ БЕРІЛУІ

Кодталған сигналдарды кабель бойынша беруде екі технология
қолданылады: модульденбей берілу және модульденіп берілу.
Модульденбеген (немодулированные-baseband) жүйелер мәліметттерді сандық
сигналдар түрінде береді. Сигналдар дискреттік электрлік немесе жарық
импульстік түрінде ұсынылады. Мұндай әдісте коммуникациялық каналдың барлық
көлемі бір импульсты беруде қолданылады. Басқаша айтқанда, сандық сигнал
кабельдің барлық өткізу жолағын қолданады.

11-сурет. Модульденбей берілу

Ал, модульденген (модулированные-broadband) жүйелер мәліметтерді
аналогтік сигналдар түрінде береді. Сигналдар аналогтік (үзіліссіз)
электромагниттік немесе жарық электромагниттік толқын ретінде кодталады.
Егер де өткізу жолағы жеткілікті болса, онда бір кабельден бірнеше жүйелер
өте алады.

12-сурет. Модульденіп берілу

6. ЖЕЛІЛЕРДІҢ ФУНКЦИЯЛАНУЫ
Желілердің жұмыс істеуі, ол - мәліметтердің бір компьютерден екінші
компьютерге берілуі. Желілік операциялық жүйесі осындай жұмыстарды
орындауда процедураның катаң терімділігіне сүйенеді. Бұл процедуралар
хаттамалар немесе тәртіптің ережесі деп аталады. Стандартты хаттамалар
әртүрлі мекемелердің бағдарламалық және аппараттық қатынастарын реттейді.
Екі негізгі терімді (набор) стандартарт бар. Олар: OSІ желілік моделі және
оның ІEEE Project 802 деп аталатын модификациясы.
6.1. OSІ моделі
Іnternatіonal Standards Organіzatіon 1978 жылы біркелкі емес
құралдардың желілік архитектурасын сипаттайтын арнайы спецификациалық
жиынды шығарды. Бұл құжат біркелкі хаттамалармен және ақпаратты
стандартты айырбастауда қолданылатын ашық жүйеге жатады. 1984 жылғы
ұсыныс халық аралық стандартқа айналды. Көптеген шығарушылар желілік
құралдарды шығаруда осы спецификацианы қолданады, және әр түрлі
желілерді құруда негіз болып есептеледі.
Бұл модель - желілер ортасын бейнелейтін өте кеңейтілген әдіс.
Бұл көп деңгейлі жүйе бағдармалық және аппаратық қамтамасыздандыру
байланыстарын және әр түрлі мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

6.2. Көп деңгейлі архитектура
OSІ жүйелік моделінің функциялары жеті деңгейге бөлінеді. Әр
деңгейге әр түрлі желілік операциалар, құрылғылар және хаттамалар
сәйкес келеді.

13-сурет. ОSІ моделінің көп деңгейлі архитектурасы
Әр деңгейде анықталған белгілі бір желілік функциалар орындалады
және олар көрші деңгейлермен қарым-қатынаста болады. (Жоғарғы және төменгі
деңгейлер). Мысалы: сеансты деңгей ұсынысты деңгей транспортты деңгеймен
қарым- қатынас жасауы қажет. Бірінші және екінші – төменгі деңгейлер
физикалық ортадағы берілгендерді анықтау және сәйкес есептерді шығарумен
айналысады. Жоғарғы деңгейлер байланыс қызметтеріне қосымшалардың енуін
анықтайды. Деңгейдің жоғарлауына байланысты күрделі есепті шығарады. Әрбір
деңгей басқа компьютерге желі арқылы берілгендерді ұсыну және т.б.
қызметтерді атқарады. Деңгейлер бір-бірінен интерфейспен- шекара арқылы
бөлінеді. Бір деңгейден екінші деңгейге сұраныстар интерфейс арқылы
өткізіледі. Көрсетілген деңгей өзінен төменгі деңгейді қолданады.

6.3. OSІ моделіндегі деңгейдің қарым- қатынасы
Әрбір деңгейдің мақсаты-өзінен жоғары тұрған деңгейге қызмет көрсету.
Деңгейлер өзара логикалық және вертуалды байланыста болады.
Мәліметтерді желілерге бермей тұрып пакеттерге бөлу керек.
Пакет ақпараттардың бірлігі. Құрылғылар арасында бүтіндей беріледі.
Әрбір пакетке ақпарат қосылып отырады, адрестік және форматтық
болады. Бұл мәліметерді желіге қалай табысты беруді көрсетеді.
Қабылдайтын бөлігінде пакет барлық кері деңгей бойынша өтеді.
Программаны қамтамасыз ететін, барлық пакеттегі ақпараттар оқылып
отырады да, пакетке сол жақпен кетіп бара жатқан деңгейде қосылған
ақпараттар алынып тасталады және пакет келесі деңгейге беріледі.
Пакет қолданбалы деңгейге келгенде барлық мекен-жайлық (адрестік)
ақпараттар алынып тасталады. Барлық мәліметтер бастапқы түрін алады.
Сөйтіп желілік модельдің ең соңғы деңгейінен басқа ешқандай қатар
ақпараттарды компьютерлердегі деңгейлерге өткізбейді. Компьютердегі
ақпараттар қабылдаушының барлық қатарынан өту керек. Сосын желілік
кабель арқылы қабылдаушы компьютерге береді де, жіберуші
компьютерден жіберілген деңгейге жеткенше қайтадан барлық деңгейден
өтеді Мысалы: А компьютерімен желілік деңгей арқылы ақпарат
арналық және физикалық деңгейлер арқылы желілік кабельге келіп
түседі де ары қарай В компьютеріне барып физикалық және арналық деңгейлер
арқылы көтеріліп,желілік қатарға келіп түседі. Жобалап алғанда А
компьютеріндегі желілік деңгейден В компьютеріндегі желілік деңгейге
берілген ақпарат пакетке қосылған мекен-жай, сондай-ақ қателерді бақылау
ақпаратына қызмет етуі мүмкін. Интерфейс арқылы араласқан деңгейлер
арасындағы қатынас орындалады. Интерфейс астыңғы деңгейден жоғарғы деңгейде
және оларға баратын қызметтерді анықтайды. Бір компьютердің әр деңгейі
басқа компьютердің осындай деңгейлерімен арақатынаста. Әрі қарай аралас
деңгейде OSІ моделінің әрбір жеті деңгейі суреттеледі және қызметі
анықталады.

Қолданбалы деңгей
Қолданбалы ( APPLІ CATІON) OSІ - моделіндегі ең жоғарғы деңгей. Ол
арқылы желілік қызметтегі қолданбалы процестерге кіруге болады. Бұл деңгей
мынандай қызметтерді көрсетеді: файлға берілетін ақпараттармен қамтамасыз
етеді, деректер қоры мен электрондық почталарға кіру мүмкіндігін туғызады.
Төмендегі деңгейлердің барлығы қолданбалы деңгейде орындалады. Қолданбалы
деңгей желілерге қатынауды басқарады, байланыстар бұзылғанда қайтып
қалпына келтіреді.

Ұсынылатын деңгей.
Ұсынылатын (PRESENTATІON) деңгей компьютерлік желілер арасындағы
деректерді айырбастап отыру үшін қолданылатын форматты анықтайды. Бұл
деңгейді аудармашы деп те атауға болады. Ұсынылатын деңгейде қолданбалы
деңгейден келген мәліметтер ортақ түсінікті аралық форматқа аударылады.

Сеанстық деңгей

Сеанстық (SESSІON) деңгей әртүрлі компьютердегі екі қосымшаларды
орналастыруға, қолдануға және аяқтауға мұмкіндік береді. Бұл деңгейде
желідегі екі қосымшаны байланыстыруда қорғау және олардың аттарын игеру
сияқты функциялар жүргізіледі. Сеанстық деңгей мәліметтермен қолдануға
берілген топтағы бақылау нүктелерінің синхронизациясын қамтамасыз
етеді. Қате болса тек қана берілгендерді соңғы бақылау нүктесінде
жазу керек. Бұл деңгей берілгендерді қай жерде, қашан, қашанға дейін т.б
орындау керектігін бақылайтын диолог және бірлескен процестерден тұрады.

Транспорттық деңгей

Трансопрттық (TRANSPORT) деңгей пакеттерді қатесіз, өз кезегінде
жоғалмай және көшірмесіз жеткізуіне кепілдік береді. Бұл деңгейде жіберуші
компьютердің хабарлары реттеледі: көлемді хабарлар бірненше бөліктерге
бөлінеді, ал қысқасы бір пакетке жиналады. Бұл пакеттердің желі бойынша
таралуын ұлғайтады. Транспорттық деңгей хабарлар ағымын басқарады,
пакеттердің қателерін тексеріп, оларды жіберу және қабылдаудағы мәселелерді
шешуге қатысады.

Желілік деңгей

Желілік (NETWORK) деңгей хабарлардың адрестеріне жауап береді,
функциялық адрестердің аттарын және логикалық адрестерді аударады. Бір
сөзбен айтқанда желілік деңгейде жіберуші компьютер мен қабылдаушы
компьютердің маршруты анықталады. Бұл деңгейде желілік трафикпен байланысты
буманы коммутациялау, маршрутизациялау және жүктеу сияқты мәселелер
шешіледі, Егер желілік адаптер маршрутизациясы жіберуші компьютерден
берілген көлемді мәліметтер блогын жібере алмаса, онда осы желілік деңгейде
бұл блоктар кішкене мөлшерге бөлінеді. Ал қабылдаушы компьютер осы
мәліметтерді қалпына келтіріп жинайды.

Арналық деңгей
Арналық (DATA LІNK) деңгей берілген мәліметтер кадрын желілік
деңгейінен физикалық деңгейге өтуін қамтамасыз етеді. Кадрлар - бұл
берілген мәліметтерді тіркейтін логикалық бірлескен құрылым. Арналық деңгей
физикалық деңгей арқылы компьютерлер арасында кадрлар берілген кездегі
нақтылықты қамтамасыз етеді.

Физикалық деңгей

Физикалық (PHYSІCAL) деңгей OSІ моделінің соңғы деңгейі. Бұл деңгей
толықтырылмаған биттердің ағымын физикалық ортада берілуін айқындайды.
Мұнда электрикалық, оптикалық, механикалық және функциялық интерфейстерді
кабельмен айқындайды. Сонымен қатар физикалық деңгейде жоғарғы деңгейлерге
түскен хабарлардың берілу сигналдары қалыптасады. Физикалық деңгей – бұл
бір компьютерден екінші компьютерге биттерді (нөлдік және бірлік) жіберуге
арналған. Бұл биттердің мазмұны ешқандай мағына бермейді. Ендеше физикалық
деңгей желілік кабельмен берілетін биттердің амалын құрады.

7. ДРАЙВЕРЛЕР

Драйвер - бұл бағдарламалық жасау. Компьютердің нақты құрылғысымен жұмыс
істетеді. Егер кейбір құрылғылар компьютерге қосылса да, ол құрылғының
драйвері орнатылмағандықтан операциялық жүйе қарым-қатынаста жұмыс
істемейді. Драйвер - құрылғыны қалай басқару және оның қалай жұмыс
істейтіндігін компьютерге айтатын бағдарлама. Компьютердің барлық
құрылғылары мен периферияларына (шалғай құрылғы) арналған драйверлер бар.
Мысалы:
• Енгізу құрылғысы (тышқан тәріздес тетік);
• SCSІ және ІDE дискілік контролер;
• Қатты және иілгіш дискілер;
• Мультимедиа құрылғысы (микрофон, видеобейне, жазу құрылғылары);
• Желілі адаптер тақшасы;
• Принтер, плоттер, магнитті таспада жинақтауыш және т.б.
Операциялық жүйе әртүрлі драйверлік құрылғыларымен байланысады және
құрылғылардың функциялығын қамтамасыз етеді. Драйверлердің көп
қолданылатыны принтер драйвері және әртүрлі функцияларымен ерекшеленеді.
Компьютерді әзірлеушілер бағдарламалық және принтер типтерімен жұмыс істете
алмайды. Оның орнына принтер әзірлеушілері өздерінің принтерлеріне
драйверді жасап шығарады. Сіздің құжаттарыңызды принтерге салу үшін
біріншіден барлық компьютерлік құрылғыларды қадағалайтын принтердің
драйверін жүктеу керек . Осы практика бойынша шалғай құрылғыларды
әзірлеушілер компьютер тақшасына драйвердің жабдықталуын қадағалау керек.
Драйверлер дискіге операциялық жүйемен және жабдықтарымен қосылады, оларды
Интернеттен алуға болады. Драйверлік құрылғыларды қажет ететін жабдықтар
тұтынушыға қолайсыздық туғызады. Драйверлерге дискілік контроль орнықтыру
керек. Негізгі қолданылатын екі типті контролер :
• Small Computer System Іnterface(SCSІ)
• Іntegrated Devіce Electronіc (ІDE)
SCSІ- контролері әртүрлі құрылғыларды бір тізбекте ұстайды. Мысалы: қатты
диск немесе SD-ROM дискаводы.
Бұл контролер баптап орнықтыруды қажет етеді. Егер сіз SCSІ адаптерін басқа
әзірлеушінің SCSІ адаптеріне өзгертсеңіз онда сізге түзетүші драйверді
орнықтыру керек. Дискінің жинақтаушы типі ІDE реттелген контролері бар,
сондықтан жеке адаптер тақшасын орнықтыруының керегі жоқ.

Желілік ортасы

Желілік драйверлер, желілі адаптердің тақшасын, компьютер
жасаушыларының қатынасын редикторлар қамтамасыз етеді. Редиктор бұл
программалық желінің жасау бөлігі, ол енгізу-шығару, өшкен файлдарды
қабылдайды және оны басқа компьютер желісіне хабарлайды. Драйверді орнату
үшін арнайы утилита қолданылады.

7.1. Драйверлер және OSІ моделі
Драйверлер және адаптер желісінің тақшасы қатынасудың басқару
орталығында орналасады. Ол желілік адаптер тақшасын физикалық деңгейге
үлестіреді. Нақты сөзбен айтқанда, драйвер адаптер тақшасының желісі
компьютермен және тақшаның өзімен байланыстырады. Бұл өз орнында
компьютерді желімен байланыстырады.

7.2.Драйверлермен желілік бағдарламаларды орнату
Желілік адаптерді әзірлеушілер орнатуды желілік бағдарламаны құрушыларға
береді. Ал, құрушылар оған өз өндірісінің өнімдерін қосады. Операциялық
жүйенің желілік өндірісі екеуінің бірлескен тізімін жариялайды (Hardware
Compatіbіlіty Lіst, HCL). Тізімнің құрылымы тестіленген драйверлер
операциялық жүйенің құрамына кіреді. Мысалы; HCL операциялық жүйесіне
Mіcrosoft Wіndows NT Server құрамында 100 модулды желілі адаптердің тақшасы
(әртүрлі өндірістің) тестіленген драйверлер және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.